YMDREIGLO.........1

wedi ymdreiglo dros y lledfronn \

YMDRWSSIO.........2

hi a wna lawer o ymdrwssio \

ar ymdrwssio mewn dillad \

YMDYNU............1

wylo a wnaiff wrth ymdynu \

YMERODR...........6

ac a welais yr ymerodr yna \

Y vo yw /r/ ymerodr penna \

nac ymerodr Persia \

vod gynt ymerodr kreulon \

ar yr ymerodr a 'i wyr \

hwnn sydd ymerodr ucha \

YMGLEDDU..........1

Beisaets merch oedd yw ymgleddu \

YMGLEDDWR.........1

a gymerth val ymgleddwr \

YMGROESSA.........1

ymgroessa rhac tafarne./ \

YMGWEIRIO.........1

llongau Groeg ag ymgweirio \

YMHARADWYS........1

hyd ymharadwys daearol \

YMHELL............4

ffo ymhell rrag merched heinus \

Ac nid ymhell o ddyna \

ymhell iawn odd i wrtho \

Ac nid ymhell o 'r rheini \

YMHELLACH.........2

Mi a hedais ymhellach \

Kynn vy myned ymhellach \

YMHENN............1

Mi a euthym yn wysc ymhenn \

YMHLITH...........1

yn sevyll ymhlith brynnie \

YMHOB.............4

a chwrtais ymhob moddau \

Ac ymhob ynys o 'r rheini \

ac o 'i mewn ymhob mann \

anudon ymhob rhyw le \

YMLECHY...........1

mewn rhyw berthen rhaid ymlechy./ \

YMLID.............1

yn ymlid y Kristnogion \

YMLIWIO...........1

gwelwn rai gwedi ymliwio \

YMLUSGO...........2

gwelwn rai yn ymlusgo \

yn ymlusgo adre i gysgy \

YMORWEDDIAD.......1

Ymorweddiad pawb o 'r untu \

YMPARLIO..........1

yn taflu arian ymparlio./ \

YMPRYDIO..........1

ar y mynydd yn ymprydio \

YMRAFAEL..........1

lle keir ymrafael ddiodydd: \

YMRAFEL...........1

a llawer ymrafel chware \

YMRYSSON..........1

Ac o bydde ymrysson \

YMRYSSONGAR.......1

ymryssongar gythreulig \

YMSWN.............1

Kynn diwedd hynn o ymswn \

YMWARED...........1

ni allut fyth dy ymwared \

YMWISGO...........1

wedi ymwisgo i 'r un goron \

YMYL..............1

ac yn ymyl honn yma \

YMYNEDD...........1

heb synwyr nag ymynedd \

YMYSTYN...........1

gwelwn rai gwedi ymystyn \

YN................503

fod yn rrwym i wassanaeth \

yn falch yn greulon odiaeth \

yn falch yn greulon odiaeth \

Ni wna ddim yn ei amser \

Oth gar hi ath gar yn rryfawr \

yn sur yn ddrych ffyrnigrwydd./ \

yn sur yn ddrych ffyrnigrwydd./ \

O chais fod yn gellweirus \

yn vwyn yn ymadroddus \

yn vwyn yn ymadroddus \

hi a yn vyrsen wagsawys \

weithie yn ddoeth weithie ynfydu \

gossod kas yn lle i kerid \

yn vwy no moel y Wyddfa \

