RHAID................2

a phan y bont yn offrymmu, mae 'n rhaid bod yr awyr yn glir:

ac mae 'n rhaid cyfaddef ei fod yn cael ei wrthwynebu 'n fawr gan y diwygwyr, y rhai oeddent yn edrych arno fel yn weddill o ba byddiaeth.

RHAN.................10

Mae y rhan fwyaf yn meddwl mai Herod y mwyaf, mab i Antipater, yr hwn a fu farw ychydig fisoedd wedi geni ein Iachawdwr.

Mae 'r Baniaid, megis y rhan fwyaf o 'r Paganiaid, yn credu fod un Duw goruchaf, ac yn ei alw Parabrama, yr hyn yn eu iaith hwy sy 'n arwyddo perffaith;

Y rhan gyntaf o 'u haddoliad yw gosod eu dwylo ar eu pennau, yn arwydd o barch dyledus i wrthddrych eu haddoliad.

ac wrth fwytta, cyn y profont dammaid eu hunain, maent yn taflu rhan o hono dros eu hysgwyddau mewn ffordd o offrwm.

Mae gan y rhai'n beth aneirif o ddelwau, ond y rhan fwyaf o 'u haddoliadau yw dawnsio a lleisio o ddeutu 'r tan, a chlindarddad rhyw degan yn eu dwylo, ffystio 'r daear a cherrig, ac offrwm tobacco, gwer, a gwaed, ar allorau, wedi eu gwneuthur o gerrig.

Yma mae 'r teidiau 'n dysgu eu plant yn y celfyddydau diawledig hyn, ac fel yn rhan o 'u hetifeddiaeth, yn gorchymmyn iddynt y cyfryw ysprydion, y rhai, meddant hwy, a fuasai fwyaf gwasanaethgar iddynt eu hunain.

etto yn Gini, a lleoedd eraill, ag y mae gan ein morwyr ni beth masnach a hwynt, ni wyddom fod y rhan fwyaf o 'r trigolion yn cadw wrth eu hen feddyliau Paganaidd.

ond i wneuthur cyfiawnder yn y matter hwn, ni a gawn gario ein cyfarchwyliad ychydig ymhellach, gan edrych beth yw barn y rhan oreu o 'r cenhedloedd yn gystal a 'r rhai gwaethaf, y philosophyddion megis y cyffredin bobl ymhob oes.

Ynghylch y Rhan oreu o 'r Grefydd Baganaidd.

trwy hyn fe ddaeth yn adnabyddus a llawer o Iuddewon a Christ'nogion, trwy gynnorthwy y rhai yr ydys yn dywedyd iddo osod allan y rhan fwyaf o 'i Alcoran.

RHANNU...............3

Ni welwn hefyd, mai mewn ychydig amser ar ol gwasgariad plant Noa, rhannu 'r teuluoedd, a chymmysgu 'r ieithoedd, i lawer iawn o ddynol ddychymygiadau newyddion gymmeryd lle mewn crefydd, yr hyn fu 'n achos o alw Abraham o Ur y Caldeaid, fel y byddai iddo ef a 'i dylwyth gadw addoliad ac adnabyddiaeth o 'r gwir Dduw.

rhannu 'r llwythau, eu caethgludiad yn Babilon, eu hadymchweliad dan Zorobabel i adeiladu 'r deml yr ail waith, dinystrio hon drachefn gan Titus, a gwasgariad yr Iuddewon dros yr holl fyd.

Ond y maent hwy 'n meddwl ei fod wedi rhannu awdurdodau 'r byd hwn dan amryw swyddwyr eraill o is radd, yn enwedig i un a elwir Itoga, yr hwn, meddant hwy, yw duw 'r ddaear, i ba un y rhoddant eu holl addoliad.

RHEDEG...............3

ER bod y grefydd Fahometanaidd wedi rhedeg dros ran fawr o 'r wlad hon;

Am eu barn mewn perthynas i wobr a phoenau yn y byd nesaf, nid oes ganddynt fawr iawn o idea am dano, oddieithr bod rhai o honynt yn tybied pan fyddont farw, eu bod yn cael eu dwyn wrth ryw afon ardderchog, a elwir Bosmanque, yr hon sy 'n rhedeg trwy ganol gwlad helaeth;

yr oeddent yn rhedeg i gamsyniadau cywilyddus eraill, heb un fath o angenrheidrwydd, o herwydd hwy a allasent yn hawdd berswadio 'r bobl i gredu, fod Dwyfol Gyfiawnder wedi parottoi lleoedd o happusrwydd ac anhappusrwydd i bob un yn ol ei haeddiant.

