RHAID...............2

Ac yno y dywad y Brenin wrth Myrddin, Mae'n rhaid i mi gael dy waed.

Felly y mae'n rhaid i ni edrych attom ein hunain rhag bod un Enaid yn golledig hyd y mae ynom ni.

RHAN................10

[64] [RHan i.,

Ond yn anad dim pan ystyriasant eu diragrithiol ewyllysgarwch i gwahawdd hwythau trosodd i gael rhan o'i moethau da.

Wedi'r FFeilson digred o'r diwedd flino lladd a llosci, y rhan fwyaf o honynt a ddychwelasant adref i Germani.

RHan.

843, a rannodd Gymru yn dair rhan rhwng ei dri maib.

"A oes dau frodyr, y rhai ni ddylyant gael mwy na rhan un brawd, un-dad un-fam?

O genir dau fab yn un dorllwyth y wraig, ni ddylai y ddau hynny, eithr rhan un etifedd.

Os yr olaf a'i caiff, ni's rhan a'r blaenaf.

[RHan i.,

LLadin a FFrangeg yw y rhan fwyaf o honi, ynghyd ag ambell air bychan ar antur o'i hen jaith gynt, etto wedi newid[td. 123]

RHANNED.............1

Os y blaenaf a'i caiff, rhanned a'r olaf.

RHANNODD............1

RHannodd a gadodd er gwell, dawn ufudd, Dinefwr, i Gadell, Y mab hunaf o'i stafell;

RHANNU..............2

A rhannu ei Swllt a wnaeth i bawb o'r tywysogion, a gorchymmyn llosci ei gorph ef, a rhoi y lludw hwnnw mywn Delw o efydd a'r lun gwr yn y porthladd lle bai estron-genedl yn ceisio dyfod i dir, gan ddywedyd, Mae diau oedd na ddeuent fyth tra gwelynt ei lun ef yno.

RHannu wnaeth yr hyn oedd yn RHoddiad, holl Gymru rhy'ddyn?

RHANNWYD............1

Wyth cant llawn a'i wrantu, pen rhinwedd Pan y rhannwyd holl Gymru, A saith deg llawn waneg llu Eisioes oedd oed Jesu.

RHEOL...............1

Canys efe a ddywed, "Pwy bynnag, wedi addyscir iddynt byngciau'r ffydd, a'r sydd yn ewyllysgar i fyw yn ol RHeol (yr Efengyl) a gynghorir i ymprydio a gweddio, er cael maddeuant pechodau Ac nyni a weddiwn ac a ymprydiwn gyda hwy.

RHEOLI..............1

Un Tywysog oedd yn rheoli a'r y cyntaf Gymru oll.

RHEON...............1

Cyd ceisier, ofer fydd herwydd ei haddon, Oni ddel Cadwaladr i gynal rhyd rheon.

RHESWM..............1

Ac ni ddylai y rheswm hwn gael ei wawdio gan neb, canys siccr ydyw fod * Gartrefol fuchedd y Saeson yn arw-fwyd Sal ddigon, ond wedi cael prawf o ddanteithion Brydain, pwy all dybied amgen oni fwyttausant nes cael bolwst neu Surffet?

RHESYMMOL...........1

Hyn sydd yn dangos yn eglur nad oedd na Bonheddig na gwreng yn medru Saes'neg yn yr amser hwnnw, ac am hynny ni allwn gasglu yn dra rhesymmol nad oedd Dafydd ap Gwilym yn gwybod dim.

RHIENI..............2

Profir fod yr Eglwys Gatholic yn bedyddio plant RHieni crediniol ym mhob Oes er amser yr Apostolion.

Digon yw y tystiolaethau hyn i brofi fod Eglwys DDuw yn bedyddio Plant RHieni CHrist'nogol er Amser yr Apostolion;

RHINWEDD............1

Wyth cant llawn a'i wrantu, pen rhinwedd Pan y rhannwyd holl Gymru, A saith deg llawn waneg llu Eisioes oedd oed Jesu.

