RHUFEINIAID..........3

ac nid oedd y Caldeaid, y Rhufeiniaid, a 'r Chinesiaid, yn well na hwythau am eu ffolineb:

Ni welwn i 'r ddefod hon gael ei harferyd gan y Groegiaid yn gystal a 'r Rhufeiniaid;

Ymhlith y Rhufeiniaid yr oedd eu Jupiter yn cael ei gyfrif yn dad y duwiau a dynion, neu 'r optimus maximus, sef y duw mwyaf a 'r cyntaf, llywodraethwr yr holl fyd, a brenin yr holl fodau rhesymol.

RHWNG................4

Canys yr angenrheidrwydd o Gyfryngwr rhwng Duw a dyn oedd, fel y gellid meddwl, yn farn gyffredinol, wedi gwreiddio yng nghalonnau holl ddynolryw mor fore a 'r dechreuad.

a thra maent yn ymdrochi ynddi, maent yn dala gwellten fer rhwng eu bysedd.

ac y mae yn fynych ymdrech rhwng dau deulu, pa un a fydd drechaf yn y gelfyddyd hon.

Mahomet, wedi dala sulw manol ar yr amrywiol sectau, a 'r ymraniadau ag oedd rhwng yr Iuddewon a 'r Crist'nogion, a feddyliodd ynddo ei hun fod yn dra hawdd, trwy ychydig o ddeheurwydd, godi crefydd newydd, a gwneuthur ei hun yn archoffeiriad o honi i lywodraethu 'r bobl.

RHY..................5

Mae 'n rhy anhawdd gwybod yn iawn pa bryd y dechreuodd y sect hon;

Dynion, trwy lygredigaeth nattur, a ddechreuasant edrych arnynt eu hunain yn rhy wael, aflan ac amherffaith, i wneuthur eu herfyniadau at fod mor fawr, sanctaidd, a gogoneddus, ag oedd y Duw hwnnw, Creawdwr nef a daear.

Hwy a feddyliasant ei fod yn rhy uchel ac ardderchog;

eu hunain yn rhy isel, llygredig, ac anheilwng, i wneuthur cyfathrach ag ef;

ond nad yw ef ddim yn edrych cymmaint ar weithrediadau dynion, o herwydd ei fod yn rhy fawr iddynt wneuthur dim yn ei erbyn, neu chwanegu dim at ei anrhydedd.

RHYBANAU.............1

Hwy a gymmerant groen bwch, ac a 'i llanwant a phob math o ffrwythau a llysiau peraidd, ac addurnant ei gyrnau a 'i wddf a rhybanau, gan ei osod ar gorph o hen bren, a 'i ben at yr haul;

RHYBUDDIO............1

Ond bydded i bob Cristion gofio, fod Iesu wedi dywedyd yn rhagflaenol, er ein rhybuddio, 'Os dywed neb wrthych, Wele dyma Grist, neu dyna, na chredwch;

RHYDD................2

Nid yw yn adnabyddus i ni, pa mor belled y byddai i 'r bobl hyn ganiattau rhydd-did i Grist'nogion, pe byddai 'r llywodraeth yn eu dwylo;

yn ddegfed, rhydd-did i bob caeth-was a broffesai 'r grefydd Fahometanaidd;

RHYFEDD..............1

Mae 'n beth rhyfedd yr hybarch sydd gan y bobl hyn i 'r afon Ganges;

RHYFEDDOL............2

Yn Peru, y mae 'r bobl yn gyffredin yn addef fod un goruchaf-lywodraethwr ab bob peth, ac yn ei alw, Pacacamac, neu Greawdwr rhyfeddol y nef a 'r ddaear.

y nos, pan dychwelai adref, fe adroddai wrth ei wraig a 'i dylwyth y gweledigaethau, a 'r lleisiau rhyfeddol a glywsai yn amser ei neillduad.

RHYFEL...............1

Yr oedd rhai cenhedlaethau yn Germani, Scandinafia a Thartari, yn meddwl fod marwolaeth ddisyfed mewn rhyfel, neu hunan-laddiad, yn ffordd happus o ddiweddiad, at gael tragywyddol ddedwyddwch gyd a 'u duwiau.

