WROLAETH............1

Y .5. vlwyddyn i kwnnodd Kent ac Essex yn erbyn y brenhin ac i gwnaethont gaptenied arnunt a Siack Straw yn benn captenn yr hwnn a ddauth ir Twr Gwynn ynn Llunden ac yno i dalyssont Archesgob Canterburi ac arglwydd Saint Iohn a phrier yr hwnn oedd Gyphesswr y brenhin ac ar y twr hyl torri i penne a lladd ac ysbeilo yr holl ddieithred yn Sowthwerk a llosgi ty y Duc o Lancastr yr hwnn a elwid Savoy ac yn i harver ehunen yn rhyfeilch ac yn diddymu y brenhin eithr trwy wrolaeth a dilechtid Wiliam Walworth maer Lunden i gwyhanwyd ac i lladdwyd i capten Siack Straw./

WROLETH.............1

Henri yr ail mab i Siephre Plantagined Iarll Angeow a Mawd Amherodres yr .20. dydd o vis Rhagvyrr oedran Crist .1155. Ar brenhin hwnn a ehangodd i vrenhiniaeth ac a ennillodd drachefyn a gollysse eraill ac oi wroleth i amylhaodd y Deyrnas o Scotlond, Iwerddon, ynys Orcades, Brutaen vechan, Poytou, Gion a Phrovins ereill o Phrainc

WRTH................52

Y .4. vlwyddyn oi wledychiad ef i dinustrodd y Dans lawer ar y North ac ynnill tref Iork. ond ni bu hir hyd pann dyrrwyd ymaith ac ef a anrheithiodd y brenhin o Iork i Durham o gwbl lid a dicter wrth yr ardalwyr am vddunt ddioddef ir Dans ddyfod val na hewyd grwn .9. mlynedd./

Yr ail vlwyddyn oi vrenhiniaeth i cyfododd swrn o arglwyddi Lloegr yn erbyn y brenhin ac a roessont wrth rai o drefi Lloegr ond brenin Wiliam ai gwahanodd ac ai dyrrodd or Deyrnas allan./

Ynghylch yr amser hwnn i gwnaeth y brenhin gyfreith galed ynn erbyn lladron a threiswyr ac anghyfiownder ac a wnaeth execussiwn arnun wrth ei gweithredoedd rhai meirw rhai tynnu i llygaid, rhai i hysbaddu./

Gwedi hynny i kynnullodd y brenhin bower mawr ar Amherodres a gilodd i Rydychen ac yno i rhodd y brenhin i wyr wrth y dref ond yr amherodres a gonveiwyd allan ar hyd nos a hi aeth i Walingphord ac wedi hynny ir aeth i Normandi heb vawr gid a hi

Yr .8.ed vlwyddyn i dalwyd Wiliam brenhin yn y Scottied ac wedi gwneuthur homags a llw kyweirdeb i vrenhin Harri i gyllyngwyd. Ar .10.ed vlwyddyn ir aeth Saint Thomas Archesgob Cawnterburi ynn keissio ymddiphin kyfiownder yr Eglwys ar gil or deyrnas i Rufain i gwyno wrth Bab Rhufain rhac y brenhin ac i ddowedud y pynke ir oedd ynn i codi ynn erbyn kyfreith a chyfiownder ar y Deyrnas Eithr wrth dretment y Pab a Lewys brenhin Phrainc i canhiadodd y brenhin iddo i Archesgobeth drachefyn ac ni bu hir gwedi hynny hyd pann laddwyd

Yr .8.ed vlwyddyn i dalwyd Wiliam brenhin yn y Scottied ac wedi gwneuthur homags a llw kyweirdeb i vrenhin Harri i gyllyngwyd. Ar .10.ed vlwyddyn ir aeth Saint Thomas Archesgob Cawnterburi ynn keissio ymddiphin kyfiownder yr Eglwys ar gil or deyrnas i Rufain i gwyno wrth Bab Rhufain rhac y brenhin ac i ddowedud y pynke ir oedd ynn i codi ynn erbyn kyfreith a chyfiownder ar y Deyrnas Eithr wrth dretment y Pab a Lewys brenhin Phrainc i canhiadodd y brenhin iddo i Archesgobeth drachefyn ac ni bu hir gwedi hynny hyd pann laddwyd

Y vlwyddyn honn ir aeth y brenhin i Iwerddon ac i darostyngodd ac i rhwymodd wrth vrenhiniaeth Loegr./