RHODRESGAR..........1

Y Distain hwnnw a elwid Gwrtheyrn, a dyn balch, rhodresgar aniwair oedd efe.

RHODRI..............1

Ond RHodri mawr yr hwn a ddechreuodd ei Deyrnasiad Bl.

RHODDES.............2

Un ferch oeddwn i frenin Dyfet, a'n nhad a'm rhoddes i yn Fynaches yng NGhaerfyrddin;

rhoddes y Bradwr melldigedig iddo gwppanaid o wenwyn marwol, yr hwn a'i gwenwynodd ef yn ebrwydd, Ond y Sais a ddiangodd yn ddiarwybod iddynt.

RHODDGED............1

Gwreiddlew hyged rhoddged rhwyddaf.

RHODDI..............3

Er mwyn rhoddi i'ch ystyriaeth siampl hynod o farnedigaeth y Goruchaf a'r Bechod a RHyfyg, tybiais yn addas i osod yma hanes o farwolaeth Echrys-lawn Gwrtheyrn y brenin, can's ni laddasant mo'no ef yn y wledd waedlyd honno, eithr cadwynasant ef dros ychydig ddyddiau, ac o herwydd ei fod yn fab ynghyfraith i Hengist, gollyngasant ef yn rhydd i fyned pa le y mynnei ei hun.

Ynteu, gan fod Plant bychain y Cenhedloedd crediniol yn y cyfammod ac yn Blant i Abraham trwy ffydd, oni ddylid rhoddi Sel y Cyfammod iddynt?

Yr wyf yn meddwl nad oes neb, a'r a wyr ddim, a ryfyga ddywedyd fod Conffirmasiwn yn DDychymmyg dyn, gan fod y 'Scrythur lan yn rhoddi tystiolaeth ddisiommedig fod yr Apostolion eu hunain yn arfer Arddodiad dwylaw i roddi'r Yspryd Glan i'r neb a fedyddid.

RHODDIAD............1

RHannu wnaeth yr hyn oedd yn RHoddiad, holl Gymru rhy'ddyn?

RHOI................2

A rhannu ei Swllt a wnaeth i bawb o'r tywysogion, a gorchymmyn llosci ei gorph ef, a rhoi y lludw hwnnw mywn Delw o efydd a'r lun gwr yn y porthladd lle bai estron-genedl yn ceisio dyfod i dir, gan ddywedyd, Mae diau oedd na ddeuent fyth tra gwelynt ei lun ef yno.

Mae peisiau gwynnion y glan DDyniadon Yn rhoi Arwyddion meddwl dien:

RHONWEN.............6

RHonwen y Saesones yn gwenwyno Gwrthefyr fendigaid y Brenin.

Gyd-a'r fyddin hon y daeth Merch Hengist trosodd a elwid RHonwen, ac herlodes weddeidddlos lan ydoedd hi.

A daeth ystryw Hengist fal yr ewyllysiodd, canys Gwrtheyrn aniwair a hoffodd yr Enaith, ac a ddymunodd gael cyscu gyd-a hi y noson honno, a phan geryddwyd ef am hynny gan Esgob LLundain a elwid Fodin, efe a'i trywanodd a'r cleddyf, ac a gymmerth RHonwen yn gariad-ferch iddo, yr hon er tecced oedd, oedd lawn o bob ystryw drwg.

Canys pan wybu RHonwen y Saesones felltigedig (LLys-fam Wrthefyr y Brenin) i'r Saeson golli'r maes, a'i hymlid adref, hi a lidiodd yn ddirfawr, ac a ddychymygodd ynddi ei hun p'odd y gallai hi ladd Wrthefyr y brenin.

LLyma RHonwen loyw-wen lon Lawn ystryw o lin Estron.

Ac nid oedd RHonwen yn ewyllysio ond hynny, canys wedi ei eneinio ef yn frenin drachefn, hi a anfonodd Gennadon hyd yn Germani i yspysu i'w thad fod Gwrthefyr ei elyn marwol wedi marw.

