NEIDIASANT...........1

fe fu 'r Iuddewon mor ddwled a 'i gredu, a llawer o honynt a neidiasant i 'r mor gan debyg y caent ffordd agored i fyned trwyddo.

NEILLDU..............1

Trwy 'r holl deyrnas hon, dydd Llun y maent hwy yn ei osod o 'r neilldu at addoliad crefyddol;

NEILLDUAD............1

y nos, pan dychwelai adref, fe adroddai wrth ei wraig a 'i dylwyth y gweledigaethau, a 'r lleisiau rhyfeddol a glywsai yn amser ei neillduad.

NEILLDUO.............1

ac o herwydd hyn y cafodd Abraham ei neillduo, pan ddaeth ef allan o honi;

NEILLDUOL............13

Mae rhai 'n meddwl nad oeddynt yn edrych ar angylion fel bodau neillduol, neu hanfod o honynt eu hunain, ond megis galluoedd yn dylifo oddiwrth y Bod dwyfol, fel ag y mae llewyrch yn beth gwahanol oddiwrth yr haul.

Y pethau mwyaf neillduol a ddigwyddodd yn amser neu hanes yr Iuddewon yw, galw Abraham o wlad y Caldeaid, arwain yr Israeliaid o wlad yr Aipht trwy 'r mor coch;

Yma, pan oedd pob gwlad a chenedl a delwau neillduol iddynt eu hunain, yr oeddent yn barod i dderbyn y rhei'ny perthynol i 'w cymmydogion.

Nid oes neb yma yn cael ei rwymo at un addoliad neillduol, ond gallant ddewis y sect a fynnont.

Yr oedd gan Sommona Codon ddau ddisgybl neillduol, delwau pa rai sy 'n sefyll o 'r tu iddo ar ei allor, ond nid cymmaint ag ef ei hun;

Mae 'r Gaurs hefyd yn meddwl bod dau angel yn perthyn i bob dyn yn neillduol;

Nid ydynt yma fyth yn offrymmu dynion ond ar ryw achosion pwysfawr a nodedig, megis clefyd, coroniad brenin, neu wrth fyned i ryfel, a chyhoeddus erfyniadau am lwyddiant mewn rhyw bethau neillduol;

Ymhlith y rhai'n mae dau ryw neillduol, sef, un o bren, wedi ei addurno ag aur a pherlau, i arwyddo 'r haul, am hynny yn eistedd mewn cadair o liw 'r wybr, yn arwyddo 'r ffurfafen, a phlu ar ei phen, yn arwyddo ei llewyrch bendigedig a gogoneddus.

Mae gan rai o honynt ryw art neillduol o ddeutu werthu 'r gwynt i 'r morwyr.

Eu barn mewn perthynas i greadigaeth dyn sy 'n rhyw dyb neillduol;

Mor belled a hyn fe ddarfu i ni ddangos dechreuad eilun-addoliaeth, ac arolygu 'r mannau mwyaf neillduol o 'r ddaear lle mae 'r pechod a 'r annuwioldeb yma yn cymmeryd lle;

etto, mae 'n ddiammeu fod ganddynt un, yr hwn oeddent yn edrych arno goruwch y lleill, yn rhoi iddo addoliadau dirgel a chyhoeddus, yn gweddio ac yn addunedu, ac yn ei wneuthur yn wrthddrych o 'u holl ddyledswyddau a gwasanaeth crefyddol, a hynny yn y modd mwyaf neillduol.

Y mwyaf neillduol o 'r rhai'n ellir ei gynnwys yn y dosparthiad canlynol, sef, opiniynau mewn perthynas i berson Crist;

NEILLDUOLRWYDD.......1

yr achos o hyn oedd, mae 'n debyg, o herwydd eu neillduolrwydd oddiwrth bawb eraill ond y rhai a fyddai o 'r un farn a hwynt eu hunain.