ar ei phryd ag yn ei chalonn \

a ollyngodd yn ffrydiau \

mynn y sant sy yn y mynydd \

iddo e hun yn dragowydd \

Dywedwch wir yn ddiamau \

an keidwad yn dragwyddol \

a ddoethant yn ddigonol \

ne ith gyfarch yn wenieuthus \

rryd honn yn ddidramgwyddus \

yn loewach nag i bytho \

fod yn hawdd ei gordderchu \

Hi a ad yn noeth ei dwyfron \

y sydd yn difa yr bobloedd \

na bu ddrwg gwraig yn gyhoedd \

y milwr yn faen kaled \

yn kalyn y bigelydd./ \

yn nechreuad // yr oesoedd. \

pawb sy yn heuddu dialedd \

lle dowad Duw yn vyan \

a gwraig atto yn pechu yn drist \

a gwraig atto yn pechu yn drist \

yn erbyn krist // i hunan./ \

a Duw y tad // yn gwybod \

Wrth y wraig doydai yn dyner \

y kysegrwyd yn ddiau \

ag yn veichiog morwyn odiaeth \

morwyn wedi yn famaeth \

Y rrinwedd gynta yn gymwys \

y gwr a vynai yn prynnu \

i eni yn vab o gnawd merch \

i verch yn vyw gorfforol \

yn i wir gnawd daiarol \

dwyn merch yn i chorffolaeth \

ai rroi yn y nef medd gwybodaeth \

dan Dduw yn ben pob kenedlaeth \

er i bod yn gordderchu \

yr ydoedd Duw yn i charu \

yn sychu traed // yr Iessu \

oi dwy vron y kad yn vrau \

hi a dyfodd yn i genau \

ond aeth y ddraig yn ddrylliau \

yn santessau i oleini \

gan henaint yn gwanhychu \

yn ffo rrag i gelynion \

mewn basged yn y ffynon \

ai gydfod yw hoes yn gu \

a marw a vu // yn vorwyn./ \

oedd gyfion yn ym ordrio \

i chodi yn vyw // i rodio. \

yn y ddaiar ai gladdu \

ai gorff yn dechrau llygru \

yn vyw i godi // i vyny \

am na phlanten yn bryddion \

yn taro ar i gilydd \

ai kymododd // yn llonydd \

wedi i chau rrag glaw yn ormodd \

Pan oedd wyr fry yn troi kwysau \

yn poeni i traed ai breichiau \

Pan oedd y bobyl yn noithion \

a ddyfeisiodd yn inion \

i drwsio bwyd yn ddiwael \

oi ethrylith yn vwyaf \

yn i dig pan nas kafodd \

a cheisio yr un pris yn drech \

a cheisio yr un pris yn vri \

a oedd yn Rrufain obry \

Merch sy deka yn y nefoedd \

a phob amser yn i phwyll \

hi a geidw i gwr yn ddiddig \

yn y mater ymbletio \

yn uchel ag yn ddistaw \

yn uchel ag yn ddistaw \

pan vytho y wlad // yn gwrandaw./ \

llyma symeth llyfr o deithie Syr Sion Mandefyl marchog vrddol, wedi i gyfieithio o Saesneg yn Gymraeg ar ddvll Araith ag a elwir yr athro yma ef:

yr ymddiddan a vy rhwng yr holwr a 'r Gigfran / a 'r gigfran yn adrodd rhyfeddode tyrnassoedd y byd yr holwr

