Adran o’r blaen
Previous section

Llythyrau gan ymfudwyr Cymraeg o Sir Gaerfyrddin i'r Unol Daleithiau allan o NLW 14873E (1797–1807)

Cynnwys
Contents

1. Llythyr oddiwrth Samuel Thomas (Caerfyrddin) at Theophilus Rees a'i wraig Elizabeth Thomas (Beulah, PA), 18 Rhagfyr 1797, NLW 14873E.
2. Llythyr oddiwrth Samuel Thomas (Caerfyrddin) at Theophilus Rees a'i wraig Elizabeth Thomas (Beulah, PA), 25 Mehefin 1800, NLW 14873E.
3. Llythyr oddiwrth Samuel Thomas (Carllegan) at Theophilus Rees (Beulah, PA), 28 Mai 1801, NLW 14873E.
4. Llythyr oddiwrth Samuel Thomas (Carllegan) at Theophilus Rees (Beulah, PA), 13 November 1802, NLW 14873E.
5. Llythyr oddiwrth Samuel Thomas (Carllegan), heb ddyddiad 1802/3?, NLW 14873E.
6. Llythyr oddiwrth Moses David (Trelech), 4 Mehefin 1806, NLW 14873E.
7. Llythyr oddiwrth John D. Evans (Beulah, PA) at Theophilus Rees (Seiotha, OH), 5 Mai 1807, NLW 14873E.
8. Manylion bywgraffiadol am Theophilus Rees, NLW 14873E.


[1. Llythyr oddiwrth Samuel Thomas (Caerfyrddin) at Theophilus Rees a'i wraig Elizabeth Thomas (Beulah, PA), 18 Rhagfyr 1797, NLW 14873E. ]



[td. 1]
Carmarthen Dece.r 18. 1797
Dear Brother and Sister /
I received your Letter Dated the 5. of
Aug.st last, and have given me, great Satisfaction to
hear of your being all well, and it gave me great
Happyness that, y fod Sam, bach mewn uechid [~ iechyd ], ag euch
bod chwthe [~ chwithau ] wedy Sufidly [~ sefydlu ] wrth euch bodd a 'r Hollallyog
a 'ch Benduthyo chwy oll, hyn yw fy Nyminuad, er fy mod
[yn ]_____s yn y gnawd, er hynny y[r] wyf guda chwy yn yr
yspryd yn gweled eych Trefen chwy,
My a Screfenes [~ ysgrifennais ] gopp o 'ch llythyr My a 'u Hales y John Thomas
yn Lyndain, ag y eryll [~ eraill ] fel ag y gorchyminasoch, y may
Llawer o Llythere [~ Llythyrau ] wedy ei Sgrefeny [~ ysgrifennu ] o feidrym ag o faney
eryll atoch chwu o bryd ey gulydd, fe ddarfy fy Mrawd
Rees, Scryfenny awst Dywetha, ag mu ddymynais ynne
ar eych Brawd John o Llyndayn y Scryfenny lawer gwaith ag
yr wy yn bwryadi yddo e wneithyr felly — Nyd oes dym cyfnewyda[d]
[y]n fy Nheyly y yr yn Ny oll yn yach, ag felly Teyly
fy [mra]wd, y may Richard eto yn Llynden y mey [~ mae ] David
yn d[al] gweithyo Rhaffe y may B[e]ttsy yn Tyddy [~ tyfu ] yn fawr —
y mae y try arall yn bwyta bwy[d] Segyr ag yn yach —
y mey [~ mae ] Sam.l a William Meibon Re[es] ar Bwrdd Llong y Bunyn
y mey [~ mae ] John wedy pryodi a Merc[h ]_____ Nyd ydych [~ ydych ] chwy yn
adnabyddys a thylwyth ey wraig e y mae e yn gwaithyo yn
Aberystwith y may Bett yn gwasnaythy a Sall yn Bwyta
Bwyd Segyr — y ddarfych Screfenny yn byr Heleth. on [~ ond ] y may
gyda fi Lawer o Gwestwne I ofyn y chwy on Ny chynwis
fy Mhapyr yn bresenol — Pwy mor belled ydych [~ ydych ] oddy wrth Philidphe [~ Philidelphia ]
— beth gostodd y Tyr — a oedd e wedy ei arllwys, ney yn, anyalwch
— o beth yr ych yn byldo y Tay — Pwy mor belled ydch [~ ydych ] oddy
wrth Afon Sydd yn arwen, y 'r Mor, a beth yw y henw hy — a
odych yn dechre cody llafyr — pwy mor belled ydch oddy
wrth Dref Marchnad a beth yw ey henw hy — a ody  rhan bena yr coed
ag yr ych y Son amdanyn yn Tyddi [~ tyfu ] ar eych Tyr chwy yn mwya penodol,
y pren Swgir [~ siwgr ] — a dyddyff [~ tyfiff ] y pren hwn, yn y wlad hon, pe bay hynny
yn bod fe ayr Taily [~ teulu ] (Shors) ar 5. ran ohono — Pwy amser y mai

