WNAETHANT...........1

Ynn y .6. vlwyddyn i dauth Mawd Amherodres i Loegyr drwy gyngor Iarll Kaer Loiw ac Iarll Chester nei gaer Lleon ac a wnaethant ryfel creulon ar y brenhin ac or diwedd i dalwyd y brenhin ac i gorchvygwyd i lu ac i danfonwyd ef at yr Amherodres ac i danfonodd hithe ef i Vrusto yngharchar.

WNAETHBWYD..........6

Ynghylch y .15. vlwyddyn oi goroniad ef Robert Cwrteis i vab hyna ef drwy nerth brenhin Phraink Philip a ryfelodd ai dad yn Normandi lle i clwyfwyd Wiliam Gwnkwerwr yn ddrwc ond heddwch a wnaethbwyd./

A Robert Cwrteis i vrawd a ddauth o Normandi i Loegr i Borthampton ar vedyr bwrw Wiliam i vrawd allan oi vrenhiniaeth. Eithr heddwch a wnaethbwyd nid amgen y vrenhiniaeth i Wiliam Goch dan dalu i Robert Duc o Normandi i vrawd bob blwyddyn .300. o vorkie a phob vn ynn aer iw gilydd pann vai marw yr llall

Stephan Iarll Bolayn a mab Iarll Bloys o Adela merch Wiliam Bastart i vam a nai i Harri gyntaf drwy gyngor swrn o arglwyddi ac Ieirll Lloegr yn erbyn i llw i vrawd yr Amherodres a wnaethbwyd ynn vrenhin ac a goronwyd ddydd gwyl Sant Stephant oed Crist .1135. Yn yr amser hwnn ir oedd anghyfundeb mawr rhwnc [~ rhwng ] arglwyddi Loegr Achos rhai oedd ar rann yr amherodres ac ereill ar rann Stephant y brenhin

Ond gwedi colledion mawr o bob tu heddwch a wnaethbwyd yr amser hwnn i dauth brenhin y Scotlond i dyngu llw kowirdeb i vrenhin Sion o Loegr. y Cymru ai galwai Ieuan vrenhin.

Pan oedd oed Crist .1466. i dauth bastard Byrgwyn i Loegr i geisso kyvathrach rhwng Siarls aer Byrgwyn a chwaer brenhin Edward ar gyfathrach a wnaethbwyd

13 Hefyd am a wnaethbwyd o gam ar gwledydd yma ni a vynnwn gael llywodraeth a barn Hwmphre Arwndel a Harri Bray maer yn rhe Vodnam. A chael secwndid dan sel vawr y brenhin i vyned a dyfod. a dyfod a myned a Herod of Arm's i mywn ac allan

WNAETHOEDD..........1

Ar .28.en dydd i torred penn arglwydd Leonard Gray am lawer o draeturiaeth a wnaethoedd ef yn Iwerddon penn vuassai Ddebiti ir brenhin yno./

WNAETHOEDDID........3

Yn yr 48. vlwyddyn i bu yr maes yn Lewys rhwng brenhin Harri y .3. ac arglwyddi Loegr ai chyphredin ac i collodd y brenhin y maes ac i kafas mywn amodeu i illwng a Richart i vrawd brenhin Rhufain a Syr Eduard i vab ac eraill .25. a ddalwyd o wyr mawr Ac vgein mil o gyphredin ar brenhin ai vrawd a ymrwymyssant ar ganhiadhau [~ ganiatau ] vddun y kyfreithe a sierten o acts a wnaethoeddid yn y Parlmant yn Rhydychen kynn no hynny ac a roes Prins Edward yngwystyl ar hynny

