SYRTHIODD...........2

Pan oedd oed Crist 1428. i rhoed sawd wrth dref Orliawns a Syr Iohn Phostolph a llu gantho aeth o Baris tu ac yno a bwyd gantho ac yna ar y phordd i kyfarvu llu or Phrancod ac ef ac yn ol hir ymladd i syrthiodd y maes ir Saesson ac yno i llas or Phrancod .25. cant ac i dalwyd xij cant yn garcharorion./

Y vlwyddyn honn i dauth Iarll y Mars ac Iarll Warwic ac i tiriyssont yn Sandwits ac i daethan i Lundein lle i cressawyd yn anrhydeddus A chwedi hynny ir aethont a phump mil arhvgein o lu ganthun i gyfarvod ar brenhin yr hwnn oedd ai lu gantho yn emyl Norddhampton ac yno i bu yr maes ac yno i syrthiodd y maes i Iarll y Mars ai barti ac o du yr brenhin i llas y Duc o Bwckingam ac Iarll Salsbri a dec mil y chwanec o Saesson./

T...................1

Y vlwyddyn honn i llosged opheiriad a dau Lyg ynn Winsor ac i criwyd rhyfel rhwng Lloegr a Phrainc. Yr ail vlwyddyn i bu veirw llawer yn Llunden ac i symudwyd y term i St Albons.

TACHWEDD............3

A thra oedd Edwart yn y siwrnai honno brenhin Harri drydydd i dad a vu varw yr .16. o vis Tachwedd oedran Crist yna 1272. ac yn Westministr i claddwyd./

Mis Tachwedd y vlwyddyn honn i torred penne Abad Reading ac Abad Glassynburi ac Abad Colchester./

Y vlwyddyn honn y mis Tachwedd Nicolas Rydlei a Hugh Latimer a losged ynn Rhydychenn ar Grawys gwedi hynny Cranmer Archescob Cawnterbri or blaen gwedi iddo vnwaith recantio a losged./

TAD.................3

Ar benn y chydic wedi hynny wrth annogieth [~ anogaeth ] brenhin Phrainc a brenhin y Scotlond a llawer ychwanec y rhyfelodd ynn erbyn Harri i dad a rhyngthunt i bu lawer maes ond y tad oedd ynn ei hynnill ac ir mab i gorfu plygu a deissif heddwch. Ac yn y rhyfel hwnn i dalwyd Wiliam brenhin Scotlond ac i carcharwyd ac i rhoes am i illyngdod dre Gaerleil a nuw castel vpon Tein a thyngu byth lw kowirdeb ir brenhin efo ai ganllynwyr [~ ganlynwyr ] ynteu a gwneuthur homaets pann ovynnid/

Yn yr .11. oi goroniad i bu vrwydr rhyngtho ar Scottied yn Swydd Iork yn lle a elwid Mytton ar Saesson a golles y maes ar brenhin oedd i gyd wrth lywodraeth Hugh Spencer y tad ar mab ac ni charent hwy nar kyphredin nar kyphredin hwynteu

Y .12. vlwyddyn o wrogeth Edward kaer yn Arvon i gwyharddwyd y deyrnas i Hugh Spencer y tad ac i hugh Spencer y mab trwy Barlment./

TAFOD...............1

Harri seithved a ddechreuodd wledychu pan oedd oedran Crist 1485. ar .13.ec dydd o vis Hydref i coroned ef yn Westmestr ar Harri hwnnw oedd vab Edmwnd Iarll Richmownt ap Owain ap Meredydd ap Tudur ap Gronwy ap Tudur ap Gronwy ap Ednyfed Vychan ap Kynwric ap Ioreth &c. ac a vu vrenhin anrhydeddus clodvawr kadarn kreulon dewr trugaroc, kyfion, kelvyddus anodd i berchen tafod draethu i weithredoedd da./

TAI.................2

Y vlwyddyn honn i gwnaethbwyd na bai i arglwydd nac i neb amgen roi lifre na gyne i neb oi tenantied ond ei gweission oi tai

12 Hefyd ni a ddisyfem ar ras y brenhin roi hanner tiroedd y tai o grefydd vddun drychefn i gynnal gwassanaeth Duw ynddun ynn enwedic i ddau Dy o honun ymhob Sir i weddio dros i ras ef a thros vyw a meirw./

