WASSANAETH..........1

Pan oedd oedran Crist 1554. I dauth yr hen wassanaeth ir Eglwys drwy Barlment drychefn./

WASSANETH...........4

Yr .16. vlwyddyn ir aeth rhwng y brenhin ac arlgwyddi Loegr achos efo a roes oi wassaneth allann y Saesson ac a gymerth yn i wassaneth ddieithred ac yn i gyngor

Yr .16. vlwyddyn ir aeth rhwng y brenhin ac arlgwyddi Loegr achos efo a roes oi wassaneth allann y Saesson ac a gymerth yn i wassaneth ddieithred ac yn i gyngor

Yn vn or Acts hynny priodi yr opheiriaid arall y gwassanaeth yn Saessonaec ar hen wassaneth Llading i ddyfod drychefyn./

Pan oedd oedran Crist 1555. mywn llawer lle yn y Deyrnas honn llawer phordd ar y Cominiwn ac ar y Sacrament oedd ar sawl ni throodd gid ar hen wassaneth a losged mywn llawer o leoedd yn yr ynys. Yn Llundein Rogers. yngHaer Loiw Hooper lle ir oedd ef yn Esgob a Pharrer Ynhy Dewi lle ir oedd ef yn esgob Doctor Taylowr yn Hadley yn Swpholk a Bradphord yn Llundein a Bland opheiriad yngHawnterbri a llawer y chwanec

WASTAD..............3

Brenhin Stephan a oresgynnodd gestyll a thai Escobion ac a roes i wyr ehunan ynddunt ar veddwl dala yn erbyn yr Amherodres yr honn ir oedd yn i phryderu yn wastad./

4 Hefyd bod yn wastad y Sacrament yn wastad vch benn yr allor megis i bu arferedic./

4 Hefyd bod yn wastad y Sacrament yn wastad vch benn yr allor megis i bu arferedic./

WATER...............6

Wiliam Ruphws nei Goch oedd ail mab i Wiliam Bastart ac a goroned yn Westmestr wyl Gosmws a Damian ac wedi gwledychu o hono .14. mlynedd i lladdodd Water Tyrel ef a saeth yn keissio saethu llwdwn yn y phorest newydd a wnaeth ef ac i dipheithyssai ef .52. o eglwyssi plwy yw gwneuthur ac yngaer Wynt i claddwyd ef heb neb ynn wylo ar i ol Dechreu Wiliam Goch vu y .17. dydd o vis Medi oedran Crist 1089.

Ynghylch hynn o amser Thomas o Woodstock Iarll Cambrits ewythr y brenhin ac wyth mil o lu gid ac ef trwy Phrainc hyd yn Water Swm ac o ddyno i Droys ai hynnill ac o ddyno i Asgwyn ac o ddyno i Vrytaen lle ir oedd Syr Iohn Mowntphord duc o Vrytaen ai kressawodd yn llawen

Oed Crist 1523. y bymthegved o wrogeth Harri .8.ed ir aeth y Duc o Swpholk i Phrainc a dec mil o lu gid ac ef hyd tros Water Swm heb gynnic vn maes ac i dunustriodd llawer o drefydd a chestyll. a mis Rhagvyrr i troes drychefn./

Pan oedd oed Crist 1540. yr .28. dydd o vis Gorphennaf Thomas Cromwel Iarll Essex ac arglwydd Water Hwngerphord a dorred i penne ynn y Twr hyl am dresson. Ac oni bai vynny o Dduw hynny e drigse Richard ap hoel esqwier a Sersiant of arms a Sion Lloyd mab dd ap hoel ddu gwr bonheddic a Hoel ap Syr Mathew prydydd a gwr g. a deuddec ychwanec o wyr Dyphryn Tyveidad am ovyn i kyfraith ac yno i gwnaeth Hoel y ddau Englyn hynn nid amgen./

