CARCHARWYD..........2

Ar benn y chydic wedi hynny wrth annogieth [~ anogaeth ] brenhin Phrainc a brenhin y Scotlond a llawer ychwanec y rhyfelodd ynn erbyn Harri i dad a rhyngthunt i bu lawer maes ond y tad oedd ynn ei hynnill ac ir mab i gorfu plygu a deissif heddwch. Ac yn y rhyfel hwnn i dalwyd Wiliam brenhin Scotlond ac i carcharwyd ac i rhoes am i illyngdod dre Gaerleil a nuw castel vpon Tein a thyngu byth lw kowirdeb ir brenhin efo ai ganllynwyr [~ ganlynwyr ] ynteu a gwneuthur homaets pann ovynnid/

Y 22. Harri Bolingbrok Duc o Harephord a mab y Duc o Lancastr ar Duc o Norpholk a vanissiwyd or Deyrnas ac ar vyrr gwedi hynny i gyrrodd y Llundeinwyr yn ol Henri Bolingbrok duc o Harephord lle ir oedd yn Phraink ac i Loegr i dauth ac ychydic gid ac ef ar kyphredin a ymgasglodd ynghyd ac ynghastell y Phlint i dalyssont vrenhin Richard ac i carcharwyd ynn y twr gwynn ac yna i delifrodd ac a assignodd ir Henri Bolingbrok duc o Harephord i holl bower ai vrenhiniaeth ai glaim a chyfiownder ynghoron Loegr a Phraink./

CARDINAL............6

Y vlwyddyn honn drwy gynhorthwy Pab Rhufain i danfoned Harri Benphor Cardinal o Winchestr ac a elwid yn gyphredin y Cardinal kyfoethawc a .4. mil o wyr gantho ac i Phrainc ir aeth y gynhorthwyo y duc o Betphord a Regal Phrainc yn erbyn brenhin Phrainc./

Y vlwyddyn honn drwy gynhorthwy Pab Rhufain i danfoned Harri Benphor Cardinal o Winchestr ac a elwid yn gyphredin y Cardinal kyfoethawc a .4. mil o wyr gantho ac i Phrainc ir aeth y gynhorthwyo y duc o Betphord a Regal Phrainc yn erbyn brenhin Phrainc./

Pan oedd oed Crist 1442. i llosges klochdu Powls gan dan mellt ac ir aeth malais rhwng y Cardinal ac arglwydd Protector ac or achos honn i collodd llawer dyn i vowyd

Oed Crist .1520. I torred penn y Duc o Bwckingam y .22. dydd o Vai. Y mis yr aeth y Cardinal i Galais i geisso heddwch rhwng brenhin Phrainc ar Emperodr ac yno i tarriodd hyd vis Rhacvyrr heb nes i heddwch

Pan oedd oed Crist 1526. ir aeth y Cardinal i Phrainc ac i gwnaeth heddwch rhwng brenhin Phrainc a brenhin Lloegr ac yn vn ynn erbyn yr Emperodr a mis Medi i danfonyssont lu i Itali ac ir Rhufeindir. Mis Hydref i dauth y great mastr o Phrainc i Loegr i sickrau ac i rwymo yr heddwch hwnnw./

Yr ail vlwddyn i coronwyd yr Emperodr ynn Bononi. Y drydedd vlwddyn i rhyddhawyd plant brenhin Phrainc ac i bu varw yr Cardinal./

CARDNAL.............5

10 Hefyd ni a vynnwn i ras y Brenhin ddanfon ynn ol Cardnal Pool i gar ef ehun ac nid yn vnic rhoi i bardwn iddo ond hefyd wneuthur yn gyntaf nei yn ail oi gynghoried vchaf

Pan oedd oed Crist .1555. I dauth Cardnal Pool o Rufein i Loegr ac i kressawyd yn anrhydeddus ac i kynhalwyd Parlment yn Westmestr ac y mysc Acts a gweithredoedd eraill i dadwnaethbwyd y gwassaneth a llyfr y Cominiwn a phardwn ir Cardnal Pool a dad wneuthur pob peth ar a wneithid yn i erbyn kynn no hynny./

Pan oedd oed Crist .1555. I dauth Cardnal Pool o Rufein i Loegr ac i kressawyd yn anrhydeddus ac i kynhalwyd Parlment yn Westmestr ac y mysc Acts a gweithredoedd eraill i dadwnaethbwyd y gwassaneth a llyfr y Cominiwn a phardwn ir Cardnal Pool a dad wneuthur pob peth ar a wneithid yn i erbyn kynn no hynny./

