PERTHYNASAU..........1

Mae yma lawer o seremoniau mewn perthynas i wyliau, newydd leuadau, genedigaethau, ac angladdau eu perthynasau, dros y rhai y maent yn fynych yn myned i lawer o draul.

PERTHYNOL............8

Yma, pan oedd pob gwlad a chenedl a delwau neillduol iddynt eu hunain, yr oeddent yn barod i dderbyn y rhei'ny perthynol i 'w cymmydogion.

Yn ganlynol, hwy a gymmerasant mewn llaw ddychymmyg pwy a allsai fod yn fwyaf perthynol i 'r pwrpas;

ynghyd a llawer o enwau eraill perthynol i 'r pethau neu 'r lleoedd ag oeddent hwy yn ei dybied fod dan ei hawdurdod.

Maent hwy 'n dywedyd iddo orchymyn pob peth perthynol i grefydd Brama ei fab hynaf;

Moesoldeb sydd yma 'n cael ei osod allan a 'i ddysgu yn ei holl uniondeb hyd eithaf cyrhaeddiad nattur, trwy gymmeryd i mewn y cyfan o ddyledswyddau perthynol tu ag at Dduw, at ein cymmydogion, ac attom ein hunain.

Yma hefyd yr ydym yn cael ein hannog, i gyflwyno ein gweddiau a 'n deisyfiadau atto ef, yn unig fel ein Tad nefol, trwy deilyngdod Iesu Grist unig Fab ei gariad, ac yn ei enw ef i offrwm ein calonnau, a rhoddi pob clod, mawrhygiad, a diolchgarwch, gyd a 'r gostyngeiddrwydd mwyaf, perthynol i greaduriaid adnabyddus o 'u anheilyngdod;

meddyliau perthynol i ddynion gael derbyn iad o ffafr Duw a 'i ragluniaeth, & c.

Mae 'r athrawon mwyaf dysgedig yn amrywio yn eu barn mewn perthynas i 'r ddirgelwch hon, fel y mae 'n anhawdd gwybod i bwy y mae 'r athrawiaeth yma 'n fwyaf perthynol;

PERU.................1

Yn Peru, y mae 'r bobl yn gyffredin yn addef fod un goruchaf-lywodraethwr ab bob peth, ac yn ei alw, Pacacamac, neu Greawdwr rhyfeddol y nef a 'r ddaear.

PERYGL...............1

ond os byddant mor fentrus ag agor y trydydd cwlwm, mae 'r fath ystormydd yn codi, y mor yn cynhyrfu, a 'r holl wybr yn duo, fel na byddant mwyach yn gallu rheoli eu llongau, ond mewn perygl bob munud o longddrylliad.

PETH.................33

Yr wyf yn credu, trwy ffydd berffaith, mai Duw yw Creawdwr pob peth, ei fod ef yn tywys ac yn cynnal ei holl greaduriaid;

Yr wyf yn credu, mai Duw yw dechreuad a diweddiad pob peth.

felly yn agos o 'r un farn a 'r Epicuriaid, ond eu bod hwy yn addef mai gallu Duw a greodd y byd, ac mai wrth ei ragluniaeth ef yr oedd bob peth yn cael ei lywodraethu, yr hyn oedd yr Epicuriaid yn ei wadu.

yr oedd pob peth yn gyffredin yn eu mysg, yn llettygar i ddieithriaid, yn anghydmarol am eu diweirdeb, ac i bob math o bleserau yn llwyr ddieithriaid.

yr oeddent ymhob peth yn grefyddol.

Ond llawer o 'r rhai'n oedd yr un peth dan wahanol enwau.

Mewn amser dynion ardderchog, neu frenhinoedd wedi marw, anifeiliaid o bob rhyw, megis teirw, elephantiaid, llysiau, cerrig, a phob peth a allai daro yn eu pennau, oedd yn cael eu galw yn dduwiau a 'u haddoli.