Y vlwyddyn honn brenhines Margred a gynnullodd gwyr y Nordd lu mawr ac yn Wakphild i bu yr maes ac i lladdodd y Duc o Iork ai vab, Iarll Rwtlond ac Iarll Salsbri a ddalwyd ac a dorred i benn ym Pwmphred ai benn a ddanfoned i Iork. Ar vrenhines ai llu aeth i St Albons ac a ymladdodd ac Iarll Warwic ac ar Duc o Northpholk ac a ryddhaodd Harri i gwr ac yn y maes hwnn i llas dwy vil a thrychant Ac vn Marchoc a wnaethoeddid yn varchoc y dydd kynn hynny ac a elwid Syr Iohn Gray./

Y degved dydd o vis Hydref i dechreuwyd kynnal Parlment a sierten o Acts a wnaethoeddid yn amser Edward .6.ed a ddadwnaethbwyd./

WNAETHONT...........2

Gwedi yr maes hwnn pann glybu y brenhin ar vrenhines ddyfodiad Iarll y Mars a Iarll Warwic a llu aruthur o vordr Cymru ganthun kymryd i siwrnai a wnaethont tu ar Nordd. Ar Ieirll aeth i Lunden ac yno drwy vndeb vrddas Lloegr ar kyphredin Edward Iarll y Mars a griwyd ynn vrenhin y 4ydd dydd o vis Mawrth oed Crist .1460.

Yr .11.ec o vis medi i rhoed alarwm wrth y dref ar castell aeth ynn ddryllie gan ddeunaw bariled o bowdwr gwnn a roessid dano ai gerric a laddodd gwyr a meirch villdir a hanner o ddi wrth y dref ac o gwmpas ac ni bu vychan y drwc a wnaethont i bawb yn amgylch y dre

WNAETHYSSID.........1

Yr ail vlwyddyn i byrrodd ef i lawr y kestyll a wnaethyssid yn amser brenhin Stephan. gwedi hynny efo aeth ir North ac a gafas gan yr y Scottiaid Gwmberlond, a Northwmberlond a roesse Mawd amherodres vddunt meddent hwy./

WNEITHID............1

Pan oedd oed Crist .1555. I dauth Cardnal Pool o Rufein i Loegr ac i kressawyd yn anrhydeddus ac i kynhalwyd Parlment yn Westmestr ac y mysc Acts a gweithredoedd eraill i dadwnaethbwyd y gwassaneth a llyfr y Cominiwn a phardwn ir Cardnal Pool a dad wneuthur pob peth ar a wneithid yn i erbyn kynn no hynny./

WNEUTHR.............1

Yr Edward hwnn a briodes Isabel merch ac etifedd Philip Brenhin Phrainc gwedi hynny ef a ddanfones y vrenhines at Edward i mab i wneuthr heddwch rhyngtho a brenhin Phrainc oedd yn cadw ac yn meddiannu i dir ai gyfoeth ef or parth draw ir mor a thra vuont yno i peris y brenhin drwy ddryg kyngor grio yn Llunden i wraic ai vab ynn draeturied iddo ef ai Deyrnas. A phann ddoeth y vrenhines ai mab ir tir ef a gilodd y brenhin hyd ynghastell Nedd ac yno i dalwyd ef ac i dugpwyd i gastell Kenelworth ynghylch kalan Gayaf. Yn yr vn vlwyddyn gwedi yr Ystwyll i kynhalwyd Parlment yn Llunden ac yno i tynwyd ef oi vrenhiniaeth a gwyl Vair y kanhwylle

WNEUTHUR............6

Ynghylch y .26. or brenhin hwnn i kynhalwyd Parlemant yn Llundain yn vn peth ymysc i wneuthur cosb ar Opheiriaid am i cam vywyd a hynny ar swyddogion y brenhin i kosbi./

Y vlwyddyn gyntaf honn i dauth brenhin Scotlond i Gawnterbri i wneuthur gwrogeth i vrenhin Richard. Ynghylch hynn o amser holl vrenhinoedd Cred a'mbyrratoodd [~ a ymbaratodd ] ddirvawr lu i vynd i ynnill Kaerusalem ac i gynorthwyio y Cristnogion yn yr Assia. Ar drydedd vlwyddyn oi wrogeth ir aeth brenhin Richard a dirvawr lu gantho tu a Chaerusalem ac ar y phordd i kwnkweriodd Ynys Ciprws Ac ynn Assia ir ymgyfeillachodd a brenhin Phrainc/

Y .13. vlwyddyn or brenhin hwnn i gwyharddwyd i rhydddab i Lunden ac i kymerth y brenhin yw law ehun achos ir Maer gymryd gwabr gan y pobyddion am i dioddef i wneuthur bara dann y Seis.

