RYDDHAU.............1

a'r Milwyr a'i llyscasant gerfydd ei farf i'w ladd ef, eithr rhai o'r pennaethiaid nid y gwyr callaf) a ewyllysiasant ei arbed ef, ond yno y dywad Esgob a elwid Dyfrig, Pettai bob un o honoch chwi am ei ryddhau ef, myfi, ie myfi, ag wyf yn Esgob, a'i drylliwn ef yn chwilfriw, [td. 84]

RYFEDD..............1

Ac nid yw hynny ryfedd, ped ystyrid fod y Gwerinos yn cydffurfio eu hunain (megis ym mhob peth arall agos) felly at jaith y Pendefigion hyd y gallont, a FFrangeg oedd y Pendefigion yn siarad o hyd er amser Gwilym gwncwerwr.

RYFEDDED............1

Ac na ryfedded neb ein bod yn bedyddio y rhai gweinon trwy daenellu Dwfr arnynt, gan fod yr Yspryd Glan yn dywedyd, Ac a daenellaf arnoch ddwfr glan, fal y byddoch lan, oddi wrth eich holl frynti Ezec. 36. 25.

RYFEDDOL............1

Synnu a wnaeth pawb yn ddirfawr i weled y fath ddamwain ryfeddol a honno, ac o'r diwedd y Brenin a ymgynghorodd a'i ddauddeg prif-fardd am yr achos na safai'r gwaith.

RYFYGA..............2

Ond ni chaf i wag-dreulio'r amser i wrth-brofi ynfydrwydd neu enllib y dynionach hynny trwy resymmau lawer, (oblegid fod y peth cyn eglured fal nad oes ond ambell geccryn enllibus a ryfyga ddywedyd hynny) ond ystyried y darllenydd cymmaint a hyn, sef. 1.

Yr wyf yn meddwl nad oes neb, a'r a wyr ddim, a ryfyga ddywedyd fod Conffirmasiwn yn DDychymmyg dyn, gan fod y 'Scrythur lan yn rhoddi tystiolaeth ddisiommedig fod yr Apostolion eu hunain yn arfer Arddodiad dwylaw i roddi'r Yspryd Glan i'r neb a fedyddid.

RYFYGODD............1

Yr Heretic cyntaf a ryfygodd i ail fedyddio.

RYS.................1

Gwnaeth y Brittwn uchel-ddysg hwnnw, Sion Dafydd Rys M.

RYW.................14

Felly efe a roddes aur ac arian i ryw ysgerbydiaid ofer, a'r iddynt ruthro am ben ystafell y Brenhin a'i ladd ef.

Felly Gwrtheyrn a alwodd ei ben-cynghoriaid a'i Uchel-Swyddogion atto, a gwedi eu dyfod, efe a dywedodd wrthynt fal hyn, " CHwi wyddoch f'Arglwyddi fod y RHufeiniaid wedi ein gommedd er ys talm, a ninnau yn llwyr anigonol i roddi cad a'r faes i'n gelynion, ynteu anghenrheidiol ydyw i ni ddanfon at ryw genedl a'm borth.

Ac yno y ceisiodd Hengist y Sais gan Wrtheyrn y Brenin ryw Gastell neu ddinas Fal y byddwyf caniatta i'th was gymmaint o dir i adailadu Castell ag yr amgylchyna Carrai.

Ac fal yr oeddwn yn cyscu ryw noswaith rhwng fy nghyfeillesau mi a dybiwn yn fy hun fod rhyw was iefangc teccaf yn y byd [td. 81]

Ond wedi iddo efe fwynhau ei rodres aniwair tua ei Butteiniaid yno ryw dalm o amser, y daeth Gwr duwiol * heibio yn galon-ofidus jawn i weled y fath ddiystyr ac amharch a'r gyfraith Duw ac ydoedd yn LLys y Brenin Gwrtheyrn, ac efe a'i ceryddodd a'm ei bechodau ffiaidd.

Ac yr wyf yn credu'n hollawl, nad yw'r CHronicl yn celwyddu pan y dywed o'i blegid, Ac ny chlywyssit a'r neb cyn noc ef yr ryw devodau a oed arnaw o nerth a chadernyt, a glewder, a daeoni;

Fod y Fath wr ag Arthur ryw bryd.

