NEWID................1

nid oeddent byth yn newid eu dillad ne's byddent wedi eu llwyr dreulio;

NEWYDD...............10

sef, fod yr enaid yn cael ei symmud o un corph i 'r llall, a 'i eni o newydd.

Er bod ein Iachawdwr yn argyhoeddi yr holl sectau Iuddewig eraill, etto, ni ddywedodd ef ddim am yr Esseniaid, ac nid oes air o son am danynt yn y Testament Newydd;

Mae 'r Phariseaid a 'r Saduseaid yn mynych gael eu henwi yn y Testament Newydd;

Mae Lightfoot wedi tynnu llawer iawn o oleuni o honynt at eglurhau amryw ymadroddion yn y Testament Newydd, trwy gydmaru geiriau 'r Misna a 'r apostolion a 'r efangylwr.

Mae yma lawer o seremoniau mewn perthynas i wyliau, newydd leuadau, genedigaethau, ac angladdau eu perthynasau, dros y rhai y maent yn fynych yn myned i lawer o draul.

etto os digwydd ar y pryd hynny iddynt gael eu herfyniad, hwy a osodant y ddelw yn ei lle, ac a syrthiant o 'i blaen i ddeisyf maddeuant, ac at ei heddychu, hwy a 'i golchant, ac a 'i paentiant hi yn ardderchog o 'r newydd.

a phob lleuad newydd maent yn y gyfarch a rhyw ddeisyfiadau ar ben eu dau-lin.

Mahomet, wedi dala sulw manol ar yr amrywiol sectau, a 'r ymraniadau ag oedd rhwng yr Iuddewon a 'r Crist'nogion, a feddyliodd ynddo ei hun fod yn dra hawdd, trwy ychydig o ddeheurwydd, godi crefydd newydd, a gwneuthur ei hun yn archoffeiriad o honi i lywodraethu 'r bobl.

y mae ganddynt gymmaint o barch iddo ag sydd gan y Crist'nogion i 'r Testament Newydd.

Eraill a feddyliant mai ei farn ef oedd, fod Duw yn yr Hen Destament yn rhoddi 'r gyfraith fel Tad, ac yn y Newydd yn byw ymhlith dynion fel Mab, ac iddo ddisgyn ar yr apostolion fel Yspryd Glan.

NEWYDDION............1

Ni welwn hefyd, mai mewn ychydig amser ar ol gwasgariad plant Noa, rhannu 'r teuluoedd, a chymmysgu 'r ieithoedd, i lawer iawn o ddynol ddychymygiadau newyddion gymmeryd lle mewn crefydd, yr hyn fu 'n achos o alw Abraham o Ur y Caldeaid, fel y byddai iddo ef a 'i dylwyth gadw addoliad ac adnabyddiaeth o 'r gwir Dduw.

NGHALONNAU...........1

Canys yr angenrheidrwydd o Gyfryngwr rhwng Duw a dyn oedd, fel y gellid meddwl, yn farn gyffredinol, wedi gwreiddio yng nghalonnau holl ddynolryw mor fore a 'r dechreuad.

NGHLEDR..............1

Pra Molga, yr hwn sy 'n sefyll ar ei law ddeheu, wrth ddeisyfiad rhai o 'r ysprydion damnedig, a drodd y ddaear a 'i hwyneb i lawr, ac a gymmerodd dan uffern yng nghledr ei law;

NGHRIST..............1

Priestley yn meddwl y gellir dy fod a 'r Trinitariaid dan un o 'r ddwy blaid hyn, sef y rhei'ny sydd yn credu nad oes un ddwyfol nattur yng Nghrist heblaw honno o eiddo 'r Tad;

NGHYFRAITH...........1

Mae y rhai'n yn agos yr un peth ag sy 'n ysgrifenedig yng nghyfraith Moses, yr hyn a ddengys, fod crefydd nattur yn oestad yr un peth, ymhob oes, ac ymhlith pob cenhedlaeth, er ei bod yn cael ei dirywio trwy ymarferiadau a seremoniau o ddyfais dynolryw.

NGOGLEDDOL...........1

Hanes y Grefydd Baganaidd yng Ngogleddol Barthau Ewrop.

NHALEITHAU...........1

Mae 'r trigolion ag sydd yn nhaleithau Manta, yn addoli 'r mor, pysgod, teigrod, a phob math o greaduriaid gwylltion.

NHEML................1

ymhlith y cyfryw, yn nheml Macca, mae un ddelw wedi ei gwneuthur o bres, ac yn cyrraedd hyd gronglwyd y deml;

NHEYRNAS.............1

mai efe yw brenin Seylon, ac iddo adael ol ei droed mewn tri man o 'r byd, sef yn nheyrnas Siam, Pegu, a 'r ynys ragddywededig Seylon.

