WRTHIAU...........1

i Dduw i hun ai wrthiau \

WRTHIE............1

drwy wrthie y kreawdwr \

WRTHIOG...........1

y groes vendigaid wrthiog \

WRTHO.............4

o ddig wrtho nas rroddai \

pann vai raid uddun wrtho \

ymhell iawn odd i wrtho \

hwy a ddoedasson wrtho \

WRTHUN............1

ef a ddyfod wrthun \

WRTHYF............1

morr ddiflas wrthyf i doede. \

WRTHYN............1

Wrthyn Iessu a ddyfod \

WRTHYNT...........1

dim wrthynt nid oedd Samson \

WTRESSWR..........1

Ac fal hynn y terfyna yr ymddiddan hwnn rhwng yr Wtresswr a 'r Dvllvan, Ddywllyn kyntaf o 'r Grawys glan oet krist 1610./

WTTRESSA..........3

hau kelwydd ag wttressa \

yn wttressa dithe a vu \

gwaeth wttressa mewn tafarne \

WTTRESSWR.........17

llyma yr ymddiddan a fv rhwng yr wttresswr a 'r Dyllvan./

yr Wttresswr./

a hyd y nos wttresswr. \

yr Wttresswr./

yr wttresswr./

yr Wttresswr./

yr Wttresswr./

yr Wttresswr./

yr Wttresswr:

Yr wttresswr./

na thydi wttresswr dihir \

Yr wttresswr./

Yr Wttresswr./

i 'r karchar a 'r wttresswr./ \

Ac ar hynn ffarwel wttresswr \

Yr Wttresswr./

rhwng wttresswr a 'r Dylluan \

WTTRESSWYR........1

am waith wttresswyr yn ysgorio \

WY................3

pe i mynent wy fynghlowed \

rhyngthunt wy a 'r bobl noethion \

uddunt wy yno yn helpiwr \

WYBOD.............1

heb wybod y 'w perchnogion \

WYBRENN...........2

rhac haul a glaw o 'r wybrenn \

i gael o adar yr wybrenn \

WYBU..............1

Ac velly pawb a wybu \

WYBYR.............1

Pan vur wybyr pawb ai klowodd \

WYCH..............1

ai yn wych o bob klefyde \

WYD...............1

Am hynny od wyd hapus \

WYDDE.............1

wydde gwlltion a dau benne \

WYDDFA............1

yn vwy no moel y Wyddfa \

WYDDIS............1

Ag fo wyddis bod velly \

WYDDOST...........1

ac ni wyddost di gan veddwi \

WYF...............9

Nid wyf abl i rifo \

a hynn ir wyf yn i ddeuall \

Ac velly yr wf [~ wyf] i y gigvran \

Yr wyf vi /n/ ofni wrth dy dremyn \

Diwarthach wyf yn wir \

kwmpnieth [~ cwmniaeth] nid wyf yn gwadu \

Wrth dy voddion ir wyf yn gwybod \

yr wyf yn medru y ffordd a 'r llwybre \

nid wyf abl byth y 'w ddoedyd \

WYL...............1

ni wyl vy ngolwc garrec sarn \

WYLLYSSIO.........1

mynn, ni fynn a wyllyssio \

WYLO..............3

wylo awr a gowenu \

wylo a wnaiff wrth ymdynu \

o gredicrwydd [~ garedigrwydd] yn wylo./ \

WYLOFAIN..........1

Wylofain Krokodeilus \

WYN...............1

fal wyn rrag bleiddiau milain \

WYNEB.............2

hi a wna wyneb trist afrwydd \

dros wyneb y ddaearen \

WYNN..............1

hwnn oedd wynn ac eglur \

WYR...............13

ni wyr reswm na chyfraeth \

ni wyr vessur na rragawr \

ar hynn a wyr a ddisemlia \

a ollyngodd wyr mewn arfau \

Pawb a wyr a wnaeth Phedra \

gymaint o wyr da eu kampau \

Hi a wyr wemal gerddediad \

Pan oedd wyr fry yn troi kwysau \

yr oedd wyth mil o wyr kryfion \

ar yr ymerodr a 'i wyr \

mae tair mil o wyr mewn arfe \

hwy a laddan wyr a 'i golygon \

Efe a wyr bob bachgen \

WYRDD.............1

weithie /n/ goch weithie /n/ wyrdd pur \

WYRO..............1

eraill ar lawr heb wyro \

WYRTHIE...........1

a hynn drwy wyrthie rhyfedd \

WYSC..............1

Mi a euthym yn wysc ymhenn \

WYT...............10

Pam yr wyt yn rhyfely \

mynd ir wyt yn ddigynnwr \

a phara vann yr wyt yn aros: \

i ryw geubren ir wyt yn myned \

byw /r/ wyt mewn tylodi./ \

Vy nhylodi /r/ wyt y 'w liwio [~ edliwio] \

a 'th goweth yr wyt y 'w fostio \

yr wyt yn gadel mwy /n/ ango: \

yr hynn gore yr wyt y 'w vostio, \

O gyfrwystra yr wyt velly \

WYTH..............2

yr oedd wyth mil o wyr kryfion \

wyth ar hugain o droedfedde \

WYTHFED...........1

yr wythfed ben o Ifan \

Y.................329

hwy y pery ei llid noi galar \

lle nis gwedd y bydd hygar \

lle y gweddai rry anhowddgar \

hir y pery ei chynddrygedd \

yn vwy no moel y Wyddfa \

y peth nis gwyr a fostia \

Gwna rrwyd i ddal y gwirion \

ar y gwir yt ai traetho \

Tarpen er mwyn y tlyssau \

hyd at y dydd hwnn yma \

mynn y sant sy yn y mynydd \

mynn y sant sy yn y mynydd \

o deyrnas y dyrwestwr \

ar y mor a gafodd golled \

Eithr fal y ffy yr gwylain \

y bigail anrrydeddus \

y dringodd nadrodd Medus \

a wnaeth y deml odidog \

y rroes merch arnyn warrog./ \

a gweniaeth y merchedau \

ag wrth y drych ymbinkio \

i ladd y dyn ai gwelo \

a pheryglon y moroedd \

y sydd yn difa yr bobloedd \

Y mae rrinwedd a thynged \

y milwr yn faen kaled \

a ddysgais ar y mynydd \

yn kalyn y bigelydd./ \

wrth y bobloedd a ddoethan \

a Duw y tad // yn gwybod \

Wrth y wraig doydai yn dyner \

o henwaed y brenhinoedd \

y kysegrwyd yn ddiau \

y genid // y gwr gorau \

y genid // y gwr gorau \

y llanwai hil y wraig war \

y llanwai hil y wraig war \

Y rrinwedd gynta yn gymwys \

y gwr a vynai yn prynnu \

Y drydedd rinwedd nefol \

ai rroi yn y nef medd gwybodaeth \

Y bumed rinwedd enwog \

y groes vendigaid wrthiog \

Saint y Katrin verch rasol \

ar y rrod ddur afryfol \

oi dwy vron y kad yn vrau \

y ddau olew vydol \

ond aeth y ddraig yn ddrylliau \

y modd // i biassai orau \

ag y hi oedd wen a chlaer \

mewn basged yn y ffynon \

a achubodd // y dynion./ \

wr i gadw y gyfraith drylwyn \

yn y ddaiar ai gladdu \

Pan oedd y proffwyd Dafydd \

i ardymeru y byd draw \

Pan oedd y bobyl yn noithion \

Pan oedd y byd wrth ddechrau \

o aur hen // am y llyfrau \

achos y pris oedd ormodd \

am y chwech // adawodd \

achos y boen a gowsai \

am y tri // a dowsai \

am na vedrai y kais kyntaf \

gymryd y vargen dekaf \

roi pris y naw drwy vawr gri \

am y tri // diwaethaf./ \

Merch sy deka yn y nefoedd \

ar y ddayar ar moroedd \

i wneuthur oed tan y rriw \

yn y mater ymbletio \

pan vytho y wlad // yn gwrandaw./ \

yr ymddiddan a vy rhwng yr holwr a 'r Gigfran / a 'r gigfran yn adrodd rhyfeddode tyrnassoedd y byd yr holwr