Ar benn y chydic wedi hynny wrth annogieth [~ anogaeth ] brenhin Phrainc a brenhin y Scotlond a llawer ychwanec y rhyfelodd ynn erbyn Harri i dad a rhyngthunt i bu lawer maes ond y tad oedd ynn ei hynnill ac ir mab i gorfu plygu a deissif heddwch. Ac yn y rhyfel hwnn i dalwyd Wiliam brenhin Scotlond ac i carcharwyd ac i rhoes am i illyngdod dre Gaerleil a nuw castel vpon Tein a thyngu byth lw kowirdeb ir brenhin efo ai ganllynwyr [~ ganlynwyr ] ynteu a gwneuthur homaets pann ovynnid/

a brenhin Lloegr a vordwyodd i Normandi ac yno weithie ynnill o vrenhin Phraink howlds a chestyll ynn Normandi ac weithie brenhin Lloegr yn ynnill yn Phrainc. Ond brenhin Richard aeth i ossod wrth gastell Gaelart ac vn or castell ai harganvu ac ai trewis yn i benn a gwnn ac ai lladdodd./

Yn ol hir ryfel rhyngtho a Lewys mab Philip brenhin Phrainc yr wrth amodeu rhai o arglwyddi Lloegr oedd yn cleimio coron Loegr ond or diwedd yn heddwch ir aeth ac i Lewys vyned i Phrainc ac am i draul iddo vil o vorke./

Ynghylch y .54. oi vrenhiniaeth i kymerth y brenhin gymeint o ddigofeint wrth wyr Llunden ac i gwaharddodd vddunt i rhydddab yn i law ehun Eithr drwy gymodreddwyr rhyngthun i prynyssont y rhydddab ai libertis ac i talyssont ir brenhin vgen mil o vorke./

Y 24. vlwyddyn i rhyfelodd yr y Scottied ar y brenhin ar brenhin a roes sawt wrth Verwick ac yno i bu vaes creulon ar Saesson a gafas y gore ac a ennillodd y Dref ac yno i lladdwyd or y Scottied bump mil arhugein ar brenhin a ymroes gwedi hynny i Edward./

Yn yr .11. oi goroniad i bu vrwydr rhyngtho ar Scottied yn Swydd Iork yn lle a elwid Mytton ar Saesson a golles y maes ar brenhin oedd i gyd wrth lywodraeth Hugh Spencer y tad ar mab ac ni charent hwy nar kyphredin nar kyphredin hwynteu

Edward vab Edward Kaer yn Arvon o Isabel verch Philip Lebeaw ai heyr a goroned yn vrenhin yn Lloegr yr ail dydd o vis Chwefrol oed Christ .1326. ac efo oedd wr anrhydeddus gwych dewr, trugaroc hael da wrth y sawl a garai a drwc wrth i gas, llywodraethus ynn i weithredoedd ac oedd yn passio eraill mywn kyneddfeu da a gwell na neb mywn dilechtid rhyfel./

Edward vab Edward Kaer yn Arvon o Isabel verch Philip Lebeaw ai heyr a goroned yn vrenhin yn Lloegr yr ail dydd o vis Chwefrol oed Christ .1326. ac efo oedd wr anrhydeddus gwych dewr, trugaroc hael da wrth y sawl a garai a drwc wrth i gas, llywodraethus ynn i weithredoedd ac oedd yn passio eraill mywn kyneddfeu da a gwell na neb mywn dilechtid rhyfel./

Ychydic gwedi hynny ir aeth Edward a llu mawr o wyr Lloegr a gwyr yr Emperodr ac i rhoes siyts [~ sij ] wrth Dwrnai a Chowntes Henawlt mam brenines Loegr a chwaer brenhin Phrainc a wnaeth gyngrair rhyngthun vlwyddyn a brenhin Lloegr a droes adref./

Yr 20. vlwyddyn i mordwyodd i Normandi ac i gorescynnodd y tir ac ai hysbeiliodd ac i danfonodd i Loegr yr ysbeil ac yno i bu yr maes ynghresse ar maes a ennillodd Edward y .3.edd ac yno i llaas [~ llas ] brenhin Boem a phedwar vgein o Dwyssogion a .12. cant o varchogion vrddolion a dec mil arhvgein or kyphredin Gwedi hynny i rhoes Edward sawt wrth Galais ac i bu yno yr yspas o vlwyddyn Ac yn hynny o amser i dauth brenhin Phraink ar vedr kwnnu yr sawd ac ymddiphin y Dref ac ir aeth phwrdd heb roi maes ac yno i rhoed y Dref i vrenhin Edward y trydydd Yr amser i sowdiwyd Calais i dauth Davydd o Scotlond drwy annoc brenhin Phrainc i vordyr Lloegr ar vrenhines a wnaeth o opheiriaid a llygion ac yn agos i Ddurham mywn maes a ddalodd brenhin y Scotlond a llawer o arglwyddi ac Ieirll ac a laddodd yn y maes hwnnw or kyphredin bymthec mil./