NI...................37

Ni welwn hefyd, mai mewn ychydig amser ar ol gwasgariad plant Noa, rhannu 'r teuluoedd, a chymmysgu 'r ieithoedd, i lawer iawn o ddynol ddychymygiadau newyddion gymmeryd lle mewn crefydd, yr hyn fu 'n achos o alw Abraham o Ur y Caldeaid, fel y byddai iddo ef a 'i dylwyth gadw addoliad ac adnabyddiaeth o 'r gwir Dduw.

Mewn trefn i ddangos gwreiddiol egwyddorion y grefydd Iuddewig, ni a gawn yn y lle nesaf osod i lawr o flaen y darllenydd swm eu ffydd, yr hon a gynhwysir mewn tair ar ddeg o erthiglau, y rhai ydynt y fath a all un genedl neu Grist'nogion eu harddel, ond honno yn unig mewn perthynas i ddyfodiad y Mesia.

efe yn unig oedd, sydd, ac a fydd i bob tragywyddoldeb yn Dduw i ni.

Yr wyf yn credu beth bynnag a ddysgwyd i ni gan y prophwydi, ei fod yn wirionedd dwyfol.

Er bod ein Iachawdwr yn argyhoeddi yr holl sectau Iuddewig eraill, etto, ni ddywedodd ef ddim am yr Esseniaid, ac nid oes air o son am danynt yn y Testament Newydd;

Ond gan nad oes fawr yn gwybod beth yr ydys yn ei feddwl wrth y gair Talmud, yn y lle nesaf ni a gawn roi ychydig o eglurhad o hono.

Mae 'n ddiammeu mai llyfrau 'r Hen Destament yw 'r hanesion goreu a 'r hynaf ag ydym ni yn adnabyddus o honynt.

Nid yw yn adnabyddus i ni, pa mor belled y byddai i 'r bobl hyn ganiattau rhydd-did i Grist'nogion, pe byddai 'r llywodraeth yn eu dwylo;

canys arfau ein milwriaeth ni nid ydynt gnawdol, ond nerthol trwy Dduw, i ddyfod ag eneidiau yn ddarostyngedig i Grist.

canys p'le bynnag y trown ein llygaid, er a chyn amser Abraham, ni chair gweled dim ond gau-addoliad ac eilunod trwy 'r holl ddaear.

Ni fu gan yr Hebreaid erioed ddelwau o 'u gwaith eu hunain;

ni fuant hwyrach ne's iddynt gyssegru amryw eraill o is radd;

ond etto ni ellir meddwl eu bod yn addoli un o 'r rhai'n;

yn hyn ni gawn ddala rhyw gymmaint o sylw.

ond er cymmaint ei chwennychiad, ni allai mewn modd yn y byd ei ddiffodd:

ond fe wrthododd y duw hwn wneuthur hyn o gymmwynas, gan ddywedyd wrtho, pe b'ai [~ bai ] poenau uffern unwaith yn cael eu symmud oddiwrth ddynolryw, ni fyddai dim ond drygioni ac anlladrwydd yn y byd.

a 'r dull yr ydym ni, greaduriaid darfodedig, yn farnu am gyfiawnder ac anghyfiawnder.

Ni welwn i 'r ddefod hon gael ei harferyd gan y Groegiaid yn gystal a 'r Rhufeiniaid;

ni thybiodd yn gyfleus dynnu hynny o ddrwg yn llwyr oddi wrtho, ond a gymmerodd y drefn ganlynol i rwystro 'r effaith o hono: -

ER bod yma lawer o grefyddau wedi eu gosod i fynu gan y bobl ag sy 'n cymmeryd arnynt enw crist'nogion, ni wn i a ydynt hwy yn yr ymweddiad lawer yn well na 'r Indiaid.

O 'r dwyrain ni gawn droi 'n hwynebau i barthau gorllewinol y byd;

ac os cymmerwn olwg fer ar rai o 'r cenhedlaethau mwyaf nodedig ymhlith yr Indiaid, ni gawn weled fod eilun-addoliaeth yn eu plith hwynt yn agos o 'r un lliw.

etto yn Gini, a lleoedd eraill, ag y mae gan ein morwyr ni beth masnach a hwynt, ni wyddom fod y rhan fwyaf o 'r trigolion yn cadw wrth eu hen feddyliau Paganaidd.

etto yn Gini, a lleoedd eraill, ag y mae gan ein morwyr ni beth masnach a hwynt, ni wyddom fod y rhan fwyaf o 'r trigolion yn cadw wrth eu hen feddyliau Paganaidd.