Dydd da i ti y Gigfran \

y Gigfran

Mi a euthum gann y moroedd \

Ir [~ er] Duw y Gigfran vwyndec \

y Gigfran

i dreuthu i ti y kwbwl \

i gwelid hi yn y moroedd \

hyd yngwlad y Groegwyr \

ynGhonstinobl y dref benna \

Ac o amgylch y Groegdir \

a chysgod y mynyddoedd \

hyd y ninas Phylistenn \

y brenin a 'i holl weission \

gann dynnu i lawr y ty \

am y Sawden o Babilon \

am waettio ar y Sawden hwnnw \

ac o vewn kaere y dinas honn \

ac ar ystlys y wlad yma \

ac i mae yn y ddinas honn \

yn y vann vo ddiffoddodd allan \

ac a dyfodd y koed krinion \

ac val dyna y rhos kynta \

ar a weled yn y wlad yna \

yn rhedec drwy y drysni \

ar y mynydd yn ymprydio \

a phenn dorrid y prenn hwnnw \

Y pum dinas hynny \

pann edrychodd ar y trefi \

pedwar amser yn y vlwyddyn \

sydd yn ruwlio y wlad yma \

y porthes Krist Iessu \

y pum mil ar untu \

Ar y pum torth vara \

odd i wrth y rhai a viasse /n/ bwytta \

Ac yn y ddinas yma \

y doeth rhai o 'r gwyr penna \

Yno mi a euthum gan y moroedd \

ac ynddi y kyfarvu y tri brenin \

ac ynddi y kyfarvu y tri brenin \

y byddid yn kael arnun vanna \

yn unic yn y dyrnas honno \

i gario y tarian hwnnw \

ac yn y wlad honn \

Ac ar y troed sy vawr a llydan \

y dydd ni alle ddynion \

Ac ynddi y mae hevyd \

ac uwch benn y wlad honno \

Yno y doir i ynys Hermes \

i vwrw y gwres heibio \

ond addoli y gau Dduwie \

Yr oedd y brenin yn vynych \

ac i mae y fforest yma \

y decka o 'r holl drefi \

drwy wrthie y kreawdwr \

y ddau barti hwnnw \

ac yn y wlad honn \

ac yn y dyrnas honn \

y mae /r/ bobl yn noethion \

Medd y bobl hynn yma \

Ac velly y wlad honn \

Yr ydis yn y wlad yma \

ac i mae y bobl hwythe \

odd i wrth y bobl uchod \

Mi a adewais y wlad yma \

yno y sinsir a 'r Nytmic \

yn dec dros benn y 'w rodio \

a ffrwyth y rhain yma \

y vaint a vynne yn gyffredin \

unwaith yn y vlwyddyn \

ddal y vaint a vynne \

odd i ar y lann o 'r holl bysgode \

ac medde y bobl gyffredin \

mae i addoli y brenin \

yr oedd y pysgod hynny \

yn yfed gwaed y dynion \

hwy a gymran y rhai gwedi klwyfo \

Mae yn emyl y wlad honn \

ddeubar o drecks y 'w galyn \

a 'r sydd ar y ddaear yma \

mae hi yw /r/ dyrnas ore yn y byd \

i mae y dyrnas honn yma \

a hyd y klowais ddoedyd \

hi yw /r/ dref deka /n/ y byd \

ac val y doeded i mi \

Ac yn y dref honn \

y sydd ar honn yma \

Y vo yw /r/ ymerodr penna \

y sydd ar y ddaiar yma \

y sydd ar y ddaiar yma \

Nid yw y Prestr Sion \

a 'r sy /n/ y byd yma \

Ac a hedais yn y mann \

