Barddoniaeth rydd allan o lsg. Peniarth 218 (1605-10)
Free-metre poetry from Peniarth ms. 218 (1605-10)

[td. 79]

Araith ddichan ir Gwragedd

Rryw i wraig o naturiaeth
fod yn rrwym i wassanaeth
yn falch yn greulon odiaeth
ni wyr reswm na chyfraeth

[td. 80]
na rrol nag iawn lywodraeth
gwneuthyr bost oi chenysgaeth
eskluso pob ffordd berffaith
a dilyn llwybrau diffaeth
Ni wna ddim yn ei amser
ni cheidw gymhedrolder
ond gorwedd pann ei llocher
a neidio pann gynhyrfer
naws tan gwnias pan lidier
naws yr ia pan dristaer
ni wna ddim pann ddamuner
ond gwrando geirie over./
Oth gar hi ath gar yn rryfawr
ne hi ath gashaa hyd elawr
ni wyr vessur na rragawr
ni sai /n/ ei chower deirawr
O chais ddwyn klod am sadrwydd
hi a wna wyneb trist afrwydd

[td. 81]
yn sur yn ddrych ffyrnigrwydd./
O chais fod yn gellweirus
yn vwyn yn ymadroddus
hi a yn vyrsen wagsawys
gymhenffol ry siaradus
Knawd i wraig anwadalu
wylo awr a gowenu
weithie yn ddoeth weithie ynfydu
Ofni yr drwg ai anturio
mynn, ni fynn a wyllyssio
gwrthod kymeryd a garo
kaffel weithie nis gwnelo./
Llawn yw gwraig o ddryg addysg
ofer // a thafod gymysg
ai chogel ne ai byrllysg
hi a gur Arthur mewn terfysg

[td. 82]
Diriaid fydd ag afradlonn
anwastad gwag a chreulonn
llawn klatring a chwynionn
rroi swyddau mwy no digon./
Llawn vydd gwraig o darhustra
o drais a rrwysg a thraha
kenfigen a chybydddra
gwemal a rry ysmala
chwannog i wneuthr dirdra
hau kelwydd ag wttressa
ni rrydd ysbaid i ddiala
Diog ffrom anioddefgar
a thra chostus yw chymar
hwy y pery ei llid noi galar
lle nis gwedd y bydd hygar
lle y gweddai rry anhowddgar
swynfedr a chyfareddgar
Chwannog i gael anrrydedd

[td. 83]
ysgafn don llawn o faswedd
llattai glud llawn o daeredd
hir y pery ei chynddrygedd
o thebyge i kae fowredd
nid rraid hogi moi dannedd
Gwell i gwyr onis dysger
flas ar vwyd nog iawn arfer
dof ag anllad a thyner
dywedud gweniaeth gwag ofer
ag ymddangos mewn gwychder
hir i deil gas pan lidier
ai ddial o daw amser./
Anffyddlon angharedig
ymryssongar gythreulig
gorwyllt a rrwth a blyssig
milain hy broch a ffyrnig
edliw gwarth dyn ai dirmig
nid rraid iddi ddwyn benthig./

[td. 84]
esgussod na dechymig
ar far fo ai gyrr ychydig
Senglian kynhyrfu mowr-llid
ni sai wrth ei haddewid
gossod kas yn lle i kerid
ni wna ddim ond er proffid
Gwatwar dywedud gweniaeth
dyfalu pob kydymaeth
drwg ei moes gwaeth ei haraeth
rroi darn mewn chwedl diffaeth
A gwneuthur gorsedd Efa
yn vwy no moel y Wyddfa
y peth nis gwyr a fostia
ar hynn a wyr a ddisemlia
Gwna rrwyd i ddal y gwirion
ai gossod ar ddichellion

[td. 85]
kynn amled amryw voddion
ar ei phryd ag yn ei chalonn
A phe baut kynn gyfrwyssed
ar dyn kyfrwysa ar aned
ni allut fyth dy ymwared
rrag brad a maglau merched
I mae gwraig kynn gelfydded
ag mor hyfedr ar bob niwed
a phei rron yt ai gweled
ne ei dal ar ei drwg weithred
hi a wna yt ameu dy lyged
Hi a wna yt hynn a fynno
ai kredu ai anghoelio
da iawn i gwyr dy hudo
ath somi pann i mynno
O mynni ditheu wrando

[td. 86]
ar y gwir yt ai traetho
ti a gai glywed etto
nad oes weithred a naelo
na phrofodd gwraig ai dwylo
Tarpen er mwyn y tlyssau
a wisgen am ei breichiau
a ollyngodd wyr mewn arfau
am benn ei holl byrthnassau
Medea drwg i champau
kreulonach ydoedd hithau
a ollyngodd yn ffrydiau
waed ei mebion {~ meibion} diamau
Elen a beris lwytho
llongau Groeg ag ymgweirio
i ddifa gwyr kaer Dro
Karu ei brawd a wnai Beiblys

[td. 87]
a gorwedd gan ei ystlys
dyna weithred anhapys
nes estynn rrwym ei gwregys
Karu ei thad a wnaeth Myrha
Semiramys ei mab hyna
hynn a wnaeth ei difetha
Beth am verched Deoclesia
a wnaethant yr nos gynta
ar ei gwyr yr oer laddfa
Nid gwell oedd wragedd Asia
am ladd yr awdur penna
rrag gwir gwilidd ni alla
dreuthu yr drwg a wnaeth Pasiffaa
Pawb a wyr a wnaeth Phedra
ysbys yw twyll Rebeka
a gwenwyn Deianeira
eithyr er amser Adda

[td. 88]
hyd at y dydd hwnn yma
ni bu wraig waeth nog Efa
Koelied fi bob bigelydd
mynn y sant sy yn y mynydd
a fynno gweled kynnydd
a ffynniant yw gorlennydd
hefyd kymred rrybydd
a fynno kadw ei grefydd
a chael hedd a llawenydd
iddo e hun yn dragowydd
Na ddened yw gorlannau
nag Eigr nag aur Degau
na merched orwyllt ei nwyfau
Dywedwch wir yn ddiamau
er a welsoch o lyfrau
a ddarlleniassoch chwitheu
o wraig a ddoeth ir goleu

[td. 89]
o dywyllwg ufferneu
Euridig ni thynne ganwr
o deyrnas y dyrwestwr
er mawr boen ei diddanwr
a gymerth val ymgleddwr
o gariad ar ei chwthwr
Proserpina mewn anghyflwr
a drige i gyd ai threissiwr
yr Uffernol gwnkwerwr./
Eithr Eneas ddwyfol
ag Orffews iaith ragorol
Erkwlff a Thesews wrol
ar ddau vroder derfysgol
a Christ ein harglwydd nefol
an keidwad yn dragwyddol
a ddoethant yn ddigonol
o blith pryfed uffernol./

[td. 90]
A pha beth ydyw yr pryfed
nag uffern ond merched
minnau fal moriwr diried
ar y mor a gafodd golled
pe i mynent wy fynghlowed
a rown gyngor it bigeilied
na wnen ormod ymddiried
ag na cheren mor pryfed
Eithr fal y ffy yr gwylain
rrag eryr llym ei adain
fal wyn rrag bleiddiau milain
fal hydd rrag ki kanolfain
felly ffowch chwitheu druain
rrag hud pob kyfryw riain
ai gweniaith ai hwylofain./
Wylofain Krokodeilus
dichell Hien dwyllodrus
pann fo merch drwg arferthus {~ drygyrferthus}

[td. 91]
ne ith gyfarch yn wenieuthus
hi ath ddwg i fagl astrus
Am hynny od wyd hapus
y bigail anrrydeddus
ffo ymhell rrag merched heinus
pawb a vyddant drwg dybus
ag na vydd ry hyderus
oth nerth ath rinwedd ddownus
Pei rron yt fod mor hapus
a chael targed hen Bersus
rryd honn yn ddidramgwyddus
y dringodd nadrodd Medus
Lladd gormessiaid a chowri
a wnaeth gwyr o filwri
eraill distrowio trefi
rrai am stopio /r/ mor heli
eraill am ynnill meistri

[td. 92]
wrth antur grym a nerthi
a haeddynt ei koroni
ni welais mewn stori
wr a allodd veistroli
na gorfod gwraig heini
Dafydd hen frenin enwog
a wnaeth y deml odidog
a Samson filwr nerthog
y rroes merch arnyn warrog./
Ni ddistrywiodd mor donnau
na than na gwyr nag arfau
gymaint o wyr da eu kampau
a gweniaeth y merchedau
Hi a bair yw phryd ddiskleirio
yn loewach nag i bytho
hi a fedr ymdemprio
a gossod ei gwallt ai lifo

[td. 93]
ag wrth y drych ymbinkio
hi a wna lawer o ymdrwssio
i ladd y dyn ai gwelo
Hi a wyr wemal gerddediad
a llusgo kwrr ei llygad
a phob munudyn anllad
i rwystro dyn oi chariad
A phan fynno ganhiadu
nag a rydd rrag ei barnu
ag adrodd or holl deulu
fod yn hawdd ei gordderchu
wylo a wnaiff wrth ymdynu
a chwerthin oi gorfygu
Hi a ad yn noeth ei dwyfron
a rrych rrwng ei dwy wenfron
i wenwyno golygion
ag i ddwyn blys ar ddynion
peryglys yw i veibion

[td. 94]
wrth weled ei twull ai moddion
Yr hain yw yr anghenfiloedd
a pheryglon y moroedd
y sydd yn difa yr bobloedd
nid oes na mann na lleoedd
na themlau na mynwennoedd
na gwledydd nag ynyssoedd
na meysydd na mynyddoedd
na mor na man ar diroedd
na bu ddrwg gwraig yn gyhoedd
Y mae rrinwedd a thynged
hefyd iddunt a rodded
i drossi wrth ei weled
y milwr yn faen kaled
ieuank a hen gocheled
am hynny garu merched
Hynn o wawd yr hen brydydd