Ac a roessont gri ymddiphynniant hwy y Deyrnas rhac yr y Spaeniards a dieithred eraill a thybied y kaen ganllyn [~ ganlyn ] a sevyll yn i hanghrediniaeth a goresgyn brenhines Mari a diley y phydd gatholic ac yno i dauth y Traeturiaid hynn i Rotsiestr ac yno i dauth attun yn gystal rai a anyssid o vaes Kent ac yngHent nid amgen Robert Rwdston. Cwtbert Vychan Water Mantels, Kneuet, Godphrey a llawer ychwanec ac er a ddauth attun o bob tir etto er hynn Cawnterbri a vu gowir yn gymaint a thrwy borth Duw a synwyr a gwroleth Iohn Twein Maer ai gyd vrodyr ac aldermen y Dref a nerth a chynhorthwy kowiried eraill ymddiphynnwyd y Dre hyd nad aeth vn o honi erioed at Weiat nac at vn oi barti

A chwedi hynny Robert Rwdston Wiliam Cromer Brett Cutbert Vychan mab Siamys Vychan o Hergest. Harri Vain, Thomas Culpeper o Aelphort a Chnevet, a Water Mantels ac arglwydd Iohn Graye a Syr Leonard Diggs a vyrwyd am Dresson ac ynn y man gwedi i bwrw ir aethbwyd a hwynt ir Twr gwynn yngharchar ac ir oedd arglwydd Gray a Syr Iams Cropht ynghyfeillach y Duc o Swpholk ynn y Rebel hwnnw./

WATWAR..............2

Amgylch y .10.ed vlwyddyn o goroniad brenhin Stephan ir rhoes yr Iuddeon vachgen ar y groes ar Dduw Pasc o ddirmic ac o watwar ar Grist ac ar y phydd gatholic.

Ynghylch yr amser hwnn ir oedd lawer o Iuddeon yn Lloegr ac ynghylch y Pasc yn arfer o roi plant ar y groes y ddynwared marwolaeth Crist ac o ddirmic ac o watwar arno ac ar phydd y Cristnogion./

WEDDIO..............1

12 Hefyd ni a ddisyfem ar ras y brenhin roi hanner tiroedd y tai o grefydd vddun drychefn i gynnal gwassanaeth Duw ynddun ynn enwedic i ddau Dy o honun ymhob Sir i weddio dros i ras ef a thros vyw a meirw./

WEDI................10

Wiliam Ruphws nei Goch oedd ail mab i Wiliam Bastart ac a goroned yn Westmestr wyl Gosmws a Damian ac wedi gwledychu o hono .14. mlynedd i lladdodd Water Tyrel ef a saeth yn keissio saethu llwdwn yn y phorest newydd a wnaeth ef ac i dipheithyssai ef .52. o eglwyssi plwy yw gwneuthur ac yngaer Wynt i claddwyd ef heb neb ynn wylo ar i ol Dechreu Wiliam Goch vu y .17. dydd o vis Medi oedran Crist 1089.

Gwedi hynny i kynnullodd y brenhin bower mawr ar Amherodres a gilodd i Rydychen ac yno i rhodd y brenhin i wyr wrth y dref ond yr amherodres a gonveiwyd allan ar hyd nos a hi aeth i Walingphord ac wedi hynny ir aeth i Normandi heb vawr gid a hi

Y .3.edd vlwyddyn i dauth ef i Gymru a dirvawr lu gantho ac a ryolodd yno ac wedi hynny i hadeilodd gastell Rhuddlan

Yr .8.ed vlwyddyn i dalwyd Wiliam brenhin yn y Scottied ac wedi gwneuthur homags a llw kyweirdeb i vrenhin Harri i gyllyngwyd. Ar .10.ed vlwyddyn ir aeth Saint Thomas Archesgob Cawnterburi ynn keissio ymddiphin kyfiownder yr Eglwys ar gil or deyrnas i Rufain i gwyno wrth Bab Rhufain rhac y brenhin ac i ddowedud y pynke ir oedd ynn i codi ynn erbyn kyfreith a chyfiownder ar y Deyrnas Eithr wrth dretment y Pab a Lewys brenhin Phrainc i canhiadodd y brenhin iddo i Archesgobeth drachefyn ac ni bu hir gwedi hynny hyd pann laddwyd

