Adran o’r blaen
Previous section



[td. 247]
Walton Iune 2.d 1753
Anwylaf Gydwladwr,
Llyma'ch caredig Lythyrau o'm blaen o fesur y
cwpl. Digrif iawn oedd cael ail-afael yn yr hên
Gydymaith diofal gan Walchmai. Aiè, Aiè, Gorloes
Rydiau a Gorddyar Eaws? — O'r gorau, gedwch iddo.
— Yn wir hên Gorph go anhawdd ei ddyall yw Gwalchmei
. Yet I doubt not, if I had the Advantage of perusing
him and some others, but I could find out the meaning
of every word in him. As I have neither Dictionary
nor any other Help by me at present, I can't pretend
to understand one half of what you sent me.
I do, however understand too much of it to think
it has no beauties; and too little, to be able to point
'em all out. This I may say, That the part of
Gorhoffedd which you now sent me, has fully confirmed
me in the Opinion I had of Mochddwyreawg
Huan Hâf &c. I observe that the Word Gorhoffedd
itself signifies the same thing as we now call Cynsêt,

[td. 248]
i.e. Conceit, as Cynsêt yr Arglwyddes Owen (hên
Gaingc ar y Delyn) &c. And certainly this was
Gwalchmai's Conceit. i.e. a Liberty he indulg'd himself
 in of making a poetical Gasgonade, or brag of
his Feats. Dyffestin is certainly the same as the
latin Festino,
perhaps deriv'd from it, or rather festino from Dyffestin,
and that again from ffêst which is the more
simple word and therefore to be look'd upon as the
Original. You know Monsieur Pezron's Rule — I
wish some able Hand would endeavour to improve the
Etymological Knowledge of our Language by reducing
the Compound Words into their Simples and
Derivatives into their Primitives, it would open a wide
Door to the thorough understanding of our Language
and the establishing of the critical Parts of ancient
and modern Orthography. Edw.d Lhwyd in displaying
his vast Treasure of European Languages has
rather confounded than settl'd the Etymology of ours.
— If the thing was once judiciously done we should
view our fine Language in a quite different Light,
and find it to be (as I am persuaded it is) more
independent of all European Languages than has
been hitherto ever imagined. I question whether

[td. 249]
we have one single word in the Language but what
may be fairly deriv'd of some Monosyllable of our
own. Dyffestin from ffêst I have mentioned; — I
never saw any Etymon offer'd of the Word Dechreu,
yet I think it is as visible as the Summer's Sun,
that it is Compounded of Dy and Creu (to
create) E & Y being promiscuously us'd by the
Antients, and what can more properly signify to
begin, than a verb deriv'd of another that denotes
the Beginning of the Universe? And what is
diweddu but a Metaphor taken from unyoking
a Team, and compounded of Di and Gwedd? But
more of this by and by — I know no better way of
conveying to you my Notion of this piece of Poetry
than by rendering it into modern Welsh, without
any regard to Metr, or writing down the Original,
which you have by you —
Haul Haf boreu ei godiad, brysia,
Peraidd (yw) pyngciau adar, têg (yw'r) araul Hin dawel
Myfi sydd wŷch fy nghynheddfau, yn ddiarswyd mewn Rhyfel Brwydr
Myfi sydd (megys) Llew rhag (y) llu a ruthrant lychiant ar fy nghaerau;
Iè'n siwr. Dŷn gwŷch a Gwalchmai.
Bum yn effro trwy'r nos yn cadw (y) terfyn

[td. 250]
(wrth) Rhydau wedi eu harloesi, Dwr a dynn y Cenn
(the covering ) oddiar wreiddyn
Glas (yw) Gwellt (y) lle anghyfanedd, diau mai
hyfryd y Dwr,
Trydar Eos (sydd) Ganniad Gynnefin,
Gwylanod yn chware ar Wely o Lifeiriant
Lleithion eu plu, pleidiau hydrin. i.e. Ciwed
ymladdgar; or hawdd eu trin q: which of the two?
NB. The words within parentheses are what I
myself put in to explain the original Sense.—
I doubt not but you'll think this Explanation
very odd, therefore I think I had best give my
Reasons for it without meddling with the other
parts of the Awdl at present. — First then,
I observe that every compound word has it's
Beauty, expressing something more, or else
expressing it otherwise than the simple would do.
Thus Gorwylais y nôs, is equivalent to Gwyliais
trwy'r nôs, and enhances the Sense as
pervigilo in Latin does that of vigilo taken
simply. — Achadw likewise signifies more
than the bare word Cadw, it means to keep

[td. 251]
diligently, to be a good Centinel and is equivalent
to our go-ar-chadw or gwarchod. — Ffin is the
same with the Latin Finis (which is but a Derivative
from it with a Latin Termination) hence
Cyffin, &c; it signifies the Border of a Country
and is near a kin to Min whence the Latin
Terminus and our Terfyn which is no more
than Tir min and Tir fin — Gorloes I take to
be compounded of Gor and lloes (not Gloes) or
put contradictedly for go-ar-lloes. There was
certainly sometime in use such a Monosyllable
as lloes, whence our modern arlloesi or arloesi.
Now if this conjecture of mine be allow'd to be right, we may
easily understand what he means by Gorloes
Rydiau or Rydau as we call fords now. Then
because of the Gor, they should be very clear fords.
Dygen I own, is one of the hardest words in the
piece to me; But I take it to be compounded of
Di and Cenn; if not, I know not what it is. —
Gorlas Gwellt Didryf I think is so easy as to
need no Explanation — only Didryf is (according
to Dr. Davies) compounded of Di and Tref and

[td. 252]
signifies an unfrequented or uninhabited Place.
Dwfr neud iesin — neud is the same as diau, truly.
The next thing worth notice is Gwylein which is a plural
formed in the same manner as Cigfran pl.
Cigfrain. In Llŷn they call them at this day Gwylyn;
and certainly Ei and Y were of equal use with the antients;
witness the Pl. Eirf and Yrf from the sing. Arf. —
As the Transcribers of these pieces from Age to Age did
not pretend to an Infallibility, I am inclin'd to think
that Lleithyryon is no loss than a Mistake of theirs
for Lleithion, which was perhaps written Lleithyyon
(the Antients being frequently too liberal of their I's
and Y's in their Orthography) and so the r might
possibly creep in between the yy thro' their Oscitancy. —
As to pluawr I can't think it to be the same as Pluor
(Dust) which indeed is itself but a Corruption of
Pylor, which is a Derivative or rather the Primitive
of the Latin pulver; but I take Pluawr to be
whimsically put for plu, and my Reason for so
thinking you'll see in the following Rhyme, "Haul yn
Ionawr ni mâd welawr, Mawrth a Chwefrawr a'i
Dialawr," Prov. what can be more whimsical than
welawr and Dialawr? And why may not Pluawr
be of the same Stamp? — You'll undoubtedly think it