val ir oeddyn yn byw beunydd \

gwnn dy vod yn gyfarwydd \

Mi a veddyliais yn vynghalonn \

yn mynd i 'r mor yn union \

yn mynd i 'r mor yn union \

i gwelid hi yn y moroedd \

yn siwr yn ddigon garw \

yn siwr yn ddigon garw \

a hynny yn ddwr kroyw \

Ac a hedais yn bybyr \

wedi i gweithio yn dri chorneloc \

yn union ar i chyfor. \

ac yn emyl honn yma \

ac yn un o 'r ynysse \

yn llawer uwch no 'r kymyle \

Mi a euthym yn wysc ymhenn \

yr oedd ef yn orucha \

yn kael kyfloc ac elw \

ond nid oedd ef yn kredu \

ac yn un o 'i vrenhiniaethe \

yr oedd Kaerselem yn ddie \

yn pregethu i 'r Eiddewon \

yn sevyll ymhlith brynnie \

ac yn agos atti \

ac i mae yn y ddinas honn \

yn kanlyn amryw grefydd \

Ac i mae Nazareth yn ddie \

yn agos i Gaerselem \

yn gyfing ac yn vechan \

yn gyfing ac yn vechan \

wedi i gweithio o 'i mewn yn bybur \

ac yn ymyl honn yma \

lle i rhodded barn yn erbyn \

a rhai oedd yn pennu \

mewn godineb i bod yn pechu \

ar ddangos yn eglur \

yn y vann vo ddiffoddodd allan \

yn rhos gwnion a chochion \

nad oedd hi ddim yn pechu \

ar a weled yn y wlad yna \

yn rhedec drwy y drysni \

yn agos iawn at Bethani \

A hevyd yn emyl Ierico \

ac ynddi hithe yn ddie \

Ac yn agos at hynny \

ar y mynydd yn ymprydio \

Ac yn agos at hynn yma \

a suddodd yn ddie enbyd \

aeth yn garrec halen glas \

oedd o 'i hol yn llosgi \

a heb vod yn bwhwman \

Ac yn agos i 'r wlad honno \

pedwar amser yn y vlwyddyn \

A 'r Samaritans yn benna \

sydd yn ruwlio y wlad yma \

ac i mae/n/ yn kredu /n/ dda \

Ac yn agos i 'r dinas \

Ac yn y ddinas yma \

ac aeth yn brenn o 'r tecka \

ac yn i hemyl vrynn o halen \

yr hwnn i bydde /r/ gwyr yn i geibio \

oedd yn mynd i offrymmu \

Mi a hedais yn gefnoc \

y byddid yn kael arnun vanna \

Mi a hedais yn union \

merched a gwragedd oedd yn tario \

yn unic yn y dyrnas honno \

yn unic yn y dyrnas honno \

yn i rheoli yn bybyr \

yn i rheoli yn bybyr \

A hynny yn gyttun \

yn hir o amser yno \

Ond i gyrru yn union \

Ef a 'i gyrrid yn ddiame \

i 'w dad yn siwr hyd adre \

A hynn yn enwedic \

ac yn y wlad honn \

i mae /r/ bobl yn dduon \

a aiff yn noeth lumyn \

hwy a redan yn vuan \

ac yn yr afon ddyfnfawr \

mae Sadwrn blaned yn ruwlio \

Ac yn yr ynys honn \

lle /r/ oedd brenin yn orucha \

Yr oedd y brenin yn vynych \

yn addoli delw gwr a 'i benn yn ych \

yn addoli delw gwr a 'i benn yn ych \

ac yn addoli yn wastadol \

ac yn addoli yn wastadol \

Ac i mae yn ynys Kana \

a 'r rheini oedd yn kerdded \

yn gimin a bytheied \

Ac yn agos iawn att honn \

yr oedd yr arogleu yn kyfnewid \

deirgwaith yn wir ddie \

ai yn wych o bob klefyde \

Mi a gyfeiriais yn union \

a vuasse yn ystlys Iessu \

allan o 'r bedd yn ddilwgwr \

ac yn y wlad honn \

ac yn y dyrnas honn \

y mae /r/ bobl yn noethion \

yn gyffredin i 'r bobloedd \

sydd i gyd yn gomon \

ac i mae yn llawn ynddi \

Yr ydis yn y wlad yma \

kig dynion yn i bwytta \

