Adran o’r blaen
Previous section


[O Dduw nef, pa vyd yw hi ar ddynion, NLW 13070B, 18-20. (= HG 11)]

O dduw nef pa vyd yw hi ar ddynion
dialedd a rhoist vel ar dalon

[td. NLW 13070B, 19]
darostwng idd wyd bawb yn driston
marfolaeth a wnaeth mawr ovalon
e vagwyd yn gwlad bendefigion
y dygodd duw holl gymodogon
y ddynwyd y kael yr nen ddynion
o 'i vebaint ve dyg duw hwy 'n vaibon
y llysoedd lle bu egin llaison
ny thygiawdd yn bryd aeth yn waigon
o gwenfair y 'th blwyf gwae 'n hwyr gwainon
tir lidnerth a 'th blwyf gwaer tylodion
a dewi dy blwyf lef brain duon
llwydd kewydd bu ddwyn lladd y kywion
ry dannwrth ny wlad i rhy dynion
arythlef ar dduw trist hiraethlon
kerdd orwag oedd gynt gwaith kerddorion
poen adfyd a wnaeth pawb yn vudion
dwyn matho 'n y ol nyd ym waithon
brawd Adda vras oedd ar brydyddion
ny welwn i kair gwnawn ni wnelon
mab wiliam gan dduw er ambilion
a 'i 'dwaenai e 'n dda ymysg dynion
a 'i gwelas ve gan gwae i galon
roi gairav am wys yn rhagorion
digryvach na neb o 'r digryvion
ny gwindai ai blas mawr ny gwyndo[n]
tra haelach nag vn o 'r tri haelion

[td. NLW 13070B, 20]
oes daunydd a bod degoes dynion
i gwelir ny byd vab vn galon
dwyn harri 'n y ol nyd anhirion
brywysgerdd a wnaeth odlav braisgon
brytaniaidd nyd dim yw bryd dynion
nav siarad am gael oesav hirion
sion airav mor ddoeth a sain sieron
yn siroedd oedd vab domas wirion
gwir jesu erjoed a garyson
e dygawdd duw lan gymodogon
glynn ogwr lle bu vairdd glynogion
ar ddiwedd y byd hwy ddarfyon
o dyrwyd ir mab dydded oeron
o vairig e vaeth gwawd yn vyrion
ym methiant ny byd yma waithon
maen wbwb ny hol nef i 'r maibion
Thomas ap jeuann ap Rys a 'i kant 39

[Kreawdr yn kar, nef a daear, NLW 13070B, 20-3. (= HG 12)]

Kreawdr yn kar nef a daear
mor ag att hynn a sydd yndyn
gair duw oedd e yn y dechre
a duw yw 'r gair a ddyg gwenfair
yn dri ag vn duw yn kalyn
tad mab hevyd a glan ysbryd

[td. NLW 13070B, 21]
yn vn a thri 'n y baichogi
ag er i ddwyn mair sydd vorwyn
yn dduw nevol yn ddyn knawdol
yn vara a gwin ag yn vrenin
ag nyd ffyddlon dim o 'r kriston
ny bo 'n kredy vod e velly
mawr o gariad a roes y tad
dduw nef arnom ni 'r kristnogion
vo wnaeth angel v' aeth yn gythrel
dyna sampol i ni 'r bobol
penna gairbronn yr engylion
a theka i bryd a 'i wedd hevyd
pan valchioedd ef a syrthioedd
er dangos bwedd idd a 'r balchedd
kenfigenny a thrachwanty
ar balchedd a /r/ llid a syrthia
mae 'r pedwar hynn ar vn gwraiddyn
ag vn ny bydd heb i gilydd
ar sawl i bo /n/ hwy 'n y galon
mae duw yddo gwedy ordro
poen vffernol yn dragwyddol
a diva vo /n/ tyvy o hano
ailwaith y naf duw wnaeth Addaf
ve a 'i gymar o bridd daear