[td. 253]
high time for me to conclude this insignificant piece
of Criticism, and truly I think so too, but can't do it
without observing in general [that] the whole piece turns
upon Feats of Arms, as the first two Verses plainly
shew, and Llachar fy nghleddeu, Llewychedig eur
ar fy Nghylchwy, and in the subsequent Parts. And
I can't help thinking the Scene to be in Montgomeryshire
or Shropshire (rather the latter) which was
for many Centuries the Seat of War, the ffin
(Barrier or frontier) of the Cambrian Dominions.
What leads me to this Opinion is, that I find mention
made of Efernwy (a River that I very well
know) which, a little above Llan y Myneich in
Shropshire, divides Shropshire from Montgomeryshire,
and falls into the Severn between Llan y
Myneich and Melverly. This River is (to this Day)
call'd by the Welsh y Fernwy, and writ by the
English Vernoise (after the French fashion) but
pronounc'd the Verny. Add to this, that He
says to Owein, Pell o Fôn fain wyt ti, dwythwal
werin &c. And truly, if he was on the Banks of the
Verny, he was a pretty Distance from Anglesey,
no less than the whole Breadth of Wales. — And as
the Scene is the Banks of the Fernwy, so the Time

[td. 254]
is a Summer's Morning before Sun rising, to
which the Poet addresses himself and wishes his
speedy Appearance after his fatigue of lying
under Arms all night in the Camp yn achadw
ffin, guarding the Pass of the Fernwy against
the English. There is something very beautiful
and extraordinary in the pleasant Description
he gives of the Place and the several Objects
of Delight that presented themselves to him,
as Gorddyar Eos &c. which none but a Poet could
have receiv'd any Delight from in such a dangerous
Situation as that of lying under Arms
to wait the Approach of a powerful and bloody
Enemy. But it seems that our Ancestors (noble
Souls) were so far Diofn yn nrhin as to be able
to attend equally to the warbling of the Nightingale
and the Motion of an Enemy, and that [not] even the
Danger of Life itself could make them lose their relish of
the Pleasures of it. What can be a greater Argument
of an undaunted and resolute Courage, of an
extraordinary Firmness and Constancy of Mind?
Wele bellach ddigon a'r lol bottes yma, ac
weithian am Hanes y Llew. Y mae'r hên Deigar

[td. 255]
a minnau'n cyttuno'n burion hyd yn hyn, a pha
raid amgen o hyn allan? Ni thybia'r hên Lew ddim
yn rhy dda i mi am fy mod yn medru ymddwyn
mewn Cwmni yn beth amgenach na'r lleill, ac am
fy môd yn Ddŷn go ledsobr, heb arfer llymeitian
hyd y Succandai mân bryntion yma. Os chwennychwn
Bot a Phibell, y mae imi Groeso y Prydnhawn
a fynwyf gyd a'r hên Lew ei hun, lle cawn
botio'n rhâd ac ysmocio'n Cettyn lawlaw, ac yno
hwre bawb ei Chwedl digrif a dwndrio wrth ein
Pwys oni flinom. Dyn garw oedd y Curad diweddaf!
Nid âi un Amser ond prin i olwg yr hên
Gorph, ac os âi, ni ddywedai bwmp ond a ofynnid
iddo, ac fyth ar y Drain am ddiangc i ffordd,
oblegid hoffach oedd ganddo Gwmni rhyw Garpiau
budron o Gryddionach, Cigyddion, &c. ac Ynghwmni
y cyfryw ffardial yr arhosai o Sul i Sul yn
cnoccio'r Garreg, chware pitch & toss, ysgwyd yn yr
Hett, meddwi, chware Cardiau, a chwffio, rhedeg yn
noeth lummyn hyd Ystrydoedd Lerpwl i ymbaffio a'r
Cigyddion a'r rheiny a'u Cleavers a'u Marrow
Bones yn soundïo alarm o'i ddeutu, mynd i'r
Eglwys ar fore Sul yn chwilgorn feddw &c.

[td. 256]
Unwaith y gwnaeth Gast y Ci (fel y dywedant) fe
gymmerth Het un o'r Gwyr penna'n y plwy ac a
bisodd ynddi ac yno f'a'i llenwodd a marwor
tanllyd ac a'i taflodd yn Nannedd ei Pherchennog,
fe fu agos i hynny a gwneud i mi y Mawrddrwg;
oblegid y Gwr hwnnw a gawsai'r Amharch gan
y Curate a wnaeth ei achwyn at holl Wyrda y
Plwyf ac a gafodd ganddynt gyttuno na châi
Gurate byth rhagllaw mo'r Ysgol na dim arall
a allant hwy ei lestair. This was a mad
Resolution of [his or theirs] for one Man is not accountable
or answerable for the Miscarriage and Folly
of another; but however, it cost me a deal of
Trouble and arguing to bring them to a better
Temper, which by a little Art and winning Behaviour,
I've at last effected. Yr wyf wedi cael
mynd yn Ben Meistr i'r Ysgol, ond nad rhaid
i mi wneuthur dim yn y Bŷd, oni ddigwydd i
rai ddyfod i ddysgu Lladin. Y mae genyf un
arall tanaf i ddysgu Saesneg, i'r hwn yr wyf
yn rhoi wythbunt yn y flwyddyn am ei Boen.
Ac felly y cwbl yr wyf fi 'n ei gael ydyw ynghylch
chwe phunt neu 7 yn y flwyddyn heblaw 'r Tŷ'n
y fynwent. Ac y mae hynny'n ddigon am wneuthur
dim. — Y mae'r Fargen wedi ei chloi,
canys y mae'r Articlau Cyttundeb wedi eu
tynnu a'u seinio rhyngof fi ac Edward Stockley

[td. 257]
(fy Usher a'm Clochydd) i'r hwn y rhoisai'r Plwyfolion
yr Ysgol o'r blaen. Felly, fy holl Gyflog i
sydd ynghylch 44 punt yn y flwyddyn rhwng y
Tŷ a'r cwbl. — Wel dyna i chwi fy Hanes i, a
Hanes go dda ydyw, i Dduw a chwithau bo'r
Diolch. Mae'r Wraig a'r Plant wedi dyfod yma
er Pythefnos, ac yr ŷm oll wrth ein bodd, onid
eisiau Dodrefn i fynd i fyw i'r Tŷ 'n y fynwent.
Fe orfu arnaf werthu pob peth yn Donnington i
dalu i bawb yr eiddo ac i gael arian i ddwyn
ein Cost yma: Felly llwm iawn a fydd arnom
y Chwarter cyntaf. Nid oes arnom eisiau dim
yn fawr ond Gwely neu ddau; am Gypyrddau,
Silffiau &c. mae rhai'n perthyn i'r Tŷ — Mae
genym ddigonedd o burion Llenllieiniau, llieiniau
bwyd, &c. heb ei gwerthu. — Ynghylch 5 punt
a'm gosodai i fynu 'n bin yrwan. Ac o'r 5 punt
(y welwch chwi!) Dyma Dduw a
Haelioni Llewelyn wedi taflu i mi ddwy heb
eu disgwyl. Duw a dalo iddo'n ganplyg. —
Anrheg i'm dau Langc ydynt — Ni welais mo'r
Cap.t Foulkes etto, ni ches mo'r Amser gan bensyfrdanu
ynghylch yr Ysgol yma. Mi glywais
son ei fod yn myned Voyage i Guinea 'r Haf
yma. Nis gwn i pe crogid fi pa fodd i gael Rhôdd

[td. 258]
Mr. L. Morris yma, os medrwch chwi ddyfeisio rhyw
ffordd, da fydd eich gwaith. Rhowch fy Annerch yn
garedig at Mr. Ellis, a gobeithio ar Dduw ei fod
yn dechreu mynd yn gefnog. Mi gefais ddau
Lythyr oddi wrth Mr. L. Morris o Lundain, er pan
ddaethym yma, ac yr oedd yn dywedyd ei fod
wedi gorchfygu ei Elynion yn lew. Mi gês un
oddi wrth Mr. R. M. i ddywedyd y cawn fod yn un
o'r Corresponding Members o'r Gymmrodorion. As
to Mr. Owen of Prysaddfed, if he should happen to write
to me (as I suppose he never will) I'll thank him
in the most thankful manner imaginable, but will
decline his intended favors, as I may very well do, for I
can hardly throw up £40 to accept of £20. — The Lord
be with you and bless you, my Service to your father —
I am Dear Sir, Your most oblig'd Servant, G. Owen.
P.S. I have not the Cywydd Sion by me, therefore beg
you would send it Coch Twrkelyn with my Compliments
and let him know he should have had it long ago
if it had not been for my hurry in removing.
Tell him I sent it to you in a frank and desir'd
you to send it him, to save putting him to the needless
Expence of a Letter.