NEILLTUOL............1

fod ei lywodraeth yn cyd-uno a 'i ragluniaeth, fel ag mae ef yn oestadol ofalu am ei holl greaduriaid, ond yn fwy neilltuol tu ag at ddynolryw;

NERGAL...............1

Delwau eraill a sonier am danynt yn yr ysgrythurau, yw 'r Teraphim, y llo aur, Baal, Bel, Baalpeor, Baal-perith, Beelzebub, Meloc, Anam-melec Adramelec, Repham, Dagon, Nergal, Ashima, Nibaas, Tartac, Rimmon, Nisroc, Tammus, Sheshac, Nebo, Meni, Gad, Mahussin, Duw 'r pwerau, neu 'r duwiau cadwedigol gan y Papistiaid, Asharoth, a Succoth-benoth.

NERTH................3

fe roddodd hwn ei hun i maes yn goncwerwr i wared yr Iuddewon o ddwylaw gorthrymedig y Crist'nogion trwy nerth arfau.

maent yn eu symmudiad yn debyg i droead-wynt, a 'u heffaith mor greulon, bid at bwy bynnag y byddir yn pwrpasu eu danfon, hwy a ant gyd a 'r fath nerth a chyflymdra, fel y cwympant y creadur cyntaf a fyddo yn eu ffordd.

i rodio bob amser yn ol ei ewyllys, ond uwchlaw 'r cyfan, i 'w garu a 'n holl galon, a 'n holl feddwl, ac a 'n holl nerth;

NERTHOL..............1

canys arfau ein milwriaeth ni nid ydynt gnawdol, ond nerthol trwy Dduw, i ddyfod ag eneidiau yn ddarostyngedig i Grist.

NES..................1

ac heblaw hyn, hwy a dybiasant fod y goleuadau rhagorol yma 'n bebyll, neu yn drigfannau i ryw fath o ysprydion ardderchog ag oedd, o ran eu nattur, yn nes ac yn fwy teilwng o gymdeithas y Goruchaf na hwy.

NESAF................11

Mewn trefn i ddangos gwreiddiol egwyddorion y grefydd Iuddewig, ni a gawn yn y lle nesaf osod i lawr o flaen y darllenydd swm eu ffydd, yr hon a gynhwysir mewn tair ar ddeg o erthiglau, y rhai ydynt y fath a all un genedl neu Grist'nogion eu harddel, ond honno yn unig mewn perthynas i ddyfodiad y Mesia.

Ond am droseddiadau bychain yr oeddynt yn meddwl fod y rhei'ny i gael eu poeni yn y cyrph ag oedd yr eneidiau hynny (ag oedd yn euog o 'r trosedd) i gael eu danfon iddynt nesaf.

Ond gan nad oes fawr yn gwybod beth yr ydys yn ei feddwl wrth y gair Talmud, yn y lle nesaf ni a gawn roi ychydig o eglurhad o hono.

Yn y lle nesaf, hwy a ddechreuasant roi enwau ar y goleuadau hyn:

yn y 60 nesaf, iddo greu 'r dyfroedd;

yn y 30 nesaf y llysiau a 'r ffrwythau;

ac yn y 75 diwrnodau nesaf, y creodd ef deidau holl ddynolryw, yr hyn sy 'n gwneuthur i fynu 365, sef blwyddyn gyfan.

Pan fyddo un farw, maent yn gosod yn ei goffin garreg dan a hernyn, fel na byddo yn ddiffygiadol o oleu yn y byd nesaf, bwyall at dorri 'r coed a 'r drysni yn ei ffordd i 'r nef, trwy 'r gelltydd a 'r anialwch, ynghyd a bwa, a saethau, a bwyd, fel y gallont fod yn barod i sefyll yn erbyn pob gwrthwynebiad, ac i ymladd eu ffordd yn eu blaen heb lewygu.

Am eu barn mewn perthynas i wobr a phoenau yn y byd nesaf, nid oes ganddynt fawr iawn o idea am dano, oddieithr bod rhai o honynt yn tybied pan fyddont farw, eu bod yn cael eu dwyn wrth ryw afon ardderchog, a elwir Bosmanque, yr hon sy 'n rhedeg trwy ganol gwlad helaeth;

ond heblaw hyn, yr oeddent yn addo iddynt eu hunain daliad neu wobr, os nid yn y byd hwn, fod hyn yn sicr iddynt yn y byd nesaf, am eu gwasanaeth a 'u dioddefiadau.