[td. 2]
Gayaf yn dufod y mewn ag felly yr Haf, a Oes llawer o Gyfnewedad [~ gyfnewidiad ] yn yr
Hyn, hyny wy yn feddwl, a ody yr gayaf, yn oer yawn, a 'r Haf yn Dwym yawn —
a ody Teyly David fy Nay, wedy chwanegy — y mey [~ mae ] dda genym glywed fod
Mary wedy Syfydly [~ sefydlu ] yr wy yn gobeythio wrth ei Bodd, a bod ei chydmar yn
Ofny yr Arglwydd, y mei [~ mae ] yn deddol gyda ny ofyn a oedd e yn abal yawn gadewch
hynny yn y man yna — a Ode yn rhyw glefyddyd [~ celfyddyd ] ney grefftwr — pa le may
Martha, Bett, a odyn hwy mewn gwasaneth — pwy mor belled ydch [~ ydych ] oddywrth yr
Anyalwch lle may cryadyryad [~ creaduriaid ] Rheibys — a odych chwy yn agos y fyffyne [~ bythynau ]
y Dynion Gwillion [~ gwylltion ] — a ody ffouls Gwylltyon yn amal yn y wlad a beth
yw ey henwea [~ enwau ] — yr ydys yn dwaid fod Nadrodd Mawryon yn eych glad [~ gwlad ] a ody
felly — a Oes Geifyr, Bwch ddanas, Moch gwyllton, da, a cheffyle gwyllton
a pwy ffordd ydys yn ey dala hwy — a Oes defed gyda chwy — a oes
Llwynogod Lawer — a ody yr anyfeliad yn geffredyn yr yn faint an
ag o wahanol Lwyea [~ lliwiau ] fel ag y maen yn y wlad hon — y maynt yn
dwaid fod Dufnwnder [~ dyfnder ] mawr dail a Mwswn cyn yr eloch ar y ddayar
Bryddlyd a beth yw ey Llyw hi — a oes Clai dan y ddayar ney graig
fel Clos yr hen Draskell [~ Treasgell ] — a ody Draskell [~ Treasgell ] Newydd yn Sefyll ar Lether
a ody y Dwfwr yn Tarddy yn agos at y Ty — Ni ddarfych Son am farlys na
cyrch [~ ceirch ] yn ych Llythyr am hyny yr wy i 'n bwryady nad oes dym, a oes
gyda chwy ddym Cwrw ney ddyod gadarn — beth ydch [~ ydych ] yn yfed fwyach
O ba le yr ydch [~ ydych ] yn cal [~ cael ] Halen — Tea — a Coffy — pwy fys yr ydch [~ ydych ] yn Hay
Llafyr, ag ym Mhwy fys yr ydch yn Medy — a Oes nem[or] afaleu
Plwms &c yn y wlad — a Oes potato, Erfyn, Garesh a ffanas — yr ydys yn
dwaid fod Eyra Mawr, a Hwnw yn rhewy, fel gallo wag[ons] fyned drosto
yn y flwyddyn, a [ody] hyny yn bod — a ody yr [ani]felyad yn
mynd y Brys mawr (pob math o anyfeyliad pwy brys yw 'r menyn y Caws a 'r
Cyg o bob Rhyw — a ody ydeufydd [~ edafedd ] gwlan ar Llycu yn ddryd — a Oes
Llyn a Hemp yn Tyddy [~ tyfu ] yn y Wlad — o ba lea [~ lle ] yr ydch yn cal [~ cael ] rhafe
pwy Mor nesed attoch chwy gall Rope maker wneythyr bwyolyeth
a Oes Nemor o waith y Auctioneer yn eych gwlad chwy — o ba Le yr
ydch yn cal [~ cael ] Llider [~ lledr ] scydeu [~ esgidiau ], a beth y may ych scydea [~ esgidiau ] chwy 'n y gosty
Yn awr my ro ychydyg o hanes eyn gwlad nyney — y mae yr
anyfeylied o bob rhyw wedi gostwng yn rhyfedd oddi wrth fel y
byont yn dyweddar, ychen £30 y par yn nawr am £20 — y fywch £16
am £10 Mochyn £5. nawr £2..15..0 — ceffyl £30 nawr £12..12s..0
y cyg eydon a Maharen wedy cwmpo O 6 y 3d/2 a 4d cyg moch o 6d y 3d a 3d/2, Gwenyth o
6 y 7s/6d, Barlys 3s a 3s/9d cyrch [~ ceirch ] 16d y 20 pob yn o 'r rhayn yn