Mawl i Dduw, nid oes arnaf un ffyrling o Ddled i neb,
fel y bu o fewn ychydig o flynyddoedd.




[td. 259]
Walton Iuly the 21st. 1753
Dear Sir.
The Papists I know, reckon Sloth among those
Sins which they term mortal. And I doubt not (if
you were one of that Perswasion) but you would think
me in a very desperate State, and advise me, out
of mere Charity, to confess and be absolv'd (if possible)
tho' it should cost me the Price of a Bull and 20 Years
Penance, or even a barefoot Pilgrimage to the
Holy Land. Well, to be sure it is a heinous Sin to
be lazy, and perhaps I might confess something,
were I but sure of a mild Penance and speedy
Absolution. Pa wedd bynnag nid oes genych
yna'r un Pâb, am hynny ni wiw cyffesu; gwell
ymdaeru peth and say; I'm guilty of nothing
but what is venial. If you knew how busy I've
been some Weeks past, you would, I am perswaded,
easily pardon my Dilatoriness. Tra thrafferthus
y gwelaf fi hel ychydig o Ddodrefnach ynghŷd,
a hynny oedd raid i mi wneuthur mewn byrr
o Amser, oni byddai well genyf fy ngwerthu
fy hun am a dynnai fy Nannedd. Hawdd yw
cadw un Pen; ond y mae pedwar pen yn gofyn
cryn lafur. Pa fodd bynnag, Dyma fi, i Dduw
bo'r Diolch, yn y Tŷ yn y Fonwent, a'm Teulu

[td. 260]
gyda myfi, ac ar ddarparu byw'n ddigon tacclus,
os Duw rydd Hoedl ac Iechyd. Mi yrrais i chwi o'r
blaen Hanes yr ymgommio a fu rhyngof a'r
Aldramon Prisiart, mi a'i gwelais unwaith
neu ddwy wedi hynny, a Gwr mwynaidd iawn
ydyw. — Mi gefais y dydd arall Lythyr oddi
wrth Lewelyn o Lundain; yr oedd o a'i frawd yn
siongc, ac wedi agos orthrechu ei Elynion, ac yn
dwrdio bod gartref yngallt Fadawg ymhen y
Pythefnos. Mi attebais ei Lythyr o yn union;
ond nid wyf yn disgwyl yr un arall oddi wrtho
hyd onid elo adref. I have waited impatiently
for a long time for my Books from Shropshire,
and with them, Dr. In.o Davy Rhys's Grammar, but
have hitherto waited in vain. If I had my Books
here, I would endeavour to paraphrase all the
Gorhoffedd as I did the first two Stanzas. I beg
you would from time to time, favour me with the
remaining Part of that excellent Poem, or any
other that is equally antient. I'm persuaded
the main Difficulty in the Gorhoffedd is in the
reading. It is undoubtedly deprav'd and corrupted
in many Places, else why should one

[td. 261]
Stanza be as intelligible as any modern Piece,
and the next perhaps as uncouth and unintelligible
as the Pictish Language or that of
Utopia? — Very few Mss. in any Language
have escap'd being corrupted from time to time
by some means or other, sometimes by the Negligence
and Oscitancy, but most frequently
by the Ignorance of the Transcribers. And I
can't see by what Privilege our Language above
all others, can plead for an Exemption
[from the common] fate? Besides, all Books of Value in most other
Languages (except Irish and few besides) have
been preserv'd in Print for several Centuries
past, but in ours they have not. So that, upon
the whole, I think if the true reading could be restor'd,
the rest would be easy. 'Rydych bellach, nid oes
ammeu, 'n disgwyl 2 neu 3 o Gywyddau yn
Iawn am f' Esgeulusdra, ac achos paham.
Ond os coeliwch y Gwir, ni fedrais unwaith
ystwytho at Gywydd nag Englyn er pan ddaethum
i'r fangre yma. Nid oes genyf Lyfr yn
y Bŷd na Chymraeg na Saes'naeg, yma,
ond y Bardd Cwsg yn unig; ond gobeithio y câf fy

[td. 262]
Llyfrau attaf cyn y bo hir. Mae rhyw achos yn
llestair imi fyned ynghŷd â dim Prydyddiaeth
nes y caffwyf fy Llyfrau yma, a hynny yw,
Because Llanbrynmair and Evan brydydd hir,
have made some Objections against my Cywyddau,
viz, that they had not a sufficient Variety of
Cynghaneddau. This Mr L. Morris informs me
of, and as I have never a one of 'em by me at
present nor a Grammar to consult, I can't
answer that Objection, but am resolv'd to write
no more till I am better assur'd of the Truth
of their Criticism and better guarded from a
Slip for the future. How should a man use all
the vast Variety of Cynghaneddau that knows
not one of 'em all? Another Reason that suspends
my Muse is, That I intend, when I
have the I. D. Rhys's Grammar, to try whether
our Language will bear a Heroic Poem, and
so am loath to exhaust any good Subject or
jade my Muse before I undertake it. If I
have any spare time no Man's ill-nature or Criticising
Humour shall hinder me from writing. —
But I'll see what I do write, — One would not

[td. 263]
willingly be beholden to every riffraff Pedant for
[mending] a Hole in one's Stocking. After all, I know
not whether their Charge be true or no, neither
can I examine into it, till I have the Grammar.
I believe it is not true: and if it is, it hinders
not but mine may be as good, or even perhaps
preferable to any of theirs with all their Variety,
for, as I take it, no Poet ever thought
himself bound to write a set number of Lines
in a Cywydd, of each kind of Cynghanedd, but
rather at Liberty to use what Cynghanedd he
pleased, arbitrarily and indifferently as his Case &
Inclination led him. — But enough of this; I
beg you would be so good as to keep (at least
Copies of) all my Cywyddau that you have
by you; for I'm afraid I burnt 'em in my
hurry among some loose Papers when I left
Donnington. I thought I had safely put 'em up
in my Bags with my Sermons &c. but can't find
one of 'em all. I hope Mr. Ellis recovers stoutly,
please to present him my humble Service and
hearty Thanks, and accept of the same to yourself
from, Dear Sir, your most humble Servant Gronwy Owen

[td. 264]
P.S. Mae genyf Ddarpar Bardd arall etto, ond
nas gwn pa sutt i'w alw, pan ddelo, oddigerth
Cynddelw Bryd. mawr, neu Low.ch Pryd. y Môch