RHUFAIN.............1

(*), Er nad wyf yn credu y cwbl a edrydd y CHronicl am dano, sef iddo oresgyn deng teyrnas a'r hugain a'i goroni yn Ymherawdr yn RHufain, etto ys yw gennyf, iddo gadw ei wlad ei hun yn wrol-wych rhac y Saeson.

RHUFEINIAID.........5

Ni bu dim trefn neu lywodraeth weddaidd ym mysc y Brutaniaid wedi'r RHufeiniaid ddilyssu'r deyrnged iddynt.

Felly Gwrtheyrn a alwodd ei ben-cynghoriaid a'i Uchel-Swyddogion atto, a gwedi eu dyfod, efe a dywedodd wrthynt fal hyn, " CHwi wyddoch f'Arglwyddi fod y RHufeiniaid wedi ein gommedd er ys talm, a ninnau yn llwyr anigonol i roddi cad a'r faes i'n gelynion, ynteu anghenrheidiol ydyw i ni ddanfon at ryw genedl a'm borth.

Hyd yn hyn y bu'r RHufeiniaid yn ymgeleddwyr tirion i ni, nessaf at ba rai ni adwaenom neb a ddangosodd brawf mo'r helaeth o'i grymysdra a chwychwi.

Ond pa fodd bynnag yw hynny, ys yw gennyf, mae nid oddiar y RHufeiniaid neu'r LLadinwyr, y benthycciasom ni yr holl eiriau cydystyrol a'r LLadin y rhai sydd yn ein Hiaith, er nad wyf yn amheu i'n Hynafiaid echwyna ambell un.

Canys Sacrafen a gymmerwyd gan y RHufeiniaid yn y tair ystyr hyn. 1,

RHUTHRASANT.........1

Ac yno heddychasant a'r FFichtiaid, cyd-ymgynnullasant eu byddinoedd, a rhuthrasant dros yr Ynys or Dwyrain i'r gorllewin.

RHWNG...............8

Ac fal yr oeddwn yn cyscu ryw noswaith rhwng fy nghyfeillesau mi a dybiwn yn fy hun fod rhyw was iefangc teccaf yn y byd [td. 81]

Uthur a'i lu yn borth i'r ddinas, ac yno y bu Brwydr waedlyd, ond o'r diwedd y Saeson a ffoesant ac a ddaethant at y Gwyddelod, y rhai oedd y pryd hwnnw gar-llaw Caer baddon (neu'r Bath) ac ni allwn fwrw amcan i fod yno Gad luosog rhwng y ddwy blaid.

Canys a'r ol talm o amser y tyfodd anghyttundeb ac amrafael rhwng y Brenin a'i ddeiliaid ei hun, ac yn eu chwerwder a'i bustledd tu-ag atto y gollyngasant Bennaethiaid y Saeson yn rhyddion o'r carchar Ac yn ddianoed bryssio a wnaethant, ac a fordwyasant tua thir eu gwlad.

Nid oes dim ond ychydigyn gwahaniaeth rhwng y ddau air. 2,

843, a rannodd Gymru yn dair rhan rhwng ei dri maib.

LLyna'r modd yr adroddyn' Treiir rhwng y tri wyr hyn Dafydd Nanmor a'i cant.

"O derfydd fod da yng nghyd rhwng deu ddyn, a threulio o'r naill y da hwnnw yn ddiwahardd, ni ddylai colli dirwy na chamlwrw, namyn ynnill i'r dyn ei eiddo.

Ni wyddai'r Frenhines Catherin (gan ei bod yn wraig o FFraingc ddim gwahaniaeth rhwng y Cymru a'r Saeson, cyn iddi briodi Owen Tudur, yr hyn a wnaeth iddi chwennych yn fawr i weled rhyw nifer o gydwladwyr[td. 120]

RHWYDD..............2

Di a gei gymmaint a hynny yn rhwydd, eb'r Gwrtheyrn.