WEDI rhoddi hyn o hanes yn rhagflaenol mewn perthynas i feddyliau Atheistiaid, Deistiaid, Paganiaid, Mahometaniaid, Iuddewon, a Christ'nogion, ni gawn yn y lle nesaf fyned yn y blaen, i gymmeryd golwg ar bob cyfenwad o ddyn ion yn y byd crist'nogol.

NEU..................67

yr oeddynt hwy yn edrych ar Dduw fel eu Creawdwr, ac yn hollol gredu yn ei ragluniaethau, trwy gyfeirio eu golwg ymlaen at y Person hwnnw ag oedd i fod yn offrwm dros bechod, neu yn gyfryngwr drostynt at Dduw.

Mewn trefn i ddangos gwreiddiol egwyddorion y grefydd Iuddewig, ni a gawn yn y lle nesaf osod i lawr o flaen y darllenydd swm eu ffydd, yr hon a gynhwysir mewn tair ar ddeg o erthiglau, y rhai ydynt y fath a all un genedl neu Grist'nogion eu harddel, ond honno yn unig mewn perthynas i ddyfodiad y Mesia.

Phariseaid, sect nodedig, a elwid felly oddiwrth y gair Hebraeg (Pharesh) yr hwn sy 'n arwyddo ymraniad neu ymneillduad, o herwydd eu bod hwy yn cymmeryd arnynt i gadw 'r gyfraith a thraddodiadau, a rhodio yn fwy perffaith a sanctaidd nag eraill o 'r Iuddewon.

Pwy a bechodd, ai hwn neu ei rieni, fel y genid ef yn ddall?

A phan y dywedodd y disgyblion wrth Grist, fod rhai yn dywedyd, mai Elias, Jeremia, neu un o 'r prophwydi oedd ef, (Mat.

nid ydynt yn meddwl dim arall, ond eu bod hwy yn tybied fod enaid Elias, Jeremia, neu un o 'r hen brophwydi, wedi ei ddanfon ynddo.

Mae rhai 'n meddwl nad oeddynt yn edrych ar angylion fel bodau neillduol, neu hanfod o honynt eu hunain, ond megis galluoedd yn dylifo oddiwrth y Bod dwyfol, fel ag y mae llewyrch yn beth gwahanol oddiwrth yr haul.

Neu, f'allai, eu bod yn dal, nad oedd angylion ac ysprydion ond rhai marwol;

ac o 'i herwydd ef y cafodd brenhinoedd, offeiriaid, a phrophwydi eu heneinio, yr hyn oedd yn cael ei wneud yn ffiguraidd neu 'n gysgodol o hono, oddiwrth y gair Mesach, fe eneiniwyd.

Felly Saul, Dafydd, Solomon, Joash, a brenhinoedd Juda, a dderbyniasant y frenhinol eneiniad, Aaron a 'i feibion yr * Misna sy 'n arwyddo ail adroddiad, neu, ail gyfraith Gamara, math o agoriad ar y Misna.

Ond bydded i bob Cristion gofio, fod Iesu wedi dywedyd yn rhagflaenol, er ein rhybuddio, 'Os dywed neb wrthych, Wele dyma Grist, neu dyna, na chredwch;

Pob oes ymysg yr Iuddewon sydd wedi bod yn hynod am ryw gau gristiau, neu gau brophwydi, y rhai oedd yn dra llwyddianus i dwyllo'r bobl.

fe ymddangosodd ynghylch saith neu wyth o honynt yn Ffraingc, Yspaen, Persia, & c.

Y pethau mwyaf neillduol a ddigwyddodd yn amser neu hanes yr Iuddewon yw, galw Abraham o wlad y Caldeaid, arwain yr Israeliaid o wlad yr Aipht trwy 'r mor coch;

EILUN neu ddelw-addoliaeth yw gwasanaeth grefyddol a roddir i ddelwau a gau dduwiau;

Delwau eraill a sonier am danynt yn yr ysgrythurau, yw 'r Teraphim, y llo aur, Baal, Bel, Baalpeor, Baal-perith, Beelzebub, Meloc, Anam-melec Adramelec, Repham, Dagon, Nergal, Ashima, Nibaas, Tartac, Rimmon, Nisroc, Tammus, Sheshac, Nebo, Meni, Gad, Mahussin, Duw 'r pwerau, neu 'r duwiau cadwedigol gan y Papistiaid, Asharoth, a Succoth-benoth.