Y .7. vlwyddyn Harri Spenser Esgob Norwits a llu gantho aeth i Phlandrs wrth orchymyn y Pab ac a ennillodd Ddwnnkyrk, a Graflyn ac a losgodd 40. llong a llawer o stwph oedd ynddunt ac i dauth i Loegr. Yr .8. vlwyddyn i prioded brenhin Richard a merch Vincelaws Emperodr yr Almaen. Y .10. vlwyddyn o Richard yr ail ir aeth Iarll Arndel i gadarnhau sawdwyr yn Gyen ac ar y mor y kyfarfu a Phlemings ai llonge ynn llawn o win ai dala ac ynn i mysc i dalyssont admiral Phraink. Yn .11. i tyfodd grwyts a thrwbwl mawr rhwng y brenhin ac arglwyddi a gwyr Eglwyssic a chyphredin y Deyrnas trwy gyngor a help ewythredd y

Y vlwyddyn honn i bu varw brenhin Richard yr ail, Yn y vlwyddyn honn i kytunodd rhai o Ieirll a dugied Lloegr i wneuthur chwaryeth mwming ynn y deuddec niwyrnod ac ynn y chware hwnnw divetha yr brenhin Eithr y brenhin a gafas rybudd ac a ymgadwodd ac a aeth i Lundein ac a ddanfonodd yn ol y traeturiaid ac wrth y gyfreith ai difethodd./

Ac am hynn Richard Iarll Cambrits, arglwydd Scrwp a Syr Thomas Gray marchoc ar i marwolaeth a gyphessodd ac a addefodd mae brenhin Phrainc ai parysse vddunt. Ac wedi hynny ir aeth y brenhin ar i siwrnai ac i tiriodd nosswyl Vair gyntaf ynghid Kanx yn Normandi ar ail dydd i rhoes ef sawd wrth dref Harphluw ar .37. dydd gwedi hynny i rhoed y dref i vynu iddo

Y vlwyddyn honn i rhodd brenhin Phrainc sawd wrth dref Harphluw o ddwr a thir Eithr Harri 5.ed a ddanfonodd y Duc o Betphord i vrawd a llu gantho ar y mor a gydiodd a llonge brenhin Phraink hyd yn rhif o bumkann llong ac ai lladdodd ac ai boddodd ac ai dalodd i gyd a phann glybu y llu oedd ar dir hynny hwynt a ymadowson ai sawd ac ar dref

ar Duc o Orliawns ar i liniau yn dywedud i chwedyl wrth y Dolphyn i dauth Tanaguy Dukastl ac a drewis y Duc ar i benn a hatsied ac velly yn waradwyddus i mwrdrywyd y Duc o Orliawns. Ar vlwyddyn honno ir ennillodd y brenhin Harri .5.ed dref Bontoys ac i crynodd Paris a holl Phrainc rhac ofn./

Pan oedd oed Crist yn 1421 ir aeth y Duc o Clarens i Angeow a Lwmbart a wnaeth i vrad ac velly i lladdwyd a llawer o wyr o vrddas gid ac ef Ar vlwyddyn honn vis Mai ir aeth y brenhin i Phrainc ac yr ymlidiodd y Dolphyn o Phrainc o le i le hyd nad oedd hawdd iddo gael lle i ymguddiaw rhagddaw. Ar vlwyddyn honn i rhoes ef sawd wrth y dref a elwid Meax ym Bryttaen. A thra oeddid ynn y sawd honno i ganed mab ir brenhin Harri a Harri oedd henw hwnnw./

Pan oedd oed Crist 1428. i rhoed sawd wrth dref Orliawns a Syr Iohn Phostolph a llu gantho aeth o Baris tu ac yno a bwyd gantho ac yna ar y phordd i kyfarvu llu or Phrancod ac ef ac yn ol hir ymladd i syrthiodd y maes ir Saesson ac yno i llas or Phrancod .25. cant ac i dalwyd xij cant yn garcharorion./

Pan oedd oed Crist 1429. i torrodd y sawd wrth Orliawns ac ir ennillwyd llawer o drefydd a chestyll nid amgen Geneuile Menin a Phort a .5. mil o wyr oedd gan arglwydd Talbot a their mil arhugein or Phrancod ac yno i dalwyd yn garcharorion arglwydd Talbot ac arglwydd Scals ac eraill ac or Saesson i llas hyd xij cant A hynny a vu lawen gan Ddolphyn ac eraill oi ran ef./

Pan oedd oed Crist 1433. i torrodd y Phrancod yr heddwch ac i gwnaethbwyd lluoedd o bob tu ac i kadarnhawyd trefydd a chestyll a thrwy draeturieth i dunyssont a Phyrs Andebwph Constabl Ron gael dyfod o ddeucant or Phrancod i mywn i Ron mywn dillad Saesson a rhybudd a gafad a rhai o honunt hwy a laddwyd ac eraill a grogwyd ac eraill a ransymwyd wrth ewyllys y Regal.

