ANAD................2

Ond yn anad dim pan ystyriasant eu diragrithiol ewyllysgarwch i gwahawdd hwythau trosodd i gael rhan o'i moethau da.

Ond yn anad neb, bydded i ni ofalu tros Blant bychain newydd eni, y rhai sy'n [td. 235]

ANAF................2

Cyfreith a ddywed, na ddiwygir, canys Anaf eithyr y croen yw:

A ph' le bynnag ni thorro na chig na chroen, Anaf eithyr y croen yw.

ANAFU...............1

Ac y mae y lladin hwnnw wedi anafu yn y fath fodd ganddynt, fal prin y gall neb ei ddeall ond hwynt-hwy eu hunain:

ANAIR...............1

Wybren wen heb'r un anair A chwmmwl yw ffwl y ffair.

ANAMLWG.............1

Ef yn anamlwg, canys ni's guyl golwg;

ANARAWD.............1

Anarawd gwastawd dan go' yn gyfan A gafas Aberffro:

ANED................2

Ac ef ni aned, ac ef ni weled:

Neu pa fodd y gall Bedydd gymmodi a PHlant bychain, ond yn yr ystyr a ddywedais eusys, Pa beth yw dyn i fod yn lan, a'r hwn a aned o DDyn i fod yn gyfiawn?

ANEDWYDD............1

Gwae ni ddydd anedwydd Haf!

ANESMWYTH...........1

Ond p'odd i ddwyn i ben ei amcan anhydyn ni wyddai, a chalon-ofidus ac anesmwyth a fu efe dalm o amser.

ANFAD...............1

Cilwg anfad y fad fawr;

ANFON...............2

Ac yn ddianoed hwy a aethant at Gwnstab y ddinas, ac a archasant iddo trwy awdurdod y Brenin anfon Myrddin a'i fam at ei Fawrhydi yng-Wynedd.

Ond yn y cyfamser y daliwyd Owen Tudur a'i Frenhines yn garcharorion, ac a ddycpwyd yn rhwym i Gaer-lleon a'r Wysc, yr hyn a wnaeth i Owen i anfon at eu gyfnesyfiaid i ddyfod i ymweled ag ef.

ANFONASANT..........2

Felly anfonasant adref i Germani i ddeisyf a'r eu cyd-wladwyr i'w cynnorthwyo a gwyr ac arfau i oresgyn ynys Brydain;

Yr wyf yn meddwl, na fyddai anghymmwys pe cymreigwn ryw ran o'r LLythyr a anfonasant at y FFidus hwnnw, yr hwn sydd fal y canlyn.

ANFONES.............1

Pan welodd Hywel (eb'r CHronicl) gam-arfer defodau ei wlad, efe a anfones am Arch-esgob Mynyw a'r holl Esgobion eraill a oeddynt yng NGhymru, a'r holl brif eglwyswyr a oedd tanynt, y rhai oeddynt i gyd yn saith ugeint.

ANFONODD............2

Ac nid oedd RHonwen yn ewyllysio ond hynny, canys wedi ei eneinio ef yn frenin drachefn, hi a anfonodd Gennadon hyd yn Germani i yspysu i'w thad fod Gwrthefyr ei elyn marwol wedi marw.

Ac yn ddianoed y Brenin a anfonodd ei Swyddogion i bob man o Gymru i ymofyn pa le y ganesid un mab heb Dad iddo.

ANHAPPYS............1

Yn is fy nghlap anhappys I'm bryd ar beidio am brys.

ANHAWDD.............2

Ond yn wir ddiau y mae'n anhawdd i wybod yn berffaithgwbl, ym mha amser o'r dydd yr oedd yr hen Grist'nogion yn cymmuno;

Ond a oedd yr Apostolion, a'r CHrist'nogion a'r ol eu dyddiau hwy, yn cadw'r un amser, fydd anhawdd i siccrhau.

ANHEBYGOL...........1

Ac nid yw hynny anhebygol i fod yn wirionedd, Can's 1.

ANHEILWNG...........1

Ac yn ddiattreg hwy a aethant, ac a waeddasant hyd yr heolydd, Gwrtheyrn Sydd Frenin Teilwng o deyrn-wialen ynys Brydain, a CHonstans Sydd Anheilwng.

ANHERCHWCH..........1

a hynny medd rhai, yw meddwl yr Apostol pan yw yn dywedyd, Anherchwch yr holl frodyr a chusan sancteiddiol.

ANHYDYN.............1

Ond p'odd i ddwyn i ben ei amcan anhydyn ni wyddai, a chalon-ofidus ac anesmwyth a fu efe dalm o amser.

ANHYGAR.............1

Pan ystyriwyf greulonder a ffalstedd anhygar y Saeson, yr wyf yn rhyfeddu lariedd-dra'r Brutaniaid y pryd hwnnw.

ANHYSPYS............2

Nid wyf anhyspys fod llawer o eiriau LLadin yn ein Jaith ninnau, ond y mae llawer o wyr dysgedig yn tybied, iddynt hwy fenthygio mwy oddi wrthym ni, nag a fenthycciasom ni oddi wrthynt hwy.