Wiliam Lewis o Lwynderw ganiattau i ryw un ei osod ef mywn Print, canys ganddo ef y mae 'r coppi perffeithiaf a'r a welais i.

Yr wyf yn meddwl na fyddai lwyr anghymmwys ped angwanegwn yma ryw ychydigyn o'r Gyfraith honno, yr hon a gefais gan y Periglor dysgedig, a'r Cymreigydd cywreiniaf hwnnw, Mr.

Sonniwn bellach ryw ychydigyn am y Jaith.

Deiliaid Bedydd o ddau ryw.

Yr wyf yn meddwl, na fyddai anghymmwys pe cymreigwn ryw ran o'r LLythyr a anfonasant at y FFidus hwnnw, yr hwn sydd fal y canlyn.

Mywn addfwynder yn dyscu y rhai gwrthwynebus i edrych a roddo Duw iddynt hwy ryw Amser Edifeirwch i adnabod y Gwirionedd. 2

SOnniwn bellach ryw ychydig ynghylch y Sacrafen arall, sef, Swpper yr Arglwydd.

RHAC................13

A gwedi ei eneinio ef yn Frenin, efe a alwodd y Saeson atto, rhac i gyfnesyfiaid Constans ymddial arno:

Ac yno Gwrtheyrn (rhac y gwneid yr un castiau ag ynteu) a fwriadodd i siccrhau ei orseddfaingc yn gadarn fal y tygasai ef.

A hwy a attebasant gan ddywedyd, O Arglwydd frenin pwy all dy luddias di rhac gwneuthur y peth sydd dda yn dy olwg?

Ac yno y dywad y Synwyrolaf o honynt, RHac i'n celfyddyd fod yn watworgerdd, dywedwn beth amhossibl i fod Felly hwy a ddywedasant[td. 80]

Ond pan ddeallodd na thycciai ei argyoeddiad, efe a weddiodd DDuw o ddifrif na adawai efe y fath ffieidd-dra 'Sceler i lwyddo rhac bod yn gwymp a thramgwydd i eraill.

(*), Er nad wyf yn credu y cwbl a edrydd y CHronicl am dano, sef iddo oresgyn deng teyrnas a'r hugain a'i goroni yn Ymherawdr yn RHufain, etto ys yw gennyf, iddo gadw ei wlad ei hun yn wrol-wych rhac y Saeson.

Cyfraith a ddywed, mae gwr o genhedl ei fam a ddylai, rhac i neb o genhedl ei dad wneuthur brad am y tir, neu ei wenwyno.

"Pwy bynnag a gwyno rhac arall, ac a fo gwell gantho tewi na chanlyn, cennad yw iddo tewi,, a thaled gamlwrw i'r brenin, ac yn oes y brenin hwnnw ni wrandewir.

Yn-awr rhac bod hynny yn achos Amrafael a Schism yn yr Eglwys, fe gynhaliwyd Cymanfa yn Affrica, Bl.

A'i Barn hwy oll un ac arall ydoedd, Na ddylid cadw Plant bychain cyhyd a'r wythfed Dydd rhac Bedydd.

O herwydd pa ham, ein hanwyl Frawd, ein Barn ni ydyw, na ddylid llestair un dyn a fo'n addas rhac cael Bedydd.

O byddai neb o'r FFyddloniaid yn gleifion, neu o byddai rhyw fethiant, neu ddamwain yn eu hattal rhac dyfod i'r Eglwys, fe ddanfonid Diacon, a thammaid o'r Bara Cyssegredig wedi wlychu yn y Gwin attynt hwy adref;

Ac yn yr un Gymanfa y gorchymmynwyd hefyd, y dylid attal y sawl a ddygent gam dystiolaeth yn erbyn eu Cymmydogion, tra fyddent hwy byw rhac y Cymmun.