[td. 264]
Walton Awst 12.ed 1753
Dear Sir / Dyma ddau Lythyr o'r eiddoch wedi
dyfod i'm Dwylaw yn llwyddiannus, a rhyfedd
genyf pa fodd y tycciodd fy Llythyr cyntaf
innau 'r hwn a yrrais tu ag yna er ys 6
wythnos neu well. Un peth sy dda, nid oedd
ynddo ddim y bai waeth pwy a'i gwelai. Cryn
Dippyn o Glôd i'm Aldramon ac i'm Patron
Mr. Brooke, oedd y rhan fwyaf o hono, a hynny
yn Gymraeg loyw lân, chwedl Sion Lodwig.
Gwr mwyn, hael, boneddigaidd, yw'r hên Lew,
i'r sawl a fedro dynnu'r Bara drwy'r Drybedd
iddo. Pa beth debygech a gefais ganddo eisoes,
mewn un Chwarter Blwyddyn? Dim
llai na 6 o Gadeiriau tacclus, ac un Easy
Chair i'w groesawu ef ei hun pan ddêl i'm
hymweled, ynghylch 20 o Bictuwrau mewn
frames duon. My Bob is a very great Favourite
of his, and greatly admired for being

[td. 265]
such a dapper little fellow in Breeches. The Vicar
can never see him without smiling and said
one Day That if himself could be cut as they do
Corks, he would make at least a Groce of Bobs.
And being willing in some sort to try the Experiment, he gave
him a very good Waistcoat of what they call Silk
Camblet to make him a Suit of Cloaths, which
it really did, and somewhat above. And t'other
Day, when I had a couple of neighbouring Clergymen
come to see me, he sent me a Bottle of
Rum and was pleased to favour me with his
Company, tho' he very seldom stirs abroad to
any Friend's House. Whenever he goes to visit
a Friend (which he has done 3 or 4 times this
Summer), he always desires my Company &
finds me a Horse. Campau yw rhain nad
oes monynt yn perthyn i bob Patron; beth mor
galetted a chieiddied oedd yr Ysgottyn brwnt hwnw
gan Douglas? Mae'r Gwalch hwnw 'rwan
yn cynnyg 30 punt a'r Tŷ a'r Ardd &c yn
Donnington, ac er hynny'n methu cael
Curate. Byth nas caffo! Pe rhoisai hynny
i mi, nid aethwn lêd fy Nrhoed oddi yno. Am

[td. 266]
heuthyn mawr i mi y troiad yma ar fŷd,
Duw a'i cynhalio ac a gadwo imi fy hên Batron
Brooke; am y Bawai gan Douglas gyrith, Draen
yn ei Gap a hoel helyg. Rwy'n gweled yr awrhon
mai y gorau a gair orau (fel y dywedai fy mam)
ac mai hyspys y dengys y Dŷn &c. — Am y Cywyddau,
nis gwn yn iawn beth i'w wneuthur
a hwynt. You know very well that Authors
never write Notes on their own Works.
What Notes should I write on mine? To
point out the Beauties (if there are any) would bear
too hard upon my Modesty and even transgress
the Rules of common Decency. On the other hand,
to play the Critic and point out the faults would be
unnatural, and indeed needless, for I am well
aware there are a Set of Gentlemen that will do
that for me, and faster perhaps than I would desire.
All therefore that I can do with Decency is, to correct
the Originals and write them fair and correctly
over and add in the Margin an Explanation of
hard words, with Scriptures Proofs, Allusions &c.
This I told Mr. Richard Morris, in my last, I
was willing to do; and to go any further would be

[td. 267]
improper and indecent for an Author. I wish any
candid and fair Critic would spare me even that trouble.
The Copies you sent me are most strangely metamorphos'd,
so sorrily handled (poor things) that I
scarcely knew 'em; I am sure if I could not restore them to
their primitive State, I would be tempted to disown them.
As to the Society, I suppose I would have been an unworthy
member of it by this time, if I had not been
dilatory in answering Mr. Rich.d Morris's Letter
wherein that Honor was intended me. Mi gâf fy Llyfrau
yr wythnos yma rwy'n gobeithio, ac yno mi
dorraf waith iddynt mewn Barddoniaeth orau medrwyf,
ac nid yw hynny ond digon sal o wrantu.
Mae genyf yma gryn waith ar fy nwylaw, mwy
yn hytrach nag yn Donnington; etto mi gaf weithiau
Ystlys Odfa i weu rhyw faint wrth fy mawd yn
enwedig pan el y nôs yn beth hwy, oblegid gwell gan
yr Awen Hirnos Gauaf (er oered yr Hin) na Moeldes
Ysplennydd Hirddydd Hâf. Ac un Cysur sydd
genyf er oered y fo'r Hin yn y wlâd oerllwm yma, ni
bydd arnaf ddim Diffyg am Danwydd, oblegid mae
genyf eisoes ddau lwyth Certwyn o Lo a roed i mi
gan rai o'm Plwyfolion, ac o ddeutu

[td. 268]
Gwyl Fihangel fe fydd Coal Pence plant yr Ysgol
yn dyfod imi, yr hyn a fydd fwy na digon i'm bwrw
tros y flwyddyn, ac ysgatfydd mi gaf beth Arian i'w
poccedu, o herwydd fod rhifedi'r Llangciau ynghylch
60 neu 70, a phob un ei Swllt a fyddent arferol a
thalu. Os digwydd i chwi fod yn gydnabyddus a neb
cyfrifol yn y Wlâd yna, a ewyllysiai yrru ei
Blentyn i'r Ysgol i Loegr er mwyn dysg Saesneg,
mae fel y byddwch cyn fwyned a'i gyfarwyddo
yma. I can undertake to board half a Dozen as
reasonable as any body else in this Country, and
no Care or Diligence shall be wanting. If I had ever
so many Boarders they are entitled to writing and
arithmetic gratis, which is taught to a good Degree
of perfection by my Assistant Ed.d Stockley.
Gadewch [wybod] yn y nesaf pa'r Amser o'r flwyddyn y
bydd y Cig Môch a'r Ymenyn rattaf ym Môn. —
Well, to be sure, Cynt y daw dau Ddŷn na dau
Fynydd; Dyma fi heddyw wedi taro wrth beth o'ch
Prydyddiaeth chwithau. You sent me in both your
last Letters some of my Poetry that I had lost, and
now probably I may be even with you. This very
Day was given me a Book that was once your's,

[td. 269]
and may be again if you please. It is Iohn Rhydderch's
Dictionary, printed at Salop 1725. On the
Title Page is written by your own hand Will.m Morris
his Book 1728. On the white leaves before it is a
comparative Table of Welsh and French Words. In
the white leaves after it are Additions of some Words
omitted in the Body of the Book, all your own Mss. Then
follows the Watch Word in 8 different Languages,
viz. Welsh, English, French, Spanish &c. as Pwy
sy yna? Who is there? Qui et la? Qui a si? &c, &c.
Then comes an Englyn Dated Chester, Iune 1731.
which is as follows.

* Anrhydedd (a) mawredd imi, i'w goffa * a good Englyn
Oedd gaffael ei gwmni; if you blot out
Sion Rhydderch y sy'n rhoddi, the (a) in the
Diosg a wneiff, Dŷsg i ni. first Line; and
W.M. i'r Awdwr for Diosg a

wneiff, read (D'wysog ein Iaith) in the last Line in a
paranthesis.
The Book was given me by one Tom Brownbil a
Roman Catholic Gent. that now lives at Kirkdale,
alias Kerto, who knew you very well, and thinks the
Book was left at his Mother's House at Liverpool

[td. 270]
by Mr. Fortunatus Wright. My Compliments to
Mr. Ellis kindly and I hope he recovers apace.
I beg I may have a Line at your Leisure and am,
Dear Sir, your most humble Servant Gro. Owen.
NB. I am glad you are a Poet if you will, and hope to
see more of your Work.