[td. 95]
Winber barod ei awenydd
a ddysgais ar y mynydd
ar fynhafod laferydd
yn kalyn y bigelydd./

[Ateb i Araith Ddychan i'r Gwragedd]

[td. 58]
Gwrandawed yr holl bobloedd
or mersydd ar mynyddoedd
lle i gwnaed gogan arguoedd
ir merched ar gwrageddoedd
am ddryked i mwrweddiad//
yn nechreuad // yr oesoedd.
Wrth edrych a mynegi
pob llyfrau ag ystori
ni aned i gyd oysi
un heb pechod yw henwi
pawb sy yn heuddu dialedd
ond trugaredd // Dduw keli.
O vlaen barnu darllean
yr wythfed ben o Ifan
lle dowad Duw yn vyan
wrth y bobloedd a ddoethan

[td. 59]
a gwraig atto yn pechu yn drist
yn erbyn krist // i hunan./
Wrthyn Iessu a ddyfod
hwn honoch sy heb pechod
koded garreg rroed ddyrnod
i llybyddio sydd amod
ag euog oedd yr hollwlad
a Duw y tad // yn gwybod
Wrth y wraig doydai yn dyner
does ymaith drwy ffyddlonder
o bechod nag ymarfer
ag erchi ir ynifer
na roed neb varn ddi ddoeth
achos na ddoeth // mor amser
Ef a liwiodd i Efa
i phechod ai tharhusdra
o hon i doeth Mareia

[td. 60]
i ddywgio hyn yma
ai mab tynodd or ffwrn gaeth
holl hiliogaeth // Adda
Siohatsym tad Mair ydoedd
ag Anna i mam a hanoedd
o henwaed y brenhinoedd
o lwyth Siwda ai kenedloedd
o gyff Dafydd broffwyd Krist
nid ydiw drist // yr iachoedd
Pan oedd Mair dair o vlwyddau
ynghaer Selem ddiamau
y kysegrwyd yn ddiau
i Dduw i hun ai wrthiau
ag o honi yr addewid
y genid // y gwr gorau
Morwyn kyn kael Krist helaeth
ag yn veichiog morwyn odiaeth

[td. 61]
morwyn ar i enedigaeth
morwyn wedi yn famaeth
a Iessu i mab ar bren heb drai
a brynai // yr holl genedlaeth
Pum rrinwedd a roe'r drindod
i verch rragor gwr parod
wedi hynny vo ddyfod
ag iawn i bawb gadnabod
y llanwai hil y wraig war
nef a daiar // hynod
Y rrinwedd gynta yn gymwys
oedd greu merch ym Hyradwys
a honno oedd bur a chymwys
a glana a vu mewn eglwys
yno ni chreir yr un byth
or gwehelyth // gwiwlwys.

[td. 62]
Yr ail rinwedd oedd vynny
o Grist yr arglwydd Iessu
y gwr a vynai yn prynnu
ag ef a ddaw i varnu
i eni yn vab o gnawd merch
yr oedd ai serch // yw charu
Y drydedd rinwedd nefol
i verch yn vyw gorfforol
ymddangosses Duw grassol
yn i wir gnawd daiarol
wedi i godi oi vedd dan vaen
o vlaen // ir deuddeg bostol
Pedwerydd rrinwedd helaeth
dwyn merch yn i chorffolaeth
ai rroi yn y nef medd gwybodaeth
dan Dduw yn ben pob kenedlaeth
lle nid ai ond Duw ar gair
ar hon Vair // i vamaeth

[td. 63]
Y bumed rinwedd enwog
gael o Elen lueddog
y groes vendigaid wrthiog
hon nis kae vilwr arfog
ag adnabod or tair kroes
wirgroes // Duw drigarog
Mair Vadlen pawb ai gwybu
er i bod yn gordderchu
yr ydoedd Duw yn i charu
hi a beidiodd drwy divaru
ag ai gwallt ai dagrau i kaed
yn sychu traed // yr Iessu
Saint y Katrin verch rasol
a vu er mwyn krist nefol
ar y rrod ddur afryfol
lle i kladdwyd i chorff dwyfol
oi dwy vron y kad yn vrau
y ddau olew vydol

[td. 64]
Saint Marged wrth weddiau
wedi ir ddraig i llynku hithau
hi a dyfodd yn i genau
ond aeth y ddraig yn ddrylliau
ac a ddoeth hon wrth i bodd
y modd // i biassai orau
Kariadog oedd wr kreulon
am na chae ef Wenfrewy dirion
torri i phen lle i kaed ffynon
a thrwy nerth Iessu gyfion
Beuno a roes arni i phen
a byw vu wen // ag inion
Ni dderfydd ym vynegi
vaint o verched nai henwi
a ddywisodd Duw Keli
yn santessau i oleini
am oddef gynt er i vwyn
gur heb gwyn // ai poini

[td. 65]
Gwraig Eliwed murain dirion
gwnaeth moliant musig kyson
i Dduw prynwr kristnogion
dros foddi ffaro greulon
ag y hi oedd wen a chlaer
ag oedd chwaer // i Aaron/
Pan oedd Dafydd broffwyd gu
gan henaint yn gwanhychu
Beisaets merch oedd yw ymgleddu
gylch saith mlynedd ar untu
ag yw wely main i hael
heb nai chael // nai llygru/
Pan oedd Iohoas wirion
a Ionathas gwr union
yn ffo rrag i gelynion
mewn basged yn y ffynon
Sehosaba gwraig dda i modd
a achubodd // y dynion./

[td. 66]
Sara verch Ragwel addwyn
wrth arch i thad ai dolwyn
a beiriodai rrag achwyn
wr i gadw y gyfraith drylwyn
ai gydfod yw hoes yn gu
a marw a vu // yn vorwyn./
Rebeka gwraig ddigyffro
oedd gyfion yn ym ordrio
wedi i marw ai chiddio
rrag dayed oedd i gorthro
Pedyr a gae gan Dduw an klyw
i chodi yn vyw // i rodio.
Wedi marw Lasar obru
yn y ddaiar ai gladdu
a bod tridiau ar untu
ai gorff yn dechrau llygru
kae Vartha i chwaer gan Dduw tri
yn vyw i godi // i vyny

[td. 67]
Sara a Ragel oedd gyfion
am na phlanten yn bryddion
i amylhau kenedyl ddynion
a ddugant i morynion
at i gwyr nid yw twyllo
ond i geisio // ytifeddion
Pan oedd y proffwyd Dafydd
ai vab Absalon beunydd
yn taro ar i gilydd
heb gymodi ir gwledydd
Hester oedd wraig dda i madrodd
ai kymododd // yn llonydd
Pan vur wybyr pawb ai klowodd
wedi i chau rrag glaw yn ormodd
Eleias broffwyd iownfodd
drwy gyngor gwraig gweddiodd
i ardymeru y byd draw
gwlith a glaw // a gafodd

[td. 68]
Pan oedd wyr fry yn troi kwysau
ar ol erydyr a thidau
heb orffowys na chwarau
yn poeni i traed ai breichiau
defeisiodd san ffraid leian
chwelydyr hardd lan // i moddau
Pan oedd y bobyl yn noithion
heb ddim dillad am ddynion
Palathas gwraig oedd gyfion
a ddyfeisiodd yn inion
o elio gwlan ai nyddu i wlad
i gael ddillad // ddigon
Pan oedd y byd wrth ddechrau
heb na gerddi na llysiau
Seres gwraig or rryw gorau
a ddyfeisiodd bob hadau
i drwsio bwyd yn ddiwael
ag i gael // aroglau

[td. 69]
Merch ai henw Nikostradaf
oedd o lwyth Seth ap Addaf
oi ethrylith yn vwyaf
ag o rad Duw goruchaf
a ddyfeisiodd mewn moddau
lythyrenau // ladin gyntaf
Merch ai henw Eisys wenbryd
a hon oedd ddoeth yw bowyd
a chraff ym hob kelfyddyd
a mawr i chyfrwyddyd
a ddyfeisiodd mewn lliniau
lythrenau // Edsipt hefyd
Naw Sibl dyna i henwau
a wnaython naw llyfyr golau
a doeth un or merchedau
at vrenin Rrufain gaurau
a gofyn trychan talen
o aur hen // am y llyfrau

[td. 70]
Ar brenin ai gwrthododd
achos y pris oedd ormodd
tri or llyfrau a losgodd
yn i dig pan nas kafodd
a cheisio yr un pris yn drech
am y chwech // adawodd
Ar brenin ai gwrthodai
hon eilwaith tri a losgai
o ddig wrtho nas rroddai
achos y boen a gowsai
a cheisio yr un pris yn vri
am y tri // a dowsai
Gorfu ir brenin oedd dynaf
pan aethwyd ir van eithaf
am na vedrai y kais kyntaf
gymryd y vargen dekaf
roi pris y naw drwy vawr gri
am y tri // diwaethaf./

[td. 71]
Ag fo wyddis bod velly
a hyd dydd varn i pery
a oedd yn Rrufain obry
i wared ag i vyny
a chyfrwyddyd ir holl wlad
a gad // or llyfre hynny
Iawn i bawb ganmol Kambria
a dwyn kof kyfraith varsia
merch onest oedd Suwsana
a mawr oedd glod Rrebeka
a Seymeiramys ruddwin
gwraig i vrenin // Siria./
Merch sy deka yn y nefoedd
ond Duw brenin niferoedd
ar y ddayar ar moroedd
ar a aned or holl bobloedd
merch sy dekaf yw blodau
a gorau // i gweithredoedd

