HAWDD...............2

canys y mae'n orchwyl hawdd i brofi fod Tadau bedydd yn atteb dros Blant er ys 'chwaneg na thri chant o flynyddoedd cyn yr Amser hwnnw, hynny ydyw, er Amser yr Apostolion, fal yr ymddengys oddiwrth dystiolaeth hen Athraw a elwid Tertulian, yr hwn a scrifennodd ynghylch Bl.

Ac ni bu'r Esgobion yn yr Oesoedd canlynol yn ddiffygiol i gyflawni'r Arfer Efangylaidd hon, fal y gallwn yn hawdd brofi trwy liaws o dystiolaethau'r hen Athrawon.

HAWS................1

Haws gennyt drwy naws gynnydd A'r dasg bob amser o'r dydd.

HE..................1

Jack would be a Gentleman, but that he can speak no French.

HEB.................24

Geiriau'r CHronicl sydd fal hyn, A Gwedi meddwi Gwrtheyrn, neidiaw a orug Diawl yntho, a pheri iddaw gytsynniaw a'r Baganes ysgymmun heb fedydd arni.

A'r fyr eiriau Ni adawsant na thy na thwlc heb ei losci, na dyn nac anifail heb ei ladd y ffordd y cerddasant, Eu bwau a ddrylliasant y gwyr ieuaingc, ac wrth ffrwyth [td. 73]

A'r fyr eiriau Ni adawsant na thy na thwlc heb ei losci, na dyn nac anifail heb ei ladd y ffordd y cerddasant, Eu bwau a ddrylliasant y gwyr ieuaingc, ac wrth ffrwyth [td. 73]

A gorfu a'r y Saeson fyned i Dir eu gwlad, heb fwriad i ddychwelyd fyth drachefn i Frydain.

wrth y Brenin, Pe ceid gwaed mab heb dad iddo, a phe cymmyscid hwnnw a'r dwfr ac a'r calch, fe saif y gwaith.

Ac yn ddianoed y Brenin a anfonodd ei Swyddogion i bob man o Gymru i ymofyn pa le y ganesid un mab heb Dad iddo.

Canys dyn tynghetfenawl wyt ti, heb Dad, a minnau sydd o lin brenhinawl o ran Mam a thad.

Ond ysywaeth y gelynion a diriasant yn ddiarwybod iddynt, ac ni adawsant na thy na thwlc heb ei losci, na dyn na llwdn heb ei ladd y ffordd y cerddasant:

Ond ysywaeth y gelynion a diriasant yn ddiarwybod iddynt, ac ni adawsant na thy na thwlc heb ei losci, na dyn na llwdn heb ei ladd y ffordd y cerddasant:

a chyn chwannocced oeddynt i'r castieu hagr hynny, fal prin y gwladychodd un o honynt heb frwydrau gartrefol.

"Os ymrwym gwraig wrth wr heb gyngor ei chenedl, y plant a ynniller o honaw, ni chant ran o dir gan genhedl eu mam o gyfraith.

y waith gyntaf y tal chweigeint iddi, a'r ail-waith punt, a'r trydedd waith ysgar a eill a'i gwr heb golli dim o'r eiddi.

Ac y byddai raid i hwnnw fod o ymarweddiad a Moesau da, Ac heb air o saesonaeg ganddo.

Bychan lles oedd i'm am fy'n twyllaw, Gadel pen arnaf heb pen arnaw;

Dychymmyg di pwy greawdr cread cyn Duliw, Creawdr cadarn heb gig heb asgwrn.

Dychymmyg di pwy greawdr cread cyn Duliw, Creawdr cadarn heb gig heb asgwrn.

Heb wythen heb waed heb pen heb traed:

Heb wythen heb waed heb pen heb traed:

Heb wythen heb waed heb pen heb traed:

Heb wythen heb waed heb pen heb traed:

Ac allan o law y daeth atto ynghylch cant o Wyr Boneddigion Gwynedd, y rhai oeddynt oll yn wyr hoywion tacclus, ond heb wybod gair o Saes'neg na FFrangeg;

Bydd di ffrom n'ad dy siommi, Glyn heb ffael yn d'afael di.

Wybren wen heb'r un anair A chwmmwl yw ffwl y ffair.

Bedyddiwn yn wir ddiau, Canys gwell yw iddynt gael eu Sancteiddio, er na bont deimladwy o hynny, na myned allan o'r Byd heb sel CHrist'nogaeth.

HEBRAEG.............1

Can's ni wn i fod dim hoffder mywn Bonheddig na gwreng i siarad Saesoneg yn yr amser hwnnw, er eu bod yn deall eu gwala o Ladin, Groeg, ac Hebraeg;

HEDD................2

Ond etto pan ystyriwyf eu diffuant ewyllysgarwch i garu tangneddyf a hedd, synnu nid wyf ddim.