[td. 270]
Walton Sep.r the 5.th 1753
Dear Sir
Your's of the 17th (or rather19.th Ult.) I receiv'd
Yesterday. I am exceedingly oblig'd to you for your
Care in acquainting Mr. L. M. with the Death
of Person Aberffraw, tho' I'm almost sure that all
is to no Purpose. Indeed I was t'other Day almost
perswaded to believe there might be something
in it, but [since] you mentioned to me the D. of B_d_ord, I
am quite easy about it. What alarm'd me into
such false hopes at first was as follows. Wythnos
i heddyw fe yrrodd yr Aldramon air attaf i ddyfod
i'r Drêf, fod Gwr bonheddig o Gymru'n deisyf fy
ngweled. 'Roedd hi ynghylch 3 o'r glôch o Brydnhawn
pan gefais y Gennad, felly i'r Drêf yr aethym, ond
nis medrwn gael gafael ar na'r Aldramon na
neb arall, ond o'r diwedd mi glywn eu bod yn

[td. 271]
dwrdio dyfod i Walton. Yno mi gymmerais Wib
adref yn f'ôl rhag digwydd iddynt fyned yn fy
ngwrthgefn, er hynny ni welais neb tan ddydd
Gwener y bore, pan ddaeth Mr. Vaughan o Gors
y Gedol yn lana Gwr i Walton. Ar ôl ymgomio
ynghylch Awr ar amryw Bethau, mi a'i
clywn yn dywedyd, I wish you Ioy &c. chwi ellwch
wybod am ba beth, er nas gwyddwn i ddim
y pryd hynny. Mi ofynnais iddo, ac ynteu
a ddywaid glywed o honaw yn y Duwmares
(cyn marw y P_n O_n, (oblegid ni chlywsai fo
mo'i farw etto) fod un wedi myned i ofyn y
lle tros Eglwyswr o Gymru, a chaffael o honaw
atteb, Fod y lle wedi ei addaw i Iarll L_nc_n. And
then to be sure who must have it but ______?
Newydd da oedd hwn, ac o Ben da hefyd, chwedl
y Bobl. Ond erbyn y ceffir y Carn nid hwyrach
na thal mo'r Draen crin. Fe fu'n hir cyn medu
cofio ei Garn, ond o'r Diwedd fe gofiodd mai
Andro Edwards, fy hên feistr gynt, sef yn awr
Person Llangefni, a ddywedasai iddo. Andro
ei hun oedd arno ddialedd o eisiau y lle, yn

[td. 272]
lle Ll_gefni, a'i frawd ynghyfraith Rich.d Edwards, Mr.
in Chancery, a aethai i'w ofyn ac a gawsai ei
naghau. Gwir yw hyn yna o'r Stori; ond pa
cyn wiried yw'r llall nis gwn pe'm crogid, ac
nis gwaeth genyf. Possibly it was told him
that the Place was promised a N_bl_m_n for a
W_lch Cl_g_m_n now in England, and he with
his Brother might guess the rest. Nid oes dim
chware ffwl pan welir P_s_n unwaith yn dechreu
geran, chwi welwch eraill yn piccio i'r lle
cyn i'r gwaed fferru yn y gwythi. And I wish
any one that prescribes me Confidence and
Assurance instead of Modesty &c. would give me
a good Example by taking a Dose himself. —
Mae'r lle arall yn llaw'r Esgob, a mil i un,
pwy bynnag a'i caffo, na theifl i fynu ryw
beth salach. Ac am y Lecsiwn, nis gwn i
amcan Daear pa ddrwg eill honno wneuthur;
For if one wishes a Man well and is able to
do him a good Turn, he thereby strengthens
his own Party, which (by the by) is likely to
be wanted in many Places. Ac am danaf fi,
oni wyddoch, gwybyddwch
Daliaf un amcan dilyth;
Addoli Baal? — I Dd_l byth.

[td. 281]
However it be, I'm almost sure that I shall never
come to Wales unless Mr. Vaughan and I both should
happen to survive old Nanney of Pwllheli. Y mae
Mr. V_n yn addo y gwna imi Gymwynas os daw
byth ar ei Law; but it is an old Saying and a true
one, That those that wait for Deadmen's Shoes may
go a great while barefoot. And I am very sure if
those kind of things are not engaged before they
fall vacant, it is then too late to think of it.
And such a Proceeding is not (in fact) injurious
to any one; For the thing must be dispos'd
of, some time or other; and if so, what matters it
when [it be] engag'd [or] by whom? Somebody must have
it; and if one will not, another will. And in this
(of all other Cases) Modesty is least commendable,
and (I had almost said) most inexcusable; you
know the Way of the World. — Am yr Ysgol ni
wn yn iawn pa beth i'w ddywedyd; pe gwyddwn
yn siccr mai yma y gorfydd aros, fe fyddai
wiw genyf gymmeryd y Boen. Ond y mae Mr. V.n
yn tyngu ac yn rhegi ac yn crach boeri (chwedl

[td. 282]
y bobl) na chaf aros yma un flwyddyn ychwaneg.
Dyd, Dyd! Dyma un Rhis.t Hughes a Llythyr bychan
yn ei law yn yr Ysgol, felly, 'rwy'n dyall fod
imi Alwyn o ymenyn yn Nerpwl. Rhodd gymeradwy
iawn yw hon, a bendith Dduw am dani ar
bwy bynag y mae'r Gost, ai chwi eich hun, ai'r
Person a chwithau, Duw a dalo iwch eich Dau, a
däed eich Ewyllys. Ni welais i olwg etto ar yr
hên Physygwr Ioan Dafydd Rhŷs, ac nis gwn pa'r un
a gaf ai ei weled byth ai peidio. Er mwyn _
gadewch wybod gyda phwy y gyrrwyd ef, ac i ddwylaw
pwy y'i rhoddwyd Ynghaerlleon. Rhowch fy
Ngwasanaeth a chan Diolch i Mr. Ellis fwyn,
Duw a wnel iddo gael Persondod Rhosgolyn,
nis gwn i pwy a wna fwy o Ddaioni a hi. Os
bydd ar neb awydd i yrru Plentyn yma, y Pris [yw]
Deuddeg Punt yn y flwyddyn a'i Ddysg am ddim,
a llai na hynny a'm rhydd mewn Colled — Na
phoenwch y tro nesa'n gyrru imi Frank, oblegid
mi gês ynghylch 24 gan y Mr. Vaughan, ac un
o Lyfrau Survey Mr. L. Morris. Er mwyn Dŷn

[td. 283]
gadewch imi wybod a ydyw Mr. L. M.
Yngallt Fadawg ai yn Llundain, a gadewch
ym wybod gynta' bo modd oblegid fod arnaf
ddialedd o eisiau 'sgrifennu atto. Duw fo gyda
chwi oll, a Diolch trosof. — I am Dear Sir,
yours most sincerely and cordially Gronwy Ddu.