Y vlwyddyn honn i bu varw brenhin Richard yr ail, Yn y vlwyddyn honn i kytunodd rhai o Ieirll a dugied Lloegr i wneuthur chwaryeth mwming ynn y deuddec niwyrnod ac ynn y chware hwnnw divetha yr brenhin Eithr y brenhin a gafas rybudd ac a ymgadwodd ac a aeth i Lundein ac a ddanfonodd yn ol y traeturiaid ac wrth y gyfreith ai difethodd./

10 Hefyd ni a vynnwn i ras y Brenhin ddanfon ynn ol Cardnal Pool i gar ef ehun ac nid yn vnic rhoi i bardwn iddo ond hefyd wneuthur yn gyntaf nei yn ail oi gynghoried vchaf

Pan oedd oed Crist .1555. I dauth Cardnal Pool o Rufein i Loegr ac i kressawyd yn anrhydeddus ac i kynhalwyd Parlment yn Westmestr ac y mysc Acts a gweithredoedd eraill i dadwnaethbwyd y gwassaneth a llyfr y Cominiwn a phardwn ir Cardnal Pool a dad wneuthur pob peth ar a wneithid yn i erbyn kynn no hynny./

WOODSTOCK...........2

Pedwar mab a edewis Edward yn i ol pan vu varw nid amgen Leionel Duc o Glarens, Iohn o Gawnt duc o Lancastr, Edmwnd Langley duc o Iork, a Thomas o Woodstock Iarll Cambrits

Ynghylch hynn o amser Thomas o Woodstock Iarll Cambrits ewythr y brenhin ac wyth mil o lu gid ac ef trwy Phrainc hyd yn Water Swm ac o ddyno i Droys ai hynnill ac o ddyno i Asgwyn ac o ddyno i Vrytaen lle ir oedd Syr Iohn Mowntphord duc o Vrytaen ai kressawodd yn llawen

WORSIB..............1

Yr .21. ar .22. Syr Thomas Seimer arglwydd Admiral Lloegr ynghefeillach Denelox Syr Antoni Kingston, Syr Pityr Carw. Knotts, a Sieley a galeinsiodd bawb at y Tylt ac yno i treiysson ehunen ynn debic i o ryfel ac o worsib

WR..................2

Edward vab Edward Kaer yn Arvon o Isabel verch Philip Lebeaw ai heyr a goroned yn vrenhin yn Lloegr yr ail dydd o vis Chwefrol oed Christ .1326. ac efo oedd wr anrhydeddus gwych dewr, trugaroc hael da wrth y sawl a garai a drwc wrth i gas, llywodraethus ynn i weithredoedd ac oedd yn passio eraill mywn kyneddfeu da a gwell na neb mywn dilechtid rhyfel./

11 Hefyd ni a welen yn gymwys na bai ond vn gwasnaethwr i wr dan ganmork o rent tir ac am gan mork vn gwr

WRAIC...............5

Yr Edward hwnn a briodes Isabel merch ac etifedd Philip Brenhin Phrainc gwedi hynny ef a ddanfones y vrenhines at Edward i mab i wneuthr heddwch rhyngtho a brenhin Phrainc oedd yn cadw ac yn meddiannu i dir ai gyfoeth ef or parth draw ir mor a thra vuont yno i peris y brenhin drwy ddryg kyngor grio yn Llunden i wraic ai vab ynn draeturied iddo ef ai Deyrnas. A phann ddoeth y vrenhines ai mab ir tir ef a gilodd y brenhin hyd ynghastell Nedd ac yno i dalwyd ef ac i dugpwyd i gastell Kenelworth ynghylch kalan Gayaf. Yn yr vn vlwyddyn gwedi yr Ystwyll i kynhalwyd Parlment yn Llunden ac yno i tynwyd ef oi vrenhiniaeth a gwyl Vair y kanhwylle nessaf at hynny i koroned Edwart .3.edd i vab ef yn vrenhin yn .15. mlwydd o oedran. A mis Ebrill hynny i dugpwyd yr hen vrenhin i gastell Barklay ac yno i llas ef a beer [~ ber ] brwd