Y vlwyddyn honn i rhoes y Duc o ______ sawd wrth Galais ac arglwydd Croy sawd wrth y Geins. Ac yboludd gwedi hynn i dauth arglwydd Protector ac i llongodd tu a Chalais ar Duc ac arglwydd Croy ar hyd nos a gilodd ac yn i hol i gydowssont i tents ai paviliwns ai hordnawns./

Y vlwyddyn honn i rhoes y Duc o ______ sawd wrth Galais ac arglwydd Croy sawd wrth y Geins. Ac yboludd gwedi hynn i dauth arglwydd Protector ac i llongodd tu a Chalais ar Duc ac arglwydd Croy ar hyd nos a gilodd ac yn i hol i gydowssont i tents ai paviliwns ai hordnawns./

Pan oedd oed Crist 1440. y .17.ec o Harri .6.ed i bu ddrudannieth mawr. Yr ail vlwddyn i gwnaethbwyd y Duc o Iork yn regal yn Phrainc drychefn ac yn i gyfeillach arglwydd Rhydychen ac yn Normandi i tiriodd. a phan glybu vrenhin Phrainc i ddyvodiaeth ir ymedewis ai sawd wrth Bontoys ac aeth ymaith ar hyd nos./

Pan oedd oed Crist 1441. ir aeth dau lu ar vnwaith i Phrainc vn a ddanvonwyd i Bickardi ac arglwydd Talbot i roi sawd wrth dref Dip. Ar duc ehunan ac yn i gwmpeiniaeth y Duc o Somersed aeth i Angeow.

Pan oedd oed Iessu .1455. yr .34. o Harri .6.ed wrth gyngor y Vrenhines y byrrwyd y Duc o Iork oi swydd yr hynn a wnaeth malais vawr a grwyts drychefn yn y Deyrnas./

Mam Richard duc o Iork oedd Anna verch Roger Mortimer Iarll y Mars vab Philippa verch ac etifedd Leionel Duc o Glarens yr ail mab ir vn Edward .3.ydd vrenhin Lloegr ac wrth y claim hwnn i kafas vod yn vrenhin ai goroni Dduw Sul y Drindod oed Crist mil a phedwarcant ac vn a thrugein o vlynyddoedd

Edward bumed a ddechreuodd meddiannu yr Ynys honn yr .11. dydd o Ebrill pan oedd oedran Crist 1483. ac nid oedd yr Edward hwnn ond .11. vlwydd nei ynghylch hynny ac ef ni choronwyd er ioed ond wrth orchymyn Richard y .3.ydd i mwrderwyd ar Richard hwnnw aeth ynn i ol ef yn vrenhin

Ar vlwyddyn honn i rhoes y brenhin sawd wrth Derwyn ac i gorchvygodd bower Phrainc ym boemye ac ir ennillodd Derwyn a Thwrney./

Oed Crist .1521. y chweched dydd o vis Mehevin i dauth yr Emperodr i Lunden ac o Lunden ir aeth i Winsor ac yno i gwnaethbwyd yn varchoc or gardys Ac o ddyno i Sowthampton a thross y mor y Yspaen ar amser hwnnw Iarll ______ arglwydd Admiral a losges Morlais ym Bruttaen ac yno i tiriodd yng Calais ac o ddyno i Bickardi ac yno i Llosges gestyll a threfi Ac a rodd wrth Heldyng ond y min gayaf oedd i kwnnodd i sawd ac i dauth adref./

Y vlwyddyn honn ir oedd y Duc o Albani yn rhoi sawd wrth gastell Wark. a phann glybu ef vod Iarll Swrrey yn dyfod a llu mawr gantho efo a gilodd./

Sychdwr mawr oedd yr haf hwnnw yn gimaint ac i rhoid y naill vwyssel er malu yr llall. ar vlwyddyn honno i gellyngwyd Esgob Chichestr a Doctor Samson a Doctor Wilson or Twr wrth bardwn y brenhin./