[td. NLW 13070B, 22]
ve rhoes yddyn hwy 'r holl vyd hynn
a lle i orffwys yn y bradwys
saith awr yn bring i bu 'r taring
gynt na gado /r/ diawl yw twyllo
am hynn gorfod arnynt ddyvod
ylldau /n/ hoethon i lynn ebron
heb gael trwyddyd yddy gymryd
ond gwellt a dail vel dau anevail
a byw 'n y byd trwy vawr ovyd
gwedy gorfod y tri phechod
y glothineb a 'r godineb
a 'r diogi vel dyna 'r tri
a 'r pechodau wnaethont hwyll dav
hynn yma gair yn y kyvair
newyn noethi kynen tlodi
kwilydd klevyd poen daisyvyd
'dd ym ni 'n dwedvd yn bod ni gyd
yn vaibon y dduw a 'i garu
a gwaeth na 'r kwn yn pan ddwedwn
yn vn amser pader noster
ony bai 'n bod o 'n hen bechod
yn meddylio ar droi ato
[m]arddel a 'r tad yw 'n dwedvdiad
[a]n klonav /n/ vn a 'n tri gelyn

[td. NLW 13070B, 23]
y knawd a 'r da yw 'r hain yma
a 'r kythrel sy /n/ peri kary
Thomas ap jeuann ap Rys a 'i kant 40

[Y ddelw auraid ddolurys, NLW 13070B, 23-4. (= HG 13)]

Y ddelw auraid ddolurys
delw dduw dy alw i ddys
y grog wyn gwyarog wyd
lan gwiniaith o langynwyd
llvn y mab rhad jradboen
ny llvn i bu 'n llawn o boen
edrych ar hyd y drych hwnn
velly bu jesu 'n y basiwnn
meddyliwn am i ddolur
maen gred yn weled i gur
ofni heb raid yn vab bronn
ir oedd dduw yr jddewon
vae wyry vam ef ar var
i gilio rhag gwaew galar
herwa 'n wr talh hirwyn teg
yddoedd jesu a 'i ddauddeg
sidas anwylwas ydoedd
chwarav /m/danaw ddifav 'dd oedd
er gwerthy bronn gwirionfab
ef ai 'r vn mes ef a 'r mab

[td. NLW 13070B, 24]
gwedy dyvod travod trwg
d' alon oedd o vewn d' olwg
dy vradwr gwenaithwr gwann
a gaisav gael dy gusan
eth rhwymawdd dy nawdd duw ner
yr wyth bilain wrth biler
dyrny gwiw jesu grasol
o dwy ffust gord rhwng dau ffol
divai rannoedd duw vrenin
i gnawd ef yn gann a gwin
dyfr a gwin dy vri a gad
eli vair vu lef airad
dyvod a chawg a dyfwr
yd yn llawn da jawn wyd wr
ar dy ddaulin vrenhinwaed
ogylch droi a golchi draed
addef o wiw dduw yddynt
a gad am waith eva gynt
hoelo 'r dwylo ny halaeth
a 'i draed ef ar drydy vaeth
diod a ddauth gwedy ddwyn
gwin egr bystl a gwenwyn
Thomas ap jeuann ap Rys a 'i kant 41

[td. NLW 13070B, 25]

[Gwrandewch ddau air, NLW 13070B, 25-6. (= HG 14)]

Gwrandewch ddau air trwy gennad ma[ir]
o lawenydd er mwyn y dydd
dauthym i 'r byd heb gadernyd
na mawr o dda os meddyla
a phan elo i 'r pridd ar gro
gennyf nyd a dim oddyma
na da 'n y byd na mawr olyd
ond krys a vo a dau glwm arno
vo ddaw dydd brawd a phawb 'n y knawd
i wrando barn gyvion gadarn
pan ddel gwaithred korff ag ened
ag ysgryven pawb 'n y dalken
yno i govyn yn harglwydd yn
a gadwyson ni 'r gorchmynion
pwy sy ddychyn yr amser hynn
wedyd mae do yn wir wrtho
v' arglwydd jesi ny 'ch gwelson ni
ny byd yno erjoed yn kaiso
gwelsochwi 'r gwann vel vy hvnan
ym henw j 'dd oedd e 'n erchi
roesoch yddo yddy swkro
chwi kewch engwledd y drigaredd
mae tri gelyn trwm y 'n herbyn
y knawd a 'r byd a 'r drwg ysbryd