Edward y 4ydd hwnn trwy eiriol Elsabeth i wraic a beris kwnnu gwyl Vair y Visitasion oed Crist 1480. ar vlwyddyn honno i peris Edward y 4.ydd vwstro kwbwl o Loegr a Chymru /

Y vlwddyn honn ddugwyl Valentein yn Pheuersham yngHent i mwrdrwyd Arden gwr bonheddic drwy vndeb a gwarth i wraic ac am hynny hi a losged yngHawnterbri ac vn a groced [~ groged ] mywn cadwyne yno a dau yn Pheuersham wrth gadwyne A gwraic a losged yn Smythphild ac yno hefyd Mosby ai chwaer a vygwyd am yr vn mwrdwr./

Hefyd yn y Parlment hwnn i titiwyd o dresson Iohn Duc o Northumberlond. Thomas Cranmer Archescob Cawnterbri. Wiliam Markwys o Northampton Iohn Iarll Warwic Syr Ambros Dwdley marchoc. Gilphord Dwdley esqwier a Sian i wraic /

Y deuddegved dydd o vis Chwefrol i torred penn Gilphord Dwdley a Sian i wraic ef Y .14.ec dydd i colled ynghylch .30. rhai or Gard a rhai o wyr Kent./

WRANDO..............1

Deyrnas honn yn barod i bawb ei ddarllen ac i wrando geiriau Duw mywn amser kyfleus

WRANGON.............2

Sion gwedi marw Richard heb ettifedd oi gorph a goroned ynn vrenhin ac a gwenwyn i llaas [~ llas ] ac ynghaer Wrangon i claddwyd./

o vrenhin Sion i bu drafes mawr rhwng pennaethied Lloegr ai harglwyddi a chyphredin y Deyrnas ynn gymaint ac i gorfu ar y brenhin ddanvon i Phlawndrs am nerth ac arglwyddi Lloegr a ddanvonodd at Lewys vab Philip brenhin Phrainc ac ai kymerson ynn lle brenhin arnun ac ai kadarnhausson i ryfela yn erbyn brenhin Sion. A chynn diwedd y rhyfel hwnn i clefychodd y brenhin ac i bu varw yn Nywark vpon Trent y .19. o vis Hydref oedran Crist .1216. Ond rhai y sydd ynn teuru mae Mynach ai gwenwynodd ef ynghaer Wrangon ac yno i claddwyd./

WROGAETH............1

Yn y 23. vlwyddyn oi wrogaeth i bu varw Harri y mab hynaf i Harri yr ail Ac yno drachefn ir aeth yn rhyfel rhwng brenhin Philip o Phrainc ynghylch Piteow a chastell Gisowrs ar 24. o Harri yr ail Richard Iarll Piteow a ryfelodd yn erbyn brenhin Lloegr i dad ac a gymerth rann brenhin Phrainc ac a ennillodd ar i dad lawer phortres a chastell Ac yboludd gwedi i bu varw brenhin Harri yr ail oed Crist yno .1188./

WROGETH.............27

Wiliam Gwnkwerwr a wnaeth phorest newydd yn Hamsir ac a ddinustrodd yr eglwyssi .30. milltir o gwmpas ac ynn i amser ni chafas Sais na swydd na goruchafieth vchelwridd yn Lloegr Ynn i amser ef i bu dreth ynn Lloegr nid amgen ar bob .20. kyfeir o dir chwe swllt yr .19. vlwyddyn oi wrogeth