[td. 72]
Llawn yw merch o rinweddau
a chwrtais ymhob moddau
ag arafaidd i geiriau
a synhwyrol i champau
a phob amser yn i phwyll
megis kanwyll // olau
Gwraig sy lan a charedig
val gwnynen or goedwig
hi a wna lawer o chydig
hi a geidw i gwr yn ddiddig
i wneuthur oed tan y rriw
nid ydiw wiw // moi chynig
Pei kawn enioes ag iechyd
val Moesen a noe hefyd
a chanu awr ag enyd
nos a dydd heb seguryd
ni dderfyddai ym om serch
ganmol merch // ai glendid

[td. 73]
Pe byw hwn ai oferedd
a wnaeth yr araith chwerwedd
heb synwyr nag ymynedd
na messur na chynghanedd
mi a wnawn iddo gnoi i dafod
am a ddyfod // ar wragedd
O bydd neb a chwenycho
yn y mater ymbletio
ymddangosset heb risio
a doeded pwy a vytho
e gaiff atteb digon kroch
ag och ir kynta a gilio
O daw gofyn a gwiriaw
yn uchel ag yn ddistaw
pwy a wnai yr araith hylaw
ar draethodyl ai mesyraw
Wiliam Kynwal ag nis gwad
pan vytho y wlad // yn gwrandaw./
Terfyn
[td. 179]

llyma symeth llyfr o deithie Syr
Sion Mandefyl marchog vrddol,
wedi i gyfieithio o Saesneg yn
Gymraeg ar ddvll Araith ag a
elwir yr athro yma ef: yr ymddiddan
a vy rhwng yr holwr a 'r
Gigfran / a 'r gigfran yn adrodd
rhyfeddode tyrnassoedd y byd


yr holwr
Dydd da i ti y Gigfran
ple i buost o 'r wlad allan

[td. 180]
a phara wlad a gerddaist
er yr amser i 'th welaist

y Gigfran
Mi a euthum gann y moroedd
i lawer iawn o ynyssoed
i gael gweled rhyfeddode
mewn amryw dyrnasse
val ir oeddyn yn byw beunydd
ac I dull a 'i modd a 'i krefydd

yr holwr
Ir {~ er} Duw y Gigfran vwyndec
mi a warandawa ag a ro yt ostec
mynega dithe i minne
newyddion o 'r tyrnasse
a 'r ynyssoedd a gwledydd
gwnn dy vod yn gyfarwydd

[td. 181]
y Gigfran
Nid yw abl vy meddwl
i dreuthu i ti y kwbwl
a welais o ryfeddode
mewn llawer o dyrnasse
ond er hynny etto
taw a son a gwrando
mi a vynega i ti yma
am rai o 'r gwledydd penna
a llawer o ryfeddodau
hyd i del i 'm kof innau
Mi a veddyliais yn vynghalonn
am vynd i wlad yr Eiddewon
ac a gyfeiriais o 'm blaen
i vynd drwy wlad yr Almaen
ac euthym i vrenhiniaeth Hwngari
gann ystlys avon Danuwbi

[td. 182]
honn oedd vawr a chreulonn
yn mynd i 'r mor yn union
dec ar hugain o villtyroedd
i gwelid hi yn y moroedd
yn siwr yn ddigon garw
a hynny yn ddwr kroyw
Ac a hedais yn bybyr
hyd yngwlad y Groegwyr
ac a welais yr ymerodr yna
ynGhonstinobl y dref benna
yr honn oedd ddinas gaeroc
wedi i gweithio yn dri chorneloc
ac i mae braich o 'r mor
yn union ar i chyfor.
ac yn emyl honn yma
i bu /r/ hên Gaerdroea
Ac o amgylch y Groegdir
i mae llawer o ynysdir

[td. 183]
ac yn un o 'r ynysse
yr honn a elwir Lempne
i mae mynydd Athoye
yn llawer uwch no 'r kymyle
a chyfiwch a hwnn yma
yw mynydd Olympa
a chysgod y mynyddoedd
sydd ddec a thrugain o villtyroedd
Mi a euthym yn wysc ymhenn
hyd y ninas Phylistenn
lle lladdodd Sampson greulonn
y brenin a 'i holl weission
gann dynnu i lawr y ty
a lladd miloedd ar unty
Mi a glowsswn lawer o son
am y Sawden o Babilon
yr oedd ef yn orucha
ar saith vrenhiniaeth o 'r vath decka

[td. 184]
ac o vewn kastell Babilon
yr oedd wyth mil o wyr kryfion
yn kael kyfloc ac elw
am waettio ar y Sawden hwnnw
ond nid oedd ef yn kredu
ddim i 'r arglwydd Iessu
ac yn un o 'i vrenhiniaethe
yr oedd Kaerselem yn ddie
a 'r ddinas honn yma
oedd o vewn brenhiniaeth Dsuwdea
lle bu Grist a 'i ddisgyblion
yn pregethu i 'r Eiddewon
Ac i mae Kaerselem hithe
yn sevyll ymhlith brynnie
ac o vewn kaere y dinas honn
i mae mynydd Seion
ac yn agos atti
mae llawer iawn o drefi
sef Dserico ac Ebron
Barsabe ac Asgalon

[td. 185]
Dsaffe ac Aramatha
a dyffryn dsjaffata
ac ar ystlys y wlad yma
mae Oliver vynydd penna
ac i mae yn y ddinas honn
Iddewon a Christnogion
a 'r rheini ysydd beunydd
yn kanlyn amryw grefydd
Ac i mae Nazareth yn ddie
o Gaerselem siwrne dridie
i mae hevyd dinas Bethelem
yn agos i Gaerselem
Nid yw hi ond trefan
yn gyfing ac yn vechan
ond vo viasse gayre a chloddie
gynt o 'i hamgylch hithe
ac yr oedd o 'r naill ystlys
iddi hithe lan eglwys
ac arni lawer o binagle
a phedwar a deugain o bilere

[td. 186]
wedi i gweithio o 'i mewn yn bybur
o vain marbl digon pur
ac yn ymyl honn yma
yr oedd kwetkie o 'r vath lana
lle i rhodded barn yn erbyn
rhyw vorwyn o 'r dyffryn
a rhai oedd yn pennu
mewn godineb i bod yn pechu
ac a roed barn arni
ac erchi mynd a hi i 'w llosgi
Ac a roes hithe i gweddi
ar arglwydd yr arglwyddi
ar ddangos yn eglur
i bod hithe /n/ ddigon pur
a phann ddechreued gynnu /r/ tân
yn y vann vo ddiffoddodd allan
ac a dyfodd y koed krinion
yn rhos gwnion a chochion
Ac velly pawb a wybu
nad oedd hi ddim yn pechu

[td. 187]
ac val dyna y rhos kynta
ar a weled yn y wlad yna
Ac i mae /n/ dec dros benn
yr avon a elwir Urddonen
yn rhedec drwy y drysni
yn agos iawn at Bethani
A hevyd yn emyl Ierico
i mae /r/ avon honno
ac ynddi hithe yn ddie
i bedyddied prynnwr eneidie
Ac yn agos at hynny
i bu Grist arglwydd Iessu
ar y mynydd yn ymprydio
ddeugain diwrnod kynn i rwymo
Ac nid ymhell o ddyna
mae koedydd o 'r vath decka

[td. 188]
a ffrwyth arnun i 'w gweled
a 'r rheini /n/ ddigon addved
a phenn dorrid y prenn hwnnw
ni bydde ond glo a lludw
Ac yn agos at hynn yma
i bu Sodoma a Gomorra
Segor a Soloma
a hevyd tref Aldema
Y pum dinas hynny
a losgodd Duw ar unty
a than nefol a brwmstan
wedi i Lott a 'i verched vynd allan
A 'r pum dinas hevyd
a suddodd yn ddie enbyd
val na ellid mo 'i perchnogi
na mynd i 'r un o 'r rheini
A gwraic Lott oedd atkas
aeth yn garrec halen glas

[td. 189]
pann edrychodd ar y trefi
oedd o 'i hol yn llosgi
Ac yno mae /r/ mor marw
hwnn sydd vawr a garw
a heb vod yn bwhwman
o 'r vann hwnnw allan
a phob peth a el iddo
ni ddaw vo vyth o hono
Ac yn agos i 'r wlad honno
i mae ffynnon Iago
yr honn o 'i naturieth
a newid i lliw bedeirgwaith
Val i gwelo pob dyn
pedwar amser yn y vlwyddyn
weithie /n/ dew weithie /n/ eglur
weithie /n/ goch weithie /n/ wyrdd pur
A 'r Samaritans yn benna
sydd yn ruwlio y wlad yma

[td. 190]
ac i mae/n/ yn kredu /n/ dda
i Dduw byw gorucha
Ac yn agos i 'r dinas
honn a elwir Tyberias
y porthes Krist Iessu
y pum mil ar untu
Ar y pum torth vara
o haidd o 'r vath leia
gida dau bysgodyn
val i gwelodd pob dyn
A deuddec basgeded
i vyny /n/ llawn a goded
odd i wrth y rhai a viasse /n/ bwytta
wedi uddun gael i gwala
Ac yn y ddinas yma
y doeth rhai o 'r gwyr penna
ac a daflasson bentwynion
ar ol brenin yr Iddewon