ac er eu bod yn credu fod diawlaid ag sy 'n fynych yn eu drygu 'n fawr lawer pryd, ni allwn ddeall nad ydynt ddim yn eu haddoli, nac yn offrymmu iddynt;

Mor belled a hyn fe ddarfu i ni ddangos dechreuad eilun-addoliaeth, ac arolygu 'r mannau mwyaf neillduol o 'r ddaear lle mae 'r pechod a 'r annuwioldeb yma yn cymmeryd lle;

ond i wneuthur cyfiawnder yn y matter hwn, ni a gawn gario ein cyfarchwyliad ychydig ymhellach, gan edrych beth yw barn y rhan oreu o 'r cenhedloedd yn gystal a 'r rhai gwaethaf, y philosophyddion megis y cyffredin bobl ymhob oes.

Wrth edrych yn fanol i 'r pethau hyn, ni gawn weled yn amlwg, nad oes, ac na fu erioed, bobl neu genhedlaeth o ddynion mor anfoesol ac mor farbaraidd, nad oeddent yn cyfaddef ac yn addoli un goruchaf Dduw, yr egwyddor gyntaf, a llywodraethwr pob peth.

ond etto, trwy ystyried mai cariad oedd gwir briodoledd y dwyfol Fod, a ph'le bynnog yr oedd cariad yn aros, ni allasai digofaint a digllonedd hir barhau;

Pan edrychom i nattur a dwyfol dueddiad y grefydd hon a ddysgir i ni gan Grist a 'i Apostolion, ni gawn weled ei bod yn deilwng o Dduw.

Pan edrychom i nattur a dwyfol dueddiad y grefydd hon a ddysgir i ni gan Grist a 'i Apostolion, ni gawn weled ei bod yn deilwng o Dduw.

canys ni ddaeth ein Iachawdwr i dorri 'r gyfraith a 'r prophwydi, ond i 'w cwplau;

yr idea a roddir yma am Dduw, sy 'n dangos i ni ei anghydmarol allu, ei ddoethineb, a 'i berffeithrwydd;

am y benywod, ni waeth o ba sect y bont.

Ond i 'r rhei'ny ni chadwent ei gyfraith, yr oedd uffern wedi cael ei darparu, a saith o byrth, ymha un yr oeddent i fwyta ac yfed tan, eu dodi mewn cadwynau, a 'u poeni a dwfr poeth.

WEDI rhoddi hyn o hanes yn rhagflaenol mewn perthynas i feddyliau Atheistiaid, Deistiaid, Paganiaid, Mahometaniaid, Iuddewon, a Christ'nogion, ni gawn yn y lle nesaf fyned yn y blaen, i gymmeryd golwg ar bob cyfenwad o ddyn ion yn y byd crist'nogol.

hyd ag y mae 'r gair yn cael ei ddeall mewn ystyr ag sy 'n gyttunol ag undeb y Jehofa, ac ar sylfaenol egwyddorion y grefydd grist'nogol, ni all yr ymarferiad o hono mewn un mesur fod yn ble yn erbyn gwirionedd y grefydd honno.

NIBAAS...............1

Delwau eraill a sonier am danynt yn yr ysgrythurau, yw 'r Teraphim, y llo aur, Baal, Bel, Baalpeor, Baal-perith, Beelzebub, Meloc, Anam-melec Adramelec, Repham, Dagon, Nergal, Ashima, Nibaas, Tartac, Rimmon, Nisroc, Tammus, Sheshac, Nebo, Meni, Gad, Mahussin, Duw 'r pwerau, neu 'r duwiau cadwedigol gan y Papistiaid, Asharoth, a Succoth-benoth.

NID..................55

Ond yn ol hanes Josephus, nid oedd yr adgyfodiad yma ddim yn 'chwaneg [~ ychwaneg ] nag athrawiaeth y Pythagoriaid;

nid ydynt yn meddwl dim arall, ond eu bod hwy yn tybied fod enaid Elias, Jeremia, neu un o 'r hen brophwydi, wedi ei ddanfon ynddo.

ond pa fodd y gallent ostegu dwy athrawiaeth mor groes y naill i 'r llall, nid yw yn hawdd i eglurhau.

ac nid hynny yn unig, ond hefyd yr oeddynt yn gwadu 'r bod o angylion ac ysprydion, ac yn arddel ond Duw yn unig;

Nid oedd neb yn yfed gwin yn eu plith;

Er bod ein Iachawdwr yn argyhoeddi yr holl sectau Iuddewig eraill, etto, ni ddywedodd ef ddim am yr Esseniaid, ac nid oes air o son am danynt yn y Testament Newydd;

nid oeddent byth yn newid eu dillad ne's byddent wedi eu llwyr dreulio;

Nid oeddent byth yn chwedleua cyn codi haul, oddieithr gweddio ar Dduw, am iddo wneuthur i 'r haul godi arnynt.