Y .6. vlwyddyn oi wrogeth ef i gwnaethbwyd trwy holl Gred lu dirvaur o chwechant o viloedd i vyned i ynnill Kaerusalem ai capten ai penn arweddwr oedd Gotphre Duk o Lorayn ai ddau vrodur a llawer o bennaethied Kred am benn hynny ac ynn yr amser hwnnw i gwystlodd llawer mil o wyr i tir i vyned ir siwrnai honn./

Ynghylch yr 8ed vlwyddyn oi wrogeth ef i bu drethe dirvawr mawr ynn Lloegr a Normandi a marwolaeth vawr hyd na allwyd hau na llafurio yr vlwyddyn honno megis i bu newyn a phrinder y vlwyddyn ar ol

Ynghylch yr vnfed flwyddyn ar ddec oi wrogeth i gwnaethbwyd Westmestr hal ac ir ennillwyd Kaerusalem ac i gwnaethbwyd Gotphre capten y Cristnogion ynn vrenhin ynghaerusalem./

Ynghylch y .13.ec oi wrogeth i krynodd y ddaiar ynn y Mwythic ynn aruthur ac afon Drent aeth ynn isbydd megis i gellid myned yn droetsych drwyddi

Yr .11.ec vlwyddyn o wrogeth brenhin Stephan i bu varw Siephre Plantagined Iarll gwr Mawd Amherodres gwedi ynnill eilwaith o hono ddugiaeth Normandi ar vrenhin Stephan ac i diweddodd i vowyd a Harri i vab ynn i le a ddauth.

Y vlwyddyn gyntaf honn i dauth brenhin Scotlond i Gawnterbri i wneuthur gwrogeth i vrenhin Richard. Ynghylch hynn o amser holl vrenhinoedd Cred a'mbyrratoodd [~ a ymbaratodd ] ddirvawr lu i vynd i ynnill Kaerusalem ac i gynorthwyio y Cristnogion yn yr Assia. Ar drydedd vlwyddyn oi wrogeth ir aeth brenhin Richard a dirvawr lu gantho tu a Chaerusalem ac ar y phordd i kwnkweriodd Ynys Ciprws Ac ynn Assia ir ymgyfeillachodd a brenhin Phrainc/

o wrogeth brenhin Richard i gillyngwyd oi garchar ac i talodd i arianswm yr hwnn oedd gann mil o bunneu. ac yna i rhyfelodd ar vrenhin Phrainc ac a Sion i vrawd a llawer o ddrwc a cholled o bob tu. Yr wythued vlwyddyn ir aeth kyngrair rhwng Phrainc a Lloegr ac a ymroes Iohn iw vrawd./

A marw heb ettifedd oi gorph oedran Crist 1200. ar .12. vlwyddyn oi wrogeth ac a gladdwyd ynn Phont Euerard

Ynghylch yr .21. vlwyddyn oi wrogeth ef holl Phrainc yn vn a gyvun a vnodd na bae i vn gwr eglwyssic dan boen o bechod marwol gael dwy eglwys./

Ar .9. vlwyddyn oi wrogeth ir ennillodd yr y Scottied Verwik ac ychydic wedi hynny ir entrysson ynn Northwmberlond a lladd gwyr a gwragedd a phlant yno./

Y .12. vlwyddyn o wrogeth Edward kaer yn Arvon i gwyharddwyd y deyrnas i Hugh Spencer y tad ac i hugh Spencer y mab trwy Barlment./

Yn y vlwddyn honn i kymerth Edward Prins Cymru wrogeth Gien ac Acqwitan ac a wnaeth ho maets i Edward .3. edd i dad am hynny Ynghylch 40. vlwddyn o goroniad Edward y .3.edd Dampetyr o Spaen a vyriodd Harri i vrawd allan o vrenhiniaeth ac am hynny i diengis at Brins Edward oedd yr amser hwnnw yn y dre a elwid Bwrdeaux ar Petyr hwnn drwy nerth y Prins a roes maes i Harri i vrawd ac ai byriodd allan ac a laddodd bum mil oi wyr ac a gafas Petyr lawer o gestyll a threfydd drychefn yr rhai a ynnillyssai Harri i vrawd arno or blaen ac ychydic gwedi hynny