A'r ol hyn hwy a aent i weddio eu Gweddi gyffredin am dangneddyf ac undeb gyffredinol yn yr Eglwys, am lonyddwch a hedd yn y deyrnas, am lwyddiant yr Oes, am hin dymmerus, tros bob math o ddynion, Brenhinoedd, Ymherodron, a phawb mywn Awdurdod, tros y LLu, a'r Milwyr, tros y rhai Credadwy, ac anghredadwy, tros gyfeillion, a chydymdeithion, tros y cleifion a'r blinderus, a'r fyrr eiriau, tros bawb mywn diffyg ac eisiau cymmorth.

HEDDWCH.............2

gwlad Cymru, er anrhydedd i DDuw, ac er llywodraethu'r bobloedd mywn heddwch a chyfiawnder.

Cantor cyrn elwch cathl heddwch a hinon Myrddin Wyllt a'i cant;

HEDDYCHASANT........1

Ac yno heddychasant a'r FFichtiaid, cyd-ymgynnullasant eu byddinoedd, a rhuthrasant dros yr Ynys or Dwyrain i'r gorllewin.

HEDDYCHLON..........1

Ac a'r y dydd 'pwyntiedig cyfarfod a wnaethant yn heddychlon ac yn gariadus, ac a eisteddasant Frittwn a Sais blith draphlith o amgylch y byrddau:

HEDDYCHU............2

A gwedi iddynt addaw a'r wneuthur hynny, Hengist a aeth rhago gan ddywedyd, Dydd calan-mai nessaf yr ym yn cyfarfod y Brutaniaid tan rith i heddychu a hwy, ond mywn gwirionedd i'w lladd.

Ni a wenwynasom Wrthefyr 3, Onid cyfrwys oeddem pan y lladdasom dri chant o DDluedogion y Deyrnas tan rith heddychu a hwy? 4,

HEDDYW..............8

Eneinid Brenin heddyw, ac a'i difreinid ysgatfydd yr ail ddiwrnod, a dewisid un arall yn ei le:

Ond wedi marw Gwrthefyr, ni wnaeth y Tywysogion megis yr archasai efe iddynt, ond ei gladdu ef yng NGhaerLudd yr hon ddinas a elwir heddyw LLundain[.]

Felly y Brenin a roddes anrhydedd mawr i Fyrddin, ond efe a laddodd y Dauddeg Prif-fardd o herwydd iddynt eu siommi ef, ac y mae eu beddau i'w gweled yno hyd heddyw yn adnabyddus wrth enw Beddau'r Dewiniaid.

Ac y mae Relyw y Castell yn weledig hyd heddyw yn adnabyddus wrth enw Craig Wrtheyrn.

Ond gwell gan eraill dybied mae lle o fywn Sir Aberteifi a elwir heddyw LLanborth yw efe.

P'le'r ydym yn cyfanneddu hyd heddyw.

Ond eu geiriau eu hun sydd yn newid agwedd cymmaint (ym mhob oes agos) fal pettai eu Hynafiaid yn eu clywed yn siarad heddyw, y rhai a fuont fyw ynghylch wyth cant o flynyddoedd a aethant heibio, diau ydyw, na ddeallent hwy ond ychydig neu ddim o'r hyn a ddywedent.

Ond er hynny gyd yr ydys yn diystyru y Jaith odidog hon yn dra ysgeler heddyw gan wyr o'n gwlad ein hun, y rhai ynt, oddigerth hynny, yn wyr call dysgedig.

HEFRAS..............1

Y dref wen ym mron y coed, Y sef yw y hefras erioed;

HEFYD...............10

Ei gwain oedd Elephant hefyd, wedi ei gweithio yn gywrain jawn:

Ni a wenwynasom hefyd Emrys wledig ein gelyn marwol yn dichellgar ddigon:

Ac hefyd, math o ddynion rhyfeddol ydynt, can's weithiau y maent mo'r llesgc a methedig, fal y gall un Sais yrru ugain o naddynt a'r ffo, ond yn y man, hwy a ymwrolant felly yn eu chwerwder, fal nad yw'n ddiberygl i hanner cant o honom ni y Saeson wynebu a'r un Brittwn.

Taenelliad hefyd.

Canys y Cyfammod a wnaeth Duw ag Abraham oedd yn gyfammod dragywyddol, nid terfynnedig wrth Had Abraham yn unig yn ol y Cnawd, ond y Cenhedloedd hefyd a ddycpwyd i mywn, wedi'r byth bendigedig Jesu dorri 'r canol-fur rhyngddynt.

Paul mywn lle arall, A'r pethau a glywaist gennyf trwy lawer o dystion, traddoda y rhai hynny i ddynion ffyddlon, y rhai a fyddant gymmwys i ddysgu eraill hefyd. 2

A Digon ynt hefyd i wrthbrofi anwybodaeth ac ynfydrwydd y Dynionach gwrthun hynny, y rhai a welsant mywn Breuddwyd (neu ysgatfydd mywn LLesmeir ysprydol) nad oedd yr Eglwys Gatholic yn bedyddio Neb Plant bychain, hyd yn Amser Pabyddiaeth.

Felly y gwnaeth efe ynghylch Bedydd plant hefyd, canys efe a ddywed, Pa ham y mae'r Oes ddiniweid yn bryssio i dderbyn maddeuant pechodau, Deuent i'w Bedyddio wedi iddynt ddyfod i Oedran, &c.