Mewn amser dynion ardderchog, neu frenhinoedd wedi marw, anifeiliaid o bob rhyw, megis teirw, elephantiaid, llysiau, cerrig, a phob peth a allai daro yn eu pennau, oedd yn cael eu galw yn dduwiau a 'u haddoli.

Yr oedd rhai cenhedlaethau yn Germani, Scandinafia a Thartari, yn meddwl fod marwolaeth ddisyfed mewn rhyfel, neu hunan-laddiad, yn ffordd happus o ddiweddiad, at gael tragywyddol ddedwyddwch gyd a 'u duwiau.

am hynny hwy a benderfynent fod yn angenrheidiol wrth Gyfryngwr neu Gyfryngwyr, trwy deilyngdod y cyfryw rai y gallent gyflwyno eu gweddiau a 'u deisyfiadau i gael eu cymmeradwyo ganddo.

ac heblaw hyn, hwy a dybiasant fod y goleuadau rhagorol yma 'n bebyll, neu yn drigfannau i ryw fath o ysprydion ardderchog ag oedd, o ran eu nattur, yn nes ac yn fwy teilwng o gymdeithas y Goruchaf na hwy.

ynghyd a llawer o enwau eraill perthynol i 'r pethau neu 'r lleoedd ag oeddent hwy yn ei dybied fod dan ei hawdurdod.

am hynny, fe ddarfu iddynt dduwio llawer o ddynion ag oedd wedi bod yn enwog yn eu bywyd, a chwedi haeddu mwy o glod nag eraill, naill ai am eu helusenau a 'u hathrawiaethau, neu o ran rhagorfraint eu hawdurdodau.

YR ydym yn cael hanes fod y Chinese yn gyffredinol yn addoli un goruchaf Dduw, Brenin nef a daear, neu yn hytrach yr hwn y maent yn alw Y Meddwl Tragywyddol, yr hwn, yn ol eu hathrawiaeth hwy, yw bywyd yr holl greadigaeth:

a 'r bobl gyffredin i ddelwau neu dduwiau teuluaidd, ac i 'r angylion addysgiadol.

Maent yn dala athrawiaeth y Pythagoriaid, neu drawsglwyddiad yr enaidiau i ryw greaduriaid eraill;

Am eu gwybodaeth mewn perthynas i ddedwyddwch nefol, neu boenau uffernol, nid yw ond ychydig neu ddim i son am dano:

Am eu gwybodaeth mewn perthynas i ddedwyddwch nefol, neu boenau uffernol, nid yw ond ychydig neu ddim i son am dano:

maent yn ofnus iawn pan welont ddiffyg ar yr haul neu 'r lleuad, y rhai y maent yn eu hystyried fel gwr a gwraig, ac yn meddwl eu bod yn ddig wrthynt ar y cyfryw amser.

Nid oes neb o honynt heb eu Jos, neu dduw teuluaidd, y rhai y maent yn eu cospi yn lled ddrwg:

trwy rinwedd y rhai'n maent yn barnu y gallant fod yn ddedwydd neu 'n druenus yn y bywyd hwn, a thrwy eu cynnorthwy a 'u cyfryngdod, y cant eu gwobrwyo yn ol eu gweithredoedd yn y byd a ddaw.

i 'r fath ddychymygol ddedwyddwch a hyn y mae 'r bobl ddwlon yma mewn cariad, fel ag mae rhai yn myned i foddi, eraill yn torri eu gyddfau, neu 'n taflu eu hunain dros greigiau uchel;

Pan fyddo dyn marw, mae ei dylwyth yn gorfod dwyn dau neu dri o dystion, i brofi nad oedd ef ddim yn gristion ar amser ei farwolaeth, ac y maent yn myned mor belled a holi pa un a bu ef felly yn holl ystod ei fywyd;

ond fe allai nad yw rhai o honynt ond bychain, neu fath o hieroglyphics, yr hyn sy 'n beth cyffredin yng wledydd y dwyrain.