RHEGU................1

Mae ef yn annog i edifeirwch, yn gwahardd tyngu a rhegu, yn canmol cyfeillgarwch, ac yn erbyn perswadio dynion i un grefydd yn erbyn eu hewyllys;

RHEI.................5

Ond am droseddiadau bychain yr oeddynt yn meddwl fod y rhei'ny i gael eu poeni yn y cyrph ag oedd yr eneidiau hynny (ag oedd yn euog o 'r trosedd) i gael eu danfon iddynt nesaf.

Yma, pan oedd pob gwlad a chenedl a delwau neillduol iddynt eu hunain, yr oeddent yn barod i dderbyn y rhei'ny perthynol i 'w cymmydogion.

Y Rhei'ny ag sydd wedi ystyried nattur y grefydd Baganaidd, er mwyn ei detholi oddiwrth y sorod, ydynt yn gyffredinol yn ei dwyn dan y rhagosodiadau canlynol.

Ond i 'r rhei'ny ni chadwent ei gyfraith, yr oedd uffern wedi cael ei darparu, a saith o byrth, ymha un yr oeddent i fwyta ac yfed tan, eu dodi mewn cadwynau, a 'u poeni a dwfr poeth.

Priestley yn meddwl y gellir dy fod a 'r Trinitariaid dan un o 'r ddwy blaid hyn, sef y rhei'ny sydd yn credu nad oes un ddwyfol nattur yng Nghrist heblaw honno o eiddo 'r Tad;

RHEIBUS..............1

Ac yn y diwedd, hwy a aethant i addoli eu lluniau, eu delwau, a phob math o greaduriaid gwylltion a dofion, glan ac aflan, rheibus a gwenwynog;

RHELYWIAU............1

Y gwasanaeth y mae 'r Papistiaid yn ei roddi i 'r Forwyn Fair, i 'r seintiau eraill, ac i angylion heb rifedi, traws-sylweddiad yr elfennau yn y cymmun, y rhelywiau a 'u delwau, sy 'n drosedd nid bychan yn eu golwg, ac yn peri iddynt (nid yn ddiachos) edrych ar Grist'nogion yn eilun-addolwyr.

RHEOL................1

sef, Carasists, y rhai na fynnant derbyn un rheol o grefydd ond cyfraith Moses yn unig, a 'r Rabbiniaid ag sydd yn chwanegu at y gyfraith, fel y dywedwyd uchod, amryw draddodiadau 'r Talmud.

RHEOLAU..............1

am hynny maent yn gosod allan annogaethau a rheolau i bob math o ddynion i ymwrthod a phechod, a byw 'n rhinweddol, fel ag y dylai creaduriaid rhesymol wneuthur.

RHEOLI...............1

ond os byddant mor fentrus ag agor y trydydd cwlwm, mae 'r fath ystormydd yn codi, y mor yn cynhyrfu, a 'r holl wybr yn duo, fel na byddant mwyach yn gallu rheoli eu llongau, ond mewn perygl bob munud o longddrylliad.

RHESWM...............1

felly nid oeddent yn gweled un rheswm, pa ham na allasai dyn gael ei ddwyn i gyflwr difeius (wedi iddo gael ei halogi gan bechod) trwy fewnol buredigaeth;

RHESYMMAU............1

y mae gennym y rhesymmau mwyaf cadarn i gredu, fod y dystiolaeth hon a roddasant i 'r byd yn wir;

RHESYMOL.............2

Ymhlith y Rhufeiniaid yr oedd eu Jupiter yn cael ei gyfrif yn dad y duwiau a dynion, neu 'r optimus maximus, sef y duw mwyaf a 'r cyntaf, llywodraethwr yr holl fyd, a brenin yr holl fodau rhesymol.

am hynny maent yn gosod allan annogaethau a rheolau i bob math o ddynion i ymwrthod a phechod, a byw 'n rhinweddol, fel ag y dylai creaduriaid rhesymol wneuthur.

