CHICHESTR...........1

Sychdwr mawr oedd yr haf hwnnw yn gimaint ac i rhoid y naill vwyssel er malu yr llall. ar vlwyddyn honno i gellyngwyd Esgob Chichestr a Doctor Samson a Doctor Wilson or Twr wrth bardwn y brenhin./

CHID................1

Y vlwyddyn honn i dauth i Loegr o ddiwrth vrenhin Phrainc Mownsier de Veneval vchel Admiral Phrainc a chid ac ef y Sacr o Ddip a .12. galei gwychaf ar a welsid yn Llundein er ys lawer dydd./

CHIDA...............1

Y vlwyddyn honn vis hydref i bu yr maes yn Agincowrt trwy wyrthie Duw ai weithred i hennillodd gwyr Loegr ac nid oedd o lu gan vrenhin Harri bumed ond dwyfil o wyr meirch a deuddec mil o wyr traed o bob math. A chida brenhin Phraink ir oedd holl vrddas Phrainc a thrugeinmil o wyr meirch/

CHIMAINT............1

Ar vath reiolti na chimaint o ddynnion wrth goroni na brenhin na brenhines erioed ni welpwyd or blaen./

CHLEDDEU............1

Dugwyl St Iams yr hwnn oedd y .25.en dydd o vis Gorphennaf ynghylch .11. ar y gloch i dauth y brenhin ar vrenhines oi lletty tu ar Eglwys ar i traed a gwisgoedd brenhinol amdanun a phob vn a chleddeu noeth oi vlaen Oi blaen hi Iarll ______ yn dwyn cledda. ac oi vlaen yntau Iarll Penvro yn dwyn y cleddau a chynn gynted ac i darfu yr opheren y brenhin Herod ar ostec yn yr Eglwys yngwydd y brenhin ar vrenhines ar arglwyddi ar arglwyddesse ar holl gynnulleidua a griodd ac a ddowod val hynn Philip a Mari trwy ras Duw brenhin a bren hines Loegr Phrainc, Napyls, Caerusalem Iwerddon ymddiphynniawdr y phydd Prins o Spaen a Sisil, Archdduc Awstrich, Duc Mulayn Byrgwyn a Brabant Cowntie Haspwrg Phlawndrys a Theirol./

CHLEFYDE............1

Yr .51. or brenhin hwnn i bu vath varwolaeth a chlefyde yn Itali ac yn Lloegr ac i bu veirw peth difessur o ddynion./

CHLOTH..............1

A thrwy Lunden ac o gwmpas yr heolydd i rhoed brethynneu mawr werthoc a chloth o Raens a brethyn aur a brethynn arian a llawer o bagiwns a chwarye a chanue o glod a moliant ac anrhydedd ir brenhin ar vrenhines ac yno i herbynnwyd i Eglwys Bowls ac yno Esgob Llundein ai cressawodd yn vchelwriedd ac yn anrhydeddus a chwedi gwneuthur i gweddi i marchokayssont i Westmestr/.

CHNEVET.............2

Y .6.ed dydd o vis Chwefrol ir aeth Weiat i Gingston dros y dwr ac yno ar nos kynn hynny i kilodd llawer o ddiwrtho ac ef aeth phwrdd dduw merchyr y lludw y .7.ed dydd o vis Chwefrol efo ai barti a ymlidwyd rhyd [~ ar hyd ] y meyssydd ac a ddalwyd ond Weiat aeth kynn hynny i Siaring Cross ac i Phlit Strit kynn i ddala a vuassai yn Lwdgat a phan welas y porth yn gayad e droodd drychefn. a Chnevet megis traetur a saethodd gwnn at y Cowrt gat ar Rebel hwnn a ddechreuwyd yngHent a Defnsir trwy Syr Gawen Carw Syr Pityr Carw, Gibbs, Champernham ac eraill a Syr Pityr Carw a gilodd dros y mor./

A chwedi hynny Robert Rwdston Wiliam Cromer Brett Cutbert Vychan mab Siamys Vychan o Hergest. Harri Vain, Thomas Culpeper o Aelphort a Chnevet, a Water Mantels ac arglwydd Iohn Graye a Syr Leonard Diggs a vyrwyd am Dresson ac ynn y man gwedi i bwrw ir aethbwyd a hwynt ir Twr gwynn yngharchar ac ir oedd arglwydd Gray a Syr Iams Cropht ynghyfeillach y Duc o Swpholk ynn y Rebel hwnnw./

