YMADAEL..............1

Ffosius sy 'n gosod allan, pan ddarfu i ddynion gyntaf ymadael a 'r gwasanaeth ag oedd yn ddyledus i 'r gwir Dduw, iddynt roddi dwyfol anrhydedd i ddau egwyddor, sef, y da a 'r drwg.

YMADRODDION..........3

adnabyddiaeth o 'u hegwyddorion a 'u harferiadau a all fod o fawr wasanaeth i oleuo llawer o ymadroddion a hanesion ysgrythurol.

Mae Lightfoot wedi tynnu llawer iawn o oleuni o honynt at eglurhau amryw ymadroddion yn y Testament Newydd, trwy gydmaru geiriau 'r Misna a 'r apostolion a 'r efangylwr.

ac na allasai un llyfr gynnwys ei holl weithredoedd a 'i ymadroddion ynddo.

YMAITH...............2

Yr oedd y rhai'n yn gochelyd byw mewn trefydd, rhag ofn i hynny dynnu ymaith eu myfyrdodau duwiol, a 'u dwyn dan amryw fath o brofedigaethau.

ac nad yw pechod yn gwreiddio ynddo mor belled, fel na's gellid trwy iawn drefn ac arferiad ei lwyr chwynnu a 'i ddiwreiddio ymaith o hono, os na fydd yr enaid yn llwyr wrthwyneb:

YMARFER..............2

Y dylid ymarfer rhinwedd a duwioldeb. 4.

yn drydydd, i ymarfer ymolchiadau yn fynych, ac ymburo;

YMARFERIAD...........2

ond mae 'n ddigon tebygol iddynt godi fynu pan ddechreuodd traddodiadau ddyfod mewn ymarferiad yn lle cyfraith Dduw.

hyd ag y mae 'r gair yn cael ei ddeall mewn ystyr ag sy 'n gyttunol ag undeb y Jehofa, ac ar sylfaenol egwyddorion y grefydd grist'nogol, ni all yr ymarferiad o hono mewn un mesur fod yn ble yn erbyn gwirionedd y grefydd honno.

YMARFERIADAU.........1

Mae y rhai'n yn agos yr un peth ag sy 'n ysgrifenedig yng nghyfraith Moses, yr hyn a ddengys, fod crefydd nattur yn oestad yr un peth, ymhob oes, ac ymhlith pob cenhedlaeth, er ei bod yn cael ei dirywio trwy ymarferiadau a seremoniau o ddyfais dynolryw.

YMARFEROL............1

yr oedd y rhai'n yn cael eu galw 'r ymarferol.

YMBILIAU.............1

yr amrywiol ymbiliau a osodasant;

YMBURO...............1

yn drydydd, i ymarfer ymolchiadau yn fynych, ac ymburo;

YMDANNU..............2

Ei hiliogaeth a 'i genhedliad, ei enedigaeth, ei fywyd, a 'i farwolaeth, yngyd a 'i holl ddioddefiadau a ragfynegwyd yn fanol, gan ol-yn-ol brophwydi Iuddewaidd, a 'i grefydd sydd yn awr wedi ymdannu dros ran fawr o 'r ddaear.

Mae 'r grefydd yma wedi ymdannu dros ran fawr o 'r ddaear, yr hyn a ymddengys yn fwy amlwg wrth y cenhedlaethau a 'r tywysogion sy 'n ei phroffesu.

YMDDANGOS............3

am hynny maent yn cymmeryd arnynt ei addoli mewn pob gwrthddrych ag sy 'n ymddangos yn hardd, yn enwedig pethau glan a chiwrain, megis yr haul, y ser, a 'r cyfryw oleuadau nefol.

Mae gan bob teulu eu hysprydion, (demons) a pha rai y maent mor gyfeillgar, a 'u bod yn myned i gyfarfod a hwynt mewn coedydd a rhodfaoedd dirgel, i ddysgu iddynt fath o ganuau, y rhai pan eu cenir, a fydd yn sicr o beri iddynt ymddangos yn ol eu haddewid:

Felly, y peth cyntaf a ddarfu i Mahomet wneuthur at dynnu gwrthddrych y trigolion, oedd arwain bywyd dychlynaidd, ac ymddangos yn fwy sanctaidd:

YMDDANGOSODD.........7

Fe ymddangosodd mewn amser pan oedd yr holl fyd yn disgwyl am y Messia.

O ddeutu 'r flwyddyn 434, fe ymddangosodd yn ynys Candy gau Fesia a elwid Moses;

Yn yr oes ganlynol, 530, fe ymddangosodd gau Fesia yn Palestina, a elwid Julian;

fe ymddangosodd ynghylch saith neu wyth o honynt yn Ffraingc, Yspaen, Persia, & c.