Fel hyn y mae 'r Iuddewon ymhob oes wedi bod yn gosod i fynu gau gristiau, y naill ar ol y llall, er amser ein Iachawdwr hyd yn awr, nid i un diben arall ond i ddangos eu ffolineb a 'u angrhediniaeth.

Pob dyn ag sy 'n caru 'r gwirionedd, ac yn chwennych cael iawn dystiolaeth o 'i grefydd, nid oes achos i Gristion fyth gael gwell na 'r hyn a welir mewn perthynas i gyflwr yr Iuddewon yn bresennol!

Nid yw yn adnabyddus i ni, pa mor belled y byddai i 'r bobl hyn ganiattau rhydd-did i Grist'nogion, pe byddai 'r llywodraeth yn eu dwylo;

canys arfau ein milwriaeth ni nid ydynt gnawdol, ond nerthol trwy Dduw, i ddyfod ag eneidiau yn ddarostyngedig i Grist.

Nid yw awdwyr yn gallu llwyr gyttuno mewn perthynas i wreiddiol ddechreuad na 'r achos o eilun-addoliad.

Ac er cymmaint oedd eu hawl i philosophi, nid oedd hynny yn yr hyn lleiaf yn gwella dim ar y wlad.

ac nid oedd y Caldeaid, y Rhufeiniaid, a 'r Chinesiaid, yn well na hwythau am eu ffolineb:

ac nid hyn yn unig, canys nid oeddent yn edrych dim ar dorri cyfraith nattur, trwy fwrddro lluoedd o 'u cymmydogion a 'u plant, i 'w hoffrymmu i 'w duwiau.

ac nid hyn yn unig, canys nid oeddent yn edrych dim ar dorri cyfraith nattur, trwy fwrddro lluoedd o 'u cymmydogion a 'u plant, i 'w hoffrymmu i 'w duwiau.

Y gwasanaeth y mae 'r Papistiaid yn ei roddi i 'r Forwyn Fair, i 'r seintiau eraill, ac i angylion heb rifedi, traws-sylweddiad yr elfennau yn y cymmun, y rhelywiau a 'u delwau, sy 'n drosedd nid bychan yn eu golwg, ac yn peri iddynt (nid yn ddiachos) edrych ar Grist'nogion yn eilun-addolwyr.

Y gwasanaeth y mae 'r Papistiaid yn ei roddi i 'r Forwyn Fair, i 'r seintiau eraill, ac i angylion heb rifedi, traws-sylweddiad yr elfennau yn y cymmun, y rhelywiau a 'u delwau, sy 'n drosedd nid bychan yn eu golwg, ac yn peri iddynt (nid yn ddiachos) edrych ar Grist'nogion yn eilun-addolwyr.

Ac yn wir, nid yw Crist'nogion eglwys y Groeg ddim gwell, a 'u cymmeryd yn gyffredinol;

ac yn eu dwyn trwy eu holl ysgogiadau tymhorol o amgylch y ffurfafen, ac nid yn unig i lywodraethu 'r cyrph hynny lle 'r oeddynt yn preswylio, ond hefyd, fod ganddynt awdurdod fawr ar bethau daearol;

Etto nid oedd hyn ddim digon;

Ond nid hyn yn unig;

Nid oes neb yma yn cael ei rwymo at un addoliad neillduol, ond gallant ddewis y sect a fynnont.

Am eu gwybodaeth mewn perthynas i ddedwyddwch nefol, neu boenau uffernol, nid yw ond ychydig neu ddim i son am dano:

Nid oes neb o honynt heb eu Jos, neu dduw teuluaidd, y rhai y maent yn eu cospi yn lled ddrwg:

canys os bydd iddynt weddio arnynt am ryw beth, ac heb gael dim effaith oddiwrth eu gweddi, hwy nid yn unig ddannodant iddynt y diofalwch, ond hefyd hwy a lusgant y ddelw trwy 'r lleoedd mwyaf drewllyd a diffaith ar hyd yr heolydd:

Nid yw hwn ddim titl o waradwydd, ond gair ag sy 'n arwyddo dwysder, anrhydedd, a nodedigrwydd, mewn perthynas i 'r gerwindeb a 'r creulondeb y maent yn arferyd yn eu temlau a 'u bywydau.