ER bod eilun-addoliaeth wedi dechreu yn fuan ar ol y diluw, etto gallwn ddeall fod y grefydd honno a draddododd Noa i 'w hiliogaeth, yr hon hefyd a arferwyd gan rai o 'r Patriarciaid hyd amser Abraham, sef, addoliad o un gwir Dduw, Penllywodraethwr a Chreawdwr pob peth, a gobeithio yn ei drugaredd trwy Gyfryngwr.

ond ymhellach, y maent yn credu ei fod ef yn llywodraethu pob peth trwy raglawiad, ac y maent hwy yn ei alw Laocon Tzanty;

a thrwy un dwyfol arall a elwir Chansay, yr hwn, meddant, sy ag awdurdod ar bob peth dan y lleuad.

Maent hwy 'n dywedyd iddo orchymyn pob peth perthynol i grefydd Brama ei fab hynaf;

Maent yn cadw gwyl, ymha un y maent yn llosgi peth aneirif o lampau wrth eu drysau, ac yn rhodio i fynu ac i wared ar hyd yr heolydd, i gyfarfod ag eneidiau eu cyfeillion a fuasant feirw 'n ddiweddar, o flaen pa rai y maent yn gosod bwyd a diod, ac yn eu gwawdd i 'w tai i orphwys, fel na ddiffygient yn eu siwrnai i baradwys, yr hyn meddant hwy, sy 'n daith tair blynedd o leiaf.

Yn eu barn, mae 'r bobl yn meddwl yr un peth a 'r Crist'nogion hereticaidd, sef, y Manicheans;

ond eu crefydd sydd yn agos yr un peth a 'r rhai a soniwyd am danynt eisoes yn y taleithau rhagflaenol.

Mae y rhai'n yn agos yr un peth ag sy 'n ysgrifenedig yng nghyfraith Moses, yr hyn a ddengys, fod crefydd nattur yn oestad yr un peth, ymhob oes, ac ymhlith pob cenhedlaeth, er ei bod yn cael ei dirywio trwy ymarferiadau a seremoniau o ddyfais dynolryw.

Mae y rhai'n yn agos yr un peth ag sy 'n ysgrifenedig yng nghyfraith Moses, yr hyn a ddengys, fod crefydd nattur yn oestad yr un peth, ymhob oes, ac ymhlith pob cenhedlaeth, er ei bod yn cael ei dirywio trwy ymarferiadau a seremoniau o ddyfais dynolryw.

canys er eu bod yn credu fod un Duw ag sy 'n llywodraethu pob peth, etto, megis Paganiaid eraill, y maent yn cyfeirio eu gweddiau at dduwiau o is radd, y rhai y maent yn gyfrif fel yn gyfryngwyr ac eiriolwyr drostynt.

Yn Goa, heblaw llawer o ddelwau dychrynedig i 'r olwg, hwy a addolant y peth cyntaf a gyfarfyddant yn y boreu dros yr holl ddiwrnod hwnnw, yn enwedig os mochyn a fydd;

os digwydd i bererin gael ei wasgu, neu ei lethu i farwolaeth, dan droellau 'r cerbyd fo 'n ei chario, y mae ei ludw yn cael ei gadw fel peth sanctaidd.

Mae gan bob un dduw iddo ei hun, ac yn gwneuthur a hwynt fel y mynnont, os na fydd pob peth yn myned wrth eu bodd.

Mae proffeswyr y sect hon yn cyfaddef fod un goruchaf Dduw, gwneuthurwr a chynhaliwr pob peth;

yn gwybod pob peth, ac yn hollalluog;

Yn Canada mae 'r trigolion yn credu fod un Duw hollalluog, creawdwr a chynhaliwr bob peth, yr hwn maent yn ei alw, Yspryd mawr y bywyd;

maent yn tybied ei fod ef yn gynhwysedig ymhob peth, yn gweithredu, ac yn peri symmudiad a chynhuddiad i holl fywiolion a ffrwythau 'r ddaear;

Yn Peru, y mae 'r bobl yn gyffredin yn addef fod un goruchaf-lywodraethwr ab bob peth, ac yn ei alw, Pacacamac, neu Greawdwr rhyfeddol y nef a 'r ddaear.

mewn trefn i ochelyd hyn, mor gynted ag y dechreuo 'r diffyg, maent yn cadw 'r fath 'stwr [~ ystwr ] a drwmmau, udgyrn, a phob peth arall o 'r cyfryw nattur;

ond etto, mae peth o honi yn sefyll yn ei llawn rym ymhlith rhai o 'r hen drigolion:

mae rhai'n o bob lliwiau, peth o honynt yn wyrdd, melyn, glas, & c.