Yn yr oes ddiweddaf fe ymddangosodd twyllwr nodedig a elwid Sabatai Tzevi, a osododd ei hun i fynu yn lle Mesia, ond yn groes i ddisgwyliad yr Iuddewon, fe a drodd yn Fahometan, yn 1666.

Yn olaf, fe ymddangosodd un Rabby Mordecai o ddeutu 'r flwyddyn 1682, yr hwn a gymmerodd arno yr enw o Fesia, ac a dwyllodd beth mawr o 'r Iuddewon yn Itali a Germany i 'w ganlyn;

Mae hon yn cael ei galw felly oddiwrth Iesu Grist, y gwir Fesia, unig Fab Duw, yr hwn a ymddangosodd yn Judea o ddeutu deunaw cant o flynyddau yn ol;

YMDDAROSTYNGIAD......1

un mewn cyflwr o ymddarostyngiad, a 'r llall mewn anrhydedd, godidowgrwydd, a gallu.

YMDDENGYS............3

Barn y bobl hynny ag oedd yn byw yn yr oesoedd cyntaf wedi 'r diluw, ymddengys fod yn syml, yn barchus, ac yn ddidwyll;

eu bod hwy yn ddiragrith yn eu hedifeirwch, a ymddengys yn amlwg oddiwrth eu haddunedau a wnaethant;

Mae 'r grefydd yma wedi ymdannu dros ran fawr o 'r ddaear, yr hyn a ymddengys yn fwy amlwg wrth y cenhedlaethau a 'r tywysogion sy 'n ei phroffesu.

YMDDIDDAN............1

Ac wrth y wraig o Samaria, 'Myfi yr hwn wyf yn ymddiddan a thi yw hwnnw.'

YMDDIFFYN............1

mae 'r opiniwn yma wedi cael ei ymddiffyn yn ddysgedig gan Doctor Warburton, a 'i wrthwynebu gan Doctor Sykes, a rhai awdwyr cymmeradwy eraill.

YMDDIFFYNIAD.........1

Mae 'r Tibetiaid yn cael eu llywodraethu gan ddyn, neu dduw-dyn, yr hwn y maent yn ei alw Dalai Lama, i 'r hwn y maent yn talu 'r fath wageddol barch ac anrhydedd, fel ag y mae ymmerawdwr China, a 'r holl arglwyddi mwyaf, yn edrych arnynt eu hunain yn ddedwydd, trwy roi anrhegion gwerthfawr, i gael rhyw beth oddiwrtho at wisgo am eu gyddfau, fel yn ymddiffyniad rhag amryw drallodion ac adfyd.

YMDDIRIED............1

ond etto, gyd a llawn ymddiried ffydd, gobaith, a llawenydd.

YMDDWYN..............1

Fel hyn y dylai 'r cristion bob amser roi ei hun i fynu yn ostyngedig ac yn barchus i Dduw ein Harglwydd a 'n llywodraethwr, ymddwyn yn weddus ac yn foddlongar dan ei ddoeth ragluniaeth, gan feddwl yn wastadol ei fod ef yn trefnu pob peth yn y ffordd oreu;

YMDEITHWYR...........2

Ar ol i 'r ymdeithwyr ymolchi eu hunain, a chyflawni eu seremoniau, maent yn cael eu derbyn gan y Bramins, a 'u dwyn i mewn i 'w padogau, lle maent yn cynnyg arian a reis. -

Tra fo 'r seremoniau hyn yn cael eu gwneuthur, mae 'r ymdeithwyr yn ail adrodd llawer o weddiau;

YMDEITHYDDION........2

Llawer iawn o ymdeithyddion sy 'n wastadol yn dyfod i ymweled a 'r afon ardderchog hon;

Ymhyrth y temlau hyn y mae ffont neu lestr mawr a dwfr, yn yr hon y mae 'r ymdeithyddion yn golchi eu traed cyn myned i mewn.

YMDRECH..............1

ac y mae yn fynych ymdrech rhwng dau deulu, pa un a fydd drechaf yn y gelfyddyd hon.

YMDROCHI.............1

a thra maent yn ymdrochi ynddi, maent yn dala gwellten fer rhwng eu bysedd.

YMENYDDIAU...........1

ac mewn ffordd o offrwm, maent yn lladd iddo rai o 'u plant hynaf, trwy eu llabyddio a rhyw ddelbren, a churo allan eu 'mhennyddiau [~ ymenyddiau ].

YMFALCHIO............1

ond os collodd y bobl hyn eu llywodraeth wladol, hwy a allant ymfalchio fod ganddynt ganlynoliad o offeiriaid a dull sefydledig o wasanaeth grefyddol er dyddiau Zoroaster;

YMFFURFIO............1

ac i ddangos hyn trwy gadw ei orchymynion, a chyd-ymffurfio ag ef yn ei annilynol berffeithrwydd, a thrwy wneuthur ein goreu mor belled ag y gallom, ei glodfori yn y byd hwn, dan obaith o feddiannu tymhorol happusrwydd yn y bywyd yma, ac anherfynol ddedwyddwch yn y byd a ddaw.