Ar benn y chydic wedi hynny wrth annogieth [~ anogaeth ] brenhin Phrainc a brenhin y Scotlond a llawer ychwanec y rhyfelodd ynn erbyn Harri i dad a rhyngthunt i bu lawer maes ond y tad oedd ynn ei hynnill ac ir mab i gorfu plygu a deissif heddwch. Ac yn y rhyfel hwnn i dalwyd Wiliam brenhin Scotlond ac i carcharwyd ac i rhoes am i illyngdod dre Gaerleil a nuw castel vpon Tein a thyngu byth lw kowirdeb ir brenhin efo ai ganllynwyr [~ ganlynwyr ] ynteu a gwneuthur homaets pann ovynnid/

Yn i amser ef i bu y vattel yn Lewys yn Sowthsex a battel y barrwnnied yn Ewsam oed Crist yna 1265. yr 48. o vrenhiniaeth ac wedi gwledychu o hono .55./

Ar .9. vlwyddyn oi wrogeth ir ennillodd yr y Scottied Verwik ac ychydic wedi hynny ir entrysson ynn Northwmberlond a lladd gwyr a gwragedd a phlant yno./

gwedi hynny i bu vrwydr rhwng arglwyddi Lloegr ar brenhin ynn lle a elwir Browghbridg ac yno i lladdwyd llawer o varwnnied Lloegr ac wedi hynny Iarll Lancastr a llawer o varwnnied ereill a marchogion a ddienyddwyd ynn anrhugaroc./

Ac am hynn Richard Iarll Cambrits, arglwydd Scrwp a Syr Thomas Gray marchoc ar i marwolaeth a gyphessodd ac a addefodd mae brenhin Phrainc ai parysse vddunt. Ac wedi hynny ir aeth y brenhin ar i siwrnai ac i tiriodd nosswyl Vair gyntaf ynghid Kanx yn Normandi ar ail dydd i rhoes ef sawd wrth dref Harphluw ar .37. dydd gwedi hynny i rhoed y dref i vynu iddo

Oed Crist 1408 Iohn oldcastel marchoc ac arglwydd Cobham a grogwyd ac wedi hynny a losged ar vlwyddyn honn i sowdwyd Roon ar ddwr ac ar dir ar .19. o vis Ionor ir ymrodd y dre a chwedi hynny ir ymroes holl Normandi./

WEIAT...............12

Y vlwyddyn honn y .15. dydd o Ionor Syr Thomas Weiat Georg Harper, Henri Isley a Leonard Diggs ac eraill a ddechreuodd ryfela yn erbyn y vrenhines ar goron yn Rhe Maedston yngHent./

i hanghrediniaeth a goresgyn brenhines Mari a diley y phydd gatholic ac yno i dauth y Traeturiaid hynn i Rotsiestr ac yno i dauth attun yn gystal rai a anyssid o vaes Kent ac yngHent nid amgen Robert Rwdston. Cwtbert Vychan Water Mantels, Kneuet, Godphrey a llawer ychwanec ac er a ddauth attun o bob tir etto er hynn Cawnterbri a vu gowir yn gymaint a thrwy borth Duw a synwyr a gwroleth Iohn Twein Maer ai gyd vrodyr ac aldermen y Dref a nerth a chynhorthwy kowiried eraill ymddiphynnwyd y Dre hyd nad aeth vn o honi erioed at Weiat nac at vn oi barti

Y .30. dydd or mis hwnnw i dauth y Duc o Northpholk i Strond ac a raeodd i lu yn erbyn Weiat yn Rotsiestr eithr gwyr Lundein ai Captenied Breian Phits Wiliam a ddauthe gid ar Duc yn erbyn Weiat a ddiangodd o ddiwrth y Duc at Weiat a braidd i diangodd y Duc./

Y .30. dydd or mis hwnnw i dauth y Duc o Northpholk i Strond ac a raeodd i lu yn erbyn Weiat yn Rotsiestr eithr gwyr Lundein ai Captenied Breian Phits Wiliam a ddauthe gid ar Duc yn erbyn Weiat a ddiangodd o ddiwrth y Duc at Weiat a braidd i diangodd y Duc./