RHACCW..............1

A'r amser hwnnw y beichogais i ac y ganwyd y mab rhaccw, ac i'm cyffes i DDuw ni bu i mi achos gwyr ond hynny;

RHAG................7

Pan wybu Wrthefyr ddarfod ei wenwyno, efe a barodd alw ei holl dywysogion atto a chyngori a orug bawb o naddynt i amddiffyn eu gwlad, a'i gwir ddled rhag estron-genhedl.

Naill yr ydoedd y Brutaniaid yn ffyliaid digymmar y pryd hwnnw, neu Ynys Brydain oedd wedi ei rhag-ordeinio i'r Saeson.

Gwae rhag Gwrtheyr' gwr gwrthun!

A gwae fawr rhag gwe ei fun!

Angau trwch rhag llafn Hengist!

Pen milwr pen moliant rhag llaw, Pen dragon pen draig oedd arnaw.

Felly y mae'n rhaid i ni edrych attom ein hunain rhag bod un Enaid yn golledig hyd y mae ynom ni.

RHAGFYR.............2

Efe a las ym Muellt yn y flwyddyn 1282, sef, un mil dau cant, a dau a phedwar ugain, dydd gwener y trydydd o Idiau RHagfyr, sef yw hynny, yr unfed dydd a'r ddeg o RHagfyr.

Efe a las ym Muellt yn y flwyddyn 1282, sef, un mil dau cant, a dau a phedwar ugain, dydd gwener y trydydd o Idiau RHagfyr, sef yw hynny, yr unfed dydd a'r ddeg o RHagfyr.

RHAGO...............1

A gwedi iddynt addaw a'r wneuthur hynny, Hengist a aeth rhago gan ddywedyd, Dydd calan-mai nessaf yr ym yn cyfarfod y Brutaniaid tan rith i heddychu a hwy, ond mywn gwirionedd i'w lladd.

RHAGOF..............1

WEdi dangos eusys i ba gyflyrau gresynol y dycpwyd ein Hynafiaid gan y llofrudd-enaid hwnnw PECHOD, bellach mi a af rhagof i ddangos eu hynfydrwydd di-gymmar wrth ddeisyf porth gan y Saeson.

RHAGOROL............1

ei ran ynteu yn odiaeth, ac yn odidog rhagorol, trwy gyfansoddi Gramadeg a Geir-lyfr i hyfforddi ei gydwladwyr i ddysgu cywrainrwydd eu hiaith.

RHAI................64

RHai a ddywedant ddarfod eu galw yn borth yn erbyn y FFichtiaid, a hyn sydd debyccaf i fod yn wirionedd, gan nad yw Gildas ei hun [td. 66]

Byddei'r Ogofau yn llawn o gelaneddau meirwon, sef, y rhai a ffoesant yno, ac a drengasant gan Newyn.

bru ni thosturiasant, Eu llygaid nid eiriachasant y rhai bach.

Dywed rhai mae'r achos o'i mynediad adref oedd, o herwydd iddynt lwytho eu cylla yn rhy lawn, ac iddynt ddewis, er mwyn cael eu cynnefinol jechyd, fyned tuag adref er cael lheshad y For-wybr.

Ac meddant hwy, yr oedd y Gyllell hon yn un o'r rhai fu gan y Saeson yn lladd Pennaethiaid y Cymru.

a'r Milwyr a'i llyscasant gerfydd ei farf i'w ladd ef, eithr rhai o'r pennaethiaid nid y gwyr callaf) a ewyllysiasant ei arbed ef, ond yno y dywad Esgob a elwid Dyfrig, Pettai bob un o honoch chwi am ei ryddhau ef, myfi, ie myfi, ag wyf yn Esgob, a'i drylliwn ef yn chwilfriw, [td. 84]

Uthur a'i lu yn borth i'r ddinas, ac yno y bu Brwydr waedlyd, ond o'r diwedd y Saeson a ffoesant ac a ddaethant at y Gwyddelod, y rhai oedd y pryd hwnnw gar-llaw Caer baddon (neu'r Bath) ac ni allwn fwrw amcan i fod yno Gad luosog rhwng y ddwy blaid.

a'r geiriau oeddynt y rhai hyn, Pwy Bynnag A Dynn Y Cleddyf Hwn, Allan Or Einion, Hwnnw Sydd Frenin Cyfiawn I Ynys Brydain.