TALBOT..............5

Pan oedd oed Crist 1429. i torrodd y sawd wrth Orliawns ac ir ennillwyd llawer o drefydd a chestyll nid amgen Geneuile Menin a Phort a .5. mil o wyr oedd gan arglwydd Talbot a their mil arhugein or Phrancod ac yno i dalwyd yn garcharorion arglwydd Talbot ac arglwydd Scals ac eraill ac or Saesson i llas hyd xij cant A hynny a vu lawen gan Ddolphyn ac eraill oi ran ef./

Pan oedd oed Crist 1429. i torrodd y sawd wrth Orliawns ac ir ennillwyd llawer o drefydd a chestyll nid amgen Geneuile Menin a Phort a .5. mil o wyr oedd gan arglwydd Talbot a their mil arhugein or Phrancod ac yno i dalwyd yn garcharorion arglwydd Talbot ac arglwydd Scals ac eraill ac or Saesson i llas hyd xij cant A hynny a vu lawen gan Ddolphyn ac eraill oi ran ef./

Pan oedd oed Crist 1441. ir aeth dau lu ar vnwaith i Phrainc vn a ddanvonwyd i Bickardi ac arglwydd Talbot i roi sawd wrth dref Dip. Ar duc ehunan ac yn i gwmpeiniaeth y Duc o Somersed aeth i Angeow.

i rhoed Ron i vyny i vrenhin Phrainc a chann mwyaf holl drevydd Normandi Ar duc o Somersed ac arglwydd Talbot a ymedewis./

Pan oedd oed Crist 1453. ir ennillodd Iarll y Mwythic Vwrdeaux a llawer o drefi yn Gasgwyn ac yn y maes yngHastylton i llas yr Iarll ai vab arglwydd Talbot a llawer o gaptenniaid Loegr./

TALODD..............3

o wrogeth brenhin Richard i gillyngwyd oi garchar ac i talodd i arianswm yr hwnn oedd gann mil o bunneu. ac yna i rhyfelodd ar vrenhin Phrainc ac a Sion i vrawd a llawer o ddrwc a cholled o bob tu. Yr wythued vlwyddyn ir aeth kyngrair rhwng Phrainc a Lloegr ac a ymroes Iohn iw vrawd./

Ac ir Rhyfel hwnnw i talodd i Lleniaid y kyfryw daliad ac na thalyssid i vath or blaen./

Ar vlwyddyn honn i rhyddhawyd y Duc o Orliawns a vuysse yngharchar yn Lloegr er ys .25. mlynedd ac yn i ranswm i talodd y Duc o Byrgwyn bedwar cann mil o gorone./

TALYSSONT...........1

Ynghylch y .54. oi vrenhiniaeth i kymerth y brenhin gymeint o ddigofeint wrth wyr Llunden ac i gwaharddodd vddunt i rhydddab yn i law ehun Eithr drwy gymodreddwyr rhyngthun i prynyssont y rhydddab ai libertis ac i talyssont ir brenhin vgen mil o vorke./

TAN.................1

Oedran Crist .1545. yr xxxvij vlwyddyn o wrogeth Harri .8.ed I rhwymwyd gwraic ynn y Smythphild wrth stak ar vedr i llosgi ond pardwn y brenhin a ddauth iddi kynn rhoi yr tan wrthi

TANAGUY.............1

ar Duc o Orliawns ar i liniau yn dywedud i chwedyl wrth y Dolphyn i dauth Tanaguy Dukastl ac a drewis y Duc ar i benn a hatsied ac velly yn waradwyddus i mwrdrywyd y Duc o Orliawns. Ar vlwyddyn honno ir ennillodd y brenhin Harri .5.ed dref Bontoys ac i crynodd Paris a holl Phrainc rhac ofn./

TANLLYD.............1

tanllyd hennllaw Iarll y phynnonn torr a chwila trwy i chalonn twyn i hais Syr Tomas Ion. Braint Syr Rys dyrys derwen /

TARIODD.............3

Y vlwyddyn honn i dauth arglwyddes Margred brenhines Scotlond a chwaer brenhin Lloegr i Loegr ac ynn Harbottel i ganed iddi verch a elwid Margred. A mis Mai i dauth i Lunden ac i tariodd vlwyddyn.

