MHLITH..............2

PAn ddychwelodd y Gennadwri adref i Frydain, bu gorfoledd a llawenydd mawr ym mhlith y Brutaniaid, ac yn ddiattreg hwy a ddechreuasant arlwyo a pharottoi danteithion a melus-bethau'r ynys i'w groesawi hwy i mywn.

Wedi marw Uthur y bu ymrafael a dadl ym mhlith y Brutaniaid ynghylch dewis brenin.

MHLWYDD.............1

A llyma yr oed y dylyir gwneuthur dyn yn farnwr, pan fo pum mhlwydd a'r hugeint oed.

MHLYNEDD............2

"Os gwr a gwraig a ysgarant cyn pen y saith mhlynedd, taler iddi ei hegweddi, * a'i hargyffreu ‡

Ond os cyn pen y saith mhlynedd yr ymedy hi a'i gwr, hi a gyll y cwbl ond ei chowyll.

MHOB................8

canys y Saeson a gynneuasant dan ym mhob LLannerch, yn y Dinasoedd, yn yr yd, nes oedd y wlad oll megis Goddaith;

a danfonwyd iddynt yn ddianoed lu mawr o wyr arfog cedyrn, ac a ymladdasant bedeir brwydr a'r Brutaniaid, ond y Brutaniaid trwy borth Duw a ynnillasant y maes ym mhob un o honynt;

Ac a beris i chwech o'r rhai doethaf ym mhob Cwmmwd ddyfod ger ei fron ef, yr rhai a a orchymmynodd efe iddynt ymgyhwrdd oll ynghyd yn ei lys ef yn y Ty gwyn ar Daf.

Ond eu geiriau eu hun sydd yn newid agwedd cymmaint (ym mhob oes agos) fal pettai eu Hynafiaid yn eu clywed yn siarad heddyw, y rhai a fuont fyw ynghylch wyth cant o flynyddoedd a aethant heibio, diau ydyw, na ddeallent hwy ond ychydig neu ddim o'r hyn a ddywedent.

Ac nid yw hynny ryfedd, ped ystyrid fod y Gwerinos yn cydffurfio eu hunain (megis ym mhob peth arall agos) felly at jaith y Pendefigion hyd y gallont, a FFrangeg oedd y Pendefigion yn siarad o hyd er amser Gwilym gwncwerwr.

Profir fod yr Eglwys Gatholic yn bedyddio plant RHieni crediniol ym mhob Oes er amser yr Apostolion.

Ac y mae'r un Tad Duwiol yn dywedyd yn eglur, ac yn profi trwy Resymmau di-amheuol fod yr Eglwys Gatholic yn bedyddio Plant bychain hyd ei Amser ef ym mhob gwlad Ac efe a Sgrifennodd ynghylch Bl.

Y mae efe yn crybwyll ei hun mywn lle arall ynghylch Bedydd plant megis peth arferedig yn ei Amser ef ym mhob gwlad.

MHORTH..............1

A gwedi tramwyo gan mwyaf yr holl wlad, y daeth dau o'r cennadon i Dref a elwid wedi hynny, Caer-fyrddin, ac ym mhorth y y ddinas hwy a welynt ddau langc ieuangc yn chwarau pel;

MHOWIS..............1

Gosododd un yng NGwynedd, un arall ym Mhowis, a'r trydydd yn Neheubarth, ond Tywysog Gwynedd oedd y pennaf.

MHRYDAIN............3

Ond nid yw hyn wirionedd, gan na bu Constans erioed yn Frenin ym Mhrydain, [td. 67]

Ac yn y flyddyn o oedran CHrist 449, y tiriasant ym Mhrydain tan y ddau Gad-pen uchod Hengist a'i frawd Hors. ‡

Ac yn wir ddiau ni fuasai'r Argraphydd ddim yn celwyddu, pe gosodasai yno, Yma Y Gorwedd Arthur Y Brenin Enwoccaf A Fu Erioed Ym Mhrydain;

MI..................23

WEdi dangos eusys i ba gyflyrau gresynol y dycpwyd ein Hynafiaid gan y llofrudd-enaid hwnnw PECHOD, bellach mi a af rhagof i ddangos eu hynfydrwydd di-gymmar wrth ddeisyf porth gan y Saeson.