[td. NLW 13070B, 26]
a 'r tri hynny trwy dwyll a sy
yn troi 'r ened i 'r kaethiwed
llesgedd gwae ni a diogi
a glothineb trwm yw 'r ateb
ryvig balchedd peth oedd rhyvedd
i vod mewn dyn brwnt o briddyn
Thomas ap jeuann ap Rys a 'i kant 42

[Da oedd edrych ar air Duw, NLW 13070B, 26-7. (= HG 15)]

Da oedd edrych  yn dra mynych
ar air duw a phyth i goffa
i mae 'r jesu yn kyfflybu
'n y vengil e swrn o bethe
ag nyd oes vn gair ohanvn
ond er synaid ar yr enaid
v' aeth gwr medd e i hav hade
ag aeth allan a had pywrlan
a pheth o 'r had a ddigwyddiad
ar phyrdd a than draed hwy sathran
a 'r holl adar gwyllton anwar
yn mynd ag e heb gael ffrwythe
ar rhann arall ymlith ysgall
drain a drysi yny vogi
a 'r drydedd ve gwymp ar roke
ond i saethy maen difflanny

[td. NLW 13070B, 27]
a 'r bedwrydd rhann mewn tir prydd
yn dwyn ffrwythed ar i ganfed
dieithr yw hynn heb i ovyn
tywyll yw 'r gair na ddeallair
y llavuriad ydiw 'r kywrad
a 'r had gaire duw yn hwynte
ar ffyrdd llymon yw 'r kristnogion
nadel gaire duw 'n y kluste
a 'r adar sy ny dihady
drwg ysbrydion sy 'n troi 'r galon
drysi a gwyd ydiw 'r golyd
a sy 'n mogi /r/ holl ddaeoni
ar rock na bo /r/ had yn gwraiddo
gwedy egin mae mynd yn grin
dyn vo 'n kymryd gair duw 'n y vryd
ag yn y mann i droi allan
ar brynar prudd a sy ddedwydd
a 'r dyn a vo tebig yddo
kael mae hwnnw /r/ gair a 'i gadw
a gwnaethyr 'n y ol a 'i gredy
nyd sawl a vo ar dduw 'n krio
o laverydd a sy ddedwydd
ond a drefna gwaithredoedd da
a 'i gyfraithav a 'i orchmynnav
Thomas ap jeuann ap Rys a 'i kant 43

[td. NLW 13070B, 28]

[Kreawdr pob dim, i ti kredaf, NLW 13070B, 28-9. (= HG 16)]

Kreawdr pob dim i ti kredaf
ti ddyly gael pawb ti addolaf
ti a gery bob dyn ti a garaf
ti ddewis dy wyr ti weddiaf
ry wylais am yd vynd ar haelaf
di daring gwae vi ddaed ar dewraf
os gwelliant lle mae n mynd nys gallaf
syr water gwae vi nas rhou ataf
gwae vinnav wrth bwy y govynnaf
byth i adel ny ol byth i hudaf
o cherddir yr holl vyd ny chwrddaf
ai vaner e byth nys erfynnaf
diwarnod mi wnn nada arnaf
nydolig ym byw byth nad wylaf
llwyth wilim o went llai yth welaf
kadarnwych vaeth duw ar kadarnaf
o epil y jarll vu wr aplaf
o Raglan i maent bawb yn rhyglaf
ryw anap a ddauth gwae n hwyr hynaf
gwaer ailwaith ny ol y gwrolaf
gwaer gwychion ai pyrth gwae r rhai gwychaf
pai leni bai r gwaith pwy ywr blaenaf
gwae glonnav i wyr gewri glanaf
.i briod ny ol dwyn ail briaf