[td. 191]
Ac pentewyn a dyfodd i vynu
wrth arch yr arglwydd Iessu
ac aeth yn brenn o 'r tecka
o vlaen i llygaid yna
Yno mi a euthum gan y moroedd
i weled llawer o ynyssoedd
mi a euthum ar ynghyfeirid
i dref Tansyro velly i gelwid
Yr oedd hi /n/ dec dros benn
ac yn i hemyl vrynn o halen
yr hwnn i bydde /r/ gwyr yn i geibio
pann vai raid uddun wrtho
Mi a euthym odd i yna
i gael gweled tref Gassa
honn oedd gyflawn o yd a gwin
ac ynddi y kyfarvu y tri brenin
oedd yn mynd i offrymmu
gynt i 'r arglwydd Iessu

[td. 192]
Mi a hedais yn gefnoc
hyd yngwlad Siob oludoc
honn oedd gyflawn o bob peth
i ddyn tu ac att i lunieth
Yr oedd brynnie yna
y byddid yn kael arnun vanna
hwnn oedd wynn ac eglur
a melussach no 'r mel pur
Mi a hedais yn union
i vrenhiniaeth Amasson
merched a gwragedd oedd yn tario
yn unic yn y dyrnas honno
A heb gymorth morr gwyr
yn i rheoli yn bybyr
a phenn chwenychen gwmpeini
hwy a yren dros vor heli
A hynny yn gyttun
i gyrchu gwyr attun

[td. 193]
ac ni chen hwy dario
yn hir o amser yno
Ond i gyrru yn union
i 'r un wlad ac i doethon
ac os meibion a vydde
i 'r un o 'r merchede
Ef a 'i gyrrid yn ddiame
i 'w dad yn siwr hyd adre
a phob un o 'r llanckesse
a vagen o 'r vath ore
Ac a ddysgen uddun seythu
i vyned i ryfelu
a chario ffonn a chledde
a tharian o 'r vath ore
A hynn yn enwedic
i bob merch vonheddic
i llosgid i bronn assw
i gario y tarian hwnnw

[td. 194]
Ac mi a gymerais hedva
ac a ddoethym i Ethiopia
ac yn y wlad honn
i mae /r/ bobl yn dduon
A llawer un o honyn
a aiff yn noeth lumyn
ac mae yno lawer dyn
heb ond un troed ganthyn
Ac ar y troed sy vawr a llydan
hwy a redan yn vuan
ac a 'i kode uwch i benn
rhac haul a glaw o 'r wybrenn
Ac yr oedd yno ffynnon
y dydd ni alle ddynion
un amser i phrofi
rhac maint oedd i hoerni
a 'r nos yr oedd hi kynn vrytted
val na alle neb i hyfed
Mi a hedais oddi yma

[td. 195]
hyd yngwlad yr India
ac yn yr afon ddyfnfawr
mae llawer maen gwrthfawr
Ac ynddi y mae hevyd
lysowod o bum gwryd
ac o vewn i hamgylchoedd
mae pum mil o ynyssoedd
Ac ymhob ynys o 'r rheini
mae llawer iawn o drefi
ac uwch benn y wlad honno
mae Sadwrn blaned yn ruwlio
Yno y doir i ynys Hermes
honn sy wlad vawr i gwres
rhaid i 'r gwyr a 'r gwragedd
vynd i 'r dwr i 'w gorwedd
i vwrw y gwres heibio
nes darfod i 'r dydd bassio
Ac yn yr ynys honn
mae llonge heb heyrn hoelion

[td. 196]
rhac ofn i 'r adamant gerric
i tynnu attun bob ychydic
Euthym i ynys elwir Lana
lle /r/ oedd brenin yn orucha
a hwnn nid oedd i ffydd o 'r gore
ond addoli y gau Dduwie
Yr oedd y brenin yn vynych
yn addoli delw gwr a 'i benn yn ych
ac yn addoli yn wastadol
pob anifel pedwar karnol
Ac i mae yn ynys Kana
lygod o 'r rhai mwyia
a 'r rheini oedd yn kerdded
yn gimin a bytheied
Ac o vewn fforest Tombyr
i mae llawer o bupyr

[td. 197]
ac i mae y fforest yma
o vewn tir Lomba
deg a deugain o ddiwrnodie
yw siwrne i hyd hithe
Ac yn agos iawn att honn
i mae pur ffynnon
kynn deked i harogle
a llawer o lyssieue
A phob awr a phob ennyd
yr oedd yr arogleu yn kyfnewid
a phwy bynnac vydde
ac a yfe o honi hithe
deirgwaith yn wir ddie
ai yn wych o bob klefyde
Mi a gyfeiriais yn union
tu a brenhiniaeth Mabaron
ac euthum i ddinas Kalami
y decka o 'r holl drefi

[td. 198]
Honn oedd vawr i hurddas
ac ynddi vedd sain Tomas
a 'r llaw oedd heb lygru
a vuasse yn ystlys Iessu
allan o 'r bedd yn ddilwgwr
drwy wrthie y kreawdwr
Ac o bydde ymrysson
am amryw vaterion
ef a scrifennid henw
y ddau barti hwnnw
A 'r kyfiownder hi a 'i dalie
a 'r kam hi a 'i gwrthode
ac yn y wlad honn
nid oes vawr Gristnogion
Mi a ddoethym i Lamori
honn sydd wlad vawr anneiri
ac yn y dyrnas honn
y mae /r/ bobl yn noethion

[td. 199]
Medd y bobl hynn yma
noeth oedd Eva ac Adda
ac velly kimin hun
ni wisgann ddim amdanun
Ac o vewn yr holl dyrnas
nid arferir o briodas
ond yr holl wrageddoedd
yn gyffredin i 'r bobloedd
Ac velly y wlad honn
sydd i gyd yn gomon
ac i mae yn llawn ynddi
yd aur ac arian heb ri
Yr ydis yn y wlad yma
kig dynion yn i bwytta
Ac yn union ar i chyfor
mae ynys a elwir Somobor
ac i mae y bobl hwythe
wedi markio yn i talkenne
I gael i adnabod
odd i wrth y bobl uchod

[td. 200]
ac i mae rhyfel kreulon
rhyngthunt wy a 'r bobl noethion
Mi a adewais y wlad yma
ac a euthym i ynys Iana
honn oedd vawr anguriol
ac ynddi vrenin reiol
Ac yr oedd dano ynte
saith o vrenhiniaethe
yr oedd yn tyfu yn urddedic
yno y sinsir a 'r Nytmic
A llawer o lyssieue
a 'r rheini o 'r vath ore
Ac i mae i blas hevyd
yn decka yn yr holl vyd
nid yw grissie i holl siambre
ond aur ac arian o 'r gore
A hevyd holl lorie
i neuadde a 'i barlyre
yn dec dros benn y 'w rodio

[td. 201]
o 'r un vettel wedi i weithio
Ac i mae i barwydydd
wedi i gweithio yn gelfydd
a hynn yn ddigon glan
o vettel aur ac arian
anodd gan neb i goelio
ond a vytho yn i rodio
Ac o vewn ynys Pater
o brenie i mae llawer
a ffrwyth y rhain yma
a vydd val peillied o 'r vath ffeindia
Ac a wnair o hono vara
val o 'r gwenith o 'r wlad yma
yn yr ynys honn yn enwedic
i mae llawer o goed gwenwynic
Mi a hedais ymhellach
i vrenhiniaeth Talonach

[td. 202]
o wragedd vo vydde i 'r brenin
y vaint a vynne yn gyffredin
Yr oedd yno ryfeddod
ef a ddoe yr holl bysgod
unwaith yn y vlwyddyn
val i kae pob rhyw ddyn
ddal y vaint a vynne
odd i ar y lann o 'r holl bysgode
Pob rhywogaeth ol ynol
a derien dridie yn wastadol
ac medde y bobl gyffredin
mae i addoli y brenin
yr oedd y pysgod hynny
yn dyfod yno velly
Ac yr oedd yn i veddiant
dair mil ar ddec o Oliffant
a 'r rheini o 'r vath ore
dygen gestyll ar i kefne

[td. 203]
Mi a welais ynys Melca
a hevyd ynys Tracota
lle /r/ oedd bobl anffyddlon
yn yfed gwaed y dynion
a llawer o honyn hevyd
ni vedren ddim o 'r doedyd
Mi a gymerais hedvann
i dir Makumeran
lle /r/ oedd anffyddloniaid
ac uddun benne bytheiaid
Ac i mae yn yr ynysse
wydde gwlltion a dau benne
a llawer o wiberoedd
a llawer iawn o nadroedd
Ac yn ynys Dodyn
byddir yn bwytta pob dyn

[td. 204]
a phann vo un marw
i ffreind a bair alw
ynghyd i gyfnesseivied
i vwytta i gig a 'i waed
os un o honyn ni ddaw yno
ni bydd o ffreind ddim iddo
Ac mewn ynys a elwir Raso
hwy a gymran y rhai gwedi klwyfo
ac a 'i krogan i vynu ar brenn
i gael o adar yr wybrenn
ddwad i vwytta hwnnw
kynn darfod iddo gwbwl varw
o herwydd maen /yn/ kredu
mae angylion yw /r/ adar hynny
Ac yn yr ynyssoedd yn emyl
mae llawer math ar bobyl
rhai o honyn heb ddim ffroene
eraill a llygaid i 'w talkenne

[td. 205]
eraill heb ddim penne
ar i dwyfron mae llygade
Mae yn emyl y wlad honn
ynys a merched a meibion
a 'r bobl yn rhyfedda
ar a vu er oes Adda
Mae gan bob un o honyn
ddeubar o drecks y 'w galyn
a hynn sydd ryfedd yn siwr
weithie /n/ wraic weithie /n/ wr
Mi a euthym i dyrnas Vansi
ac ynddi mae dwy vil o drefi
a 'r rheini o 'r vath lana
a 'r sydd ar y ddaear yma
Ac i maen yn doedyd
mae hi yw /r/ dyrnas ore yn y byd
ac o vewn yr India vwia
i mae y dyrnas honn yma