Mae y rhai mwyaf gwybodus o honynt yn credu fod un Duw ag sydd goruwch y cwbl, ac yn cyfrif iddo waith y greadigaeth, a llywodraeth pob peth ag sydd ynddi;

Nad oes ond un Duw goruchaf, yr hwn yw crewr a chynhaliwr pob peth. 2.

Wrth edrych yn fanol i 'r pethau hyn, ni gawn weled yn amlwg, nad oes, ac na fu erioed, bobl neu genhedlaeth o ddynion mor anfoesol ac mor farbaraidd, nad oeddent yn cyfaddef ac yn addoli un goruchaf Dduw, yr egwyddor gyntaf, a llywodraethwr pob peth.

Fel hyn y dylai 'r cristion bob amser roi ei hun i fynu yn ostyngedig ac yn barchus i Dduw ein Harglwydd a 'n llywodraethwr, ymddwyn yn weddus ac yn foddlongar dan ei ddoeth ragluniaeth, gan feddwl yn wastadol ei fod ef yn trefnu pob peth yn y ffordd oreu;

Felly, y peth cyntaf a ddarfu i Mahomet wneuthur at dynnu gwrthddrych y trigolion, oedd arwain bywyd dychlynaidd, ac ymddangos yn fwy sanctaidd:

PETHAU...............8

Rhai o honynt oedd yn cymmeryd arnynt ragfynegi pethau i ddyfod.

Y pethau mwyaf neillduol a ddigwyddodd yn amser neu hanes yr Iuddewon yw, galw Abraham o wlad y Caldeaid, arwain yr Israeliaid o wlad yr Aipht trwy 'r mor coch;

ynghyd a llawer o enwau eraill perthynol i 'r pethau neu 'r lleoedd ag oeddent hwy yn ei dybied fod dan ei hawdurdod.

ac os hynny a ddigwydd, mae ef yn cael ei ennyn drachefn oddiwrth y pethau mwyaf pur, megis mellt, ignus fatus, neu rwbian dau bren ynghyd hyd ne's ennynont yn dan goleu.

am hynny maent yn cymmeryd arnynt ei addoli mewn pob gwrthddrych ag sy 'n ymddangos yn hardd, yn enwedig pethau glan a chiwrain, megis yr haul, y ser, a 'r cyfryw oleuadau nefol.

Iddo ef y maent yn offrymmu y pethau mwyaf gwerthfawr yn eu meddiant, ac yn talu iddo y fath barch ac anrhydedd, yn gymmaint a bod eu brenhinoedd a 'u hoffeiriaid yn myned i mewn i 'w temlau a 'u cefnau at yr allor, ac felly i maes drachefn, am nad ydynt yn beiddio gymmaint ag edrych ar ei ddelw sanctaidd.

Wrth edrych yn fanol i 'r pethau hyn, ni gawn weled yn amlwg, nad oes, ac na fu erioed, bobl neu genhedlaeth o ddynion mor anfoesol ac mor farbaraidd, nad oeddent yn cyfaddef ac yn addoli un goruchaf Dduw, yr egwyddor gyntaf, a llywodraethwr pob peth.