A rhai o honynt a brofasant i dynnu y cleddyf allan, ond ni's gallent:

Mae rhai yn tybied mae LLundain yw'r lle hwnnw a elwir gan y Bardd LLong-borth.

Y mae'n ormod tasc i mi geisio gosod yma hanes neilltuol am Weithredoedd Arthur, y rhai ynt cyn odidocced, fal prin y mae, onid ynt wedi dallu fy llygaid i wrth graffu arnynt.

A'r Saeson hwythau sy'n arglwyddiaethu arnom y rhai er eu bod a'r y cyntaf yn ddugn-ormesol a chreulon, etto er ys talm y maent) yn hygar ac addfwyn.

Efe a drefnodd gyfreithiau da i'w cadw drwy holl Gymru, y rhai a arferid gan mwyaf hyd yn amser Harri yr wythfed:

Pan welodd Hywel (eb'r CHronicl) gam-arfer defodau ei wlad, efe a anfones am Arch-esgob Mynyw a'r holl Esgobion eraill a oeddynt yng NGhymru, a'r holl brif eglwyswyr a oedd tanynt, y rhai oeddynt i gyd yn saith ugeint.

Ac a beris i chwech o'r rhai doethaf ym mhob Cwmmwd ddyfod ger ei fron ef, yr rhai a a orchymmynodd efe iddynt ymgyhwrdd oll ynghyd yn ei lys ef yn y Ty gwyn ar Daf.

Ac a beris i chwech o'r rhai doethaf ym mhob Cwmmwd ddyfod ger ei fron ef, yr rhai a a orchymmynodd efe iddynt ymgyhwrdd oll ynghyd yn ei lys ef yn y Ty gwyn ar Daf.

Ac ym mhen diwedd y grawys, efe a ddetholodd ddauddeg o'r rhai doethaf o'r cwbl, gyd-a'r Doctor enwog o'r gyfraith Blegwyryd, gwr doeth dyscedig jawn, ac a orchymmynodd iddynt chwilio yn fanwl holl gyfreithiau a defodau Cymru, a chynnull allan y rhai oeddynt fuddiol, ac Esponi y rhai a oeddynt dywyll ac amheuys, a diddymmu y rhai a oeddynt arddigonaidd.

Ac ym mhen diwedd y grawys, efe a ddetholodd ddauddeg o'r rhai doethaf o'r cwbl, gyd-a'r Doctor enwog o'r gyfraith Blegwyryd, gwr doeth dyscedig jawn, ac a orchymmynodd iddynt chwilio yn fanwl holl gyfreithiau a defodau Cymru, a chynnull allan y rhai oeddynt fuddiol, ac Esponi y rhai a oeddynt dywyll ac amheuys, a diddymmu y rhai a oeddynt arddigonaidd.

Ac ym mhen diwedd y grawys, efe a ddetholodd ddauddeg o'r rhai doethaf o'r cwbl, gyd-a'r Doctor enwog o'r gyfraith Blegwyryd, gwr doeth dyscedig jawn, ac a orchymmynodd iddynt chwilio yn fanwl holl gyfreithiau a defodau Cymru, a chynnull allan y rhai oeddynt fuddiol, ac Esponi y rhai a oeddynt dywyll ac amheuys, a diddymmu y rhai a oeddynt arddigonaidd.

Ac ym mhen diwedd y grawys, efe a ddetholodd ddauddeg o'r rhai doethaf o'r cwbl, gyd-a'r Doctor enwog o'r gyfraith Blegwyryd, gwr doeth dyscedig jawn, ac a orchymmynodd iddynt chwilio yn fanwl holl gyfreithiau a defodau Cymru, a chynnull allan y rhai oeddynt fuddiol, ac Esponi y rhai a oeddynt dywyll ac amheuys, a diddymmu y rhai a oeddynt arddigonaidd.

"A oes dau frodyr, y rhai ni ddylyant gael mwy na rhan un brawd, un-dad un-fam?

Ond eu geiriau eu hun sydd yn newid agwedd cymmaint (ym mhob oes agos) fal pettai eu Hynafiaid yn eu clywed yn siarad heddyw, y rhai a fuont fyw ynghylch wyth cant o flynyddoedd a aethant heibio, diau ydyw, na ddeallent hwy ond ychydig neu ddim o'r hyn a ddywedent.