RHYFELGAR............1

Maent yn lladd eu carcharorion rhyfelgar, yn llanw eu crwyn a phridd a lludw, ac yn eu hongian i fynu yn eu temlau, fel math o orfoledd i 'w duwiau.

RHYFELWR.............1

Yr oedd ef yn dywysog galluog, yn ddyn ardderchog, ac yn rhyfelwr enwog.

RHYNGDDYNT...........2

MEWN perthynas i 'r Japanis, nid oes fawr o wahaniaeth rhyngddynt hwy a 'r Chinese;

ond mae 'n ddigon tebyg fod yr opiniwn hyn yn deillio oddiwrth y cyfeillach sydd beunydd rhyngddynt hwy a 'r Ewropiaid, yn hytrach, nag oddiwrth ddim traddodiadau yn eu plith eu hunain;

RHYW.................27

Yr oedd dau fath o honynt, rhai yn byw yn gymdeithasol, yn priodi, ac yn cyfaneddu mewn dinasoedd, ac yn arferyd eu hunain mewn hwsmonaeth a rhyw gelfyddydau diniwaid eraill;

Lucretius oedd yn meddwl y gallai dyn o fwriadau terfysglyd, a fyddai 'n deilliaw oddiwrth ofn, ddarlunio rhyw ddychymmyg o dduwiau iddo ei hun.

Mewn amser dynion ardderchog, neu frenhinoedd wedi marw, anifeiliaid o bob rhyw, megis teirw, elephantiaid, llysiau, cerrig, a phob peth a allai daro yn eu pennau, oedd yn cael eu galw yn dduwiau a 'u haddoli.

Yr oeddent hefyd yn credu, fod rhyw ysprydion yn cyfaneddu ynddynt yn yr un dull ag y mae eneidiau dynion yn cyfaneddu yn eu cyrph daearol;

I 'r tri gradd hyn o ysprydion, ac i dri * arall o lywodraethwyr danynt, y llu nefol, ac eneidiau rhyw henafiaid ardderchog, y maent hwy yn talu eu haddoliadau a 'u gwasanaeth crefyddol;

Ond o ran eu bod hwy 'n credu i Dduw greu 'r diafol, er mwyn tormento a gwneuthur rhyw ddrwg i ddynolryw, maent yn ei addoli yntef, nid o gariad, ond rhag ei ofn;

yn hyn ni gawn ddala rhyw gymmaint o sylw.

Mae rhyw beth yn y farn hon yn ddigon tebyg i 'r hyn sy 'n gynhwysedig mewn crefydd nattur;

ac fel y dywedwyd o 'r blaen, cymmaint yw ffolineb y bobl ddwlon hyn, eu bod yn meddwl pe b'ai [~ bai ] ddyn ar bwynt marwolaeth, ond cael yfed rhyw ychydig o 'r dwfr hyn, y cai ei enaid yn uniawn ei ddwyn i baradwys.

a phob lleuad newydd maent yn y gyfarch a rhyw ddeisyfiadau ar ben eu dau-lin.

Mae 'r Tibetiaid yn cael eu llywodraethu gan ddyn, neu dduw-dyn, yr hwn y maent yn ei alw Dalai Lama, i 'r hwn y maent yn talu 'r fath wageddol barch ac anrhydedd, fel ag y mae ymmerawdwr China, a 'r holl arglwyddi mwyaf, yn edrych arnynt eu hunain yn ddedwydd, trwy roi anrhegion gwerthfawr, i gael rhyw beth oddiwrtho at wisgo am eu gyddfau, fel yn ymddiffyniad rhag amryw drallodion ac adfyd.

Mae gan y rhai'n beth aneirif o ddelwau, ond y rhan fwyaf o 'u haddoliadau yw dawnsio a lleisio o ddeutu 'r tan, a chlindarddad rhyw degan yn eu dwylo, ffystio 'r daear a cherrig, ac offrwm tobacco, gwer, a gwaed, ar allorau, wedi eu gwneuthur o gerrig.