Ymhyrth y temlau hyn y mae ffont neu lestr mawr a dwfr, yn yr hon y mae 'r ymdeithyddion yn golchi eu traed cyn myned i mewn.

ac ar y diwrnod hwnnw mae eu hoffeiriaid, neu 'r talapoins, yn pregethu i 'r dynion yn eu temlau.

Crefydd y Gaurs neu 'r Gueres yn Persia.

ac y maent yn addef fod Duw, neu egwyddor uwchlaw da a drwg;

ac os hynny a ddigwydd, mae ef yn cael ei ennyn drachefn oddiwrth y pethau mwyaf pur, megis mellt, ignus fatus, neu rwbian dau bren ynghyd hyd ne's ennynont yn dan goleu.

os digwydd i bererin gael ei wasgu, neu ei lethu i farwolaeth, dan droellau 'r cerbyd fo 'n ei chario, y mae ei ludw yn cael ei gadw fel peth sanctaidd.

Mae 'r eiddynwyr gwallgofus hyn yn gollwng eu gwaed mewn ffordd o offrwm, a rhai o 'r benywod mor haelionus a phutteinio eu hunain i gael arian at gadwraeth y ddelw, neu yn hytrach i 'r offeiriaid.

Mae 'r Tibetiaid yn cael eu llywodraethu gan ddyn, neu dduw-dyn, yr hwn y maent yn ei alw Dalai Lama, i 'r hwn y maent yn talu 'r fath wageddol barch ac anrhydedd, fel ag y mae ymmerawdwr China, a 'r holl arglwyddi mwyaf, yn edrych arnynt eu hunain yn ddedwydd, trwy roi anrhegion gwerthfawr, i gael rhyw beth oddiwrtho at wisgo am eu gyddfau, fel yn ymddiffyniad rhag amryw drallodion ac adfyd.

Meddyliau y rhai ag sydd yn cael eu cyfrif yn bobl fwyaf deallus ymhlith y Tibetiaid yw, pan fyddo 'r Grand Lama mewn wyneb i farw, naill ai o ran oedran neu o ryw glefyd, nad yw ei enaid ond gadael ei hen sych gyfanneddiad i edrych am un arall mwy ifangc a gwell i drigfannu ynddo, yr hyn sy 'n cael ei ganfod yn fynych gan rai o 'r Tayshoo Lama mewn un arall.

ond nad yw ef ddim yn edrych cymmaint ar weithrediadau dynion, o herwydd ei fod yn rhy fawr iddynt wneuthur dim yn ei erbyn, neu chwanegu dim at ei anrhydedd.

Am y diafol, maent yn meddwl fod yn angenrheidiol i ymheddychu ag ef, rhag iddo ddinystrio eu hiechyd a 'u cyfoeth, neu ymweled a hwynt mewn taranau ac ystormydd dychrynllyd;

Yn Peru, y mae 'r bobl yn gyffredin yn addef fod un goruchaf-lywodraethwr ab bob peth, ac yn ei alw, Pacacamac, neu Greawdwr rhyfeddol y nef a 'r ddaear.

y maent yn edrych ar y lleuad, fel yn chwaer, neu 'n wraig i 'r haul, a 'r ser, fel merched neu wasanaethwyr y ty.

y maent yn edrych ar y lleuad, fel yn chwaer, neu 'n wraig i 'r haul, a 'r ser, fel merched neu wasanaethwyr y ty.

Nid ydynt yma fyth yn offrymmu dynion ond ar ryw achosion pwysfawr a nodedig, megis clefyd, coroniad brenin, neu wrth fyned i ryfel, a chyhoeddus erfyniadau am lwyddiant mewn rhyw bethau neillduol;

ond eu delwau pennaf ydynt wedi eu gwneuthur o aur, neu o ryw fettel gwerthfawr.

am hynny y maent mewn ofn mawr, rhag i 'r ddelw hon weled eu beiau, a gosod rhyw gosp neu aflwydd arnynt am y cyfryw.