Yr .8.ed vlwyddyn o wrogeth Harri .6.ed i priododd Philip Duc o Byrgwyn Isabel verch Iohn brenhin Portiugal modryb brenhin Lloegr ac yn y neithor honn ir ordeinodd y Duc Philip y golden phlis./

Pan oedd oed Crist 1432. y .10.ed vlwyddyn oi wrogeth i coroned Harri .6.ed yn vrenhin yn Phrainc yn rhe Baris trwy lawer o anrhydedd a gwychder a chrio heddwch rhwng Lloegr a Phrainc .6. blynedd/

o wrogeth Harri 6ed i bu ymgyfaruod rhwng y brenhin ar Duc o Iork ar Vrent hieth yng Hent ond yn heddwch ir aeth. Y vlwyddyn ir ennillodd y Phrancod Aqwitayn yr honn a vuyssai Loegr er ynn amser Harri .3.edd nei drychan mlynedd ac ychwanec./

oi wrogeth ef yr .20.

Pan oedd oed Crist 1477. y vlwyddyn o wrogeth Edward y 4ydd y 17.ec i boddwyd Georg Duc o Clarens brawd y brenhin mywn tunnell o win yn y Twr gwynn./

Pan oedd oed Crist 1482. i bu varw Edward 4ydd yn nechre y 23. vlwyddyn oi wrogeth ef y .9.ed dydd o Ebrill ynn Westmestr ac yn Winsor i claddwyd

Pan oedd oed Crist .1486. yr ail vlwyddyn oi wrogeth i priodes ef Elsabeth verch brenhin Edward .4. a mis Medi nessa yn ol hynn i ganed Prins Arthur yn Winsiestr./

Pan oedd oed Crist .1500. yr .16. vlwyddyn o wrogeth Harri seithved i tiriodd arglwyddes Katrin chwaer yr Emperodr merch brenhin Spayn ym Hlumwth./

Y vlwyddyn honno i bu varw brenhin Harri .7.ed yr .21. dydd o vis Ebrill yn Richmownt y bedwaredd vlwyddyn arhugein oi wrogeth ac yn Westmestr i claddwyd./

Oed Crist 1523. y bymthegved o wrogeth Harri .8.ed ir aeth y Duc o Swpholk i Phrainc a dec mil o lu gid ac ef hyd tros Water Swm heb gynnic vn maes ac i dunustriodd llawer o drefydd a chestyll. a mis Rhagvyrr i troes drychefn./

Oedran Crist .1545. yr xxxvij vlwyddyn o wrogeth Harri .8.ed I rhwymwyd gwraic ynn y Smythphild wrth stak ar vedr i llosgi ond pardwn y brenhin a ddauth iddi kynn rhoi yr tan wrthi

Pan oedd oedran Crist yn .1546. ar .38. o wrogeth Harri .8.ed I torred penn Iarll Swrrey

Y vlwyddyn gyntaf o wrogeth Edward y .6.ed vis Awst ir aeth y Duc o Symersed ac Iarll Warwic a dirvawr luossogrwydd ganthun i y Scotlond ac yn agos i Edynbrow mywn lle a elwir Mwssebrowch i'mgyfarvu [~ ydd ymgyfarfu ] gwyr Lloegr a gwyr y Scotlond ac ynn y vrwydyr honno i lladdwyd pedeir mil arddec o Scottied ac a ddalwyd ynn garcharorion bymtheckant o arglwyddi a marchogion a gwyr boneddigion

Pan oedd oed Crist 1553. y chweched oi wrogeth y chweched dydd o vis Gorphennaf imadawodd Eduard chweched ar byd hwnn ac yn Winsor i claddwyd./