ac i mae gwlad yn y tir \

yn ymlid y Kristnogion \

ac o vewn y kwmwl etto \

o waith brenin y drigaredd \

i mae gwlad y Twrky \

ac o vewn y wlad honn \

am weled gwlad y prester Sion \

ac ar y twr ucha \

y rhain sy ddierth i henwe \

Ac i mae y meini hynny \

y nos yn llewyrchu \

i ddangos y ganved peth sydd yno \

ac o vewn y llys honn \

ac yn waettio ar y kroesse \

ar y sydd yn i veddiant \

ac i mae yn y wlad yma \

val i gwelwch y mor heli \

val pysgod y mor penna \

Ac y tu hwnt i hynny \

Ac i mae ffrwyth y rheini \

hi a lenwiff yn y mann \

aiff yn rafel yn y mann \

Minne a welais y bobl \

yn y wlad a elwir Sinobl \

y rhain oedd yn dra ffyddlonn \

hebr y bobl hynny \

i ynnill i ti y kwbl \

vo gavodd y wlad i chadw \

pan aner y dyn bychan \

A phette yno y brenin \

I mae yn y wlad honn \

a 'r bobl dduwiola yn y byd \

yn kadw y decgorchymun \

ar y gwr a wnaeth y kwbwl \

ar y gwr a wnaeth y kwbwl \

i ddangos y korff yn degach allan \

vod y bobl o 'r vath Dduwiola \

Mi a hedais yn y mann \

ac yn y dyrnas honn \

Ac yn y wlad honn yma \

yn y vlwyddyn ddau o amsere \

ac yn vlodeuoc y gerddi \

ond yn unic y penn diwaetha \

i bod hi yn uwch no sicl y Lleuad \

Ac ynghanol y Baradwys honn \

ac yn rhedec y mae hithe \

y pedair avon o Baradwys \

gann y kreigie a 'r drysni \

gann y tonne odd i ar greigie \

Ac wedi i mi weled y kwbwl \

nad oedd y byd yma \

dros wyneb y ddaearen \

oedd yn treissio y dyn truan \

rhac ofn blino y darlleniwr \

rhac maint y siwrne honno \

Ac velly yr wf [~ wyf] i y gigvran \

ynghylch y bobloedd a 'r nassiwne \

Ac yn wann iawn y ffydd \

y mysc y bobl beunydd \

y mysc y bobl beunydd \

Val i mae y kythreliaid \

y 'w taflu yn ddiamme \

a deifl y kythrel elyn \

odd i wrth y ddwy bel yma \

A henw y bel yma \

y bel yma a 'r ddwy gynta \

Ef a wnaethbwyd ac a ysgrifenwyd yr araeth vchod y dydd diwaethaf o fis mihefin oed krist yna /1586/ gann Rissiart ap Sion (o lanngynhafal ap Rhobert ap Grvffydd ap llewelyn ap Einion) allan o lyfr mawndefil / pob peth diniwed sydd dda o flaen yr owdvr penna / Terfynn y /22/ die o Chwefror oed krist /1610/ Barddoniaeth rydd allan o lsg.

Ef a wnaethbwyd ac a ysgrifenwyd yr araeth vchod y dydd diwaethaf o fis mihefin oed krist yna /1586/ gann Rissiart ap Sion (o lanngynhafal ap Rhobert ap Grvffydd ap llewelyn ap Einion) allan o lyfr mawndefil / pob peth diniwed sydd dda o flaen yr owdvr penna / Terfynn y /22/ die o Chwefror oed krist /1610/ Barddoniaeth rydd allan o lsg.