[td. NLW 13070B, 29]
darostwng awnaeth duw yn dristaf
ragorol ar bawb y wraig araf
hiraethy ny byd ywr radd waethaf
llawenydd i ti velly hvnaf
aur dorchog yd vab duw i archaf
yn daliad yn lle dy dad alwaf
el eneid i nef water lanaf
nadoedd vndyn oi siwt wedi Addaf
Thomas ap jeuann ap Rys ai kant 44

[Rad Duw a'i ras, NLW 13070B, 29-30. (= HG 17)]

Rad duw ai ras ych plas mainin
arglwydd ai stil o hil godwin
yth lys maester water haelwin
harbert gann tyrth da i pyrth byddin
ny bu ve wys yn llys brenin
o bob rhyw rhost vwy gost kegin
bir kwrw er bod bragod gasgwin
bara bwrdd tal nys mal melin
ach gwraig o vraint saint y katrin
yn rhoi bob tlawd gardawd ddibrin
ar orav myd hyd try gythin
or dwyrain vry yr gorllewin
os mawr daulu vu gystennin
ych llys heb drai ny llai r vyddin

[td. NLW 13070B, 30]
da berchen ty a vy Ellffin
ai vardd pan oedd oedd daliesin
mi drof ych plas yn was hengrin
ail gwion bach or wrach gredwin
ve ddauth o gau a dav vyrddin
bai gwir i gyd kawn vyd gerwin
pan droir saesneg o deg ladin
di vraint eglwys a chrwys katrin
ar llug yn llen medd hen ddewin
am grist ai ffydd bydd ym gyrin
duw gatwo n gwlad rhag brad dolffin
ar kiw daupen berchen byrgwin
hwnnw or daw wnar naw byddin
trwy nerth i vrad yngwlad Awstin
ofni daw tro o/r/ gorllewin
ty vewn ir kae bydd gwae gwerin
gwr yn dwyn bath kath tri ewin
ai vryd ai vael ar gael gwresgin
kael i chwi r gras y gas kynin
hiroes di drist gan grist vrenin
Thomas ap jeuann ap Rys ai kant 45

[Moeswch ddodi'n bryd ar Ddewi, NLW 13070B, 30-2. (= HG 18)]

Moeswch ddodi n bryd ar ddewi
[v]ab sanct orig vab karedig

[td. NLW 13070B, 31]
ar ddewi a duw sy benna
maen llawnoed ynn alw arnyn
maer pryd ar nod gwedy dyvod
a sydd enbaid i vrytaniaid
ny bu n hynys ni mor ddyrys
er joed ag y mae hi heddy
kwarter y rod a sy n dyvod
a diale am bechode
pob vn a sydd wrth i gilydd
ny allen waeth bai gelyniaeth
ve gâr kriston yny galon
gladdy vrawd o chaiff e eiddio
nydoes karu dim ar jesu
nav vam onyd ar y golyd
ve rhoes dewi rhybydd i ni
gwelwn i vod gwedy dyvod
pan vo r mab rhad ar offairad
ny werthy yr llu pechadur
ag yn ddifraint holl demlau r saint
yr eglwysi ar mynwenti
diffrwyth koedydd ag avonydd
ysgib ednod kairw jyrchod
pymp gwae a sy gwedy saethy
rwng dwylo r tad medd saint bern[ad]

[td. NLW 13070B, 32]
y pymp gwaew hynn duw ai denfyn
ar sawl a sy yny haeddy
pystelens pan ddel newyn ryvel
lladd a llosgi pawb ai krogi
ny bydd vndyn onyd tridyn
byw y niwedd y dialedd
y gryvangwr daer gwachelwr
ar dyn a vo yn gweddio
awn j /n/ gweddi bawb at ddewi
penn rhaith wyllys yr holl ynys
ag at jesu or nevoedd vry
gael trigaredd ar yn diwedd
Thomas ap jeuann ap Rys ai kant 46

[Ny'm ddireda i dir na da, NLW 13070B, 32-4. (= HG 19)]