Y .30. dydd or mis hwnnw i dauth y Duc o Northpholk i Strond ac a raeodd i lu yn erbyn Weiat yn Rotsiestr eithr gwyr Lundein ai Captenied Breian Phits Wiliam a ddauthe gid ar Duc yn erbyn Weiat a ddiangodd o ddiwrth y Duc at Weiat a braidd i diangodd y Duc./

yr ail dydd ir aeth Weiat i Cooling ac i dalodd arglwydd Cobham a Duw Iau gwedi hynny ir aeth y vrenhines ac arglwyddi Lloegr gid a hi i Ild hawl ac a wnaeth i deissif ar y Maer ac ar y dref ac a orchmynnodd vddunt vod yn gowir iddi ei nerthu hi ac ei chynorthwyo yn erbyn Weiat ai gyfeillon A phawb a gytunodd o wyllys i galon i vyw a meirw gida hi yn y kweryl./

yr ail dydd ir aeth Weiat i Cooling ac i dalodd arglwydd Cobham a Duw Iau gwedi hynny ir aeth y vrenhines ac arglwyddi Lloegr gid a hi i Ild hawl ac a wnaeth i deissif ar y Maer ac ar y dref ac a orchmynnodd vddunt vod yn gowir iddi ei nerthu hi ac ei chynorthwyo yn erbyn Weiat ai gyfeillon A phawb a gytunodd o wyllys i galon i vyw a meirw gida hi yn y kweryl./

A noswyl Vair y Kanhwyle Weiat ai barti a ddauth i Sowthwerk dan dybied i herbynniyssei wyr Llundein ef y mywn val y hyddowssen [~ haddawsent ] Eithr y bont a godyssid yn i erbyn ef ac arglwydd Haward yn yr vn Comissiwn ar Maer megis i gryfach i ymddiphin y dref.

Y .6.ed dydd o vis Chwefrol ir aeth Weiat i Gingston dros y dwr ac yno ar nos kynn hynny i kilodd llawer o ddiwrtho ac ef aeth phwrdd dduw merchyr y lludw y .7.ed dydd o vis Chwefrol efo ai barti a ymlidwyd rhyd [~ ar hyd ] y meyssydd ac a ddalwyd ond Weiat aeth kynn hynny i Siaring Cross ac i Phlit Strit kynn i ddala a vuassai yn Lwdgat a phan welas y porth yn gayad e droodd drychefn. a Chnevet megis traetur a saethodd gwnn at y Cowrt gat ar Rebel hwnn a ddechreuwyd yngHent a Defnsir trwy Syr Gawen Carw Syr Pityr Carw, Gibbs, Champernham

Y .6.ed dydd o vis Chwefrol ir aeth Weiat i Gingston dros y dwr ac yno ar nos kynn hynny i kilodd llawer o ddiwrtho ac ef aeth phwrdd dduw merchyr y lludw y .7.ed dydd o vis Chwefrol efo ai barti a ymlidwyd rhyd [~ ar hyd ] y meyssydd ac a ddalwyd ond Weiat aeth kynn hynny i Siaring Cross ac i Phlit Strit kynn i ddala a vuassai yn Lwdgat a phan welas y porth yn gayad e droodd drychefn. a Chnevet megis traetur a saethodd gwnn at y Cowrt gat ar Rebel hwnn a ddechreuwyd yngHent a Defnsir trwy Syr Gawen Carw Syr Pityr Carw, Gibbs, Champernham ac eraill a Syr Pityr Carw a gilodd dros y mor./

Harri Islye yn dyvod at Weiat a gyfarfu arglwydd Abergeyni a Mastr Warham a Wiliam Sentler ac ef ac ynteu a ddiangodd i Hamsir ac yno i dalwyd mywn dillad Llongwr ai wyneb gwedi anphurfo a glo ac a thom ac velly y dauthbwyd ac ef i Lundein./

Yr .11. dydd o Ebrill i torred penn Weiat yn y Twr hyl ac i kwarterwyd ac i danfonwyd o le i gilydd ai benn a roed ar y krogprenn yn Hay hyl

WEITHIAN............2

] Wiliam Gwnkwerwr weithian

Weithian llyma henwaeu pendevigion o Scotlond a las ynn y maes nid amgen./