Fe ddamweiniodd i mi weled un o 'r cyllill hirion hynny, ac un hagr hell ydoedd hi;

Ac fal yr oeddwn yn cyscu ryw noswaith rhwng fy nghyfeillesau mi a dybiwn yn fy hun fod rhyw was iefangc teccaf yn y byd [td. 81]

yn ymgydio a mi, eithr pan dduhunais i nid oedd yno neb namyn fi am cyfeillesau;

A'r amser hwnnw y beichogais i ac y ganwyd y mab rhaccw, ac i'm cyffes i DDuw ni bu i mi achos gwyr ond hynny;

Ac yno y dywad y Brenin wrth Myrddin, Mae'n rhaid i mi gael dy waed.

canys mi a ganlynwn Siampl y Prophwyd Samuel yr hwn pan oedd Agag Brenin Abimelec yn ei law a ddywedodd, Fal y diblantodd dy gleddyf di wragedd, felly y diblentir dy fam ditheu ym mysc gwragedd.

Ond gwrando etto, pa beth a roddi di i mi, os yr anturiaf fy hoedl i wenwyno Emrys wledig y Brenin?

Mi a'th wnaf yn DDuwc, a thi fyddi'r ail mywn anrhydedd yn y Deyrnas, o's byth y coronir fi yn frenin.

Y mae'n ormod tasc i mi geisio gosod yma hanes neilltuol am Weithredoedd Arthur, y rhai ynt cyn odidocced, fal prin y mae, onid ynt wedi dallu fy llygaid i wrth graffu arnynt.

Ac yma mi a derfynaf i son ychwaneg am y RHyfel a fu rhyngom ar Saeson ond yspysaf a'r fyr eiriau i'r matter fyned yn waeth-waeth beunydd gyd a'r Brutaniaid wedi Marwolaeth Arthur.

Ond yn gymmaint a mod i yn gobeithio y daw CHronicl Caradoc a'r gyhoedd, mi a dawaf.

A hwy a ddywedasant eu bod, Ac yno y dywad y Brenin wrthynt, Mi a enwaf Dywysog o'r cyneddfau pa rai ydych chwi'n ewyllysio.

Ganwyd i mi fab yng NGhaernarfon, a hwnnw a gaiff fod yn Dywysog i chwi.

Can's beth yw jaith ein cymmydogion gan mwyaf (mi wn y gallaf enwi tair cenhedl) ond lladin wedi gymmysgu ag ambell air o'i hen jaith eu hun?

Ond mi a brofaf y deall pob un, a'r a fo ond ychydig o DDarllenydd, waith ein scrifennyddion ni yn sathredig, er eu bod wedi scrifennu er ys 'chwaneg na mil o flynyddoedd.

Canys mi allaf ddywedyd yn hy, na fydd wiw i neb ddisgwyl am ychwaneg o berffeithrwydd mywn Geir-lyfr a Gramadeg, nag y fydd yn y gwaith y mae efe yn ei osod allan.

Mi a wn y gall pawb ddeall y pennillion hyn fel Cymraeg sathredig.

Mi a ddewisais y Bardd hwn yn hyttrach nag un arall, o herwydd fod Dr.

Ond os oedd efe yn deall Saesonaeg, mi a wn na osododd efe un gair seisnig yn ei gerdd.

Mi a ewyllysiwn iddynt edrych attynt eu hunain, ac edifarhau o herwydd eu cyfeiliornad.

Ac yma, mi a ganlynaf y Drefn hon. 1,

Ond mi a dybygwn mae Anghenrhaid oedd yn eu cymmell i wneuthur hynny yn amser Erlidigaeth, pryd ni byddai rydd iddynt, ymgynnull liw Dydd.