[td. 283]
Dear Sir,
Llyma'ch Senn o'r 20ed o Dachwedd wedi cyrraedd
Walton. Y mae hi yn wir yn grynn Ennyd er pan
yrrais attoch ddiweddaf, ond nid cyhyd ag yr
ych chwi yn haeru, mi a'i profaf. Ni welais i
olwg etto ar Sion Dafydd Rhŷs, ac felly nid gwiw
bwrw'r Bai ar y Truan hwnnw am fy llestair
i 'sgrifennu. Nage, nage, Prysur iawn a fum yn
croesawu Dieithriaid, Fe aeth y wraig Elin yn
ddwy Elin o fewn y pum wythnos yma, a gwae
a gaffo Eneth, meddaf fi, ni bu yma ddim
Gwastadfod ar ddim er pan welwyd ei Hwyneb
hi. Codi ddengwaith yn y nôs, a dihuno'r
Cymydogion o'u Gorphwysfa i'w hedrych,
disgwyl iddi drengi bob pen awr, ac wylofain

[td. 284]
a nadu o'i phlegid, y fu'r Gwaith pennaf yma er
pan anwyd hi, hyd o fewn yr wythnos neu 9 Diwrnod
yma, a llawer Dychryn ac oer Galon o'i
hachos hi Ddŷdd a Nôs. Mi a'i bedyddiais hi
fy hun y noswaith y ganwyd hi, ac yr wyf yn
gobeithio bellach ei bod hi, gyd â Duw, wedi gorchfygu
y Convulsion Fits ac y deil i fynd i'r
Eglwys i gael Bedydd publick, yr hyn a gaiff,
os bydd byw, Ddigwyl Domas (oblegid ni chair
dim bedyddio yma ond naill ai ar Sul ai Gwyl)
ac y mae'r Vicar yn addo, o hono ei hun, ei
bedyddio a chymeryd Rhan o'm Ciniaw, a rhoi
imi Alwyn o hên Rum i fod yn llawen gyda'r
Tâd Bedydd ac ynteu &c. Dyma hen wr gwiw.

Y mae Cywydd y Farn a'r Nodau gorau ag a
fedrwn wneuthur wedi mynd i Allt Fadawg er
Dŷdd Merchur diweddaf, i gael Barn Ll.n arnaw,
ac oddi yno'n union i Lundain. Ac os bydd y
Nodau hynny'n boddio, mi arlwyaf Fonedd yr
Awen a'r un fath Saig. Mi yrrais hefyd yr
un Pryd Briodasgerdd i'ch Nith Mrs. Elin Morris
i Allt Fadawg, yr hon Gerdd a yrraswn i chwi

[td. 285]
thau hefyd oni bâi fod yr Amser yn rhy bryn weithion.
Chwi a'i cewch ysgatfydd ryw dro arall, pan gaffwyf
wybod a dal i'w dangos ai peidio. Gwych o'r
Newyddion a glywaf o Allt Fadog a Llundain
a Chaer-Gybi Sant ynghylch Iarll Powys; Duw
a dalo i'r tribrawd yn dridyblig am eu
Caredigrwydd, pe na ddigwyddai dim amgen
nag wyf fi'n ei ddisgwyl. Gwychach genyf fi
na dim yr Anrhydedd a wnaed imi o'm dewis
yn Aelod anwiw o Gymdeithas y Cymmrodorion.
Oni chaf Rent, fe allai y caf fod naill ai'n
Gadeirfardd neu'n Gŷff Clêr i'r Gymdeithas.
Nid oes arnaf faint yn y Bŷd o eisiau Swmbwl
pe cawn Lonyddwch ac Amser. Yr Archlod
i Ieuan Brydydd hir &c na chaid gweled rhyw
faint o'i waith ynteu; Dyna'r Swmbwl gorau
a'm gyrrai fi 'mlaen. Paham imi'n wastadol
ganu pennill mwyn i'm nain, oni chân fy
nain i minnau? chwedl y Bobl. Ond tawant
hwy os mynnant, ni thau mo'm Safn i, hyd oni
bo arnaf Ddiffyg Testun, yr hyn ni ddigwydd
yrhawg etto oni ddaw rhyw Droiad chwith ar

[td. 286]
fŷd. I'm under no manner of Concern
about my Works; it is equal to me whether they
are printed and continue as I wrote them for 80
or 100 Years longer or not. Let 'em take their Chance
and shift for themselves and share the common
Fate of all sublunary things. If I have not a
better Immortality than they can procure me,
I had even as good have none. Yet they (amongst
others) may help to preserve our Language to
Posterity, and so far and no further, a wise man
and a Lover of his Country ought to regard them.
Y mae'n resynol (chwedl chwithau) weled mor
ddigydwybod y mae poblach yn llurginio ac yn
sych murnio Gwaith yr hên Ddab Gwilym druan. Let
every body say what they please, I can hardly forbear
thinking that the ____________ tŷg is
right and genuine. I take Tŷg to be nothing else but
the Masculine Number of Têg. And the analogy it
bears to other Words of the same sort seems to me
to be a sufficient Ground for this Opinion. Does
not the Masculine, Hysp, make Hesp in feminine?
So Sych, Sech; Gwlyb, Gwleb; Gwynn, Gwenn;

[td. 287]
tynn, tenn; llyfn, llefn; &c &c. and why not tŷg, têg,
tho' the former be now disus'd? To these may be added,
Gwyrdd, brych, crych, and innumerable more. Neither
do I make any Doubt but that Dap G. or Gr. Gryg could
have heard one say Merch wêch, or Gafr wêllt without
any Offence to their Ears, tho' these feminines
are now no more us'd than the Masculine Tŷg.
What do you imagine gave a little Island, or rather
Rock, not far from your own H:head, the Denomination of
 Ynys wellt? What, because it was
a Straw Island or abounded in Straw? Nothing
more unlikely. Was it not rather because it was
a barren and wild Island? What if we do not
understand some words in this Age? Must we
therefore banish 'em from the Works of those that
did understand them? and foist others out of our
own Noddles in their room? It is cruel. I wish
People were once sofar in their right Minds as to
think they could not mend Dap Gwilym's Works, then
they could certainly never marr them. Dap Gwilym,
it's true, had his foibles as well as all other
Mortals, he was extravagantly fond of filching

[td. 288]
an English word now and then and inserting them in his
Works, which makes me wonder what should induce the
judicious Dr. Davies to pitch upon him as the Standard
of pure Welsh; Whereas he (of all others of that
Age) seems least deserving of that Honour. I know
that Babbler, Theophilus Evans Author of Drŷch
y Prif Oesoedd, pretends to say that Davy understood
never a word of English; but the way he goes about
to prove his barefac'd Assertion is a sufficient Confutation
of it, and enough to make the bold Assertor
ridiculous to boot. How many English Words are
there to be met with in those fragments of his only that
are quoted by Dr. Davies? Mwtlai is one of 'em,
and what is that else but the English Mottley? Is
Lifrai a pure Welsh Word? And what can you
make of Habrsiwn, mên, a threble, and a great
many more? I think Livery, Habergeon, mean and
trebble are but indifferent Welsh for Purity. But,
all that notwithstanding, I think it would be a notable
piece of Service to our Language to have his Works
printed, tho' it would give [to the English] the Pleasure they have long
wanted, I mean; of making it appear that we borrowed
as many Words, at least, from them as
they did from us, which yet would be true of no body else