[td. 3]
ddrwg yawn gan Egyn, y Cyniah a fu yn anhemerys yawn [~ cynhaeaf ] y Mae yr
Towydd yn Nawr gyfatal ag yn lwyb [~ wlyb ] yawn — pwy fath dowydd sydd yn
eych gwlad chwy yn gyffredyn — a Oes Llawer o fellt a Tharane — a odyn
Nhw yn gadarn yawn — My ddymynwn roy ychydyg o hanes y Llwodrell [~ llywodraeth ]
y mae yr papyr yn cwtogy — y mae y trethy yn amalhay, y mae pob ceffyl
ffarmwr yn 6s o dreth yn nawr y mae yr cwn heb gody eto y mae y Llwodrell [~ llywodraeth ]
medden nhwy yn, resolfo pery y 'w deylyad, Daly y Dreth fawr, y Gole, y cwn
a 'r Ceffyle beder gwaith Drostin [~ drostynt ] y flwyddyn hon ag ar hyny fe fydd £20
ar bob £100. ney 4s ar bob pynt — y may yr Deylyed o bob gradd yn grwgnach
yn rhyfedd ond y mae pethe hyn eto heb gymerid Llea [~ lle ] — may yr Stamps
wedy cody yn rhyfedd y mae 6d yn 8d Stamp am fond o £100 yn costy 10s
&c yr ydys yn dwayd fod y dwymyn felen wedy bod yn gadarn yawn yn nghyfynea [~ cyffiniau ]
Philidelphia ag fod Mylodd wedy cal [~ cael ] ey Symyd y dragwyddoldeb — a ody hyn
y wyr — a oes yn eych gwlad chwy — Trefen y gadw Cyfeillach, yr wy
bwryady Screfeny [a]toch bob Quarter, hyny yw y cynta a fydd 25 o Mawrth 2nd. 25 June
3 25 Sepm. 4 25 Decb. yn gyson pa yn y byddaf w[edy] derbyn Llythyr nay beido, ag yr
wyf yn Deisyf arno[ch] scryfeny ateb mor gynted ag y delo hwn y 'ch Llaw, ag wedy hynny yn
gyson fel ag y gwel[wch] Ichod, ag felly chwy fyddwch yn gwybod y dydd y byddaf y yn Screfenny
[ac] felly fyne [yn gwy]bod y dydd y byddwch chwythe [fel] Dwad Agrypa wrth Paul
Received January
26 1799
y fod e wedy ey Enyll o fewn ychydyg y fod yn
Grystion may arnaynne [~ arnaf innau ] chwant
dwaid fod eych Llythyr chwithe yn agos yn perswadio yne ymadel a 'r wlad ormessog
Hon — beth y mae yr Rhaglynieth yn drefny Nis gwn — dymynaf arnoch Gofyo
amdanaf y a 'm plant amddyfad Ger bron yr Orsedd — yr Arglwydd yr hwn
a bya yr fendyth a 'y cyfrano y 'ch Teyly chwy a fyne byth Amen
Rhowch fy Ngharyad Gwresog y 'ch Blant y gyd, ag y gwraig Dafydd
ych Mab ag y fy anwil chwar, a 'r Nodi ysod nay Sel sydd yn arwydd
y My roddy cysan yddo, ag felly rhodded hythe, dym yn
chwaneg oddy wrth eych anwillaf frawd
y mae y ffryns yn ey cofyo Saml. Thomas
atoch