Y vlwyddyn honn arglwydd Siawnsler Lloegr, arglwydd Harri Iarll Arndel, arglwydd Paged aeth dros y mor i Galais ac yn agos i Vark i buon yn Embassators yn trettio am heddwch y rhwng yr Emprowr a brenhin Phrainc ac arglwydd Cardnal oedd yno ac adref i troessant a phallu yr heddwch

Ar vlwyddyn honn i gwnaethbwyd Cardnal Pool ynn Archescob yngHawnterbri./

CARW................4

Yr .21. ar .22. Syr Thomas Seimer arglwydd Admiral Lloegr ynghefeillach Denelox Syr Antoni Kingston, Syr Pityr Carw. Knotts, a Sieley a galeinsiodd bawb at y Tylt ac yno i treiysson ehunen ynn debic i o ryfel ac o worsib

o vis Chwefrol ir aeth Weiat i Gingston dros y dwr ac yno ar nos kynn hynny i kilodd llawer o ddiwrtho ac ef aeth phwrdd dduw merchyr y lludw y .7.ed dydd o vis Chwefrol efo ai barti a ymlidwyd rhyd [~ ar hyd ] y meyssydd ac a ddalwyd ond Weiat aeth kynn hynny i Siaring Cross ac i Phlit Strit kynn i ddala a vuassai yn Lwdgat a phan welas y porth yn gayad e droodd drychefn. a Chnevet megis traetur a saethodd gwnn at y Cowrt gat ar Rebel hwnn a ddechreuwyd yngHent a Defnsir trwy Syr Gawen Carw Syr Pityr Carw, Gibbs, Champernham ac eraill a Syr Pityr Carw a gilodd dros y mor./

ir aeth Weiat i Gingston dros y dwr ac yno ar nos kynn hynny i kilodd llawer o ddiwrtho ac ef aeth phwrdd dduw merchyr y lludw y .7.ed dydd o vis Chwefrol efo ai barti a ymlidwyd rhyd [~ ar hyd ] y meyssydd ac a ddalwyd ond Weiat aeth kynn hynny i Siaring Cross ac i Phlit Strit kynn i ddala a vuassai yn Lwdgat a phan welas y porth yn gayad e droodd drychefn. a Chnevet megis traetur a saethodd gwnn at y Cowrt gat ar Rebel hwnn a ddechreuwyd yngHent a Defnsir trwy Syr Gawen Carw Syr Pityr Carw, Gibbs, Champernham ac eraill a Syr Pityr Carw a gilodd dros y mor./

ac yno ar nos kynn hynny i kilodd llawer o ddiwrtho ac ef aeth phwrdd dduw merchyr y lludw y .7.ed dydd o vis Chwefrol efo ai barti a ymlidwyd rhyd [~ ar hyd ] y meyssydd ac a ddalwyd ond Weiat aeth kynn hynny i Siaring Cross ac i Phlit Strit kynn i ddala a vuassai yn Lwdgat a phan welas y porth yn gayad e droodd drychefn. a Chnevet megis traetur a saethodd gwnn at y Cowrt gat ar Rebel hwnn a ddechreuwyd yngHent a Defnsir trwy Syr Gawen Carw Syr Pityr Carw, Gibbs, Champernham ac eraill a Syr Pityr Carw a gilodd dros y mor./

CASGLU..............1

Pan oedd oed Crist 1538. i dechreuwyd casglu ir tylodion./

CASTEL..............2

Ar benn y chydic wedi hynny wrth annogieth [~ anogaeth ] brenhin Phrainc a brenhin y Scotlond a llawer ychwanec y rhyfelodd ynn erbyn Harri i dad a rhyngthunt i bu lawer maes ond y tad oedd ynn ei hynnill ac ir mab i gorfu plygu a deissif heddwch. Ac yn y rhyfel hwnn i dalwyd Wiliam brenhin Scotlond ac i carcharwyd ac i rhoes am i illyngdod dre Gaerleil a nuw castel vpon Tein a thyngu byth lw kowirdeb ir brenhin efo ai ganllynwyr [~ ganlynwyr ] ynteu a gwneuthur homaets pann ovynnid/