[td. 206]
ac i mae yno ieir gwnnion
yn dwyn arnun wlan ddigon
ac i mae dinas Kassai
o vewn brenhiniaeth fansi
a hyd y klowais ddoedyd
hi yw /r/ dref deka /n/ y byd
Ac i mae i chwmpas yn gyhoedd
yn ddec a deugain o villtyroedd
ac val y doeded i mi
mae mwy no deuddec porth arni
O vewn tair milltir at honn
i mae rhyw brif avon
ac ar i glann mae tref newydd
ac arni ddeuddeng mil o bontydd
Ac yn y dref honn
i mae llawer o gristnogion
yn i chadw yn gryfion
rhac ofn yr anffyddlonion

[td. 207]
Mi a welais wlad brenin Pigme
lle mae /r/ gwyr o dair troedvedde
ac hwynt yw /r/ gweithwyr gore
ar velfed a sidane
Mi a hedais yn union
hyd yn ninas a elwir Kadon
ac o amgylch honn hevyd
mae ugain milltir o hyd
A deuddec porth o 'r glana
y sydd ar honn yma
a honn sydd dref benna
i amerodr Kataia
Ac ynddi i mae i blas
a dwy villtir yw i gwmpas
a phedwar ar hugain o bilere
yn i neuadd o 'r aur gore
Ac i mae i steddva ynte
lle i bydd bob dydd yn eiste

[td. 208]
wedi i gweithio odd i wrth lawr
o aur a main gwerthvawr
Ac i mae i 'r amerod
dair o wragedd priod
a phob un o honun
yn eiste wrth i glun
yn wir mewn tair ysteddva
a 'r rheini o 'r vath ffeindia
Ac i mae i vwrdd bwytta
o aur o 'r vath bura
a grissie i holl eisteddva
yw main gwerthfawr o 'r rhai penna
wedi i gweithio yn addas
a pherl yn i kwmpas
Nid wyf abl i rifo
hynn sydd vn waetio arno
o dywyssogion a barwnied
a llawer o bennaethied
Y vo yw /r/ ymerodr penna
y sydd ar y ddaiar yma

[td. 209]
ac nid yw i ffydd ynte
ddim o 'r vath ore
Ac yn Assia ddyfna
i mae gwlad Kataia
ac i mae yn heleth
ddeuddeng brenin yn i goweth
yn waettio wrth i orchymun
pann alwo vo am danun
Nid yw y Prestr Sion
na /r/ Sawden o Babilon
nac ymerodr Persia
i elvyddu hwnn yma
Mi a hedais yn uchel
uwch benn avon Eckel
un o 'r avonydd mwia
a 'r sy /n/ y byd yma
Ac a ddoethym o Gataia
i goweth amerodr Persia

[td. 210]
a hwnn sydd yn odieth
yn rholi dwy vrenhinieth
Ac a hedais yn y mann
i dyrnas brenin Abkan
ac i mae gwlad yn y tir
a Hamson i gelwir
A thair milltir o honi
ni welir mo 'r goleuni
ac i mae kynn dywylled
na all neb ddim o 'i cherdded
Na dim a 'r sydd ynddi
ddyfod allan o honi
ond vo glowir weithie
megis llais keilioge
a meirch yn gweryry
a llais gwyr gida hynny
Ond mae llawer yn son
vod gynt ymerodr kreulon

[td. 211]
yn ymlid y Kristnogion
ar plaen a elwid Mecon
Ac a ddoethon hwythe
ac a syrthiasson ar i glinie
am vod o Grist yn prynnwr
uddunt wy yno yn helpiwr
Ac a ddoeth kwmwl o 'r awyr
ar yr ymerodr a 'i wyr
ac o vewn y kwmwl etto
mae rheini vyth yn tario
a hynn drwy wyrthie rhyfedd
o waith brenin y drigaredd
Ac yn nessa at hynny
i mae gwlad y Twrky
ac o vewn i holl bower
o wledydd i mae llawer
ac o vewn y wlad honn
mae llawer o drefi mowrion

[td. 212]
Mi a veddyliais yn ynghalonn
am weled gwlad y prester Sion
hwnn sydd ymerodr ucha
ar holl dir yr India
lle mae llawer o bethe
a llawer o vain gwrthie
Mae o vewn i dyrnassoedd
ddeg a thrugain o vrenhinoedd
a phob un o honun
bob awr wrth i orchymyn
Ac o vewn dinas Suwsse
mae i gwrt penna ynte
ac ar y twr ucha
mae dwy bel o aur o 'r fwia
Ac yn wir yn i hemyl
i mae dau garbwnkyl
a 'r rheini yn disgleirio
ymhell iawn odd i wrtho
Nid yw i byrth a 'i blasse
ond aur a main gwrthie

[td. 213]
y rhain sy ddierth i henwe
o vewn yn gwlad ninne
Ac i mae y meini hynny
y nos yn llewyrchu
val i tybid yn ddie
i bod yn ddydd gole
nid yw abl mo 'm ko
i ddangos y ganved peth sydd yno
Ac i mae yn i lys reiol
bob dydd yn wastadol
saith yn wir o vrenhinied
a deg a thrugain o ddugied
a thrychant yn ddiame
o ieirll yn i gwrt ynte
a deuddec archesgob
yn gwisgo aur ar i chob
ac o vewn y llys honn
mae ugain o esgobion
ac o serving men mae yno
ddengmil a thrugain yn waetio

[td. 214]
A phann ddel i ryfelu
dygir tair kroes yn i lu
wedi i gweithio yn bybyr
o vain gwrthie ac aur pur
ac yn waettio ar y kroesse
mae tair mil o wyr mewn arfe
A dwy ddesgil o aur neu o arian
bob amser o 'i vlaen a ddygan
ac ar un o 'r dysgle
mae aur a main gwrthie
i ddangos yr urdduniant
ar y sydd yn i veddiant
Yr ail ddesgil a ddygir
o 'i vlaen yn llawn o bridddir
i gydnabod wrth hwnnw
i vod ef yn bridd a lludw
A 'i vod yn enwedic
yn beth darfodedic
ac nad oedd i ddibenn
ond mynd i 'r ddaearen

[td. 215]
Ac i mae /n/ kredu yn gyfan
i 'r tad a 'r mab a 'r ysbryd glan
ac i Grist arglwydd Iessu
i vod ynte yn wir i 'n prynnu
Yn wir mae i wlad ynte
draed yn draed i ninne
ac i mae yn y wlad yma
vor o 'r vath ryfedda
heb un dafn dwr ynddo
ond tyfod graian a gro
Vo vydd yn treio a llenwi
val i gwelwch y mor heli
ac yn donne yn taflu
rhyfedd yw gwaith yr Iessu
Er nad oes ddwr ar i waelod
mae ynddo ynte bysgod
a 'r rheini o 'r blassussa
val pysgod y mor penna
Ac o 'i vewn mae kreigie
yn llawn o vain gwrthie

[td. 216]
Ac y tu hwnt i hynny
mae koed rhyfedd yn tyfy
yn dwyn ffrwyth beunydd
a hynny hyd hanner dydd
ac hwy a ddiflannan
o hanner dydd allan
Ac i mae ffrwyth y rheini
val na all neb i provi
a phen vo /r/ haul yn machludo
ni welir ddim o hono
Mi a vum yn rhef Affi
yr hynaf o 'r holl drefi
lle mae assen un o 'r Kowri
a deugain troedfedd o hyd ynddi
Mi a welais avon Belyon
a 'r ffos lydan a elwir Mynon
yr honn ffos o 'i gweled
mae ergid saeth ynddi o led

[td. 217]
yn llawn grafel yn disgleirio
a gwydyr gwynn a wnair o hono
Er maint a dynner allan
hi a lenwiff yn y mann
ac a vyddir o bell o wledydd
yn kyrchu hwnnw beunydd
A phob peth i mewn ar a fwrian
aiff yn rafel yn y mann
ac o 'i mewn yn wastadol
i mae gwynt anrhysymol
Minne a welais y bobl
yn y wlad a elwir Sinobl
y rhain oedd yn dra ffyddlonn
ac er hynny yn mynd yn noethion
Pann ddoeth Alexander attun
i geissio tyrnged ganthun
hwy a ddoedasson wrtho
i kae vo yr oedd i 'w geissio

[td. 218]
Ond ystyn o hono yntey
ddydd i hoedl hwythey
a hynny yn wir nis galle
er maint i holl dyrnasse
Pam yr wyt yn rhyfely
hebr y bobl hynny
i ynnill i ti y kwbl
oni elli ystyn dy hoedl
ac wrth yr atteb hwnnw
vo gavodd y wlad i chadw
Ac ar lann avon ffyson
mae glynn yn llawn peryglon
nid abl neb i 'w drafaelio
rhac kythreilied yno yn rhuo
a thymestloedd a tharane
yn wastad o 'i mewn hithe
Mae llawer yn doedyd yn wir
mae drws uffern i gelwir

[td. 219]
ac i mae honn yn llawn
o aur ac arian ddigawn
Ac i mae llawer dyn
o chwant yr aur melyn
yn mynd i honn yn vuan
ac ni ddon hwy vyth allan
Ac yn agos at honn yma
mae gwlad a gwyr o 'r mwia
wyth ar hugain o droedfedde
yn wir yw i hyd hwythe
Ac mewn ynys mae merched
a main gwerthfawr yn i llyged
a phan von yn ddigllonn
hwy a laddan wyr a 'i golygon
Ac i mae gwlad arall
a hynn ir wyf yn i ddeuall
a wna lawer o riddvan
pann aner dyn bychan