Nid ydynt yn offrymmu dim creaduriaid byw i 'r ysprydion drwg, ond rhyw feddiannau ag y maent hwy yn eu derbyn oddiwrth eu gelynion;

ac mewn ffordd o offrwm, maent yn lladd iddo rai o 'u plant hynaf, trwy eu llabyddio a rhyw ddelbren, a churo allan eu 'mhennyddiau [~ ymenyddiau ].

Nid ydynt yma fyth yn offrymmu dynion ond ar ryw achosion pwysfawr a nodedig, megis clefyd, coroniad brenin, neu wrth fyned i ryfel, a chyhoeddus erfyniadau am lwyddiant mewn rhyw bethau neillduol;

am hynny y maent mewn ofn mawr, rhag i 'r ddelw hon weled eu beiau, a gosod rhyw gosp neu aflwydd arnynt am y cyfryw.

a chwedi gorwedd i lawr ar eu boliau, maent yn mwmlan rhyw fath o weddiau i 'r ddaear, dan yr hon y maent yn meddwl fod y diafol yn cyfanneddu.

y maent yn danfon y rhai'n ar ddull cler gleision at eu gelynion, i wneuthur rhyw niwed i 'w hanifeiliaid neu eu plant;

Heblaw hyn, fe roddir hanes fod gan y Laplanders fath o offerynau swynedig, ag y maent yn ei alw Tyre, y rhai sydd ryw beth yn debyg i bellenau neu afalau lled fychain, wedi eu gwneuthur o blu rhyw greadur, ac mor ysgafn, fel y gellir meddwl eu bod yn gou;

Mae 'r Laplanders, meddant hwy, yn gosod y rhai'n ar werth, ac yn edrych arnynt fel rhyw beth byw, yn gymmaint ag y gall eu prynwyr eu danfon i 'r lle, ac at y sawl a fynnont;

Ond yr offeryn pennaf y maent hwy yn ei ddefnyddio mewn ffordd o ddewinyddiaeth yw 'r drwm, ar yr hwn y maent yn gosod rhifedi mawr o fodrwyau pres, yr hwn y mae 'r swynwr yn ei ffysto, ac yn mwmlan rhyw eiriau swyniol wrtho, ne's yn y diwedd y byddo ef yn cwympo mewn llewig;

canys yn lle galw ar Dduw am help, maent yn wastadol yn gweddio ar y duw teuluaidd, yr hwn y maent yn ei alw Ffetche, sef rhyw gau dduw, am eu cynnorthwyo ymhob achos.

Eu barn mewn perthynas i greadigaeth dyn sy 'n rhyw dyb neillduol;

Mae Cicero yn ei ail lyfr De Legibus, yn rhoi hanes fer am grefydd yr henafiaid, ac yn dangos yn eglur, nad oedd gan ddynion un ffordd arall i 'w dwyn i 'r nef, ond trwy feddyliau pur a didwyll, ffydd sanctaidd, gwir dduwioldeb, a phob rhyw o rinweddau eraill yn gynhulliadol.

Yr oedd y bobl yma yn cyfrif edifeirwch, ynghyd a phob rhyw rinwedd, yn rai o 'r perffeithrwydd mwyaf mewn nattur, ag a allai wneuthur dyn yn ddedwydd;

Yr oeddent hwy hefyd yn meddwl fod pechod, a phob rhyw ddrwg arall, yn deillio naill ai trwy ymgyfeillachu a dynion o dueddiadau drwg, anwybodus o 'r hyn ag oedd yn ddrwg, megis llid a thrachwantau cnawdol, neu ynte trwy ryw dueddiadau a phleserau ag oedd yn eu meddyliau eu hunain;

Martin Luther a ddywedai, fod y gair Drindod yn swno 'n chwythig, ac mai rhyw ddy chymmyg ddynol ydoedd.

RIENI................1

Pwy a bechodd, ai hwn neu ei rieni, fel y genid ef yn ddall?

RIFEDI...............2

Y gwasanaeth y mae 'r Papistiaid yn ei roddi i 'r Forwyn Fair, i 'r seintiau eraill, ac i angylion heb rifedi, traws-sylweddiad yr elfennau yn y cymmun, y rhelywiau a 'u delwau, sy 'n drosedd nid bychan yn eu golwg, ac yn peri iddynt (nid yn ddiachos) edrych ar Grist'nogion yn eilun-addolwyr.