Nid wyf anhyspys fod rhai (a gymmerant arnynt fod yn Historiawyr da) yn yscrifennu, mae Dychymmyg a gafwyd allan yn ddiweddar, sef ynghylch Bl.

ANIAL...............1

Pa un a wnaeth y Gwaith a sefyll gwedi'n neu syrthio, ni's gwn i, ond y mae 'n siccr i'r Brenin symmud oddi yno i DDeheubarth, ac a'r lan Teifi y gorphwysodd mywn lle anial yno, ac a wnaeth Gastell hoyw.

ANIFAIL.............2

A'r fyr eiriau Ni adawsant na thy na thwlc heb ei losci, na dyn nac anifail heb ei ladd y ffordd y cerddasant, Eu bwau a ddrylliasant y gwyr ieuaingc, ac wrth ffrwyth [td. 73]

"O derfydd i ddyn brynu anifail gan arall, a gwedi ei brynu bod dannedd iddo yn eisiau, a mynnu eu difwyn:

ANIGONOL............1

Felly Gwrtheyrn a alwodd ei ben-cynghoriaid a'i Uchel-Swyddogion atto, a gwedi eu dyfod, efe a dywedodd wrthynt fal hyn, " CHwi wyddoch f'Arglwyddi fod y RHufeiniaid wedi ein gommedd er ys talm, a ninnau yn llwyr anigonol i roddi cad a'r faes i'n gelynion, ynteu anghenrheidiol ydyw i ni ddanfon at ryw genedl a'm borth.

ANIWAIR.............3

Y Distain hwnnw a elwid Gwrtheyrn, a dyn balch, rhodresgar aniwair oedd efe.

A daeth ystryw Hengist fal yr ewyllysiodd, canys Gwrtheyrn aniwair a hoffodd yr Enaith, ac a ddymunodd gael cyscu gyd-a hi y noson honno, a phan geryddwyd ef am hynny gan Esgob LLundain a elwid Fodin, efe a'i trywanodd a'r cleddyf, ac a gymmerth RHonwen yn gariad-ferch iddo, yr hon er tecced oedd, oedd lawn o bob ystryw drwg.

Ond wedi iddo efe fwynhau ei rodres aniwair tua ei Butteiniaid yno ryw dalm o amser, y daeth Gwr duwiol * heibio yn galon-ofidus jawn i weled y fath ddiystyr ac amharch a'r gyfraith Duw ac ydoedd yn LLys y Brenin Gwrtheyrn, ac efe a'i ceryddodd a'm ei bechodau ffiaidd.

ANNEDD..............1

Byddei'r cestyll a'r tai annedd yn bentwr o gerrig, ac aelodau drylliedig y Merthyron yn gymmysc a hwy!

ANORPHEN............1

A meistrawl ar fawl wiw lamp, A'r gost lle bu gorau'r gamp, Gwaith anorphen sydd gennyf, Caru crefft er curio cryf.

ANRHEITHIO..........1

Ond canasant yr un Don yn ebrwydd eilwaith (er nad oedd hynny ddim ond lliw ac escus) ac a fwgythasant i anrheithio'r cwbl o amgylch.

ANRHYDEDD...........4

Felly y Brenin a roddes anrhydedd mawr i Fyrddin, ond efe a laddodd y Dauddeg Prif-fardd o herwydd iddynt eu siommi ef, ac y mae eu beddau i'w gweled yno hyd heddyw yn adnabyddus wrth enw Beddau'r Dewiniaid.

Ti a gei ddim anrhydedd a'r a elli ddymuno.

Mi a'th wnaf yn DDuwc, a thi fyddi'r ail mywn anrhydedd yn y Deyrnas, o's byth y coronir fi yn frenin.

gwlad Cymru, er anrhydedd i DDuw, ac er llywodraethu'r bobloedd mywn heddwch a chyfiawnder.

ANRHYDEDDIR.........1

yng ngeneuau y bobl ydd anrhydeddir, a'i weithredoedd a fydd bwyd i'r neb a'i datcanant.

ANRHYDEDDUS.........3

Nyni y Brutaniaid truain wedi'n harcholli a'n dugn-friwio gan hygyrch ruthr ein gelynion, ydym yn danfon y llythyr hwn attoch chwi y Saeson anrhydeddus (swn eich gweithredoedd enwog sydd wedi ehangu cymmaint) i ddeisyf porth gennych y cyfamser hwn.

Felly attebasant, Gellwch hyderu Frutaniaid anrhydeddus, y bydd y Saeson yn gyfeillon cywir i chwi, ac yn barodol i'ch cynnorthwyo yn yr ing a'r trallod mwyaf.