Nym ddireda i dir na da
na dyn ny byd yny mywyd
ny wnn j ddyn ag a ddychyn
ymddired y neb ond jesu
a ddoto i vryd ar y golyd
ar ddyn nav dir ef a dwyllir
tri chariad vu /r/ joed ved heddy
a thri a vydd byth dragywydd
kariad pryffaith ffydd a gobaith
[y] sy n peri nef i ny ni

[td. NLW 13070B, 33]
ar kariad ail rhai ai kynail
rhwng priodolion a chyd ddynion
kariad trydy maen difflanny
ar ddyn a thir ar dda i dodir
ag vel dyna /r/ kariad mwya
ddym ni r niver hanoe n arfer
ag ny kariad hynny n wastad
i mae elyn yn twyllo dyn
llyma r achos i ddwin dangos
a pham i gyd i ddwin dwedvd
vynghyvaillon oedd brydyddion
gynt a vuo j ny kytro
mi welaf vn yn troi /m/ herbyn
ny wnn na bo /r/ nall yn grwdgio
hwy am gwelant j ar ffyniant
a hwynte sy gwedy methy
vannwyl vrawd ffydd j oedd ddavydd
ny chefflybwn i neb i hwnn
i ddoedd aise gwraig arnai n rhe
ym gwsnaethy yn vy llety
yddoedd wydw jevank weddw
ddistaw brysyr ymhlwyf kainwyr
ddoedd hi n trigo gair llaw daio
yn wir gwaetha oedd pwy nesa

[td. NLW 13070B, 34]
i mae davpen y genfigen
ai chenol ny volae n tyvy
beth na ond kydfod ar vy ethrod
a throi airiach am kyvathrach
minne gwedy klywed hynny
a vym daerach ar y vasnach
mae n troi garu vy molianny
yn rhoi m anair ar y naillgair
kaiso mae e vynd ym hasgre
ny modd i bvm j ny garu
betfai r holl vyd drystoen dwedvd
yny myw j nyd gwaeth tewi
ny wnai tra vo byw am ddaio
ond i ady ar y naillty
o kyvarch da myvi ddweda
dydd daed daio a mynd haibo
Thomas ap jeuann ap Rys ai kant 47

[Y gwr a vu ar y groes, NLW 13070B, 34-5. (= HG 20)]

[Y] gwr a vu ar y groes yn goddef gloes yn pryny
an kymero ar i law mi wnn ve ddaw yn barny
[Duw] maddaeo i ni gyd vaint ywn bryd ni gasgly
[a c]hy vyrred yny byd a sydd o hyd yw drefny
[].i ystyrie griston doeth mor noeth oedd kyn i vagy
[ac mor] vychan oedd i rym heb allel dym ymdaery

[td. NLW 13070B, 35]
afraid yddoe vod yn valch tra vytho r gwalch yn ty[fy]
a chy hawsed i ddae n wann a phawb oi rhann ny ady
kasgly golvd pryny tir trwy gam a gwir ai mynny
a gwsnaethyr meddwl ffol ag ar i ol i gady
nyda gantoe ddim or byd or golvd gwedy kasgly
ond i hvnan val i doeth a digon noeth yw hynny
ag ve ddwede rhai or wlad vod ych tad heb daly
llawer kainog rhaid i chwi brovi i chyviawny
hwynte ddwedyn ny modd hynn nyd gweddys ynn ni da[ly]
ny ni biav r maint a sydd yn ol i ddydd ny ady
ar pryd hynny beth awnawn ir llaw vy lawn ysgaw[ry]
heb werth kainog o dda byw a duw yn erchi taly
ond ymwrthod a dar diawl ar sawl a sydd ny kasgly
an gwaithredon tra von vyw ni gawn gan dduw yn [barny]
duw i harchwn ninnav n bod yn barod i ddoen kyrc[hy]
awr ag orig nos a dydd ar ffordd yn rhydd at jesy
Thomas ap jeuann ap Rys ai kant 48

I’r brig
Back to the top

Adran nesaf
Next section