MIL.................3

Ac yno Hengist a gynullodd atto dri chan mil o wyr arfog, ac a hwyliodd i Frydain;

Efe a las ym Muellt yn y flwyddyn 1282, sef, un mil dau cant, a dau a phedwar ugain, dydd gwener y trydydd o Idiau RHagfyr, sef yw hynny, yr unfed dydd a'r ddeg o RHagfyr.

Ond mi a brofaf y deall pob un, a'r a fo ond ychydig o DDarllenydd, waith ein scrifennyddion ni yn sathredig, er eu bod wedi scrifennu er ys 'chwaneg na mil o flynyddoedd.

MILWR...............1

Pen milwr pen moliant rhag llaw, Pen dragon pen draig oedd arnaw.

MILWYR..............8

a'r Milwyr a'i llyscasant gerfydd ei farf i'w ladd ef, eithr rhai o'r pennaethiaid nid y gwyr callaf) a ewyllysiasant ei arbed ef, ond yno y dywad Esgob a elwid Dyfrig, Pettai bob un o honoch chwi am ei ryddhau ef, myfi, ie myfi, ag wyf yn Esgob, a'i drylliwn ef yn chwilfriw, [td. 84]

Wedi hyn y bu hi gyfyng jawn a'r y Saeson dalm mawr o amser Canys eu Capteniaid a garcharwyd, a'r milwyr cyffredin a fuont yn gaeth-weision i'r Brutaniaid.

Milwyr) Na ddywedwch, Sirs, i ni ofer-dreulio'r amser.

Milwyr) I'n tyb ni, yr achosion ynt, o herwydd eu bod ambell-waith yn cyhoeddi ympryd ac yn gweddio eu Duw i ymladd trostynt:

Eithr attolwg, dygwch fi a'r elor o flaen y LLu, can's yr wyf yn gobeithio y bydd i'r milwyr hwythau ymwroli, gan weled eu Brenin yn diystyru ei hoedl er mwyn cadw allan Estron genhedl.

LLw a gymmerai'r Milwyr er bod yn gywir a ffyddlon i'r Cad-pen. 3,

Toccyn, neu Lifrai gwahanol, fal yr adnabyddid Milwyr pob Cad-pen wrth eu LLifrai.

A'r ol hyn hwy a aent i weddio eu Gweddi gyffredin am dangneddyf ac undeb gyffredinol yn yr Eglwys, am lonyddwch a hedd yn y deyrnas, am lwyddiant yr Oes, am hin dymmerus, tros bob math o ddynion, Brenhinoedd, Ymherodron, a phawb mywn Awdurdod, tros y LLu, a'r Milwyr, tros y rhai Credadwy, ac anghredadwy, tros gyfeillion, a chydymdeithion, tros y cleifion a'r blinderus, a'r fyrr eiriau, tros bawb mywn diffyg ac eisiau cymmorth.

MILLTIR.............1

Y lle hwnnw sydd bedair milltir is-law LLan-petr PontStephan yn Sir Gaerfyrddin a'r Lan Teifi.

MIN.................1

Min Judas yn lliasu;

MINNAU..............1

Canys dyn tynghetfenawl wyt ti, heb Dad, a minnau sydd o lin brenhinawl o ran Mam a thad.

MIS.................1

Ond ym mhen talm o amser wedi hynny, y cwttogwyd yr amser i fod bedair gwaith yn yr Wythnos, ac a'r ol hynny bob Wyth-nos, ac yno bob Mis, &c.

MO..................8

Hyd yn hyn y bu'r RHufeiniaid yn ymgeleddwyr tirion i ni, nessaf at ba rai ni adwaenom neb a ddangosodd brawf mo'r helaeth o'i grymysdra a chwychwi.

Ond ffyddlondeb y Saeson onest a wiwodd pan welsont mo'r flodeuog oedd ein gwlad.

Er mwyn rhoddi i'ch ystyriaeth siampl hynod o farnedigaeth y Goruchaf a'r Bechod a RHyfyg, tybiais yn addas i osod yma hanes o farwolaeth Echrys-lawn Gwrtheyrn y brenin, can's ni laddasant mo'no ef yn y wledd waedlyd honno, eithr cadwynasant ef dros ychydig ddyddiau, ac o herwydd ei fod yn fab ynghyfraith i Hengist, gollyngasant ef yn rhydd i fyned pa le y mynnei ei hun.