Ac yn union ar i chyfor \

wedi markio yn i talkenne \

yr oedd yn tyfu yn urddedic \

yr oedd yn tyfu yn urddedic \

yn decka yn yr holl vyd \

yn decka yn yr holl vyd \

yn dec dros benn y 'w rodio \

wedi i gweithio yn gelfydd \

a hynn yn ddigon glan \

ond a vytho yn i rodio \

yn yr ynys honn yn enwedic \

yn yr ynys honn yn enwedic \

y vaint a vynne yn gyffredin \

unwaith yn y vlwyddyn \

a derien dridie yn wastadol \

yn dyfod yno velly \

Ac yr oedd yn i veddiant \

yn yfed gwaed y dynion \

Ac i mae yn yr ynysse \

Ac yn ynys Dodyn \

byddir yn bwytta pob dyn \

o herwydd maen /yn/ kredu \

Ac yn yr ynyssoedd yn emyl \

Ac yn yr ynyssoedd yn emyl \

Mae yn emyl y wlad honn \

a 'r bobl yn rhyfedda \

a hynn sydd ryfedd yn siwr \

Ac i maen yn doedyd \

mae hi yw /r/ dyrnas ore yn y byd \

yn dwyn arnun wlan ddigon \

Ac i mae i chwmpas yn gyhoedd \

yn ddec a deugain o villtyroedd \

Ac yn y dref honn \

yn i chadw yn gryfion \

yn i chadw yn gryfion \

Mi a hedais yn union \

hyd yn ninas a elwir Kadon \

yn i neuadd o 'r aur gore \

lle i bydd bob dydd yn eiste \

yn eiste wrth i glun \

yn wir mewn tair ysteddva \

wedi i gweithio yn addas \

a pherl yn i kwmpas \

Ac yn Assia ddyfna \

ac i mae yn heleth \

ddeuddeng brenin yn i goweth \

yn waettio wrth i orchymun \

Mi a hedais yn uchel \

a hwnn sydd yn odieth \

yn rholi dwy vrenhinieth \

Ac a hedais yn y mann \

ac i mae gwlad yn y tir \

a meirch yn gweryry \

Ond mae llawer yn son \

yn ymlid y Kristnogion \

am vod o Grist yn prynnwr \

uddunt wy yno yn helpiwr \

mae rheini vyth yn tario \

Ac yn nessa at hynny \

Mi a veddyliais yn ynghalonn \

Ac yn wir yn i hemyl \

Ac yn wir yn i hemyl \

a 'r rheini yn disgleirio \

o vewn yn gwlad ninne \

y nos yn llewyrchu \

val i tybid yn ddie \

i bod yn ddydd gole \

Ac i mae yn i lys reiol \

bob dydd yn wastadol \

saith yn wir o vrenhinied \

a thrychant yn ddiame \

o ieirll yn i gwrt ynte \

yn gwisgo aur ar i chob \

ddengmil a thrugain yn waetio \

dygir tair kroes yn i lu \

wedi i gweithio yn bybyr \

ac yn waettio ar y kroesse \

ar y sydd yn i veddiant \

o 'i vlaen yn llawn o bridddir \

i vod ef yn bridd a lludw \

A 'i vod yn enwedic \

yn beth darfodedic \

Ac i mae /n/ kredu yn gyfan \

i vod ynte yn wir i 'n prynnu \

Yn wir mae i wlad ynte \

draed yn draed i ninne \

ac i mae yn y wlad yma \

Vo vydd yn treio a llenwi \

ac yn donne yn taflu \

ac yn donne yn taflu \

yn llawn o vain gwrthie \

mae koed rhyfedd yn tyfy \

yn dwyn ffrwyth beunydd \

a phen vo /r/ haul yn machludo \

Mi a vum yn rhef Affi \

yn llawn grafel yn disgleirio \

yn llawn grafel yn disgleirio \

hi a lenwiff yn y mann \

yn kyrchu hwnnw beunydd \

aiff yn rafel yn y mann \

aiff yn rafel yn y mann \

ac o 'i mewn yn wastadol \

yn y wlad a elwir Sinobl \

y rhain oedd yn dra ffyddlonn \

ac er hynny yn mynd yn noethion \

ac er hynny yn mynd yn noethion \

a hynny yn wir nis galle \