Efe a gaiff yn rhwydd hynny o ffafor, ebe Gwrtheyrn.

RHWYDDAF............1

Gwreiddlew hyged rhoddged rhwyddaf.

RHWYM...............2

ei ran ef yn hoyw-odidog, ac iddo ef yn unig y mae 'r Beirdd yn rhwym am Reol eu Celfyddyd.

Ond yn y cyfamser y daliwyd Owen Tudur a'i Frenhines yn garcharorion, ac a ddycpwyd yn rhwym i Gaer-lleon a'r Wysc, yr hyn a wnaeth i Owen i anfon at eu gyfnesyfiaid i ddyfod i ymweled ag ef.

RHY.................4

A'r ol hyn y Saeson a geisiasant amser cyfaddas i ruthro a'r y Brutaniaid, ac yn gyntaf hwy a achwynasant i fod eu gwobr yn rhy brin, a chawsant 'chwaneg gan y Brutaniaid, yr hyn a'i [td. 72]

Dywed rhai mae'r achos o'i mynediad adref oedd, o herwydd iddynt lwytho eu cylla yn rhy lawn, ac iddynt ddewis, er mwyn cael eu cynnefinol jechyd, fyned tuag adref er cael lheshad y For-wybr.

RHannu wnaeth yr hyn oedd yn RHoddiad, holl Gymru rhy'ddyn?

yw Tadau Bedydd Ond y maent yn wir ddiau yn colli yn rhy hagr yn eu cyfrifon;

RHYBUDDIA...........2

"O derfydd bod deu ddyn yn cerdded trwy goed, ac esgynniaw gwrysgen a'r lygad yr olaf gan y blaenaf, onis rhybuddia, taled iddo ei lygad os cyll, ac os rhybuddia, ni thal ddim.

"O derfydd bod deu ddyn yn cerdded trwy goed, ac esgynniaw gwrysgen a'r lygad yr olaf gan y blaenaf, onis rhybuddia, taled iddo ei lygad os cyll, ac os rhybuddia, ni thal ddim.

RHYD................2

A'r trigolion a leddid pa le bynnag y cyfarfyddid a hwy, ac a'i gadewid yn dorfeydd rhyd y maesydd yn borthiant i adar ysglyfaeth!

Cyd ceisier, ofer fydd herwydd ei haddon, Oni ddel Cadwaladr i gynal rhyd rheon.

RHYDD...............1

Er mwyn rhoddi i'ch ystyriaeth siampl hynod o farnedigaeth y Goruchaf a'r Bechod a RHyfyg, tybiais yn addas i osod yma hanes o farwolaeth Echrys-lawn Gwrtheyrn y brenin, can's ni laddasant mo'no ef yn y wledd waedlyd honno, eithr cadwynasant ef dros ychydig ddyddiau, ac o herwydd ei fod yn fab ynghyfraith i Hengist, gollyngasant ef yn rhydd i fyned pa le y mynnei ei hun.

RHYDDERCH...........1

gan John RHydderch tros yr Awdur, 1716), 64-102, 116-23, 230-49.]

RHYDDION............3

drwg yn eu chwerwder yn gollwng Swyddogion y Saeson yn rhyddion o'r Carchar, a hwythau yn myned i Germani i godi gwyr.

Canys er i'r Saeson (fal y darllenasoch eusys) osod cebystrau am eu gyddfau, a chymmeryd llw i fod yn gaeth-weision trag'wyddol i'r Brutaniaid, etto wedi marw Emrys Wledig hwy a ddadleuasant eu bod hwy yn-awr yn wyr rhyddion.

Canys a'r ol talm o amser y tyfodd anghyttundeb ac amrafael rhwng y Brenin a'i ddeiliaid ei hun, ac yn eu chwerwder a'i bustledd tu-ag atto y gollyngasant Bennaethiaid y Saeson yn rhyddion o'r carchar Ac yn ddianoed bryssio a wnaethant, ac a fordwyasant tua thir eu gwlad.