Er bod gan y bobl hyn ar hyd yr amrywiol barthau o Affrica rifedi mawr o dduwiau, etto ar gyffiniau 'r mor mae 'n hyspys eu bod yn addoli delwau;

RIMMON...............1

Delwau eraill a sonier am danynt yn yr ysgrythurau, yw 'r Teraphim, y llo aur, Baal, Bel, Baalpeor, Baal-perith, Beelzebub, Meloc, Anam-melec Adramelec, Repham, Dagon, Nergal, Ashima, Nibaas, Tartac, Rimmon, Nisroc, Tammus, Sheshac, Nebo, Meni, Gad, Mahussin, Duw 'r pwerau, neu 'r duwiau cadwedigol gan y Papistiaid, Asharoth, a Succoth-benoth.

RINWEDD..............2

trwy rinwedd y rhai'n maent yn barnu y gallant fod yn ddedwydd neu 'n druenus yn y bywyd hwn, a thrwy eu cynnorthwy a 'u cyfryngdod, y cant eu gwobrwyo yn ol eu gweithredoedd yn y byd a ddaw.

Yr oedd y bobl yma yn cyfrif edifeirwch, ynghyd a phob rhyw rinwedd, yn rai o 'r perffeithrwydd mwyaf mewn nattur, ag a allai wneuthur dyn yn ddedwydd;

RINWEDDAU............1

Mae Cicero yn ei ail lyfr De Legibus, yn rhoi hanes fer am grefydd yr henafiaid, ac yn dangos yn eglur, nad oedd gan ddynion un ffordd arall i 'w dwyn i 'r nef, ond trwy feddyliau pur a didwyll, ffydd sanctaidd, gwir dduwioldeb, a phob rhyw o rinweddau eraill yn gynhulliadol.

RODD.................1

maent yn dywedyd i Dduw wneuthur ar y cyntaf ddyn gwyn, a dyn du, ac iddo roi cynnyg iddynt ar ddwy rodd, sef aur a disgeidiaeth;

RODDANT..............1

I hyn hwy a roddant iddynt raff, ac arni dri chwlwm;

RODDASANT............1

y mae gennym y rhesymmau mwyaf cadarn i gredu, fod y dystiolaeth hon a roddasant i 'r byd yn wir;

RODDI................8

Ffosius sy 'n gosod allan, pan ddarfu i ddynion gyntaf ymadael a 'r gwasanaeth ag oedd yn ddyledus i 'r gwir Dduw, iddynt roddi dwyfol anrhydedd i ddau egwyddor, sef, y da a 'r drwg.

Y gwasanaeth y mae 'r Papistiaid yn ei roddi i 'r Forwyn Fair, i 'r seintiau eraill, ac i angylion heb rifedi, traws-sylweddiad yr elfennau yn y cymmun, y rhelywiau a 'u delwau, sy 'n drosedd nid bychan yn eu golwg, ac yn peri iddynt (nid yn ddiachos) edrych ar Grist'nogion yn eilun-addolwyr.

i Winstow, mab arall iddo, roddi gofal dros angenrheidiau a chyfiawnderau ei bobl;

I 'r lleoedd hyn mae llawer o bererinion yn tramwyo bob blwyddyn, i roddi i fynu eu gweddiau iddo.

Cyn yr elont i ryfel, y maent yn troi gyd a pharch mawr at yr haul, ac yn dymuno arno roddi llwyddiant a buddugoliaeth iddynt ar eu gelynion;

Mae 'r swynwr yma ar ol dihuno yn cymmeryd arno, beth bynnag a ofynir iddo, y gall ef roddi llawn hanes am dano, pa mor belled, neu ymha wlad, neu ran o 'r byd y bydd hynny 'n bod;

gan roddi tystiolaeth eglur fod ganddo ryw beth yn fwy na chyffredin o wybodaeth.

Y Grefydd Grist'nogol yw 'r oruchwiliaeth ddiweddaf a mwyaf perffaith o bob datguddiad a welodd Duw fod yn dda i roddi i ddynolryw.