[td. 220]
Ac yngwrthwyneb hynny
pan vo ef yn trengy
hwy a vynan gerddorion
ac a vyddan lawen ddigon
A phann vo ef marw
hwy a losgan i gorff yn lludw
o herwydd hwy a ddoedan
pan aner y dyn bychan
i vod ef yn wir yn dyfod
i lawer o boen a thrallod
A phann ymadawo ac yma
i vod yn mynd i esmwythdra
lle mae bowyd a heddwch
a hwnnw /n/ llawn digrifwch
A phette yno y brenin
yn lladd un o 'i gyffredin
ni chae mo 'r llunieth i 'w brofi
na neb yn i gwmpeini
Ond i gadw ef velly
yn wir i hir nychy

[td. 221]
ni alle goweth nac arglwyddiaethe
ddim o 'r help iddo ynte
Mi a welais ynys dda iawn
ac ynddi bobyl yn gyflawn
nid ydyn yno yn arbed
ddim o briodi i merched
Ac yngwlad Arabia
mae anifel o 'r vath decka
ac i mae iddo ynte wddw
ac ugain kufudd o hyd yn hwnnw
ef a gyfyd i benn
uwchlaw pob nenbrenn
I mae yn y wlad honn
ynifel a elwir Kamelion
a hwnn nid yw ond issel
ac ni chymer ddim o 'r vittel
a 'i liw yn kyfnewidio
a hynny pann i mynno

[td. 222]
Mae yno ynifel a elwir Lanhoren
a thri chorn yn i dalken
a 'r rheini sydd yn ochroc
val kledde llym dauvinioc
ac a 'r kyrn hynn yma
vo ladd yr Oliffant kryfa
Mae yno ynys hevyd
a 'r bobl dduwiola yn y byd
a 'r ynys a elwir Bragamon
eraill a 'i geilw yr ynys ffyddlon
Ac i maen kimin un
yn kadw y decgorchymun
ac o vewn yr holl wlad
nid oes odineb na lladrad
Ac o vewn i holl drefi
nid oes drais na lladd na llosgi
ac o gwmpas i therfyn
nid oes un kerdottyn

[td. 223]
A rhac daied ydiw hithe
ni bydd yno vellt na tharane
na rhyfel na dim newyn
na thrwbleth ar un dyn
Ac i mae yn ddigon tebic
i bod gan Dduw yn ddewissic
mae i kredinieth a 'i meddwl
ar y gwr a wnaeth y kwbwl
nid addolan mo 'r delwe
na chwaith mo 'r gau Dduwie
Ac o vewn i holl goweth
yn gyffredin mae pob peth
ac yn hynn o randir
mae /r/ bobl yn byw yn hir
A phan ddoeth Alexander a gyrru
i 'r wlad honn i 'w gorchvygu
hwy a ddoedassan i 'r kennade
nad oedd mo 'r koweth i 'w meddianne
ond koweth yr holl wlad
oedd heddwch a chydgordiad

[td. 224]
Nid oedd yno mor afrad
ar ymdrwssio mewn dillad
i ddangos y korff yn degach allan
nac i gwnaethe Duw i hunan
A phob da yn gyffredinol
tu ac att i llunieth korfforol
nid oedd arnun eissie brenin
i reoli mo 'i kyffredin
na chwaith mo 'r kyfreithie
am nad oedd dim trespasse
Pann glybu Alexander hynn yma
vod y bobl o 'r vath Dduwiola
ef a ddyfod wrthun
tra voch yn byw mor gytun
ni chaiff neb o 'm gwassanaeth
wneuthur arnoch drwbleth
Mi a hedais yn y mann
i vrenhiniaeth Taproban

[td. 225]
ac yn y dyrnas honn
i gwnair brenin wrth elecsion
Ac yn y wlad honn yma
mae dau Aiaf a dau Ha
ac yn medi i hyd yn ddie
yn y vlwyddyn ddau o amsere
ac yn vlodeuoc y gerddi
bob amser o 'i mewn hi
Mae dwy ynys i 'w gweled
a elwir Oriel ac Arged
ac o 'i mewn ymhob mann
mae mwyn aur ac arian
Ac o vewn yr ynysse hynny
ni welir mo 'r sêr yn llewyrchu
ond un seren yn glir
a Chanapos i gelwir
a 'r lleuad ynddi ni lewyrcha
ond yn unic y penn diwaetha

[td. 226]
Ac nid ymhell o 'r rheini
i mae kreigie a drysni
a brynnie a chorsydd
ac yno heb liw dydd
A 'r rheini yn anguriol
hyd ymharadwys daearol
yn lle bu Adda ac Eva
yn wir kynn i dyfod yma
Ac ir ydis yn siarad
i bod hi yn uwch no sicl y Lleuad
val na allodd dwr Noe
dyfod kyfiwch a hithe
Ac ynghanol y Baradwys honn
maen yn doedyd vod ffynon
ac mae /n/ rhedec yn vuan
bedair avon o honi allan
Ac ar i gwaelode
mae llawer o vain gwrthie
maen yn rhedec beunydd
drwy lawer iawn o wledydd

[td. 227]
Mae llawer iawn yn son
am yr avon Ganges ne ffyson
sydd ac aur ynddi heb ri
mae lignwn aloes ynddi
A 'r rhann vwyiaf o 'i graian
yn vwyn aur ac arian
ac i mae honn yma
yn rhedec drwy dir yr India
A henw yr ail avon
yw Nilws ne Gyron
ac yn rhedec y mae hithe
trwy Egipt ac Ethiope
A 'r drydedd yw Tygrys
honn sydd yn rhedec ar vrys
trwy wlad Assiria
a thrwy vrenhiniaeth Armonia
Ewffrates yw /r/ bedwaredd
ac arni mae llawer o rinwedd
a honn mi a 'i doeda
i bod yn rhedec drwy Bersia

[td. 228]
Val dyna henwi yn gymwys
y pedair avon o Baradwys
ac o 'r rhai yma a henwyd
mae dwr kroiw yr hollvyd
Ac i vynd i Baradwys daiarol
nid abl un dyn bydol
gann y kreigie a 'r drysni
a henwais o 'r blaen i chwi
Na hyd yr un o 'r afonydd
nis gellir yn dragowydd
gann y tonne odd i ar greigie
yn rhuo yn dy glustie
a hynny yn dragowydd
o waith Duw yn dovydd
Efe a wyr bob bachgen
pob peth o vewn Rhuven
val i maen yn byw beunydd
ar i dull a 'i modd a 'i krefydd

[td. 229]
Ac wedi i mi weled y kwbwl
mi a ddoedais yn vy meddwl
nad oedd y byd yma
ond kalun kybydddra
A bod chwant anrhysymol
am ynnill koweth bydol
a balchder a chenfigen
dros wyneb y ddaearen
Godineb a medddod
yr oedd pawb yn i adnabod
yr oedd yn ddigon gole
anudon ymhob rhyw le
A phob gradd yn gyfan
oedd yn treissio y dyn truan
val pettwn yn i henwi
o radd i radd bob un i ti
Val dyna ddangos i ti stil
val pettwn inne Mawndvil
yr holl wledydd a 'r tyrnasse
yn wir a welais inne

[td. 230]
Kynn vyrred ac i gellais yn siwr
rhac ofn blino y darlleniwr
a minne /n/ wir wedi blino
rhac maint y siwrne honno
A phob un a 'i darllenio
kymred hynn dann a dalo
heb edrych ar i veie
er bod ddigon iddo o le
Ac velly yr wf {~ wyf} i y gigvrân
yn kanu ffarwel i ti yr owran
hyd oni welwy di etto
Duw gida thi vyth a drigo

yr holwr yn doedyd bellach
Ac wedi darfod i 'r Gigvran
ddangos i mi i hamkan
ynghylch y bobloedd a 'r nassiwne
oedd mewn amryw dyrnasse

[td. 231]
A 'i dull a 'i kyneddve
gida llawer o ryfeddode
a bod yr holl vyd yn gyfa
yn llosgi mewn kybydddra
A phob dyn yn heleth
yn karu /n/ vawr gybyddieth
a chariad perffaith wedi boddi
a chydwybod gida hi
Ac yn wann iawn y ffydd
y mysc y bobl beunydd
minne a glowsswn vynegi
er ystalm hen ystori
Val i mae y kythreliaid
a chanthun dair o bele euraid
y 'w taflu yn ddiamme
i dwyllo /r/ holl eneidie
Ac o 'r tair pel yma
Godineb yw /r/ bel gynta
ac ef a 'i teifl yn heleth
i ddyn yn i vabolaeth

[td. 232]
Balchder yw /r/ ail bel
sydd anodd iawn i gochel
a deifl y kythrel elyn
yn wroldeb i ddyn
A 'r ddwy bel uchod
sydd anodd iawn i gorfod
ond trwy gyffes ac edifeirwch
a 'r rheini a wna tegwch
Gida lussenau a cherdode
i helpio yr eneidie
a hynny a 'i rhyddha
odd i wrth y ddwy bel yma
A 'r drydedd bel gocheled
honn sydd drom a chaled
i mae yr uffernol gythrel
yn i thaflu yn ddiogel
A honn sy ddrwc i braint
a vwrir o vlaen henaint
oni bo dyn o 'i vewn yn llosgi
rhac maint i awydd iddi

[td. 233]
A henw y bel yma
yn wir yw kybydddra
a phwybynnac ni orchvyga
y bêl yma a 'r ddwy gynta
Ef a gyll yn dragwyddol
holl lawenydd tyrnas nefol
i 'r honn dyrnas yn ol trengu
dyger ni gan Grist Iessu / Amen.