CHOFRDAL............1

Ac yboludd gwedi hynny hi a roes bob Esgob o honun ynn i esgobaeth ac a vyrrodd y llaill allan nid amgen Doctor Poynet o Winsiestr Doctor Rydley o Esgobeth Lundein Doctor Scori o Esgobeth Sissiestr Doctor Hooper o Esgobeth Gaerangon, a Chofrdal allan o Esgobeth Exeter./

CHOLLED.............2

o wrogeth brenhin Richard i gillyngwyd oi garchar ac i talodd i arianswm yr hwnn oedd gann mil o bunneu. ac yna i rhyfelodd ar vrenhin Phrainc ac a Sion i vrawd a llawer o ddrwc a cholled o bob tu. Yr wythued vlwyddyn ir aeth kyngrair rhwng Phrainc a Lloegr ac a ymroes Iohn iw vrawd./

Y .18. vlwyddyn i siwrneiodd y brenhin Richard i Iwerddon lle i cafas gywilydd mwy nac anrhydedd a cholled mwy noc ynnill./

CHOLLEDION..........1

Yr Wiliam hwnn a ryfelodd a Phraink ac a wnaeth lawer o ddryge a cholledion yno ac a glevychodd ar clevydd hwnnw a dduc i vywyd ac ynn i glefyd ac i gwnaeth i Destament ac i rhodd ac i gorchmynnodd Deirnas Loegr ai choron i Wiliam Ruphws i ail mab rhai ai galwai Wiliam Goch.

CHORNWEL............2

Pan oedd oedran Crist .1549. I kyfododd yn erbyn y brenhin Defnsir a Chornwel ynghylch kanol y vlwyddyn ai kaptenied a ddalwyd ac a roed yngharchar yn y Twr yn Llundein ar .26. dydd o vis Ionor gwedi hynny i llusgwyd i kwarterwyd ac i croged.

Captenied yngHent a Chornwel./

CHORON..............1

Yr Wiliam hwnn a ryfelodd a Phraink ac a wnaeth lawer o ddryge a cholledion yno ac a glevychodd ar clevydd hwnnw a dduc i vywyd ac ynn i glefyd ac i gwnaeth i Destament ac i rhodd ac i gorchmynnodd Deirnas Loegr ai choron i Wiliam Ruphws i ail mab rhai ai galwai Wiliam Goch.

CHORONWYD...........1

Edward bumed a ddechreuodd meddiannu yr Ynys honn yr .11. dydd o Ebrill pan oedd oedran Crist 1483. ac nid oedd yr Edward hwnn ond .11. vlwydd nei ynghylch hynny ac ef ni choronwyd er ioed ond wrth orchymyn Richard y .3.ydd i mwrderwyd ar Richard hwnnw aeth ynn i ol ef yn vrenhin

CHOWNTES............1

Ychydic gwedi hynny ir aeth Edward a llu mawr o wyr Lloegr a gwyr yr Emperodr ac i rhoes siyts [~ sij ] wrth Dwrnai a Chowntes Henawlt mam brenines Loegr a chwaer brenhin Phrainc a wnaeth gyngrair rhyngthun vlwyddyn a brenhin Lloegr a droes adref./

CHRESSO.............1

A chwedi hynny i trigodd arglwydd Admiral ar brenhin ynghylch .6. diwrnod i gydwledychu ac ni welpwyd na chynt na chwedi dreiwmph na bankets nar vath vwmings nar vath riolti hyd yn oed yr rhai oedd ynn dwyn y tyrtsie mewn brethyn aur. ac yno ir aeth yr Admiral i Phrainc, gwedi cael dirfawr lawenydd a chresso a rhoddion ac anrhegion iddo ef ac ei gyfeillon ai gwmpeini

CHRIO...............2

Pan oedd oed Crist 1432. y .10.ed vlwyddyn oi wrogeth i coroned Harri .6.ed yn vrenhin yn Phrainc yn rhe Baris trwy lawer o anrhydedd a gwychder a chrio heddwch rhwng Lloegr a Phrainc .6. blynedd/

a Harri chweched ynn i vrenhiniaeth drychefn a chrio Edward yn Draettur, ond hynny ni bu hir byrhaodd

CHRIST..............1

Edward vab Edward Kaer yn Arvon o Isabel verch Philip Lebeaw ai heyr a goroned yn vrenhin yn Lloegr yr ail dydd o vis Chwefrol oed Christ .1326. ac efo oedd wr anrhydeddus gwych dewr, trugaroc hael da wrth y sawl a garai a drwc wrth i gas, llywodraethus ynn i weithredoedd ac oedd yn passio eraill mywn kyneddfeu da a gwell na neb mywn dilechtid rhyfel./

CHWAER..............14

Y vlwyddyn gyntaf oi vrenhiniaeth i rhodd ef vesure Lloegr ynn i lle gwedi i bod ynn hir o amser o vaes i lle Ai vrenhines Mawd chwaer Edgar brenhin y Scotlond.