Y vlwyddyn honn i rhodd y brenhin sawd wrth Vwlen nid amgen y 14. dydd o vis Gorphenna idd auth o Ddofyr i Galais ar .15.ed o Galais i Vorgeissyn ac yno i campiodd noswaith ar .16.ec wrth Vwlen ac yno i campiodd ar du /

Y vlwyddyn honn i rhodd y brenhin sawd wrth Vwlen nid amgen y 14. dydd o vis Gorphenna idd auth o Ddofyr i Galais ar .15.ed o Galais i Vorgeissyn ac yno i campiodd noswaith ar .16.ec wrth Vwlen ac yno i campiodd ar du /

Gogledd ir dref ar .17.ec Iarll Swpholk a rodd sawd wrth dre Vwlen ar du Dwyrain. Ar 28ein or mis ir ennillwyd yr owld mann nei /

Yr .11.ec o vis medi i rhoed alarwm wrth y dref ar castell aeth ynn ddryllie gan ddeunaw bariled o bowdwr gwnn a roessid dano ai gerric a laddodd gwyr a meirch villdir a hanner o ddi wrth y dref ac o gwmpas ac ni bu vychan y drwc a wnaethont i bawb yn amgylch y dre

Yr .11.ec o vis medi i rhoed alarwm wrth y dref ar castell aeth ynn ddryllie gan ddeunaw bariled o bowdwr gwnn a roessid dano ai gerric a laddodd gwyr a meirch villdir a hanner o ddi wrth y dref ac o gwmpas ac ni bu vychan y drwc a wnaethont i bawb yn amgylch y dre

Pan oedd oed Crist 1544. yr .36. o Harri .8.ed y dydd kyntaf o vis Hydref i'madawodd [~ ydd ymadawodd ] o Vwlen ac i dauth i Ddofyr ac ar lan y mor i gwnaeth ef 4 marchoc wrth fyned i phwrdd

Yr .8.ed dydd o hydref i dauth Dolphyn o phrainc a phower mawr gantho a champio y Morgeisseyn a danfon i drwmpeter a chann march gid ac ef tu a Bwlen ac a ddeuthont lle buyssei y brenhin ynn campio ar Trwmpeter a ddauth wrth Vwlen iat ac a ganodd i Drwmpet i geiso dyfod at arglwydd Debiti ac yno i tariodd o naw ar y gloch kynn hanner hyd dau ar y gloch gwedi hanner. ac i hagorwyd y porth iddo ac i dauth gerr bronn arglwydd Debiti ac a ddowod /

Ar Trwmpeter a ddowod golli wrth hynny or Phrancod o bob math wyth gant ac ychwanec. Ac arglwydd Debiti a ddelifrodd yr vn hwnnw ynn rhydd ac i delifrodd ynte oedd gantho or Saesson./

Oedran Crist .1545. yr xxxvij vlwyddyn o wrogeth Harri .8.ed I rhwymwyd gwraic ynn y Smythphild wrth stak ar vedr i llosgi ond pardwn y brenhin a ddauth iddi kynn rhoi yr tan wrthi

Llyma Englynion a wnaeth Howel ap Syr Mathew pann oedd y llu wrth Vwlen.

Mis Mowrth y vlwyddyn honn Syr Andro Dwdley Veis neu Vnder Admiral Lloegr ar y mor a ddalodd ddwy long a llawer o garcharorion ac a ddauth a hwynt i Orwel hafn ac yno i tariysson wrth blesser y brenhin

Ac ynghylch yr vn amser i kwnnodd Norpholk a Swpholk a Chapten Keitt ai vrawd, ond ar vyr hwy a ddalwyd ac a varnwyd iw colli wrth Sibede ynn Norwits./

Y vlwddyn honn ddugwyl Valentein yn Pheuersham yngHent i mwrdrwyd Arden gwr bonheddic drwy vndeb a gwarth i wraic ac am hynny hi a losged yngHawnterbri ac vn a groced [~ groged ] mywn cadwyne yno a dau yn Pheuersham wrth gadwyne A gwraic a losged yn Smythphild ac yno hefyd Mosby ai chwaer a vygwyd am yr vn mwrdwr./

ar Duc wrth i varwolaeth a gyphessodd i vod er ystyddie [~ er ys dyddiau ] mywn kam vywyd ac a'm wrthododd [~ a ymwrthododd ] ac ef ac a erchys [~ erchis ] i bawb na chwilyddien droi ir phydd gatholic./

Ar vath reiolti na chimaint o ddynnion wrth goroni na brenhin na brenhines erioed ni welpwyd or blaen./