maes hwnn i dauth gwyr y Nordd i Warwic lle ir oedd yr Iarll ar Duc o Clarens gwedi kynnull llu mawr a brenhin Edward ai bower ynte a ddauth yn i herbyn ond yn ddirybudd yr Iarll ar hyd nos aeth am benn camp y brenhin ac a ddalodd y brenhin, ac ai danfonodd i Vudylham castel yngharchar yn Iork Sir at Archescob Iork brawd yr Iarll ac yno drwy gyngor a nerth Syr Wiliam Stanley a Syr Thomas Borowgh i diangodd or carchar ac i Lundein i dauth ac i kynnullodd lu mawr Ac yno i kyfarvu ac arglwydd Wels a llu mawr gantho ynte ar brenhin a dduc y maes ac yno i llas dec mil ynn y lleiaf a thorri penne arglwydd Wels a Syr Robert Wels i vab a Syr Robert Demok a llawer y chwanec ar maes hwnn a elwir los coat Phild. achos gwyr Lincol Sir a vyrrodd i siackedi ac

CASTELL.............4

a brenhin Lloegr a vordwyodd i Normandi ac yno weithie ynnill o vrenhin Phraink howlds a chestyll ynn Normandi ac weithie brenhin Lloegr yn ynnill yn Phrainc. Ond brenhin Richard aeth i ossod wrth gastell Gaelart ac vn or castell ai harganvu ac ai trewis yn i benn a gwnn ac ai lladdodd./

Ar vlwyddyn honn i gorchmynwyd ir dieithred voedio y Deyrnas achos Phowks Debrent oedd yn cadw castell Betphord yn erbyn ywyllys y brenhin. Y .5. vlwyddyn i dauth crefydd y brodur llwydion gyntaf i Loegr ac a elwid ordr Saint Phrancis

Y .27. vlwyddyn i rhoed castell a thre yr Geins i vrenhin Edward./

Yr .11.ec o vis medi i rhoed alarwm wrth y dref ar castell aeth ynn ddryllie gan ddeunaw bariled o bowdwr gwnn a roessid dano ai gerric a laddodd gwyr a meirch villdir a hanner o ddi wrth y dref ac o gwmpas ac ni bu vychan y drwc a wnaethont i bawb yn amgylch y dre

CASTIL..............3

Yn yr 38 Prins Edward y mab hynaf i Harri a briododd Elenor merch brenhin Castil ac iddo i rhoes dowyssogeth Gymru a llywodreth Gwien ac Iwerddon ac yna gyntaf i henwyd Prins Cymru

Iarll Castil /

O Gatrin verch Philip brenhin Spaen ap Maximilian vab Elnor verch Edward vab Philippa verch Iohn o Gawnt vab Edward .3. ap Edward yr ail ap Edward gyntaf. Mam Gatrin oedd Siwan brenhines Gastil verch Elsabeth brenhines Portiugal verch Iohn brenhin Castil vab Catrin verch Iohn o Gawnt ap Edward y .3../

CATNAIS.............1

Yn y drydedd ward Esgob Catnais /

CATRIN..............2

Yr .8.ed dydd o Awst y prioded y brenhin ac arglwyddes Catrin Haward kares y duc o Norpholk ond ni hir byrrhaodd honno hefyd ac yno i darfu y kasgyl ir tylodion

O Gatrin verch Philip brenhin Spaen ap Maximilian vab Elnor verch Edward vab Philippa verch Iohn o Gawnt vab Edward .3. ap Edward yr ail ap Edward gyntaf. Mam Gatrin oedd Siwan brenhines Gastil verch Elsabeth brenhines Portiugal verch Iohn brenhin Castil vab Catrin verch Iohn o Gawnt ap Edward y .3../

CAWNTERBRI..........4

Thomas Cranmer Archesgob Cawnterbri oedd yn y Twr yngharchar am Dresson./

Hefyd yn y Parlment hwnn i titiwyd o dresson Iohn Duc o Northumberlond. Thomas Cranmer Archescob Cawnterbri. Wiliam Markwys o Northampton Iohn Iarll Warwic Syr Ambros Dwdley marchoc. Gilphord Dwdley esqwier a Sian i wraic /