Ef a wnaethbwyd ac a ysgrifenwyd
yr araeth vchod y
dydd diwaethaf o fis mihefin
oed krist yna /1586/ gann Rissiart
ap Sion (o lanngynhafal ap
Rhobert ap Grvffydd ap llewelyn
ap Einion) allan o lyfr mawndefil /

[td. 234]

pob peth diniwed sydd dda
o flaen yr owdvr penna /
Terfynn y /22/ die o Chwefror
oed krist /1610/
[td. 153]

llyma yr ymddiddan a fv rhwng
yr wttresswr a 'r Dyllvan./


yr Wttresswr./
A m'vi {~ myfi} /n/ mynd yn dra dwrstan:
blygeingwaith o 'r ty tafarn,
yn ddisymwth klown dylluan
a 'i dau lygad sowserdan.
i 'm kyfarch yn dra uchel;
yn debic i siowt medel.

[td. 154]
yn ol hynn gwrandewch chwithe
morr ddiflas wrthyf i doede.

y Dyllvan./
Rhwyddynt rhagot overwr;
a hyd y nos wttresswr.
mynd ir wyt yn ddigynnwr
erbyn y dydd i gudd val anwr.
deuwell itti a vyasse,
vod yn sychion draed dy sane {~ hosanau}
heb gydnabod dy rinwedde
er dy vod dros dy ysgidie {~ esgidiau}.

yr Wttresswr./
Dy drwst a 'th lais eiddiges {~ eiddigus}
mor ddisymwth a 'm hofnes
kynn dy vyned i 'th loches
dowaid i mi beth o 'th hanes

[td. 155]
ple i buost er dechreunos,
a phara vann yr wyt yn aros:
a hevyd dowaid yr achos
y dydd nas gelli ymddangos.

y Dyllvan./
Mi a vum yn ddiniwed
lle ni biasse {~ buasai} waeth vy ngweled
er bod vy llais yn oer i glowed
ni pherais erioed i neb golled.
achos vy mod yn wirion,
adar y byd sy /n/ greulon:
rheir a vydde /r/ ymadroddion,
sydd yn dangos yr achossion./

yr wttresswr./
Ti a vuost mewn klydwr,
heb gennad i 'r meddiannwr:

[td. 156]
nid ir {~ er} lles iddo yn siwr
ond er llenwi dy gwthwr
yr owran rhac dy weled
i ryw geubren ir wyt yn myned
mi a 'th adwen wrth dy lyged
nas gellir i ti mo 'r ymddiried.

y Dyllvan:/
O bum mewn tai gweigion
heb wybod y 'w perchnogion
kefais lunieth yn dda ddigon
heb ddifa bwyd kristnogion
yn wttressa dithe a vu
dros dy blant heb ovalu
kymer rybydd i edifaru
rhac i 'r kythrel dy orchvygu./

yr Wttresswr./
[td. 157]
Vy mhlant a liwiaist {~ edliwiaist} i mi
rhyfedd gennyf a ddoedi
ni biasse {~ buasai} waeth i ti dewi
byw /r/ wyt mewn tylodi./
a minne sydd yn ddiveth
yn aml iawn vy nghoweth
i ventimio {~ faentumio} vy nghwmpnieth {~ nghwmnïaeth}
yn gynt noc i wrando pregeth
i mae hynn yn ddewisedic
gan nad ydiw /r/ byd ond benthic

y Dyllvan./
Vy nhylodi /r/ wyt y 'w liwio {~ edliwio}
a 'th goweth yr wyt y 'w fostio
mae dy wraic a 'th blant heb huno
eissie rhann a vuost y 'w drelio
y kydymeth gwrando arna
eiste i lawr wrth dy ysmwythdra
dowaid yr achos o 'r dechreuad

[td. 158]
pam i rhoddaist serch a chariad
ar gwmpnieth {~ gwmnïaeth} mawr i afrad
mewn hir amser heb ddiwygiad
mae /n/ beryglys y diweddiad
twyll y kythrel a 'i vwriad
y 'w keissio hudo dyn yn wastad
i 'w dragwyddol distrowiad

yr Wttresswr./
Kynn vy myned ymhellach
di a gai rann o 'm kyfrinach
wrth gwmpnieth {~ gwmnïaeth} i kair kyfeddach
ac wrth yfed vwynach vwynach
kynta gwaith pan godwn
rhodio allan i 'r gwndwn
a rheir a vydde dybygwn
i 'r dafarn oni ddelwn
kael y gwr yn voessol iawn
a 'r wraic yn llaes i rhawn

[td. 159]
a chwrteissi mawr a gawn
a 'r vorwyn yn llawen ddigawn
yn y mann a 'r pott yn llawn
a minne y 'w plith val penn y dawn./
gwneuthur i mi vawr ufudddod
y kwpan a 'r tost yn barod
gwedi rhoddi yn y ddiod
a gar fy mronn i gossod
vy nghymell nid oedd orfod
y 'w hyfed hyd y gwaelod./
gossod i mi ar vrys eisteddle
kadair a chlystoc o 'r vath ore
bwrw heibio vy ysgidie {~ esgidiau}
i gael twymno vy sodle./
difyr iawn y llynn oedd i mi
yn fy slippers a 'm brafri
yn aros y kwmpeini
y tan yn ffres yn llosgi
a 'r wraic yn vwyn a heini
mynd a 'r pott drachefn y 'w lenwi

[td. 160]
a chynn i bod yn hanner dydd
kael kymdeithion yn ddirybydd
gwledd vwyn a gloddest ddibrydd
a gwyr o gerdd yn gelfydd
a ddoe yno /n/ ddigon ufydd./
i chwanegu vy llawenydd
a chwedi darfod i 'r dydd bassio
a than a chanwyll i oleuo
kael telyn rawn a 'i chweirio
a phawb ar hwyl pennillio./
nid oedd raid vynd i 'r ysgol
kynn kael dyri a charol
o law i law i roi /r/ delyn
i gael isgower ac englyn
ac nid hwyrach kynn ymado
gaffel llankes lân y 'w theimlo
ac o bydde dyn afrolus {~ afreolus}
i 'n plith a bod yn gekrus
ni chae yno ond byrr ddewis
pawb a 'i afel yn i lewis
a thros y drws yn drefnus

[td. 161]
i daflu nid oedd happus
a chau /r/ drws a 'i adel allan
heb wrando ar i gwynvan
a ninne wrth y tan
yn tossio pawb i gwpan
torri knau a rhostio avale
a 'i bwrw i 'r kwppane
a rhai yn knoi kackenne
heb vwytta dim er y bore
rhai /n/ ufudd a save
amgylch bord i driglo {~ dreiglo} dissie
eraill ynghyd a eistedde
o ddechreunos hyd y bore
a llawer ymrafel chware
a 'r dabler a brithion gardie
rhai yn ddifyr i chwedle
a rhai /n/ troedio downssie
rhai yn garedic ddigon
yn yfed iechyd ffyddlon
at i ffreinds a 'i kymdeithion

[td. 162]
a throi kwppane yn sychion
eraill ar lawr heb wyro
troed wrth droed yn karwsio
a rhai ydoedd yno,
yn yfed y Tabacco {~ tybaco}:
eraill wedi twmno {~ twymno},
o gredicrwydd {~ garedigrwydd} yn wylo./
a phawb i 'r pott a 'i vendith,
gwell ffrwyth y brâc no 'r gwenith:
bychan a mawr oedd i 'n plith,
yn dewis kwrw o vlaen llefrith.
ac yno ir af beunydd,
lle keir ymrafael ddiodydd:
ac yfed mewn llawenydd,
nas gwnn ragor rhwng nos a dydd./
ac val dyma i ti /r/ arfer,
a vydd i 'n plith bob amser:
a mwy no hynn o lawer,
o ddigrifwch a mwynder./
ar nas galla mo 'i treuthu

[td. 163]
mae /n/ pwysso arna y gysgu
bydd vodlonn ar hynny
kais dithe vynd i 'th letty.

y Dyllvan./
Paid a 'th gychwyn aros gwrando,
yr wyt yn gadel mwy /n/ ango:
yr hynn gore yr wyt y 'w vostio,
a 'r gwaetha heb son amdano.
hynn yr ydwy y 'w gyfadde,
angenrheidiol vod tafarne
pann vo dieithred ar i siwrne
i gael lletty a 'i kyfreidie.
A llawer o achossion beunydd
sydd i bobl y gwledydd
i gyfarfod nos a dydd
rhai /n/ llawen rhai yn brudd.
Gadwn heibio yr achossion
trof i goffa dy gymdeithion

[td. 164]
modd i gwelais yn greulon
gwedi yfed mwy na digon
mewn tafarne y bum ine
vagad o nosweithie
yn llechu ar y trowstie
ac yn gweled diflas bethe
gwelwn rai ar y llorie
yn llithric iawn i ysgidie {~ esgidiau}
ac od oeddyt ti un o 'r rheini
rhyfedd dy vod yn gallu kodi
gwelwn rai gwedi ymliwio
er dechreunos gwedi brwysco
ac nis gwyddwn ar fy llw
beth oedden ai byw ai marw
gwelwn rai gwedi ymystyn
tann y bwrdd i gael y kyntyn
av vo ddoede gwraic y ty
i bod gwedi bwrw y vyny
gwelwn rai yn ymlusgo
at y gornel i bisso

[td. 165]
a merch y ty a ddoede
ddarfod i ryw un ddwyno {~ ddifwyno} i sane {~ hosanau}
gwelwn rai val gweission gwchion
wedi ymwisgo i 'r un goron
wrth yfed mynd mor gryfion
dim wrthynt nid oedd Samson
gwneuthur dwndwr dilio byrdde
nid oedd wr heb dyngu llyfe
bost a ffrost pwy waetha i grefydd
tybio i gellynt ysmudo mynydd
bydde vagad o 'r kwmpeini
gwedi myned i 'r prenn digri
rhoi mowrllw i lladd a 'i llosgi
nad oedd i bath yn rhodio trefi
rhai oedd a chalonne feilsion {~ ffeilsion}
yn adroddi geirie duon
eraill heb i diodde
oedd yn taflu godardie
kynn diwedd y noswaith ddigri
gwelwn daflu kannwyllbrenni