Derbynniwyd hwy yn anrhydeddus gan y Brutaniaid, a gwedi iddynt wledda a bod yn llawen dros yspaid, tynnwyd Ammodau'r Gyngrair rhyngddynt, sef yw hynny, y Saeson a addunedasant trwy lw i fod yn ffyddlon gwas'naethgar ac ufudd i'r Brutaniaid:

ANSICCR.............1

Ond attebasant yn lled athrist, Gobaith ansiccr jawn ydyw, canys ni a ddirmygasom ormod a'r y Brutaniaid eusys, a phobl lewion ydynt hwythau wedi llidio.

ANTUR...............1

LLadin a FFrangeg yw y rhan fwyaf o honi, ynghyd ag ambell air bychan ar antur o'i hen jaith gynt, etto wedi newid[td. 123]

ANTURIAF............1

Ond gwrando etto, pa beth a roddi di i mi, os yr anturiaf fy hoedl i wenwyno Emrys wledig y Brenin?

ANUDONWYR...........1

Wrth hyn y mae'n canlyn, nad oedd rydd i Bechaduriaid nodedig, megis Anudonwyr, LLofruddiaid, Meddwon, &c ddynessau at fwrdd yr Arglwydd yn y Brif Eglwys;

ANUFUDD.............1

Etto nid oedd hyn onid y peth y mae Duw yn fwgwth yn erbyn anufudd-dod.

ANWADALACH..........1

Nid oes Sadler crwpper crach Neu Deiler anwadalach.

ANWADALFARN.........1

Ac y mae'n ddiddadl eu bod yn anwadalfarn jawn yn eu llywodraeth, canys y mae Gildas (y Brittwn dysgedig hwnnw) yn siccrhau hynny.

ANWADALU............1

Beth a dal i't anwadalu Wedi'r hen fargen a fu ?

ANWASTAD............1

Ond ysywaeth y mae'r Anyscedig a'r anwastad yn gwyr-droi y Scrythrau, chwaethach yscrifennadau dynol, i'w dinystr eu hunain. 2

ANWYBODAETH.........2

A Digon ynt hefyd i wrthbrofi anwybodaeth ac ynfydrwydd y Dynionach gwrthun hynny, y rhai a welsant mywn Breuddwyd (neu ysgatfydd mywn LLesmeir ysprydol) nad oedd yr Eglwys Gatholic yn bedyddio Neb Plant bychain, hyd yn Amser Pabyddiaeth.

Gwraidd y cyfeiliornad oedd ei anwybodaeth o Bechod gwreiddiol, canys efe a eilw Plant bychain yr Oes ddiniweid;

ANWYBODOL...........1

Nid yw ef ond gwaith afreidiol i brofi fod yr hen Grist'nogion, (er Amser yr Apostolion) yn arfer y Seremoni honno wrth fedyddio, canys cyn amlycced ydyw hynny, fal nad all neb a'r a ddarllenodd ond rhyw ychydigyn yng ngwaith y Teidau fod yn anwybodol o honaw.

ANWYD...............1

A phan anwyd iddi fachgen, y danfonodd Edw ffals eilwaith at Bennaethiaid y Cymru, gan ofyn iddynt, A oeddynt o'r un bwriad ac or blaen?

ANWYL...............2

ac atti yr aethant yn lewion a dwys-gadarn, ac un-waith yn ddiau y bwriadodd un asgell Cad y Brutaniaid i ffoi, ond yno Arthur Mab y Brenin a'i cyssurodd gan ddywedyd wrthynt O gyfeillion anwyl a adewch chwi i'r Barbariaid digred melldigedig hyn i draws-feddiannu ein gwlad?

Gosodwyd ei ben anwyl ef a'r ben pawl haiarn cas a'r dwr LLundain, fal y dywed Bardd melusber arall fal hyn.

ANWYLWYR............1

Gwnewch chwitheu Anwylwyr yr un ffunud i Hengist, yr hwn sydd megis ail Agag:

ANYSCEDIG...........1

Ond ysywaeth y mae'r Anyscedig a'r anwastad yn gwyr-droi y Scrythrau, chwaethach yscrifennadau dynol, i'w dinystr eu hunain. 2

AP..................7

Eithr efe a orchymmynodd i'w fab ynghyfraith a elwid LLew ap Cynfarch i fod yn Ben-ciwdod a'r frwydr y Brutaniaid.

Can's pan fu farw LLywelyn ap Gruffydd (yr hwn a fu y tywysog [td. 101]

LLywelyn ap Gruffydd oedd y Tywysog diweddaf (o waed diledryw y Brutaniaid) a fu'n llywiaw Cymru.

Pen LLywelyn deg, dygn a braw, I'r byd fod pawl haiarn trwyddaw Gruffydd ap yr Ynad coch a'i cant.

a hynny a brofaf allan o Gywyddau Dafydd ap Gwilym, yr hwn oedd wr o Lanbadarn fawr yng NGheredigion.

Hyn sydd yn dangos yn eglur nad oedd na Bonheddig na gwreng yn medru Saes'neg yn yr amser hwnnw, ac am hynny ni allwn gasglu yn dra rhesymmol nad oedd Dafydd ap Gwilym yn gwybod dim.

Dafydd ap Gwilym o Lanbadarn fawr a'i cant hwy oll;