[2. Llythyr oddiwrth Samuel Thomas (Caerfyrddin) at Theophilus Rees a'i wraig Elizabeth Thomas (Beulah, PA), 25 Mehefin 1800, NLW 14873E. ]



[td. 1]
Carmarthen June 25 1800
Anwyl Frawd A 'm Chwar /
yr wy yn gobeithyo y bydd
yr Llythyr hwn ych gwrdd [~ cwrdd ] mewn yechyd chwy a 'ch holl
Dylwyth yn america fel ag y mae yn ein gadel Ny
oll — My a screfenes atoch yn ddywethar yn mys may ag
mi ades Le in y Llythyr y Shon ych Brawd o Lindain
y Sgrifeny intho [~ ynddo ], yn mha yn my a roddes y chwy hanes
y wlad yn byr heleth, ag am ych frynde yn y parthe yma
y rhai a ddymynasant e[u] cofyo atoch yn fawr, Mr. Wms. Watch
Maker Mr. Watkins, Mr. Morris a 'y deily y Lew ayr, Thos. Jephtha
a 'y wraig, Benjamyn Bon a Llawer o 'r hen frindea
nas gallaf ey henwy, [yr] wy wedy halu atoch o
o Bryd y gylydd on [~ ond ] wrth eich Llythere nyd yw fy [L]lythere y
yn dod y 'ch Llaw, peidwch a thybed fy mod yn gollwng yn
ango yr addewyd, o a[ch]os fod fy Llythere yn methy dod
y 'ch Law mae hynny yn pery y mi screfeny yr yn pethe mwya
hynod yn y dyddye hin — y llafyr sydd wedy mynd
yn Rhyfedd o brys a Llawer wed [~ wedi ] marw o eyse [~ eisiau ] Bara
[y] me [~ mae ] newyn yn wyneby ein gwlad y mae yr
[gwe]nyth 17s/ Barlys 9s/5d cyrch [~ ceirch ] 5s/ Wynchester
potatos hene 2/6 ffy[o]led Rhay newydd 4s/
Gyg eidon 8d Defed 6d. a 7d, Moch 6d, y mae yn dda
y ny fod eych gwlad chwy a llafyr ynthy oblegyd
y mae Llawer yn dod ohony yma o flawd a
Llafyr, mae R yn gwerthy am 5d. y pound ag y mae yn
cal [~ cael ] ey faly am ben Barlys y wneuthyr Bara ag hefyd
maynt yn cymiscy Bran a flwr lloyger y wneythyr Bara
y mae ann o 'r felly, a Mab gyda hy, hy a 'y henwodd
Theophilus o gof am[da]noch, y mae Mab Thos. David o
St. Clears wedy cal [~ cael ] p[len]tyn o 'r forwn [~ morwyn ], yr wy wedy [h]yspysy
hyn y chwy mor , caffwch y yn
dyfal mi screfenaf yno, y mae yn bleser mawr yawn genyf
weled Enw Sam Bach yn eich Llythyr Gofywch
hynny, y mae yn dewydd da yawn ar y cyneia [~ cynhaeaf ] wayr ag
ar ol Llafyr da ar y ddaiar, Menyn Llestry 10d y pound
y mae y Rhyfel yn cael ey garyo yn y blan mewn
forse fawr rhwngom ny a 'r french, may plant Rees yn fyw
ag ynte yn yach may Richard a David fy Meibon yn Lyndain
mae lleyll o 'r tylwyth yn yach ag yn eich anerch, Nid oes genyf ddym
y ddywaid yn Rhagor, on [~ ond ] dymyno fod ystryd yr Hollall[u]og yn
preswylyo ynoch, cymynt [~ cymaint ] a hynny oddy wrth eych anwyll frawd
Saml. Thomas

[td. 2]
y mae y llythyr hwn yn dod gyda Llong o fryste
y Philedelphia, my weles James Penlan Dydd
Sadwrn dywethaf maynt oll yn yach, y mae Mr
John Williams o fynon Clwyd a myne wedi addo y 'w gylydd ddod
y roy tro ych gweled, ag y mae e yn caryo fy nghost y
yn nol [~ ol ] ag yn mlan [~ ymlaen ].