y Dyllvan./

a hyd y nos wttresswr. \

erbyn y dydd i gudd val anwr. \

y dydd nas gelli ymddangos. \

y Dyllvan./

adar y byd sy /n/ greulon: \

y Dyllvan:/

heb wybod y 'w perchnogion \

y Dyllvan./

Vy nhylodi /r/ wyt y 'w liwio [~ edliwio] \

a 'th goweth yr wyt y 'w fostio \

eissie rhann a vuost y 'w drelio \

y kydymeth gwrando arna \

mae /n/ beryglys y diweddiad \

twyll y kythrel a 'i vwriad \

y 'w keissio hudo dyn yn wastad \

kael y gwr yn voessol iawn \

yn y mann a 'r pott yn llawn \

a minne y 'w plith val penn y dawn./ \

a minne y 'w plith val penn y dawn./ \

y kwpan a 'r tost yn barod \

gwedi rhoddi yn y ddiod \

y 'w hyfed hyd y gwaelod./ \

y 'w hyfed hyd y gwaelod./ \

difyr iawn y llynn oedd i mi \

yn aros y kwmpeini \

y tan yn ffres yn llosgi \

mynd a 'r pott drachefn y 'w lenwi \

gaffel llankes lan y 'w theimlo \

a thros y drws yn drefnus \

a ninne wrth y tan \

heb vwytta dim er y bore \

o ddechreunos hyd y bore \

yn yfed y Tabacco [~ tybaco]: \

gwell ffrwyth y brac no 'r gwenith: \

mae /n/ pwysso arna y gysgu \

y Dyllvan./

yr hynn gore yr wyt y 'w vostio, \

hynn yr ydwy y 'w gyfadde, \

sydd i bobl y gwledydd \

mewn tafarne y bum ine \

yn llechu ar y trowstie \

gwelwn rai ar y llorie \

tann y bwrdd i gael y kyntyn \

tann y bwrdd i gael y kyntyn \

av vo ddoede gwraic y ty \

i bod gwedi bwrw y vyny \

at y gornel i bisso \

a merch y ty a ddoede \

kynn diwedd y noswaith ddigri \

Ac y 'w plith yr oedd llawer och \

ac yn debic yn y diwedd \

Y Dyllvan.

ac os kaiff y korff a chwenych \

y Dyllvan./

wrth gael y byd mor ddigri: \

y kwrs hwnn paid a 'i ddylyn \

byddi hyd y nos yn kyfarth \

Y Dyllvan./

y pwrs yn wag a 'r kefn yn wann./ \

Y nos pann vo hi yn rhewi \

vod dy draed yn magu y dropsi./ \

y Dyllvan./

Y dafarn sydd i 'th wittsio \

y 'w anrheithio yn y diwedd./ \

y 'w anrheithio yn y diwedd./ \

mewn moddion sydd y 'w garu \

Aro gwrando y dylluan \

yr wyf yn medru y ffordd a 'r llwybre \

Y Dyllvan./

wedi ymdreiglo dros y lledfronn \

Ac od ydoedd dim y 'w dwylo \

ar hynn vynycha y byddi dithe \

o vewn y dafarn obru \

mae rhagor gennyf y 'w ddoedyd \

parod oedd y sierri yno \

o vewn i lyfr y 'w hentrio./ \

hynn oedd y 'w plith o gelfyddyd \

nid wyf abl byth y 'w ddoedyd \

ar y kwynwr yn declario \

y rhann vwya o achossion \

y tafarnwyr oedd yn kwyno. \

a chael y baili /n/ dalgrwnn \

i wneuthur y sekissiwn./ \

Os heb arian y bydde \

y kyffelib gochel dithe \

yn ol hynn doed y ddelo \

Y gwr a 'th wnaeth a 'th mendio [~ emendio] \

Y Dylluan kai dy ragor \

mor ddiniwed ar y ddaear \

Sawl a vynno hynn y 'w glowed \

dwys i 'r kwppann y rhydd ddyrnod \

a hynn i mae y 'w gydnabod \

hebr Tomas y darlleinwr./ \

Tomas y Darlleinwr /a/ kant./

Ac fal hynn y terfyna yr ymddiddan hwnn rhwng yr Wtresswr a 'r Dvllvan, Ddywllyn kyntaf o 'r Grawys glan oet krist 1610./