Mae yma lawer o demlau wedi eu cyssegru i bob un o 'u duwiau a 'u delwau, wedi eu gwneuthur o gerrig, neu fonion hen goed, wedi eu cerfio 'n lled drwsgl;

Nid oes un bobl neu genhedlaeth mor nodedig am swynion a swyngyfaddefwyr a 'r wlad hon.

y maent yn danfon y rhai'n ar ddull cler gleision at eu gelynion, i wneuthur rhyw niwed i 'w hanifeiliaid neu eu plant;

Heblaw hyn, fe roddir hanes fod gan y Laplanders fath o offerynau swynedig, ag y maent yn ei alw Tyre, y rhai sydd ryw beth yn debyg i bellenau neu afalau lled fychain, wedi eu gwneuthur o blu rhyw greadur, ac mor ysgafn, fel y gellir meddwl eu bod yn gou;

Mae 'r swynwr yma ar ol dihuno yn cymmeryd arno, beth bynnag a ofynir iddo, y gall ef roddi llawn hanes am dano, pa mor belled, neu ymha wlad, neu ran o 'r byd y bydd hynny 'n bod;

Mae 'r swynwr yma ar ol dihuno yn cymmeryd arno, beth bynnag a ofynir iddo, y gall ef roddi llawn hanes am dano, pa mor belled, neu ymha wlad, neu ran o 'r byd y bydd hynny 'n bod;

ond hyn sy 'n adnabyddus, fod rhifedi mawr o honynt, pob dyn, neu o leiaf pob penteulu sy 'n berchen ar un, yr hwn, meddant hwy, sy 'n edrych yn fanol ar eu gweithredoedd, yn gwobrwyo rhai, trwy roi iddynt lawer o wragedd a slafiaid, ac yn cospi 'r lleill, trwy eu cadw mewn diffyg o honynt.

Wrth edrych yn fanol i 'r pethau hyn, ni gawn weled yn amlwg, nad oes, ac na fu erioed, bobl neu genhedlaeth o ddynion mor anfoesol ac mor farbaraidd, nad oeddent yn cyfaddef ac yn addoli un goruchaf Dduw, yr egwyddor gyntaf, a llywodraethwr pob peth.

Ymhlith y Rhufeiniaid yr oedd eu Jupiter yn cael ei gyfrif yn dad y duwiau a dynion, neu 'r optimus maximus, sef y duw mwyaf a 'r cyntaf, llywodraethwr yr holl fyd, a brenin yr holl fodau rhesymol.

Yr oeddent hwy hefyd yn meddwl fod pechod, a phob rhyw ddrwg arall, yn deillio naill ai trwy ymgyfeillachu a dynion o dueddiadau drwg, anwybodus o 'r hyn ag oedd yn ddrwg, megis llid a thrachwantau cnawdol, neu ynte trwy ryw dueddiadau a phleserau ag oedd yn eu meddyliau eu hunain;

Yr oeddent yn meddwl nad yw dyn, a 'i ystyried yn ei nattur ei hun, na da na drwg, ond yn dueddol i 'r naill neu 'r llall, yn ol cael o hono ef ei ddwyn yn y blaen a 'i addysgu;

ond heblaw hyn, yr oeddent yn addo iddynt eu hunain daliad neu wobr, os nid yn y byd hwn, fod hyn yn sicr iddynt yn y byd nesaf, am eu gwasanaeth a 'u dioddefiadau.

ond pan y byddent yn siarad am y lleoedd hynny a 'u sefyllfaoedd, megis yr Elusian Fields, neu 'r caeau dedwydd;

canys mae Dupin yn dywedyd, mai Theophilus, esgob Antioc, oedd y cyntaf a arferodd y gair Trinitas, neu Ddrindod, i arwyddo tri o ber sonau;

pa un ai Waterland, Howe, Sherlock, Pearson, Burnet, Beveridge, Wallis, neu i Watts.

yr hyn sy 'n gynhwysedig yn y Drindod, a bod y tri hyn yn cael eu huno a 'u gilydd trwy emperichoresis, neu fel rhaff o dair caingc, yr hyn sy 'n eu gwneuthur yn un;

Mae 'r Sabeliaid yn haeru, nad yw tri pherson yn y Drindod ond tri nod neu berthynas.