Mr. Theophilus Rees
Bula State of Pensylvania
/Via/ Harrisburg & Huntingdon
America


[3. Llythyr oddiwrth Samuel Thomas (Carllegan) at Theophilus Rees (Beulah, PA), 28 Mai 1801, NLW 14873E. ]



[td. 1]
Carllegan May 28 1801
Anwil frawd yn Berthunas oreu
yr wif yn awr wedu cael y Cufleustra hwn
I 'ch anerch can obeithio y Cuferfudd hyn o leine
a chwi yn iach a 'ch Teilu fel yr udym ni mewn
mesur heleith yn Bresnol [~ presennol ] Rhwyme mawr Sudd
arnom I fod yn dduolchgar i 'r arglwidd am ei fawr
Dirondeb Tiac atom y mae y dwumun wedu bod
yn Teilu ond heb wneithur yn Rwïgiad eto y may
Bety fu ngwraig wedu bod yn claf acos [~ agos ] cwrter [~ chwarter ]
blwidd Sef y flwiddun hon ac heb wella fel ar fend
y mae cenif [~ gennyf ] 4 Lluthur yn bresenol o fu mlan ar y ford y 1
chwefrol 15 1799 2 Mawrth 18 1800 3 Hidref 14 1800
4 o philadelphia Ionor 20 1801 yr wif yn ddiolchcar
Iawn I chwi am fod mor Llafuris I cofio am danaf
chwi a ofunsoch yn eich lluthur am fu nglun Dost
ac a ddarllenwn i Heb yn Sbectel y mae fu nglun
a Llai o boen o beth nac oedd ynddi ond yr wif
Corfod [~ gorfod ] Iwso Sbectel yn Cuson chwi ddwedsoch
a Leico'ch [~ leiciwch ] wibod pa rai o ailode Salem Sudd wedi
Sefull at Crefudd yn awr mi ddwedaf
I chwchwi yrudm [~ yr ydym ] ni o 80 100 aelode yn besenol [~ bresennol ] Rhai
wedu cael dicon [~ digon ] ar y Cibei yn troi un ol ac yn tustio
ei bod wedu cael ei twillo y mau y tu cwrdd bob nail [~ yn ail ]
Saboth cuda ni [~ gyda ni ] ar cwrdde erill yn Drassgell [~ Treasgell ]
a 'r Llaell yn Troedurhin y mae John Llwelun
weddol Iach ac yn erchi ei cofio atoch David Rees
yn Buw yn Dreasgell [~ Treasgell ] nid Dafudd Eich brawd ond
y perchen — ac yn erchi ei cofio atoch B
y rhai Sudd wedu ymadel a ni Iw Job Lewis Wm.
John crudd a 'i wraig Wm. Davidd [~ Dafydd ] a 'i wraig meichal [~ Michael ]
a 'i wraig Sioni saer Jinkin [~ Jenkin ] a Davidd [~ Dafydd ] Cof
ana hansel Bety Drefach