Ond pan welodd Sais ef mo'r brudd a myfyriol, yspryd-blinderol ac athrist, efe a ofynnodd iddo a'm ba achos yr oedd cyn brudded ac athrist?

Ond mae 'n debygol i chwi ofer-dreulio'ch amser yno mywn gloddest a meddwdod, ped amgen, os ydyw'r trigolion yn bobl mo'r lwrfion a llesc ag y dywedwch chwi, chwi ynnillasech y wlad er ys talm[.]

Ac hefyd, math o ddynion rhyfeddol ydynt, can's weithiau y maent mo'r llesgc a methedig, fal y gall un Sais yrru ugain o naddynt a'r ffo, ond yn y man, hwy a ymwrolant felly yn eu chwerwder, fal nad yw'n ddiberygl i hanner cant o honom ni y Saeson wynebu a'r un Brittwn.

P'odd y buasai Beirdd yr oes honno yn crybwyll mo'r Sathredig o'i blegid, pe ni fuasai y fath Frenin yn teyrnasu arnynt.

Ac yno'r Esgob wedi clywed hynny a ymgynghorodd a'i Henuriaid ynghylch y weithred, a'i Barn hwy oll, un ac arall oedd, na ddylid ail-fedyddio mo'nynt, gan fod y ffurf yn enw'r Drindod yn uniawn.

MOCH................1

LLyn gwin egr llanw gwineugoch, LLoches lle'r ymolches moch.

MOD.................2

O herwydd fy mod (ebe Pasgen) yn myfyrio a'r beth sydd agos yn amhossibl i ddyfod i ben.

Ond yn gymmaint a mod i yn gobeithio y daw CHronicl Caradoc a'r gyhoedd, mi a dawaf.

MODFEDD.............3

Y llafn oedd ynghylch 7 modfedd o hyd, ac yn 'chwaneg na hanner modfedd o led, ac yn ddau finiog 5 modfedd o'r saith.

Y llafn oedd ynghylch 7 modfedd o hyd, ac yn 'chwaneg na hanner modfedd o led, ac yn ddau finiog 5 modfedd o'r saith.

Y llafn oedd ynghylch 7 modfedd o hyd, ac yn 'chwaneg na hanner modfedd o led, ac yn ddau finiog 5 modfedd o'r saith.

MODD................10

Y modd y cas Arthur y Goron.

Ond cymmaint a adailadid y Dydd a Syrthiai'r nos, ac ni ellid mywn modd yn y byd i beri'r gwaith sefyll.

Ond ni allent mywn modd yn y byd chwilio allan yr achos.

LLyna'r modd yr adroddyn' Treiir rhwng y tri wyr hyn Dafydd Nanmor a'i cant.

LLe y daeth efe ei hunan ac a arhosodd yno, gyd a'i Bendefigion, Esgobion, Eglwyswyr a'i DDeiliaid drwy'r grawys mywn ympryd a gweddiau am gymmorth yr yspryd Glan, a'i drysglwyddiad, modd y gallai adferu ac adgyweiriaw Cyfreithiau a defodau [td. 98]

Ac yna, gwedi eu darllen a'i cyhoeddi, y peris efe yscrifennu tri llyfr o'r gyfraith, sef un i'w arfer yn oestadol yn ei Lys, a'r ail i'w gadw yn ei Lys ef yn Aberffraw, a'r Trydydd yn LLys Dinefwr modd y gallai y tair talaith eu harfer a'i mynychu pan fyddai achosion;

Y modd y gweinyddid Bedydd.

Canys ein pechodau trwy Fedydd (eb'r ef) a olchir mywn modd amgen, na budreddi ein Cyrph mywn FFynnon.

Y modd yr oeddid yn ei dderbyn.

3, Ynghylch y modd y derbynnid y Cymmun.