RHIFEDI..............5

Mae rhai yn meddwl, a hynny yn ddigon tebygol, i 'r sect hon godi i fynu yn amser herledigaeth Antiogus Epiphanus, pan giliodd rhifedi mawr o 'r Iuddewon i 'r anialwch, lle y darfu iddynt arfer eu hunain i bob caled-fyd o fywiolaeth.

Mae 'r duw-dyn hwn yn cael ei gadw mewn palas ardderchog ar ben mynydd Patuli, yr hwn sydd wedi ei addurno a pheth aneirif o berlau a meini gwerthfawr, ac yn cael ei oleuo a rhifedi mawr o lampau.

Ond yr offeryn pennaf y maent hwy yn ei ddefnyddio mewn ffordd o ddewinyddiaeth yw 'r drwm, ar yr hwn y maent yn gosod rhifedi mawr o fodrwyau pres, yr hwn y mae 'r swynwr yn ei ffysto, ac yn mwmlan rhyw eiriau swyniol wrtho, ne's yn y diwedd y byddo ef yn cwympo mewn llewig;

ond hyn sy 'n adnabyddus, fod rhifedi mawr o honynt, pob dyn, neu o leiaf pob penteulu sy 'n berchen ar un, yr hwn, meddant hwy, sy 'n edrych yn fanol ar eu gweithredoedd, yn gwobrwyo rhai, trwy roi iddynt lawer o wragedd a slafiaid, ac yn cospi 'r lleill, trwy eu cadw mewn diffyg o honynt.

ac mae rhifedi mawr o brophwydi wedi codi o bryd bwy gilydd yn eu plith, o gymmaint eu hawdurdod a Mahomet ei hun.

RHINWEDD.............2

Y dylid ymarfer rhinwedd a duwioldeb. 4.

Seneca sydd hefyd yn haeru, fod rhinwedd yn mawrhau 'r enaid, yn ei barottoi i wybodaeth o bethau nefol, ac yn ei wneuthur yn deilwng o gyfeillach a derbyniad gyd a Duw.

RHINWEDDOL...........2

am hynny maent yn gosod allan annogaethau a rheolau i bob math o ddynion i ymwrthod a phechod, a byw 'n rhinweddol, fel ag y dylai creaduriaid rhesymol wneuthur.

Wrth hyn yr oeddent yn ystyried fod yr enaid yn anfarwol, ac nad oedd angeu ond i drosglwyddo o un cyflwr i 'r llall, a hynny er llawenydd i 'r rhai rhinweddol, ac o boenau annioddefol i 'r rhai drygionus.

RHODDANT.............1

Ond y maent hwy 'n meddwl ei fod wedi rhannu awdurdodau 'r byd hwn dan amryw swyddwyr eraill o is radd, yn enwedig i un a elwir Itoga, yr hwn, meddant hwy, yw duw 'r ddaear, i ba un y rhoddant eu holl addoliad.

RHODDI...............7

rhoddi y gyfraith i Moses ar fynydd Sinai, eu sefydlu yng wlad Canaan dan lywodraeth Josua, adeiladu teml Salomon;

Mae ganddynt un ddelw a thri phen yn perthyn i 'r un corph, i 'r hon y maent yn rhoddi mawr barch:

Mae 'r bobl hyn yn arferyd puro eu hunain trwy offrymmau ac ymolchiadau, ac yn rhoddi llawer o 'u heiddo i 'r Braminiaid a fo 'n attendo arnynt.

etto y maent yn rhoddi eu holl addoliad i ddelwau, o ba rai y mae ganddynt beth aneirif, rhai o goed, eraill o gerrig;

Yma hefyd yr ydym yn cael ein hannog, i gyflwyno ein gweddiau a 'n deisyfiadau atto ef, yn unig fel ein Tad nefol, trwy deilyngdod Iesu Grist unig Fab ei gariad, ac yn ei enw ef i offrwm ein calonnau, a rhoddi pob clod, mawrhygiad, a diolchgarwch, gyd a 'r gostyngeiddrwydd mwyaf, perthynol i greaduriaid adnabyddus o 'u anheilyngdod;

WEDI rhoddi hyn o hanes yn rhagflaenol mewn perthynas i feddyliau Atheistiaid, Deistiaid, Paganiaid, Mahometaniaid, Iuddewon, a Christ'nogion, ni gawn yn y lle nesaf fyned yn y blaen, i gymmeryd golwg ar bob cyfenwad o ddyn ion yn y byd crist'nogol.