Yr .20. vlwyddyn i kwnnodd Wiliam Duc o Normandi y mab hynaf ir brenhin a Richard i vrawd a Mari i chwaer hwynte a Richard Iarll Chestr ai arglwyddes nith y brenhin ac i gyd hyd ynn chwech a chant y dyfod o Normandi i Loegyr y boddyssant ond vn dyn

Y vlwyddyn gyntaf o Harri drydydd ymysc kyfreithe da ereill i gwnaethbwyd vawr a elwid Magna Charta a llawer ychwanec. Y 4. vlwyddyn i priododd Alexander brenhin Scotlond Ioan chwaer Harri y .3. vrenhin Loegr./

Y .10. vlwyddyn i bu vaes yng Cymru rhwng Llywelyn prins Cymru ar brenhin. ar brenhin a dduc yr oruchafieth a Llywelyn ai vrawd Davydd a giliodd. Ac ar vyrr gwedi hynny i dalodd Syr Edmwnd Mortimer yr hwnn oedd vab i Syr Raph Mortimer o Wladus Ddu verch Llywelyn ap Ioreth Drwyndwnn modryb yr arglwydd Llywelyn chwaer i dad o vrad gwyr Buellt ac i torrodd i benn ac i danvonodd ynn amser ir brenhin oed Crist 1284. A chwedi hynny i vrawd a gwarterwyd./

Yn y 17.ec vlwyddyn i kilodd y vrenhines rhac malais yr y Spencers ac Edwart i mab gid a hi i Phraink at i brawd Siarls ac ar vyrr gwedy hynny rhac ofn y Pab y gwyharddodd Siarls vrenhin Phrainc ei chwaer ac ei mab deyrnas Phrainc ac heb gynnal a hi yr hynn a addowssei./

Ychydic gwedi hynny ir aeth Edward a llu mawr o wyr Lloegr a gwyr yr Emperodr ac i rhoes siyts [~ sij ] wrth Dwrnai a Chowntes Henawlt mam brenines Loegr a chwaer brenhin Phrainc a wnaeth gyngrair rhyngthun vlwyddyn a brenhin Lloegr a droes adref./

Oed Crist 1464. i prioded Edward y 4.ydd a chwaer brenhin Phrainc ond tra fu Iarll Warwic yn keisso bona dros y brenhin Edward ynte a briododd heb wybod yng Graphton arglwyddes Elsabeth gwraic Syr Iohn Gray or blaen ac or achos honno i bu lawer o ddrwc rhwng y brenhin ac Iarll Warwic./

Pan oedd oed Crist .1466. i dauth bastard Byrgwyn i Loegr i geisso kyvathrach rhwng Siarls aer Byrgwyn a chwaer brenhin Edward ar gyfathrach a wnaethbwyd

Pan oedd oed Crist .1500. yr .16. vlwyddyn o wrogeth Harri seithved i tiriodd arglwyddes Katrin chwaer yr Emperodr merch brenhin Spayn ym Hlumwth./

Pan oedd oed Crist yn .1514. ir aeth yn heddwch rhwng brenhin Lloegr a brenhin Phrainc ac i priododd brenhin Phrainc arglwyddes Mari chwaer Harri wythued./

Y vlwyddyn honn i dauth arglwyddes Margred brenhines Scotlond a chwaer brenhin Lloegr i Loegr ac ynn Harbottel i ganed iddi verch a elwid Margred. A mis Mai i dauth i Lunden ac i tariodd vlwyddyn.

Dydd gwyl Ieuan gwedi hynny i bu varw Mari brenhines Phrainc chwaer brenhin Lloegr a gwraic Syr Siarls Brandon Duc o Swpholk./

Y vlwyddyn honn vis Rhagvyrr i dauth arglwyddes Ann Clif chwaer y Duc o Clif i Loegr ac ar ddugwyl Ystwyll gwedi hynny i prioded ar brenhin Harri wythued. A mis Gorphennaf ynn ol hynny i troes y brenhin y hi i phwrdd./

Y vlwddyn honn ddugwyl Valentein yn Pheuersham yngHent i mwrdrwyd Arden gwr bonheddic drwy vndeb a gwarth i wraic ac am hynny hi a losged yngHawnterbri ac vn a groced [~ groged ] mywn cadwyne yno a dau yn Pheuersham wrth gadwyne A gwraic a losged yn Smythphild ac yno hefyd Mosby ai chwaer a vygwyd am yr vn mwrdwr./