[td. 273]
but Dap G. himself, for I don't think he made many
Proselytes to his fond way of blending English
and Welsh together, else our Language had long
before now been a more horrid Gibberish than it
is. Digon yw hyn ynghylch Dafydd, ond ni ddarfu
imi a chychwi ddim etto. Yn rhodd, a fyddwch cyn
fwyned yn y nesaf a gadael imi wybod pa'r Newydd
anghysurus a glywsoch o Gaer Nerpwl,
oblegid ni chlywais i ddim rhyfedd sydd yn nês
atti. Gwir yw, ni bum yno erys Ennyd, ond odid
i ddim a dalo i sôn am dano ddigwydd yno
na chlywyf mewn Amser. Ac am eich Gweddi
"Duw o'i Drugaredd a 'styrio wrth ein Gwendidau",
'rwyf fi 'n dywedyd Amen o Ewyllys fy Nghalon,
er nas gwn pe crogid fi, ar ba'r achos yr ystythwyd
y Weddi. However I beg you would explain yourself in
your next, for that same Paragraph seems to
have an odd and queer Aspect. My Compliments
to Mr. Ellis, if he is come home, God send him
his Health for the Good of his Charge, but I'm
afraid this going so often to seek it in Ireland

[td. 274]
bodes no good.  — Annerchwch bawb a ofynno am
danaf; ac mae'n debyg nad anhawdd. Duw gyda
Chwi, a Chan Diolch am bob Cymwynas. Wyf
eich ufuddaf, wir ddiolchgar a rhwymedig Wasanaethwr
  Gronow Owen
Walton, December 18. 1753.
P.S. Dyna i chwi Bâr o Ffrangcod, gwnewch Ddefnydd
o Un o honynt i 'sgrifennu yma gynta
galloch, Da chwithau. Gadewch wybod a alwyd
etto am _______ oddiwrthych, gobeithio
na elwir byth hŷd oni chopioch allan.




[td. 274]
Dear Sir,
I received your's of the 4.th (of Ianuary according to
your Date) February, and am exceedingly oblig'd
to you for the Sheet Almanack. You need not
trouble yourself to send ever another unless
you have [it] ready by you and can send it along
with the Ms by Ship to Liverpool. You could not
possibly send me any more agreeable than that
Copy (unless it were £100 in Cash) for I never
saw any thing of that kind in my life that was
worth seeing. I beg therefore you would not fail to send

[td. 275]
it by the first Ship that comes, and I do solemnly promise
to return it whenever you shall require, in case the
Original should be called for, &c. Rhowch fy Annerchion
yn llawn Parch at Mr. Ellis, a dywedwch y
cofiaf am y New Stile pan gaffwyf Hamdden, ond
fy mod yn awr yn draphrysur yn ceisiaw clytio
rhyw fath ar Ddyri i Siors Tywysawc Cymru
erbyn Gwyl Ddewi ar Ddymuniad ein Cymdeithas
o Gymmrodorion. Gwŷr yw y rhai hynny na
fynnant mo'u siommi, onid è, ni wnant lai
na gwneuthur Botasau o'm Croen i (fal y
dywedwn) neu Gynllyfan o'm Barf i, fal y
dywedai'r hên Bobl gynt. Rhyfedd iawn o
chwerwed yw'r hên Ddoctor Sion Dap Rhys yn
ei Ragymadrodd; pwy a allai'r "Brynteion
sothachlyd, a'r Burgynieit gogleddig, (sef yw
hynny camweddawg anfeidrol) o'r gwaethaf
a'r aned erioed o Gwraig" fod? Ai tybiaid
mai Ysgottieid oeddynt? Os è, cennad i'm
crogi onid yw Douglas, fy hên feistr yn un
o'u Heppil hwy, neu'n tarddu o'r un Grifft? —
Nid oes bossibl fod yr hên Wr mor giaidd a

[td. 276]
galw Pobl Gwynedd yn Ddynionach dieithr
gogleddig, ac yntef ei hun yn wr o Ogledd Môn
y lle gogleddaf (agos) Ynghymru. Rwyf fi'r un
feddwl ag yntef am y rhai a wadant neu ddirmygant
eu Cymraeg, sef, nad ŷnt onid Cachadyddion
a Brynteion eu Gwlad; ac, o'm pleid i,
Cachadyddion a Phibadyddion y cant hwy fod,
ie, a Chrachyddion a Chachadurieid a Chwcwalltieit
hefyd, os mynnir. Iè, ac os gwaeth
hynny, mi glywn arnaf eu galw yn Anifail Cors,
yr Enw mwyaf tafod-ddrwg a glywais erioed o
ben fy Mam. Digrif eich dweydiad nad oes gan
y Teifisiaid ddim Bodiau. Gwŷch a fyddai fod
Bawd-fys rhyw Hanner Cant o'r Brynteion
dihiraf o naddynt yn Nhwll y chwil, a gwrthhoel
denn arno, tros dro. Mi glywaf fyned Cywydd y
Farn i Lundain, ond mae'n debyg na ddaw byth
oddi yno, oblegid ni phrintir byth mono ar ei [ben ei]
hun, ac nid wyf yn dyall fod ganthynt etto
faint yn y Bŷd o'r Pethau eraill, sef Natural
Philosophy, History, &c. yn barod i'w printio gyd

[td. 277]
ag ef. Nid oes gan y Mynglwyd neb i'w helpu,
ac ni ddichon iddo fo ei hunan ddyfod byth i
ben ag ysgrifennu a chasglu'r cwbl, ac ynteu
a'i Ddwylaw'n llawn Gwaith eisys. Yn ol a
glywaf ganddo, ni fyddai waeth gyrru Pastynod
i Lundain na rhai Aelodau o'r Gymdeithas.
Pechod na bai ganddynt 2 neu 3 o Ddynion celfyddgar
a'u Dwylo'n ddidrafferth, i ysgrifennu
iddynt. Now I shall have a little more time for Evening
Prayers are over; all the rest (excepting the Awdl)
was written before, and in a very great hurry for
fear of missing this post, which you may see by
the Badness of the writing. Pa beth (yn rhodd) oedd
Bustl y Beirdd a gant yr Hên Dalcen teg yn
Llŷs Maelgwn Gwynedd? A phaham y gelwid
yn Fustl y Beirdd? Ai rhyw Dduchan i'r Beirdd
ydoedd? Some Satire on 'em? Or Challenger or
Defiance to them? Be so good as to inform me in
your next. — Well — here my Neighbour Whatton
is just going to set out for Town, and I must shut
Shop inspight of me. Byddwch wych. Your very humble Servant
Gro. Owen.
Walton Prydnhawn Ddesul
Chwefrawr y 17 —1754




[td. 278]
Syr — Dyma hi 'n well na phum wythnos er pan
yrrais i Gaergybi, on'd etto heb glywed na Siw na
Miw oddi yna. Pa beth allai fod yr Achos? Yr wyf
yn llwyr ofni y gorfydd arnaf roi yn y Papir Newydd
eich bod wedi marw er ys Mis o'r lleiaf, ac
yno ddarparu naill ai Awdl ai Cywydd Marwnad
o Goffadwriaeth parchus i'ch Enw. Daccw hefyd
ddau Lythyr wedi myned rhyngthynt a Gallt
Fadawg, er ys ennyd o Amser, ond (am a welaf)
ni fuasai waeth gyrru Brân i geisio Tir. Ai
tybiaid ddarfod i'r Tribrawd gydsynio a'u gilydd
i farw bod y Pen ar unwaith, o wir waith goddau
i dorri Asgwrn Cefn un Awen dinlesgethan, a
hithau'n ddigon llibyn eisys o wrantu? Och fi!
wrth son am yr Awen, y mae hithau wedi marw
hefyd, neu o'r lleiaf, ar ei Marwysgafn, ac nis
bydd byw chwaith hir. Hi a'm cywilyddiodd tros byth, gan
fethu o honi wneuthur Cywydd nag Awdl i'r Tywysawg
Wyl Ddewi diwaethaf. Ond paham imi feio
ar yr Awen? Oerfel yr hin, a Noethni y Wlâd oerllom
yma oedd ar y Bai. Dyna'r Pethau a fagasant
y Peswch, a'r Peswch oedd Mam y Pigyn;