Ond er hynny gyd yr ydys yn diystyru y Jaith odidog hon yn dra ysgeler heddyw gan wyr o'n gwlad ein hun, y rhai ynt, oddigerth hynny, yn wyr call dysgedig.

Ac oni fuasai iddi gael rhai [td. 117]

Ac yn wir ddiau y mae rhai yn tybied, mae o'r un cyff y daethom allan o'r cyntaf.

Ond pa fodd bynnag yw hynny, ys yw gennyf, mae nid oddiar y RHufeiniaid neu'r LLadinwyr, y benthycciasom ni yr holl eiriau cydystyrol a'r LLadin y rhai sydd yn ein Hiaith, er nad wyf yn amheu i'n Hynafiaid echwyna ambell un.

Ond camsynniad ydyw tybied mae oddi wrth y Saeson y cawsom ni yr holl eiriau cydystyrol a'r Saes'neg, y rhai sydd yn ein Jaith ni.

Ac allan o law y daeth atto ynghylch cant o Wyr Boneddigion Gwynedd, y rhai oeddynt oll yn wyr hoywion tacclus, ond heb wybod gair o Saes'neg na FFrangeg;

Plant bychain, a rhai mywn oedran.

Y Wisg wen y gwisgid y rhai newydd fedyddio.

Ac y mae rhai yn tybied y gellir galw Bedydd a Swpper yr Arglwydd yn Sacrafennau yn y tair ystyr hynny.

Ac 3, Nyni a wahenir wrth y nodau hyn (Arddangosiadau'n Proffes) oddi wrth bawb eraill, y rhai nid ynt yn proffesu CHrist.

Gwybyddwch felly mae y rhai hynny sy o ffydd, y rhai hynny yw plant [td. 232]

Gwybyddwch felly mae y rhai hynny sy o ffydd, y rhai hynny yw plant [td. 232]

A'r Traddodiad hwnnw oedd un o'r rhai y mae'r [td. 233]

Paul mywn lle arall, A'r pethau a glywaist gennyf trwy lawer o dystion, traddoda y rhai hynny i ddynion ffyddlon, y rhai a fyddant gymmwys i ddysgu eraill hefyd. 2

Paul mywn lle arall, A'r pethau a glywaist gennyf trwy lawer o dystion, traddoda y rhai hynny i ddynion ffyddlon, y rhai a fyddant gymmwys i ddysgu eraill hefyd. 2

Er fod cynnydd corphorol yn peri gwahaniaeth mywn perthynas i DDynion, ond nid yw e ddim mywn perthynas i DDuw, oddigerth fod y gras hwnnw a roddir i'r rhai wedi eu bedyddio, yn fwy neu yn llai o ran oedran dynion.

Ond yn anad neb, bydded i ni ofalu tros Blant bychain newydd eni, y rhai sy'n [td. 235]

Pa beth a ddywedi am Blant bychain, y rhai ni allant wybod trwy brofiad, y llesad sydd o Fedydd, na'r colled trwy ei eisiau.

A Digon ynt hefyd i wrthbrofi anwybodaeth ac ynfydrwydd y Dynionach gwrthun hynny, y rhai a welsant mywn Breuddwyd (neu ysgatfydd mywn LLesmeir ysprydol) nad oedd yr Eglwys Gatholic yn bedyddio Neb Plant bychain, hyd yn Amser Pabyddiaeth.

Mywn addfwynder yn dyscu y rhai gwrthwynebus i edrych a roddo Duw iddynt hwy ryw Amser Edifeirwch i adnabod y Gwirionedd. 2

Nid wyf anhyspys fod rhai (a gymmerant arnynt fod yn Historiawyr da) yn yscrifennu, mae Dychymmyg a gafwyd allan yn ddiweddar, sef ynghylch Bl.