CHWANEC.............9

Yn y .19. vlwyddyn o Edwart kaer yn Arvon i dalwyd y brenhin megis i dywetpwyd or blaen ar y Spencer ac Iarll Arndel a Robert Baldoc a llawer y chwanec a roed i veirw. am ei gweithredoedd

Yn y .30. vlwyddyn. Edward Prins Cymru yn agos i dre Boitiers a roes maes i Iohn brenhin Phrainc ac arno i duc y maes ac yno i dalodd y brenhin ai vab Philip a naw Iarll ac Esgob Sens a llawer y chwanec o Ieirll ac arglwyddi a barwnied a marchogion hyd vnkant arbymthec. Ac yno i llaas [~ llas ] y Duc o Byrgwyn ar Duc o Athiens a Syr Iohn Clermont marsial o Phrainc a llawer o varwnnied a marchogion a gwyr o ryfel hyd yn .1700. a 3000 eraill or kyphredin./

brenhin i llas y Duc o Somersed ac Iarll Northwmberlond ac arglwydd Staphord ac wyth mil y chwanec ar Duc o Iork a dduc y brenhin yn anrhydeddus i Lundain ac yno i gwnaethbwyd y Duc o Iork yn arglwydd Protector y Deyrnas ac ar y brenhin./

Y vlwyddyn honn i dauth Iarll y Mars ac Iarll Warwic ac i tiriyssont yn Sandwits ac i daethan i Lundein lle i cressawyd yn anrhydeddus A chwedi hynny ir aethont a phump mil arhvgein o lu ganthun i gyfarvod ar brenhin yr hwnn oedd ai lu gantho yn emyl Norddhampton ac yno i bu yr maes ac yno i syrthiodd y maes i Iarll y Mars ai barti ac o du yr brenhin i llas y Duc o Bwckingam ac Iarll Salsbri a dec mil y chwanec o Saesson./

nos aeth am benn camp y brenhin ac a ddalodd y brenhin, ac ai danfonodd i Vudylham castel yngharchar yn Iork Sir at Archescob Iork brawd yr Iarll ac yno drwy gyngor a nerth Syr Wiliam Stanley a Syr Thomas Borowgh i diangodd or carchar ac i Lundein i dauth ac i kynnullodd lu mawr Ac yno i kyfarvu ac arglwydd Wels a llu mawr gantho ynte ar brenhin a dduc y maes ac yno i llas dec mil ynn y lleiaf a thorri penne arglwydd Wels a Syr Robert Wels i vab a Syr Robert Demok a llawer y chwanec ar maes hwnn a elwir los coat Phild. achos gwyr Lincol Sir a vyrrodd i siackedi ac a gilodd./

Ac ar vyrr ynn ol y maes hwnnw i kymerth brenhines Margred Seintwari y Mewley yn Hamsir ac atti i dauth y duc o Somersed ac Iarll Defnsir a llawer y chwanec o lu a brenhin Edward a llawer llu mawr gantho a ymgyfarvu ac wynt yn emyl Tewksbri ac yno i bu vaes creulon rhyngthun ond brenhin Edward ai duc a brenhines Margred a ddalwyd ac a roed ac Edward i mab gerr bronn y brenhin a vwrdrwyd yn gwilyddus./

Y vlwyddyn honn i llosged Ann Asguw ynn y Smythphild a thri y chwanec am heresi ac i recantiodd Doctor Saxton

Pan ddalwyd y Duc o Northwmberlond yn Norwits ir oedd vrenhines Mari yn Phramingham yn Swydd Swpholk ac o ddi yno i dauth y trydydd dydd o Awst i Lundein ac ir Twr gwynn i gymryd meddiant. a thra oedd i gras hi yno hi a ryddhaodd o garchar y Duc o Norpholk a Doctor Gardiner Esgob Winsiestr ac arglwydd Cowrtney ac Esgob Durham ac Esgob Sisiestr ac Esgob Caervrangon ac esgob Llundein a llawer y chwanec

Pan oedd oedran Crist 1555. mywn llawer lle yn y Deyrnas honn llawer phordd ar y Cominiwn ac ar y Sacrament oedd ar sawl ni throodd gid ar hen wassaneth a losged mywn llawer o leoedd yn yr ynys. Yn Llundein Rogers. yngHaer Loiw Hooper lle ir oedd ef yn Esgob a Pharrer Ynhy Dewi lle ir oedd ef yn esgob Doctor Taylowr yn Hadley yn Swpholk a Bradphord yn Llundein a Bland opheiriad yngHawnterbri a llawer y chwanec