Pam yr wyt yn rhyfely \

mae glynn yn llawn peryglon \

rhac kythreilied yno yn rhuo \

yn wastad o 'i mewn hithe \

Mae llawer yn doedyd yn wir \

Mae llawer yn doedyd yn wir \

ac i mae honn yn llawn \

yn mynd i honn yn vuan \

yn mynd i honn yn vuan \

Ac yn agos at honn yma \

yn wir yw i hyd hwythe \

a main gwerthfawr yn i llyged \

a phan von yn ddigllonn \

a hynn ir wyf yn i ddeuall \

pan vo ef yn trengy \

hwy a losgan i gorff yn lludw \

i vod ef yn wir yn dyfod \

i vod ef yn wir yn dyfod \

i vod yn mynd i esmwythdra \

yn lladd un o 'i gyffredin \

na neb yn i gwmpeini \

yn wir i hir nychy \

ac ynddi bobyl yn gyflawn \

nid ydyn yno yn arbed \

ac ugain kufudd o hyd yn hwnnw \

I mae yn y wlad honn \

a 'i liw yn kyfnewidio \

a thri chorn yn i dalken \

a 'r rheini sydd yn ochroc \

a 'r bobl dduwiola yn y byd \

yn kadw y decgorchymun \

Ac i mae yn ddigon tebic \

i bod gan Dduw yn ddewissic \

yn gyffredin mae pob peth \

ac yn hynn o randir \

mae /r/ bobl yn byw yn hir \

mae /r/ bobl yn byw yn hir \

i ddangos y korff yn degach allan \

A phob da yn gyffredinol \

tra voch yn byw mor gytun \

Mi a hedais yn y mann \

ac yn y dyrnas honn \

Ac yn y wlad honn yma \

ac yn medi i hyd yn ddie \

ac yn medi i hyd yn ddie \

yn y vlwyddyn ddau o amsere \

ac yn vlodeuoc y gerddi \

ni welir mo 'r ser yn llewyrchu \

ond un seren yn glir \

ond yn unic y penn diwaetha \

A 'r rheini yn anguriol \

yn lle bu Adda ac Eva \

yn wir kynn i dyfod yma \

Ac ir ydis yn siarad \

i bod hi yn uwch no sicl y Lleuad \

maen yn doedyd vod ffynon \

ac mae /n/ rhedec yn vuan \

maen yn rhedec beunydd \

Mae llawer iawn yn son \

yn vwyn aur ac arian \

yn rhedec drwy dir yr India \

ac yn rhedec y mae hithe \

honn sydd yn rhedec ar vrys \

i bod yn rhedec drwy Bersia \

Val dyna henwi yn gymwys \

nis gellir yn dragowydd \

yn rhuo yn dy glustie \

yn rhuo yn dy glustie \

a hynny yn dragowydd \

o waith Duw yn dovydd \

val i maen yn byw beunydd \

mi a ddoedais yn vy meddwl \

yr oedd pawb yn i adnabod \

yr oedd yn ddigon gole \

A phob gradd yn gyfan \

oedd yn treissio y dyn truan \

val pettwn yn i henwi \

yn wir a welais inne \

Kynn vyrred ac i gellais yn siwr \

yn kanu ffarwel i ti yr owran \

yr holwr yn doedyd bellach

a bod yr holl vyd yn gyfa \

yn llosgi mewn kybydddra \

A phob dyn yn heleth \

yn karu /n/ vawr gybyddieth \

Ac yn wann iawn y ffydd \

y 'w taflu yn ddiamme \

ac ef a 'i teifl yn heleth \

i ddyn yn i vabolaeth \

yn wroldeb i ddyn \

yn i thaflu yn ddiogel \

yn i thaflu yn ddiogel \

oni bo dyn o 'i vewn yn llosgi \

yn wir yw kybydddra \

Ef a gyll yn dragwyddol \

i 'r honn dyrnas yn ol trengu \

A m'vi [~ myfi] /n/ mynd yn dra dwrstan: \

yn ddisymwth klown dylluan \

i 'm kyfarch yn dra uchel; \

yn debic i siowt medel. \

yn ol hynn gwrandewch chwithe \

mynd ir wyt yn ddigynnwr \

vod yn sychion draed dy sane [~ hosanau] \

a phara vann yr wyt yn aros: \

Mi a vum yn ddiniwed \