YMGADW...............2

a oeddent wedi cadw eu haddunedau y dyddiau gwyl, ac ymgadw odddiwrth bob bwydydd gwaharddedig;

am hynny yr oeddent yn barnu bod yn angenrheidiol i ymgadw rhag ymgyfeillachu a 'r cyfryw bobl ag oedd felly, o herwydd bod cyfeillion drwg yn llygru moesau da;

YMGYFEILLACHU........2

Yr oeddent hwy hefyd yn meddwl fod pechod, a phob rhyw ddrwg arall, yn deillio naill ai trwy ymgyfeillachu a dynion o dueddiadau drwg, anwybodus o 'r hyn ag oedd yn ddrwg, megis llid a thrachwantau cnawdol, neu ynte trwy ryw dueddiadau a phleserau ag oedd yn eu meddyliau eu hunain;

am hynny yr oeddent yn barnu bod yn angenrheidiol i ymgadw rhag ymgyfeillachu a 'r cyfryw bobl ag oedd felly, o herwydd bod cyfeillion drwg yn llygru moesau da;

YMGYFOETHOGI.........1

i hyn y maent yn cael eu hannog gan eu hoffeiriaid trachwantus, oddiwrth y cyfryw rai y maent hwy yn ymgyfoethogi.

YMGYNNULL............2

Mae 'r duwdyn yma yn cael ei ddangos yn eistedd ar orsedd ardderchog, a chwedi ei ddialladu mewn gwisg gostfawr at dderbyn addoliad gan y bobl, y rhai sydd yn ymgynnull atto o bob cwr o 'r wlad helaeth hon, i ymostwng o 'i flaen, ac yn ei weled yn anrhydedd mawr i gael cusanu ei draed.

am hynny maent yn dywedyd, y bydd Moses, Crist, a Mahomet, yn yr adgyfodiad, a chanddynt dair baner, at y rhai y bydd eu holl broffeswyr yn ymgynnull.

YMHA.................5

Mae 'r Crist'nogion yn credu, mai Iesu Grist yw 'r gwir Fesia, ymha un y mae 'r holl brophwydoliaethau wedi cael eu llwyr gyflawni.

Maent yn cadw gwyl, ymha un y maent yn llosgi peth aneirif o lampau wrth eu drysau, ac yn rhodio i fynu ac i wared ar hyd yr heolydd, i gyfarfod ag eneidiau eu cyfeillion a fuasant feirw 'n ddiweddar, o flaen pa rai y maent yn gosod bwyd a diod, ac yn eu gwawdd i 'w tai i orphwys, fel na ddiffygient yn eu siwrnai i baradwys, yr hyn meddant hwy, sy 'n daith tair blynedd o leiaf.

mae hon wedi ei gwneud o garreg ddu ddisglair, ac yn ei law asswy mae 'n dala disgl aur, yn loyw fel gwydr, ymha un y maent yn tybied ei bod yn gweled eu holl weithredoedd daearol.

Mae 'r swynwr yma ar ol dihuno yn cymmeryd arno, beth bynnag a ofynir iddo, y gall ef roddi llawn hanes am dano, pa mor belled, neu ymha wlad, neu ran o 'r byd y bydd hynny 'n bod;

Ond i 'r rhei'ny ni chadwent ei gyfraith, yr oedd uffern wedi cael ei darparu, a saith o byrth, ymha un yr oeddent i fwyta ac yfed tan, eu dodi mewn cadwynau, a 'u poeni a dwfr poeth.

YMHEDDYCHU...........1

Am y diafol, maent yn meddwl fod yn angenrheidiol i ymheddychu ag ef, rhag iddo ddinystrio eu hiechyd a 'u cyfoeth, neu ymweled a hwynt mewn taranau ac ystormydd dychrynllyd;

YMHELL...............1

Esseniaid, sect o bobl ag oedd ymhell tu hwnt i 'r Phariseaid am y manylwch i gadw 'r gyfraith.

YMHELLACH............2

ond ymhellach, y maent yn credu ei fod ef yn llywodraethu pob peth trwy raglawiad, ac y maent hwy yn ei alw Laocon Tzanty;

ond i wneuthur cyfiawnder yn y matter hwn, ni a gawn gario ein cyfarchwyliad ychydig ymhellach, gan edrych beth yw barn y rhan oreu o 'r cenhedloedd yn gystal a 'r rhai gwaethaf, y philosophyddion megis y cyffredin bobl ymhob oes.