[td. 2]
a rhiw ferchetos bach erill o 'r Cumdogeth nad oes
fawr o ran Crefudd arnent [~ arnynt ] Davidd [~ Dafydd ] panturhedn
yn pregethy cuda nhwi [~ gyda nhw ] Thos. William penlan
wedu Bod Cwarter blwiddun yn Claf ac y [~ yn ] cadw yr
cwelu [~ gwely ] yn awr y mae yn Dechre Cwella [~ gwella ] yno
wedu bod yn precethu [~ pregethu ] 3 Saboth ac y mae yn
obeithiol Iawn I fod yn weinidoc [~ weinidog ] Da I Iesu Crist
y mae y rhwiciade ac Sudd wedu Cumrd [~ cymryd ] lle un
yr Eclwysi un Suro ysprudodd Dunïon at Ei cilidd un
Dost fel y mae Crefudd wedu mund I cael ei dan
Siencun + Ei celinion [~ gelynion ] ni Does neb o 'r bud un admeuro dim
ar yr athrawieth newidd yn Salem nac yn lle arall + y mae Wm.
Richards o Lynn wedu Rhoi funu acos [~ agos ] yn Lan a
precethu [~ pregethu ] — Leicwn wibod yn eich Lluthur nesaf
a odu yr athrawieth o Ewllus Rhudd yn amal
yn eich cwlad [~ gwlad ] ai nid iw ac os iw pa fodd y mae
yn Llwiddo — y mau yr Cumanfa yr flwiddun hon
yn Llan Clophan + ac y mau crefudd wedu mund
un farwedd Iawn yn Cuffredin yn yr ynus hon yn
bresenol mi a ddumunwn i fod: Seion yn Clafuchu ac
yn Escor ar feibion a merched eto mi a ddwedaf yr
arglwidd a fuwhaio ei waith eto ac a baro fod ffurdd
Seion yn fwu Sathredig — fe ddaeth amriw o Luthre [~ llythyrau ]
i 'r Cumdogeth hon oddiwrthich oddiar pan ymadawsa
Rhai I p[lw]y Llethrach Rhai I Cabrel Rees gun I
Moses Davidd [~ Dafydd ] ac y mae mosus yn bwriadu dod
Trosodd yna mi Bruneis y Leas ar y Cwbwl ac oedd canto [~ ganddo ]
Ef yn felin panthowel ac y maeu [~ mae ] fani fu
merch a 'i Cwr [~ gŵr ] yn Buw yno oddiar Dechre
Ebrill Cabrel [~ Gabriel ] yn buw yn panthowel
a chwedu prynu yr Les a 'r Cwbwl ac oedd yn
pant howel Thomas fu mab wedu priodu ac yn

[td. 3]
Buw yn penRhoscain yn plwidd [~ plwyf ] Trlech [~ Trelech ] ac y mae
arno £52 or rent amdano Ei wraig iw merch
Davis o Abrnant [~ Abernant ] yn awr nid oes cenif [~ gennyf ] ddim llawer
newiddion Thos Jephtha a claddwid ddoe yn
Salem ac fe Rhows pencoed bet ei wur a 'r
tu Suddiyn [~ sydd yn ] y Caerfurddin ac yma bet wedu
priodu a Teitus Lewis o blaenuwaen mab
yr hen Lewis Thomas o Cilfowis yr wif
yn barny ei fod heb ddechre precethu [~ pregethu ] pan
ymadawsochwi ni Does un ynghmri [~ yng Nghymru ] o un
parti yn cael Cadel [~ gadael ] fod Custal pregethwr ac
ef yn bresenol — y mau wedu mun [~ mynd ] yn amser
Caled Iawn ar dulodion [~ dlodion ] yr ynus hon yn presenol
y mae 'r Llafur yn ddrud iawn cwenith [~ gwenith ] winsister [~ Winchester ] £1 .s barlis
[o] 12s I 14s Curch [~ ceirch ] 5s a 5s:6d Winsister [~ Winchester ] Ci[g Maha]ren 8
Eidon 8d pound — Symau yr fath B ar
da yn awr nad os neb yn cofio ariod [~ erioed ] I w
fath yr uchen yn mun [~ mynd ] o £15 I £20 r Eidon Cwartheg [~ gwartheg ]
O £8 i £14 aneirod o £6 I £10 y Defed o £1 10s
Leicwn Wibod pa beth Iw eich biwolieth chwi
a pha beth y mau James y Cweudd [~ gweydd ] yn ei wneid
a Thomas ei fab a odu

[td. 4]
nid ym ni yn deall for [~ fod ] Mr. Rhees wedi gwneid dim angyfiawnder a
Mr Griffiths a 'r executors oedd ef i Sefydlu — a 'u fod ef unwaith wedu
roddi yr papurau a 'r Llyfrau cyfrifon Wm Griffith iddynt hwy sef
Mr. Houghton a Mr. Maywell y 'w sefydlu, wedi iddo gymeryd
llawer o boen yn gyntaf i gasclu yr dyledion, eithur yr ym
yn clywed yn awr ei bod hwy heb sefydlu 'r materion a 'u bod hwy
yn meddwl taflu yr boen a 'r drafferth ar Morgan
drachefn — yr a fydd yn niwiedol iddo o herwydd ei sefyllfa

Mr. Theophilus Rees
Bula
Cambria Settlement
by way of Harrisburgc
and Hunting Ton
America Philedelphia

I’r brig
Back to the top

Adran nesaf
Next section