Ond o ran eu bod hwy 'n credu i Dduw greu 'r diafol, er mwyn tormento a gwneuthur rhyw ddrwg i ddynolryw, maent yn ei addoli yntef, nid o gariad, ond rhag ei ofn;

MEWN perthynas i 'r Japanis, nid oes fawr o wahaniaeth rhyngddynt hwy a 'r Chinese;

ac nid i 'r un da, am nad yw ef yn dymuno dim niwed iddynt:

Yr oedd gan Sommona Codon ddau ddisgybl neillduol, delwau pa rai sy 'n sefyll o 'r tu iddo ar ei allor, ond nid cymmaint ag ef ei hun;

Mae eu hoffeiriaid yn gorfod gwilied ddydd a nos i gadw ar gyn y tan cyssegredig yn y temlau, yr hwn, meddant hwy, nid yw byth yn cael ei ddiffodd;

Nid oes ganddynt un meddwl am ragluniaeth, am hynny nid ydynt yn rhoi un addoliad i 'r dwyfol Fod.

Nid oes ganddynt un meddwl am ragluniaeth, am hynny nid ydynt yn rhoi un addoliad i 'r dwyfol Fod.

Nid ydynt yn offrymmu dim creaduriaid byw i 'r ysprydion drwg, ond rhyw feddiannau ag y maent hwy yn eu derbyn oddiwrth eu gelynion;

Nid ydynt yma fyth yn offrymmu dynion ond ar ryw achosion pwysfawr a nodedig, megis clefyd, coroniad brenin, neu wrth fyned i ryfel, a chyhoeddus erfyniadau am lwyddiant mewn rhyw bethau neillduol;

Nid oes un bobl neu genhedlaeth mor nodedig am swynion a swyngyfaddefwyr a 'r wlad hon.

Nid yw 'r bobl hyn yn credu dim am adgyfodiad y corph, a 'r hyn o wybodaeth sydd ganddynt am fyd arall sy 'n bur dywyll.

Am eu barn mewn perthynas i wobr a phoenau yn y byd nesaf, nid oes ganddynt fawr iawn o idea am dano, oddieithr bod rhai o honynt yn tybied pan fyddont farw, eu bod yn cael eu dwyn wrth ryw afon ardderchog, a elwir Bosmanque, yr hon sy 'n rhedeg trwy ganol gwlad helaeth;

Fod Duw yn farnwr cyfiawn, yn gwobrwyo y daionus, ac yn poeni y drygionus, nid yn unig yn y byd hwn, ond hefyd yn y byd a ddaw.

felly nid oeddent yn gweled un rheswm, pa ham na allasai dyn gael ei ddwyn i gyflwr difeius (wedi iddo gael ei halogi gan bechod) trwy fewnol buredigaeth;

ond heblaw hyn, yr oeddent yn addo iddynt eu hunain daliad neu wobr, os nid yn y byd hwn, fod hyn yn sicr iddynt yn y byd nesaf, am eu gwasanaeth a 'u dioddefiadau.

canys nid oedd yn eu meddyliau ddim llai, na bod bywyd ar ol y byd hwn;

yma yr ydym yn cael ein dysgu, y dylem garu Duw, nid trwy ofn slafaidd a gormesol, ond trwy fabwysiadol barch, anrhydedd, a gostyngeiddrwydd.

ond nid i gael ychwaneg na phedair gwraig;

nid yw ef yn dewis rhoi dim trugaredd i elynion.

Mae 'n annog ei bobl i fod yn gefnog ac yn wrol mewn brwydr, ac yn dangos na all neb farw cyn eu hamser apwyntiedig, a chwedi'n nid oes dim a 'u safia.

Nid yw 'r Mahometaniaid yn Baganiaid, Iuddewon, na Christ'nogion;

nid Paganiaid, am nad ydynt yn addoli delwau;

nid Iuddewon, am nad ydynt yn dilyn deddfau Moses;

ac nid Crist'nogion, am nad ydynt yn credu 'r efengyl.

Nid yw ein meddwl yn bresennol i ol rain llawer ar yr hen sectau hyn, ond yn unig gym meryd golwg fer arnynt mor belled ag y maent yn perthyn i grefydd yn yr amser presennol.

oeddent yn meddwl iddynt gwrdd a 'r dirgelwch hwn yn y bedwaredd bennod a 'r ddeu ddegfed adnod o 'r Ecclesiastes, lle dywedir am raff dair caingc, mai nid hawdd ei thorri.

Calfin a ddywed, Nid wyf yn hoffi 'r weddi hon, o sanctaidd, fendigedig, a gogoneddus Ddrindod;