Ac a roessont gri ymddiphynniant hwy y Deyrnas rhac yr y Spaeniards a dieithred eraill a thybied y kaen ganllyn [~ ganlyn ] a sevyll yn i hanghrediniaeth a goresgyn brenhines Mari a diley y phydd gatholic ac yno i dauth y Traeturiaid hynn i Rotsiestr ac yno i dauth attun yn gystal rai a anyssid o vaes Kent ac yngHent nid amgen Robert Rwdston. Cwtbert Vychan Water Mantels, Kneuet, Godphrey a llawer ychwanec ac er a ddauth attun o bob tir etto er hynn Cawnterbri a vu gowir yn gymaint a thrwy borth Duw a synwyr a gwroleth Iohn Twein Maer ai gyd vrodyr ac aldermen y Dref a nerth a chynhorthwy kowiried eraill ymddiphynnwyd y Dre hyd nad aeth vn o honi erioed at Weiat nac at vn oi barti

Y vlwyddyn honn y mis Tachwedd Nicolas Rydlei a Hugh Latimer a losged ynn Rhydychenn ar Grawys gwedi hynny Cranmer Archescob Cawnterbri or blaen gwedi iddo vnwaith recantio a losged./

CAWNTERBURI.........2

Ac ynghylch yr amser hwnnw i bu drafais rhwng archesgob Iork a Lanphranc Archesgob Canterburi am yr oruchafieth ynn Lloegr ond Archesgob Cawnterburi ai hennillodd ac Archesgob Iork a dyngodd llw darostwngedigaeth iddo./

Yr .8.ed vlwyddyn i dalwyd Wiliam brenhin yn y Scottied ac wedi gwneuthur homags a llw kyweirdeb i vrenhin Harri i gyllyngwyd. Ar .10.ed vlwyddyn ir aeth Saint Thomas Archesgob Cawnterburi ynn keissio ymddiphin kyfiownder yr Eglwys ar gil or deyrnas i Rufain i gwyno wrth Bab Rhufain rhac y brenhin ac i ddowedud y pynke ir oedd ynn i codi ynn erbyn kyfreith a chyfiownder ar y Deyrnas Eithr wrth dretment y Pab a Lewys brenhin Phrainc i canhiadodd y brenhin iddo i Archesgobeth drachefyn ac ni bu hir gwedi hynny hyd pann laddwyd

CECIL...............1

Pan oedd oed Crist ______ i prioded Margred merch brenhin Cecil ar brenhin A chwedi hynny i koroned yn Westmestr ac ni wnaeth na phrophid ir Deyrnas nac Vrddas ir brenhin.

CHADERNYD...........2

Harri duc o Normandi ynghweryl Mawd amherodres i vam a ddauth i Loegr ac a ennillodd gastell Malmzbri ac yno y Twr gwynn a thre Nottingham a llawer o gestyll a chadernyd a llawer maes a vu rhyngthun./

Eithyr pan oedd ef ynn tybied i vod yn gydarnaf [~ gadarnaf ] ar holl gryfder a chadernyd Lloegr gid ac ef yr ymadawodd pawb ac ef ac yngHambrits i dalwyd efo ai veibion ac ychydic o wyr gid ac ef ac i danfonwyd ir twr gwynn ynn Llundein yngharchar.

CHADW...............3

Yn y vlwyddyn honn ir ennillodd y Phrancod dre Baris ac i lladdyssont lawer or Saesson oedd yn i chadw./

Yn gyntaf ni a fynnwn gael y gyfraith yn gyphredin megis i kafas yn henafied ai chadw ai chynnal ar gyfreith Eglwys yn enwedic

14 Hefyd ar gynnal a chadw a chwplau pob pwynt o hynn Ni a vynnwn yngwystyl .4. arglwydd ac .8. Marchoc a .12. Ysgwier a 24./

CHADWYNEU...........1

Pan oedd oed Crist .1539. vis Mai i mwstriwyd holl Lunden mywn harnes gwynnion a siackedi o sidan gwynn a brethyn gwynn a chadwyneu aur mywn tri maes o ryfel hyd pan oedd ynn rhyfeddod i lawer o ddieithred o amryfaelion Deyrnassoedd

CHAE................1

Y vlwyddyn honn I gwnaethbwyd y Duc o Somersed ieuank yn gapten yng Halais ond pan ddoeth ef yno ni chae ef ddyfod ir dref eithr yn dda gantho gymryd y Geins gan yr Iairll oedd yno oi vlaen ef./

CHAEL...............1

13 Hefyd am a wnaethbwyd o gam ar gwledydd yma ni a vynnwn gael llywodraeth a barn Hwmphre Arwndel a Harri Bray maer yn rhe Vodnam. A chael secwndid dan sel vawr y brenhin i vyned a dyfod. a dyfod a myned a Herod of Arm's i mywn ac allan