[td. 166]
klown rai dann i dwylo
gore i gallen yn ymddulio./
Ac y 'w plith yr oedd llawer och
yn waeth i sutt no chwn a moch
ac yn debic yn y diwedd
kyd rhyngthunt vod kelanedd./
Gwelais yno rai /n/ chwaryddion
yn kario dissie ffeilsion
wrth ymddadle i tyfe geckri
weithie yn anodd iawn i rholi {~ rheoli}./
A rhai o 'r chwaryddion kardie
yn ddrwc i harfer weithie
er bod i 'm ko {~ cof} i treythu
nid yw /r/ amser yn gwasneuthu

yr Wttresswr./
Gwell i gwedde i ti o geubrenn
roddi kreglais oer aflawen

[td. 167]
ne bigo nyth llygoden
na chwmpnieth {~ chwmnïaeth} pott a chacken.
Ne lechu mewn hen graic
oni byddech di gwmpniwraic {~ gwmniwraig}
ni wyl vy ngolwc garrec sarn
ond a 'm dycko i 'r dafarn./

Y Dyllvan.
Pe bai lygoden wenwynn
ni ladde ond korff wrth dorri newyn
kwrw a ladd enaid dyn
ni llai syched un gronyn
ac os kaiff y korff a chwenych
vo ddwc yr enaid i hirnych
Er bod vy ngreglais {~ fy nghreglais} yn dwyn rhagor
mi a roddwn i ti gyngor
na vynn yfed ytt yn dryssor
ac os e bydd gwac d' ysgubor

[td. 168]
yr Wttresswr:
ffei ffei o 'r kyngor hwnnw
nis galla vyth i gadw
lladd vy nghalon yn varw
oedd vod yn hir heb gwrw
Vy nghymale a gydgordian
ac i 'r dafarn i 'm dygan
val dyna glefyd glan
gael o 'r galon i hamkan

y Dyllvan./
Pum synwyr a roed itti,
yr un weithie nis meddi:
eissie medryd i rholi {~ rheoli},
wrth gael y byd mor ddigri:
Korff ac enaid yn kolli,
heb drugaredd Duw keli./

[td. 169]
Yr wyf vi /n/ ofni wrth dy dremyn
vod ynot ti anffortyn
y kwrs hwnn paid a 'i ddylyn
onid ef vo ddaw i 'th erbyn.

Yr wttresswr./
Anras i 'th doppan karth
byddi hyd y nos yn kyfarth
vo 'th glowir hyd Deheubarth
a byth ni byddi diwarth
A minne sydd gwmpniwr {~ gwmnïwr}
kaf gadair a than mewn Parlwr
a 'r kwbwl val i doedais
gida morwyn lan a hoffais

Y Dyllvan./
Diwarthach wyf yn wir
na thydi wttresswr dihir

[td. 170]
gwaetha i mi a edliwir
mae Tylluan i 'm gelwir
Duw a roes i mi naturieth
i gael vy mowyd heb goweth./
Nid gwaeth i mi dewi
na cheissio dy gynghori
dy rwysc dy hun a vynni
yr hwnn sydd i 'th dylodi./
Meddwl hynn dy hunan
gormod serch i verch a thafarn
peri deubeth trwy vawr ogan
y pwrs yn wâg a 'r kefn yn wann./
Y nos pann vo hi yn rhewi
kwyno a wnai rac oerni
mae arnatti veie
na 'm wrandewi a 'th ddolurie
ac ni wyddost di gan veddwi
vod dy draed yn magu y dropsi./

Yr wttresswr./
[td. 171]
Tro yn d' ol i vynd i geubrenn
ynghroc {~ yng nghrog} i bych wrth wden
mae vy mhenn yn drwm greulon
a dolur mawr i 'm kalonn./
A 'm koesse wrth i teimlo
mi a 'i klowa megis chwyddo
Duw Iessu o 'r nef a 'm katwo
rhac ovyn itti vy wittsio./

y Dyllvan./
Y dafarn sydd i 'th wittsio
a 'r kwrw sydd i 'th hudo
ni all dyn am a gasglo
gwneuthur gwaeth no 'i overdreilio
drwy ffolineb a gwagedd
y 'w anrheithio yn y diwedd./
Drwc yw ymarfer a gormod chware
gwaeth wttressa mewn tafarne

[td. 172]
kwmpnieth {~ cwmnïaeth} nid wyf yn gwadu
mewn moddion sydd y 'w garu
wrth i pic a 'i penn a 'i adenydd
adweinir yr adar beunydd./
Wrth dy voddion ir wyf yn gwybod
vod dy serch a 'th chwant i 'r ddiod
dy ddifyrrwch a 'th lawenydd
yw meddwi /r/ nos a chysgu /r/ dydd./

Yr Wttresswr./
Aro gwrando y dylluan
er vy mod yn dyfod o 'r dafarn
yr wyf yn medru y ffordd a 'r llwybre
yn union i vyned adre
ac nid oes mo 'rr achos hwnnw
i ti ddoedyd vy mod yn veddw./

Y Dyllvan./
[td. 173]
O gyfrwystra yr wyt velly
yn ymlusgo adre i gysgy
i mae eraill o 'th gymdeithion
wedi ymdreiglo dros y lledfronn
Ac od ydoedd dim y 'w dwylo
rhoesson ergid iddo heibio
ar hynn vynycha y byddi dithe
heb vedry myned adre
Ymorweddiad pawb o 'r untu
o vewn y dafarn obru
heddiw nac yfory
nis down i o benn o 'i treuthu./
A phwy bynnac a hir ddilyno
hynny vydd ydifar {~ edifar} iddo
os gelli aros etto vunud
mae rhagor gennyf y 'w ddoedyd
Modd i bum yn llechu weithie
yn gwrando ar gadw dadle
mewn sir gwtta a hwndryde
ac eraill o 'r mân gyrtie.

[td. 174]
Pob baili yn ddichware
yn rhoddi i lawr i dyfynne
parod oedd y sierri yno
o vewn i lyfr y 'w hentrio./
Gida hynny i klown ostegion
a dechre galw yr hen gwynion
rhai /n/ kolli dirwyion
eraill yn taflu adswynion./
A rhai yno o ddifri
yn krio am gael kopi
yr oedd eraill ar i tro
yn taflu arian ymparlio./
Mynne rai eitha kyfraith
kontinuwio ac adswyn talaith
hynn oedd y 'w plith o gelfyddyd
nid wyf abl byth y 'w ddoedyd
A 'r hen gwynion er ystyddie {~ er ys dyddiau}
oedd yn myned a 'r deuddege
a 'r rheini val i derfid
yn dwod {~ dyfod} i mewn a 'i verdid

[td. 175]
Rhois inne vy nghlust i wrando
ar y kwynwr yn declario
y rhann vwya o achossion
a 'r a glowais i o gwynion
am waith wttresswyr yn ysgorio
y tafarnwyr oedd yn kwyno.
O chait ti a 'th vath ych kredu
hyd dydd varn nis mynech dalu
nes goresgyn drwy gyfreth
a dybly /r/ gost /n/ helaeth.
Kynn diwedd hynn o ymswn
gwneuthur presseb i gwelwn
a chael y baili /n/ dalgrwnn
i wneuthur y sekissiwn./
A myned yn ddigynnwr
i 'r karchar a 'r wttresswr./
ac o bydde gantho arian
mewn amser i kae ddwod allan./
Os heb arian y bydde
kyfing iawn oedd i gyfle

[td. 176]
heb chwerthin na chwarau
ac aros yno hyd angau
y kyffelib gochel dithe
ymgroessa rhac tafarne./
yn ol hynn doed y ddelo
mae /n/ rhaid i mi ymado
kwad {~ cyfod} bellach dithe i vynu
os kyrheuddi adre i gysgu.
Ac ar hynn ffarwel wttresswr
mae /n/ ddigon drwc dy gyflwr
mi a 'th wela /n/ magu haint
ni byddi varw byth o henaint
Y gwr a 'th wnaeth a 'th mendio {~ emendio}
ni alla mwy mo 'r trigo
nis kyrhaedda vynd i 'm lletty
mewn rhyw berthen rhaid ymlechy./

Yr Wttresswr./
[td. 177]
Y Dylluan kai dy ragor
rhof ytt ddiolch am dy gyngor
Duw a rotho /r/ gras i minne
i ymadel a 'r tafarne.
Ac am a wneuthum o gamwedde
dymuna ar Grist i madde
a chann ffarwel i ti a rodda
dy lais byth nis digara
Nid oes ederyn i ti /n/ gymar
mor ddiniwed ar y ddaear
llyma ddiwed hymn o 'mddiddan {~ ymddiddan}
rhwng wttresswr a 'r Dylluan
Sawl a vynno hynn y 'w glowed
a gwr gweddus ymaroled
dwys i 'r kwppann y rhydd ddyrnod
a hynn i mae y 'w gydnabod
A darlleniwr Kymraec weithie
a swrn gyfarwyddyd mewn iache
mae rhinwedd hevyd arno
nid yf gwrw ond pan gaffo

[td. 178]
terfyn hynn yn siwr./
hebr Tomas y darlleinwr./

Tomas y Darlleinwr /a/ kant./
Ac fal hynn y terfyna yr ymddiddan
hwnn rhwng yr Wtresswr
a 'r Dvllvan, Ddywllyn kyntaf
o 'r Grawys glan oet krist
1610./

Made with Concordance