[td. 279]
a'r ddau hynny a'm lladdasent yn ddifeth, oni
bai Borth Duw a Chyffyriau Meddygon. Y mae
yma Farwolaeth fawr ymysg Pobl o bob Oedran.
Tybio'r wyf o fewn y ddeufis aeth heibio na chleddais
ddim llai na deugain Corph, nid oes nemmawr
o Ddiwrnod na chladdwyf un, ac weithiau
dau, weithiau tri yn y Dŷdd. A'r Cleifion mor
aml nad wyf yn cael gorphwys namyn gofwyaw,
ac ni ddichon Dŷn fyth fod yn rhŷ ddiwyd
a gofalus yn ei Swydd yn y Wlad yma, o
herwydd fod yr Offerenwyr Pabaidd yn rhŷ barod
i ymwthio i mewn ar bob Achlysur. Dyma
Ganhebrwng heddyw, ac un arall y foru a wn
oddiwrthynt eisys, ac odid na chaf rybudd o un
neu ddau ychwaneg cyn y Bore, oddigerth iddynt
fod yn Babyddion, ac yno nid oes imi a
wnelwyf â hwynt. Yr oeddwn wedi dechreu
Awdl i'r Tywysawg ar fesur Gwawdodyn hir
ond ni orphennais oddi ar 3 neu 4 o Bennillion
o honaw, ac yn anorphen y caiff fod bŷth
byth bellach. Fal hyn yr oedd yn dechreu


[td. 280]

Dwyre, wawr fore, erfai arwain
Dymmawr Dydd eurwawr, da ei ddwyrain,
Dyddwaith ar euriaith i arwyrain
Drudfawr Briodawr, Eryr Brydain,
D'wysawg llym aerawg Llu mirain, Dewi,
Dewr Ri Lloegr wedi Llyw goradain.

Dithau'r per gorau ddirper Gariad,
D'wysawg mawreddawg ymarweddiad,
Deyrnwalch, eurgeinwalch, o rhoi gennad,
Dygwn, cynnyrchwn, cu annerchiad,
Derbyn, ddwys ofyn ddeisyfiad Maen.
Drudion Dirolion dy oreuwlad.

Cymmer, nid ofer yw ein Defod,
Cymmer, anhyber Gwyl in' hebod,
Cuaf wlad buraf, Ddyled barod
Cymru rywioglu, wir oreuglod,
Cymmer, ein Dewrner, fri 'n Diwrnod, Cymmer
O bêr Hyfodd-der, ein Hufudd-dod &c &c &c

Ac felly ymlaen yr aethai hyd yn 12 neu 18 Pennill,
pe cawswn Hawnt a Hamdden; ond och fi!
ni chefais, am hynny hi fethodd. — Oni châf
glywed oddi wrthych yn lled fuan, ni wiw i mi
ysgrifenu mwy.

[td. 289]
chwi ellwch ddisgwyl Llythyr oddi yma o hyn i Galanmai,
oblegid nid oes genyf un ffrencyn yn y
Bŷd ond hwn a darewais wrtho ar ddamwain,
nis gwyddwn fod mono genyf ymmysg Papurau,
ac onid e mi a'i gyrraswn yna neu i Lundain
ymhell cyn hyn. 'Rwyf yn disgwyl gweled Mr.
Vychan yn Nerpwl o hyn i Ddiwedd y Mis yma;
ac os digwydd i hynny fod, nid wyf yn ammau
na rydd imi Ddwsing neu ddau fal y tro o'r
blaen, ond eu gofyn mewn Rhigwm. Gwaethaf
Peth yw, nad ellir ymddiried i gymeryd mo'r
llawer o ffrancod neb, hyd onid êl y Lecsiwn
heibio. Beth mae mor ddisymmwth y bu
farw Mr. Owen o Bresaddfed! 'Roedd genyf 3 neu
4 o'i ffrancod ef yn fy ymyl pan glywais y
newydd o'i farw. Pa beth a ddaeth o Ned Foulkes
Person Ll. Sadwrn oblegid mi glywaf fod ei Le
fo'n wâg? Er mwyn Dŷn gadewch gael
Benthyg y Ms. Copi os oes modd yn y byd. Rhowch
fy Annerch yn garedig at Mr. Ellis, a gadewch
wybod pa sut y mae'n cael ei Iechyd. Mi
dderbyniais yn ddiweddar Destament Arabaeg
o Allt Fadog a yrrasai Mr. Rich.d Morris imi

[td. 290]
er ys gwell na blwyddyn; ac er nas meddwn gymaint
a'r Egwyddor yn yr Iaith honno, mi
ddysgais ei ddarllain mewn byrr amser, ac yn
wir nid anhawdd ei dyall am ei bod yn swrn
debyg i'r Hebraeg; gwyn ei fyd a feddai Ramadeg
neu Eirlyfr o'r Arabaeg fal y mae genyf o'r Hebraeg;
yno mi drinwn y naill cystal a'r llall. Ond
beth a dal imi son am ddysgu dim? Nid oes
genyf mo'r amser nag i ddysgu nag i brydyddu
nag i ddim arall; dyma'r holl Drysor o hên
Bregethau Sir y Mwythig agos a darfod, rhaid
tarro atti hi'n fywiog i weithio rhai newyddion,
a phrin y down i ben a chael dwy bob Sul trwy'r
flwyddyn er gwneuthur fy ngorau! Nid oes yma
le i segura! Mae Mr. L. Morris yn bygwth
gyrru imi ryw Lyfrau pan gaffo Amser i edrych
o'i ddeutu, ond ni ddywaid pa'r lyfrau,
gobeithio mai Cymraeg loyw a fyddant o MS.
rhyw hen Gorph sy wedi pydru er ys 300 mlhynedd
. Rwy'n ceisio clytio rhyw fath ar Nodau
ar Gyw.dd Bonedd yr Awen a thrwsio rhyw fân
Wallau ynddo fal y gellir ei gael yn barod
erbyn dechreu'r Hâf. Nid oes yma rith o Newydd,

[td. 291]
onid fod yr Aldramon yn dwrdio dyfod i Fôn cyn
y bo hir, nis gwn a ddaw i Gybi ai peidio. Mae'r
Teulu yno ac yma yn iâch ac i'ch annerch. Byddwch
wych. Mi wyf eich ufuddaf Wasanaethwr &c
Walton Ebrill y cyntaf 1754 Gro. Owen
P.S. Llyma Wyddel wedi myned i Hirgaer i Garchar
am briodi dwy Wraig o fewn llai na dwy filldir
at eu gilydd. Mae'n debyg y caiff ymystyn ac ni
haeddai amgen, am fod mor rhyfygus a chynnyg
gwasanaeth dwy, lle mae digonedd o rai eraill
yn methu bodloni un yn iawn. — Byddwch wych etto,
Duw gyda chwi a'r eiddoch. Gyrrwch Lythyr gyda'r
Post nesaf, da chwithau. —


I’r brig
Back to the top

Adran nesaf
Next section