YMHEN................1

Ymhen ychydig amser ar ol hyn, ei ewythr a 'i cyflwynodd i wasanaeth gwidw gyfoethog, a elwid Cadiga;

YMHLITH..............22

dyn ag oedd yn fawr ei anrhydedd, a chwedi ei ddewis gan Dduw amser byr ar ol y diluw, i gynnal adnabyddiaeth o 'r dwyfol undeb ymhlith cenhedloedd eilun-addolgar y byd.

Saduseaid, sect ymhlith yr Iuddewon a elwir felly, oddiwrth un Sadoc ei sylfaenwr.

Mae llawer o 'r sect hon etto ymhlith yr Iuddewon gwasgaredig;

Yn ddiweddaf, fe ddywed Persius, fod gwledd fawr i frenin Herod yn Rhufain ymhlith yr Iuddewon, ynghyd a goleuadau gorfoleddus.

ymhlith y goleuadau nefol yr haul, lleuad, a 'r planedau, a darawsant gyntaf yn eu meddyliau;

Mae 'n ddiammeu i 'r grefydd hon o eilun-addoliaeth ddechreu ymhlith y Caldeaid;

Ymhlith eu llyfrau, ag sy 'n cynnwys athrawiaeth eu sect, y mae un llyfr a elwir Seth, yr hwn, meddant hwy, a gyfansoddwyd gan y Patriarc hwnnw.

Ychydig mewn perthynas i 'Stad [~ Ystad ] bresennol EilunAddoliaeth ymhlith y Paganiaid, yn enwedig y Chinese.

maent yn cyfaddef fod un goruchaf Dduw, ag sy 'n byw yn y nefoedd, a bod llawer o dduwiau eraill o is radd, ag sy 'n trigfannu ymhlith y ser;

ymhlith y cyfryw, yn nheml Macca, mae un ddelw wedi ei gwneuthur o bres, ac yn cyrraedd hyd gronglwyd y deml;

Mae y rhai'n yn agos yr un peth ag sy 'n ysgrifenedig yng nghyfraith Moses, yr hyn a ddengys, fod crefydd nattur yn oestad yr un peth, ymhob oes, ac ymhlith pob cenhedlaeth, er ei bod yn cael ei dirywio trwy ymarferiadau a seremoniau o ddyfais dynolryw.

Meddyliau y rhai ag sydd yn cael eu cyfrif yn bobl fwyaf deallus ymhlith y Tibetiaid yw, pan fyddo 'r Grand Lama mewn wyneb i farw, naill ai o ran oedran neu o ryw glefyd, nad yw ei enaid ond gadael ei hen sych gyfanneddiad i edrych am un arall mwy ifangc a gwell i drigfannu ynddo, yr hyn sy 'n cael ei ganfod yn fynych gan rai o 'r Tayshoo Lama mewn un arall.

Mae crefydd arall yn arddeladwy ymhlith y Tartariaid, a elwir Schamanism.

ac os cymmerwn olwg fer ar rai o 'r cenhedlaethau mwyaf nodedig ymhlith yr Indiaid, ni gawn weled fod eilun-addoliaeth yn eu plith hwynt yn agos o 'r un lliw.

Ymhlith y ser y mae ganddynt barch mawr i 'r blaned gwener, fel y maent yn tybied ei bod hi yn un o genhadon yr haul.

Ymhlith y rhai'n mae dau ryw neillduol, sef, un o bren, wedi ei addurno ag aur a pherlau, i arwyddo 'r haul, am hynny yn eistedd mewn cadair o liw 'r wybr, yn arwyddo 'r ffurfafen, a phlu ar ei phen, yn arwyddo ei llewyrch bendigedig a gogoneddus.

ond etto, mae peth o honi yn sefyll yn ei llawn rym ymhlith rhai o 'r hen drigolion:

Ymhlith y Rhufeiniaid yr oedd eu Jupiter yn cael ei gyfrif yn dad y duwiau a dynion, neu 'r optimus maximus, sef y duw mwyaf a 'r cyntaf, llywodraethwr yr holl fyd, a brenin yr holl fodau rhesymol.

Yn dystiolaeth o 'r Grefydd Grist'nogol, hi a grybwyllir trwy hanesion anamheuol, prophwydoliaethau, gwyrthiau, tufewnol brofiadau, awdurdodol athrawiaethau, a chyflymdra ei hymlediad ymhlith Iuddewon a chenhedloedd.

Yn bresennol mae amryw sectau ymhlith y Mahometaniaid, megis y gwelir ymysg y Crist'nogion;

Eraill a feddyliant mai ei farn ef oedd, fod Duw yn yr Hen Destament yn rhoddi 'r gyfraith fel Tad, ac yn y Newydd yn byw ymhlith dynion fel Mab, ac iddo ddisgyn ar yr apostolion fel Yspryd Glan.

Mae 'r opiniwn hyn, medd rhai, yn ennill tir ymhlith y Cymru.