Yn y byd hwn yr oeddent yn gweled anghyfartal gyfraniad mewn pethau naturiol, y dynion da yn fynych yn goddef llawer o flinderau a thrallodion, a 'r rhai drygionus yn ymlawenhau mewn pleserau a meddiannau bydol;

PH...................1

ond etto, trwy ystyried mai cariad oedd gwir briodoledd y dwyfol Fod, a ph'le bynnog yr oedd cariad yn aros, ni allasai digofaint a digllonedd hir barhau;

PHA..................1

Mae gan bob teulu eu hysprydion, (demons) a pha rai y maent mor gyfeillgar, a 'u bod yn myned i gyfarfod a hwynt mewn coedydd a rhodfaoedd dirgel, i ddysgu iddynt fath o ganuau, y rhai pan eu cenir, a fydd yn sicr o beri iddynt ymddangos yn ol eu haddewid:

PHAGANAIDD...........1

Ei fywyd a brofir trwy 'sgrifenadau [~ ysgrifenadau ] ei ddisgyblion, y rhai oeddent yn llygad-dystion o 'r hyn y maent yn ei adrodd, ac yn cyd-uno a 'r hyn a dystiolaethir gan hanesyddion Iuddewaidd a Phaganaidd;

PHAN.................7

A phan y dywedodd y disgyblion wrth Grist, fod rhai yn dywedyd, mai Elias, Jeremia, neu un o 'r prophwydi oedd ef, (Mat.

a phan maent yn cael eu harwain allan i gael aer, mae cerddorion yn canu o 'u blaen ar lawer math o offerynau;

a phan ddelont adref, mae un o weision y brenin yn golchi eu traed a dwfr o ddisgl arian.

a phan y byddo ef marw, maent yn ei gladdu mor ddirgel, fel nad yw 'r bobl yn gyffredin yn deall dim llai nad yw ef yn byw byth.

a phan y bont yn offrymmu, mae 'n rhaid bod yr awyr yn glir:

yna mae pob un yn gosod ei offrwm ar garn o goed, a phan ddel yr haul yn ddigon uchel, mae 'r plant yn ei dano oddiamgylch, ac yn ei losgi, tra mae 'r milwyr yn dawnsio ac yn canu, yr hen bobl yn bloeddio ar yr ysprydion drwg, ac yn cynnyg iddynt bibau o thybacco;

a phan y maent yn eu haddoli, maent yn eu hiro a gwaed yr offrwm a roddir iddynt;

PHARCH...............2

MAE 'r bobl hyn mor grefyddol, ag na enwant eu duw ar un achos, heb lawer iawn o anrhydedd a pharch.

Cyn yr elont i ryfel, y maent yn troi gyd a pharch mawr at yr haul, ac yn dymuno arno roddi llwyddiant a buddugoliaeth iddynt ar eu gelynion;

PHARESH..............1

Phariseaid, sect nodedig, a elwid felly oddiwrth y gair Hebraeg (Pharesh) yr hwn sy 'n arwyddo ymraniad neu ymneillduad, o herwydd eu bod hwy yn cymmeryd arnynt i gadw 'r gyfraith a thraddodiadau, a rhodio yn fwy perffaith a sanctaidd nag eraill o 'r Iuddewon.

PHARISEAID...........7

ond y rhai mwyaf nodedig o honynt oedd y Phariseaid, y Saduseaid, yr Esseniaid, a 'r Herodiaid.

Phariseaid, sect nodedig, a elwid felly oddiwrth y gair Hebraeg (Pharesh) yr hwn sy 'n arwyddo ymraniad neu ymneillduad, o herwydd eu bod hwy yn cymmeryd arnynt i gadw 'r gyfraith a thraddodiadau, a rhodio yn fwy perffaith a sanctaidd nag eraill o 'r Iuddewon.

Yr oedd y Phariseaid yn groes i opiniynau 'r Saduseaid, trwy ddala adgyfodiad y meirw, a 'r hanfod o angylion ac ysprydion, Act.

Gwahanol nodau 'r Phariseaid oedd eu sel dros draddodiadau 'r henafiaid;

ond y mae 'r Phariseaid, y rhai mwyaf aml, yn eu galw hwynt yn Hereticiaid.

Esseniaid, sect o bobl ag oedd ymhell tu hwnt i 'r Phariseaid am y manylwch i gadw 'r gyfraith.

Mae 'r Phariseaid a 'r Saduseaid yn mynych gael eu henwi yn y Testament Newydd;