Ac hefyd Num. 8. 7.

Ac yn yr un Gymanfa y gorchymmynwyd hefyd, y dylid attal y sawl a ddygent gam dystiolaeth yn erbyn eu Cymmydogion, tra fyddent hwy byw rhac y Cymmun.

HEGWEDDI............1

"Os gwr a gwraig a ysgarant cyn pen y saith mhlynedd, taler iddi ei hegweddi, * a'i hargyffreu ‡

HENGIST.............22

LLadd Hengist eu Tywysog.

Hengist a'i frawd Hors Arglwydi Germania.

Ac yn y flyddyn o oedran CHrist 449, y tiriasant ym Mhrydain tan y ddau Gad-pen uchod Hengist a'i frawd Hors. ‡

Gyd-a'r fyddin hon y daeth Merch Hengist trosodd a elwid RHonwen, ac herlodes weddeidddlos lan ydoedd hi.

Ac yno y ceisiodd Hengist y Sais gan Wrtheyrn y Brenin ryw Gastell neu ddinas Fal y byddwyf caniatta i'th was gymmaint o dir i adailadu Castell ag yr amgylchyna Carrai.

Ac yno y cymmerth Hengist groen tarw, ac a'i holltodd yn un garrai, ac yn y lle cadarnaf, efe a amgylchynodd gymmaint a chae gweddol o dir, ac a adailadodd yno Gaer hoyw, yr hon a elwid yn Gymraeg gynt Caer y garrai, eithr yn-awr gan y Saeson, Dancastre, i.

Ac yno Hengist a wahoddodd Gwrtheyrn y Brenin i weled y Castell a wnaethpwyd, a'r Marchogion a ddaethai o Germani.

A gwnaethpwyd gwledd fawr yno, a gwybu Hengist fod Gwrtheyrn y Brenin yn wr mursennaidd, felly efe a archodd i Ronwen ei ferch, i wisgo'n wych odidog am dani, ac i ddyfod i'r Bwrdd i lenwi gwin i'r Brenin.

A daeth ystryw Hengist fal yr ewyllysiodd, canys Gwrtheyrn aniwair a hoffodd yr Enaith, ac a ddymunodd gael cyscu gyd-a hi y noson honno, a phan geryddwyd ef am hynny gan Esgob LLundain a elwid Fodin, efe a'i trywanodd a'r cleddyf, ac a gymmerth RHonwen yn gariad-ferch iddo, yr hon er tecced oedd, oedd lawn o bob ystryw drwg.

Ha, ha eb'r Hengist wrth ei wyr, Y mae i ni obaith etto.

FFi, FFi, ebe Hengist, na soniwch chwedl cyfryw a hwnnw, yr ydym ni yn gyfrwysach na hwy, Pan ballo nerth, ni a fedrwn wneud castieu.

Ac yno Hengist a gynullodd atto dri chan mil o wyr arfog, ac a hwyliodd i Frydain;

Ac yno y gosododd Hengist arwydd tangneddyf i siommi'r Brutaniaid, ac a ddanfonodd gennadon i fynegi i'r Brenin, mae nid er molest yn y byd y daeth efe i Frydain y waith honno a'r fath lu ganddo, ond i gynnorthwyo'r Brenin i ynnill ei Goron yr hon a gippiwyd yn anghyfiawn oddiwrtho:

Ac yno hwy a ofynnasant i'r Brenin, o byddai gwiw gan ei Fawrhydi ef i appwyntio rhyw ddiwrnod fal y cai Hengist eu harglwydd siarad ag ef.

Wedi hyn gymmeryd affaith Hengist a alwodd ei farchogion atto ac a archodd iddynt i wneuthur fal y cynghorai efe.

A gwedi iddynt addaw a'r wneuthur hynny, Hengist a aeth rhago gan ddywedyd, Dydd calan-mai nessaf yr ym yn cyfarfod y Brutaniaid tan rith i heddychu a hwy, ond mywn gwirionedd i'w lladd.

Ond wedi eu myned yn llawen, cododd Hengist a'r ei draed, ac a waeddodd Nemet eour Saxes.

Angau trwch rhag llafn Hengist!

Er mwyn rhoddi i'ch ystyriaeth siampl hynod o farnedigaeth y Goruchaf a'r Bechod a RHyfyg, tybiais yn addas i osod yma hanes o farwolaeth Echrys-lawn Gwrtheyrn y brenin, can's ni laddasant mo'no ef yn y wledd waedlyd honno, eithr cadwynasant ef dros ychydig ddyddiau, ac o herwydd ei fod yn fab ynghyfraith i Hengist, gollyngasant ef yn rhydd i fyned pa le y mynnei ei hun.

Canys mywn brwydr a ymladdasai a hwy, y gwasgarwyd eu holl lu, a daliwyd Hengist eu tywysog yn garcharor;

Gwnewch chwitheu Anwylwyr yr un ffunud i Hengist, yr hwn sydd megis ail Agag:

Ac yno Eidiol Jarll Caer-loyw brawd Dyfrig yr Esgob, a ddrylliodd Hengist, yn dameidiau.