er bod vy llais yn oer i glowed \

achos vy mod yn wirion, \

sydd yn dangos yr achossion./ \

nid ir [~ er] lles iddo yn siwr \

i ryw geubren ir wyt yn myned \

kefais lunieth yn dda ddigon \

yn wttressa dithe a vu \

a minne sydd yn ddiveth \

yn aml iawn vy nghoweth \

yn gynt noc i wrando pregeth \

i mae hynn yn ddewisedic \

y 'w keissio hudo dyn yn wastad \

kael y gwr yn voessol iawn \

a 'r wraic yn llaes i rhawn \

a 'r vorwyn yn llawen ddigawn \

yn y mann a 'r pott yn llawn \

yn y mann a 'r pott yn llawn \

y kwpan a 'r tost yn barod \

gwedi rhoddi yn y ddiod \

yn fy slippers a 'm brafri \

yn aros y kwmpeini \

y tan yn ffres yn llosgi \

y tan yn ffres yn llosgi \

a 'r wraic yn vwyn a heini \

a chynn i bod yn hanner dydd \

kael kymdeithion yn ddirybydd \

a gwyr o gerdd yn gelfydd \

i 'n plith a bod yn gekrus \

pawb a 'i afel yn i lewis \

a thros y drws yn drefnus \

yn tossio pawb i gwpan \

a rhai yn knoi kackenne \

rhai yn ddifyr i chwedle \

rhai yn garedic ddigon \

yn yfed iechyd ffyddlon \

a throi kwppane yn sychion \

troed wrth droed yn karwsio \

yn yfed y Tabacco [~ tybaco]: \

o gredicrwydd [~ garedigrwydd] yn wylo./ \

yn dewis kwrw o vlaen llefrith. \

yr wyt yn gadel mwy /n/ ango: \

rhai /n/ llawen rhai yn brudd. \

modd i gwelais yn greulon \

yn llechu ar y trowstie \

ac yn gweled diflas bethe \

yn llithric iawn i ysgidie [~ esgidiau] \

rhyfedd dy vod yn gallu kodi \

gwelwn rai yn ymlusgo \

nad oedd i bath yn rhodio trefi \

yn adroddi geirie duon \

oedd yn taflu godardie \

gore i gallen yn ymddulio./ \

yn waeth i sutt no chwn a moch \

ac yn debic yn y diwedd \

ac yn debic yn y diwedd \

yn kario dissie ffeilsion \

weithie yn anodd iawn i rholi [~ rheoli]./ \

yn ddrwc i harfer weithie \

nid yw /r/ amser yn gwasneuthu \

Er bod vy ngreglais [~ fy nghreglais] yn dwyn rhagor \

na vynn yfed ytt yn dryssor \

lladd vy nghalon yn varw \

oedd vod yn hir heb gwrw \

Korff ac enaid yn kolli, \

byddi hyd y nos yn kyfarth \

Diwarthach wyf yn wir \

y pwrs yn wag a 'r kefn yn wann./ \

y pwrs yn wag a 'r kefn yn wann./ \

Y nos pann vo hi yn rhewi \

vod dy draed yn magu y dropsi./ \

Tro yn d' ol i vynd i geubrenn \

mae vy mhenn yn drwm greulon \

y 'w anrheithio yn y diwedd./ \

kwmpnieth [~ cwmniaeth] nid wyf yn gwadu \

Wrth dy voddion ir wyf yn gwybod \

er vy mod yn dyfod o 'r dafarn \

yr wyf yn medru y ffordd a 'r llwybre \

yn union i vyned adre \

i ti ddoedyd vy mod yn veddw./ \

yn ymlusgo adre i gysgy \

Modd i bum yn llechu weithie \

yn gwrando ar gadw dadle \

Pob baili yn ddichware \

yn rhoddi i lawr i dyfynne \

eraill yn taflu adswynion./ \

yn krio am gael kopi \

yn taflu arian ymparlio./ \

oedd yn myned a 'r deuddege \

yn dwod [~ dyfod] i mewn a 'i verdid \

ar y kwynwr yn declario \

am waith wttresswyr yn ysgorio \

y tafarnwyr oedd yn kwyno. \

A myned yn ddigynnwr \

yn ol hynn doed y ddelo \

terfyn hynn yn siwr./ \