Yr .8.ed dydd o hydref i dauth Dolphyn o phrainc a phower mawr gantho a champio y Morgeisseyn a danfon i drwmpeter a chann march gid ac ef tu a Bwlen ac a ddeuthont lle buyssei y brenhin ynn campio ar Trwmpeter a ddauth wrth Vwlen iat ac a ganodd i Drwmpet i geiso dyfod at arglwydd Debiti ac yno i tariodd o naw ar y gloch kynn hanner hyd dau ar y gloch gwedi hanner. ac i hagorwyd y porth iddo ac i dauth gerr bronn arglwydd Debiti ac a ddowod /

Y .24. dydd ynghylch tri ar y gloch gwedi hanner i dauth ef oi letty ar i draed ac arglwydd Stiwart ac Iarll Derbi gid ac ef ac Iarll Penfro a llawer o Ieirll a gwyr mawr eraill oi vlaen ac ar i ol ac ynte wrtho ehun ynn y kanol ac velly ir aeth ir Cowrt ac yno i tariodd ychydic ac o ddyno ydd aeth ir Mynstr ar vam Eglwys i Osber./

TARIYSSON...........1

Mis Mowrth y vlwyddyn honn Syr Andro Dwdley Veis neu Vnder Admiral Lloegr ar y mor a ddalodd ddwy long a llawer o garcharorion ac a ddauth a hwynt i Orwel hafn ac yno i tariysson wrth blesser y brenhin

TARRIODD............1

Oed Crist .1520. I torred penn y Duc o Bwckingam y .22. dydd o Vai. Y mis yr aeth y Cardinal i Galais i geisso heddwch rhwng brenhin Phrainc ar Emperodr ac yno i tarriodd hyd vis Rhacvyrr heb nes i heddwch

TAYLOWR.............1

Pan oedd oedran Crist 1555. mywn llawer lle yn y Deyrnas honn llawer phordd ar y Cominiwn ac ar y Sacrament oedd ar sawl ni throodd gid ar hen wassaneth a losged mywn llawer o leoedd yn yr ynys. Yn Llundein Rogers. yngHaer Loiw Hooper lle ir oedd ef yn Esgob a Pharrer Ynhy Dewi lle ir oedd ef yn esgob Doctor Taylowr yn Hadley yn Swpholk a Bradphord yn Llundein a Bland opheiriad yngHawnterbri a llawer y chwanec

TEIN................1

Ar benn y chydic wedi hynny wrth annogieth [~ anogaeth ] brenhin Phrainc a brenhin y Scotlond a llawer ychwanec y rhyfelodd ynn erbyn Harri i dad a rhyngthunt i bu lawer maes ond y tad oedd ynn ei hynnill ac ir mab i gorfu plygu a deissif heddwch. Ac yn y rhyfel hwnn i dalwyd Wiliam brenhin Scotlond ac i carcharwyd ac i rhoes am i illyngdod dre Gaerleil a nuw castel vpon Tein a thyngu byth lw kowirdeb ir brenhin efo ai ganllynwyr [~ ganlynwyr ] ynteu a gwneuthur homaets pann ovynnid/

TEMYS...............1

Pan oedd oed Crist 1435. i bu rew o ddydd gwyl St y Katrin hyd dydd gwyl Saint Valentein hyd na allodd na llong na bad rodio Temys./

TENANTIED...........1

Y vlwyddyn honn i gwnaethbwyd na bai i arglwydd nac i neb amgen roi lifre na gyne i neb oi tenantied ond ei gweission oi tai

TENTS...............1

Y vlwyddyn honn i rhoes y Duc o ______ sawd wrth Galais ac arglwydd Croy sawd wrth y Geins. Ac yboludd gwedi hynn i dauth arglwydd Protector ac i llongodd tu a Chalais ar Duc ac arglwydd Croy ar hyd nos a gilodd ac yn i hol i gydowssont i tents ai paviliwns ai hordnawns./

TERFYSC.............1

Pan oedd oed Crist .1434. y 12.ed vlwyddyn o Harri .6.ed i tyddodd [~ tyfodd ] terfysc rhwng Regal Phrainc ar Duc o Byrgwyn yr hwnn a wnaeth drwc mawr i Loegr ac i Vyrgwyn

TERFYSGWR...........1

Y vlwyddyn honn yr .28. dydd o vis Ionor i bu varw brenhin Harri .8.ed terfysgwr kyfreith Dduw a chyfreith ddyn

TERM................1

Y vlwyddyn honn i llosged opheiriad a dau Lyg ynn Winsor ac i criwyd rhyfel rhwng Lloegr a Phrainc. Yr ail vlwyddyn i bu veirw llawer yn Llunden ac i symudwyd y term i St Albons.