Eraill a feddyliant mai ei farn ef oedd, fod Duw yn yr Hen Destament yn rhoddi 'r gyfraith fel Tad, ac yn y Newydd yn byw ymhlith dynion fel Mab, ac iddo ddisgyn ar yr apostolion fel Yspryd Glan.

RHODFAOEDD...........1

Mae gan bob teulu eu hysprydion, (demons) a pha rai y maent mor gyfeillgar, a 'u bod yn myned i gyfarfod a hwynt mewn coedydd a rhodfaoedd dirgel, i ddysgu iddynt fath o ganuau, y rhai pan eu cenir, a fydd yn sicr o beri iddynt ymddangos yn ol eu haddewid:

RHODIO...............2

Phariseaid, sect nodedig, a elwid felly oddiwrth y gair Hebraeg (Pharesh) yr hwn sy 'n arwyddo ymraniad neu ymneillduad, o herwydd eu bod hwy yn cymmeryd arnynt i gadw 'r gyfraith a thraddodiadau, a rhodio yn fwy perffaith a sanctaidd nag eraill o 'r Iuddewon.

Maent yn cadw gwyl, ymha un y maent yn llosgi peth aneirif o lampau wrth eu drysau, ac yn rhodio i fynu ac i wared ar hyd yr heolydd, i gyfarfod ag eneidiau eu cyfeillion a fuasant feirw 'n ddiweddar, o flaen pa rai y maent yn gosod bwyd a diod, ac yn eu gwawdd i 'w tai i orphwys, fel na ddiffygient yn eu siwrnai i baradwys, yr hyn meddant hwy, sy 'n daith tair blynedd o leiaf.

RHOI.................9

Y parodrwydd i addoli 'r llo aur wrth fynydd Sinai, sy 'n rhoi achos i feddwl eu bod yn euog o 'r un ffieidd-dra yng wlad yr Aipht:

i ba rai yr oeddent ac y maent, mewn rhai mannau, yn rhoi dwyfol anrhydedd ac addoliad iddynt hyd y dydd heddyw.

am hynny y maent yn ceisio heddychu a hwynt trwy offrymmau, a rhoi gwobrwyon gwerthfawr iddynt.

Nid oes ganddynt un meddwl am ragluniaeth, am hynny nid ydynt yn rhoi un addoliad i 'r dwyfol Fod.

etto, mae 'n ddiammeu fod ganddynt un, yr hwn oeddent yn edrych arno goruwch y lleill, yn rhoi iddo addoliadau dirgel a chyhoeddus, yn gweddio ac yn addunedu, ac yn ei wneuthur yn wrthddrych o 'u holl ddyledswyddau a gwasanaeth crefyddol, a hynny yn y modd mwyaf neillduol.

Mae Cicero yn ei ail lyfr De Legibus, yn rhoi hanes fer am grefydd yr henafiaid, ac yn dangos yn eglur, nad oedd gan ddynion un ffordd arall i 'w dwyn i 'r nef, ond trwy feddyliau pur a didwyll, ffydd sanctaidd, gwir dduwioldeb, a phob rhyw o rinweddau eraill yn gynhulliadol.

Heblaw yr hyn a ddywedwyd uchod, y mae ef wedi rhoi gorchymynion yn erbyn bwyta cig moch, gwaed, a 'r fath greaduriaid a fyddai marw ei hunain.

nid yw ef yn dewis rhoi dim trugaredd i elynion.

Ond fe ellir rhoi atteb i hyn oll;

RHUFAIN..............2

Yn ddiweddaf, fe ddywed Persius, fod gwledd fawr i frenin Herod yn Rhufain ymhlith yr Iuddewon, ynghyd a goleuadau gorfoleddus.

Pan ddinystriwyd Jerusalem gan Titus ymmerawdwr Rhufain, yr hyn a ddigwyddodd yn y flwyddyn 70 o oedran Crist, fe gafodd yr Iuddewon eu gwasgaru dros wyneb yr holl ddaear, fel nad oes braidd un wlad na thalaith heb rai o honynt yn ei chrwydro;