Pa raid i Dadau Bedydd (eb'r efe) ddwyn eu hunain i berygl, y rhai allant farw cyn cyflawni yr Addewidion a wnaethant;

neu fe all y rhai y maent yn addaw trostynt, [td. 237]

Ac na ryfedded neb ein bod yn bedyddio y rhai gweinon trwy daenellu Dwfr arnynt, gan fod yr Yspryd Glan yn dywedyd, Ac a daenellaf arnoch ddwfr glan, fal y byddoch lan, oddi wrth eich holl frynti Ezec. 36. 25.

Pan ddychwelodd Alexander adref, efe a fynegodd yr hyn a welsai i'w Henuriaid, y rhai a synnasant yn fawr i glywed hynny, ac felly y danfonwyd am [td. 240]

Yn wir ddiau nid ellir naccau onid oedd rhai Hereticiaid aflan yn ail-fedyddio yn y prif Amser gynt;

155) eu bod hwy yn bedyddio y rhai a gredent, sef y rhai a ddychwelid o eilun-addoliaeth, yn ddiattreg wedi iddynt ddyfod i gredu.

155) eu bod hwy yn bedyddio y rhai a gredent, sef y rhai a ddychwelid o eilun-addoliaeth, yn ddiattreg wedi iddynt ddyfod i gredu.

Ac a'r ddydd yr Arglwydd a elwir Sulgwyn, y gwisgid y rhai newydd-fedyddio mywn Gwisg-wen.

y galwyd y Sul hwnnw Sul-gwyn, oblegid y byddai torfeydd o'r rhai newydd-fedyddio yn myned i'r Eglwys yn eu Gwisgoedd gwynnion y Dydd hwnnw;

Jor Nef a Daear, Gwel y rhai hygar A fu'n ddiweddar tan yr Elfen:

Y rhai a droawdd o Eilun-addoliaeth y mae efe yn feddwl a dderbynnid felly i'r Eglwys, fal y mae'n amlwg wrth ei eiriau. 2,

Ac am hynny, ni ddylir gwyr-droi y fath ymadroddion a'r rhai hynny i amddiffyn Opiniynau gwrthun.

Y rhai a fyddai o ymarweddiad da. 2,

Y rhai mywn oedran a gonffirmid yn [td. 246]

Canys felly y dywed Justin y Merthyr, Y Diaconiaid a roddant y bara a'r Gwin i'r rhai presennol, ac a'i danfonant adref i'r rhai Absennol.

Canys felly y dywed Justin y Merthyr, Y Diaconiaid a roddant y bara a'r Gwin i'r rhai presennol, ac a'i danfonant adref i'r rhai Absennol.

Ond nid pawb o'r rhai Absennol a gaent y ffafor hwnnw.

Yn gyntaf y Diacon a ddygai ddwfr i'r Esgob a'i Henuriaid, y rhai a safent o bobtu'r BwrddCymmun, i olchi eu Dwylaw, gan arwyddoccau trwy hynny y Purdeb a ddylai fod yn y rhai hynny sy'n nessau at DDuw, megis y dywed y Salmydd, Golchaf fy nwylaw mywn diniweidrwydd;

Yn gyntaf y Diacon a ddygai ddwfr i'r Esgob a'i Henuriaid, y rhai a safent o bobtu'r BwrddCymmun, i olchi eu Dwylaw, gan arwyddoccau trwy hynny y Purdeb a ddylai fod yn y rhai hynny sy'n nessau at DDuw, megis y dywed y Salmydd, Golchaf fy nwylaw mywn diniweidrwydd;

a hynny medd rhai, yw meddwl yr Apostol pan yw yn dywedyd, Anherchwch yr holl frodyr a chusan sancteiddiol.

A'r ol hyn hwy a aent i weddio eu Gweddi gyffredin am dangneddyf ac undeb gyffredinol yn yr Eglwys, am lonyddwch a hedd yn y deyrnas, am lwyddiant yr Oes, am hin dymmerus, tros bob math o ddynion, Brenhinoedd, Ymherodron, a phawb mywn Awdurdod, tros y LLu, a'r Milwyr, tros y rhai Credadwy, ac anghredadwy, tros gyfeillion, a chydymdeithion, tros y cleifion a'r blinderus, a'r fyrr eiriau, tros bawb mywn diffyg ac eisiau cymmorth.