TERVYSC.............1

Richard gyntaf yr ail mab i Harri yr ail a goronwyd yn vrenhin Lloegr y .3. dydd o vis Medi oedran Crist .1189. y Richard hwnn a elwid Richard Cwrdeleion. Y vlwyddyn gyntaf o Richard Gwrdeleion dau vaeli oedd lywodraethwyr ar Lundain. Yr amser hwnn y cwnnodd tervysc rhwng gwyr Llundain ar Iuddeon oedd ynddi gan vaint i rhyfic ai balchedd ac i sbeiliwyd ac i dyrwyd phwrdd

TERWYN..............1

Oed Crist .1517. I rhoed Terwyn a Thwrne i vrenhin Phrainc eilwaith. Yr ail vlwyddyn y dewisswyd Siarls bumed yn Emperodr Rhufain. Ar vlwyddyn honn i danfoned Iarll Surrei i Iwerddon./

TEURU...............1

o vrenhin Sion i bu drafes mawr rhwng pennaethied Lloegr ai harglwyddi a chyphredin y Deyrnas ynn gymaint ac i gorfu ar y brenhin ddanvon i Phlawndrs am nerth ac arglwyddi Lloegr a ddanvonodd at Lewys vab Philip brenhin Phrainc ac ai kymerson ynn lle brenhin arnun ac ai kadarnhausson i ryfela yn erbyn brenhin Sion. A chynn diwedd y rhyfel hwnn i clefychodd y brenhin ac i bu varw yn Nywark vpon Trent y .19. o vis Hydref oedran Crist .1216. Ond rhai y sydd ynn teuru mae Mynach ai gwenwynodd ef ynghaer Wrangon ac yno i claddwyd./

TEW.................1

Yn yr amser hwnnw ir oedd newid ar bob peth yn Lloegr na bu na chynt na chwedi i vath. Chwarter o wenith er ijd a gwyd er ijd a pharchell er jd ych tew er vjs ac viijd a davad vras er vjd

TEWKSBRI............2

Ac ar vyrr ynn ol y maes hwnnw i kymerth brenhines Margred Seintwari y Mewley yn Hamsir ac atti i dauth y duc o Somersed ac Iarll Defnsir a llawer y chwanec o lu a brenhin Edward a llawer llu mawr gantho a ymgyfarvu ac wynt yn emyl Tewksbri ac yno i bu vaes creulon rhyngthun ond brenhin Edward ai duc a brenhines Margred a ddalwyd ac a roed ac Edward i mab gerr bronn y brenhin a vwrdrwyd yn gwilyddus./

Ar maes yn Tewksbri ar dduw Sadwrn y 4ydd dydd o Vai a Duw llun gwedi hynny i torred penne Edmwnd Duc o Somersed a Phrior Saint Iohns o Gaerusalem ac ychwanec ac i danfoned brenhines Margred yngharchar i Lunden yr honn gwedi hynny a brynodd i Thad ac i danfoned i Phrainc./

TEYRNAS.............1

ac ef a gwnkweriodd Acton ond ar vyrder gwedi hynny ir aeth travais rhyngtho a brenhin Phrainc. A Philip brenhin Phrainc a drodd adref ac a ddipheithiodd Normandi ac a gynghorodd Sion brawd brenhin Richard i gymryd llywodraeth teyrnas Loegr yn absen i vrawd. Gwedi hynn brenhin Richard a ennillodd ir Cristynogion dre Ioppe ai hamgylchion ac a roes y Twrk mewn llawer maes ynn y kwilydd./

TEYRNASSU...........3

Pan griwyd Edward yn vrenhin efo a ganllynodd [~ ganlynodd ] vrenhin Harri .6.ed tu ac Iork ac a gyfarvu ai lu yn y lle a elwir Towton ac yno i bu vaes kreulon rhyngthun ond Edward ai hennillodd. Ac yn y maes hwnnw i llas chwe mil arhugein a seithgant ac yno i lladdwyd Iarll Northwmberlond ac Iarll Westmerlond ac arglwydd Cliphord a llawer ychwanec ar brenhin Harri a gollodd i gyd ac a gilodd or Deyrnas gwedi teyrnassu dair blynedd arbymthec arhugein a chwe mis./

Richard y .3.ydd a ddechreuodd teyrnassu yr .21. dydd o vis Myhevin oedran Crist .1483./

Harri wythved a ddechreuodd teyrnassu y .22. dydd o vis Ebrill oedran Crist 1509. ac a goroned yn Westmestr ddydd gwyl Ieuan Vedyddiwr nessaf at hynny./