GYMMWYS.............3

Paul mywn lle arall, A'r pethau a glywaist gennyf trwy lawer o dystion, traddoda y rhai hynny i ddynion ffyddlon, y rhai a fyddant gymmwys i ddysgu eraill hefyd. 2

2, Y Personau a farnwyd yn gymmwys i'w dderbyn. 3,

2, Am y Personau a farnwyd yn gymmwys i dderbyn y Cymmun.

GYMMYLAU............1

ond wele gymmylau dryg-hin etto'n cyfodi!

GYMMYSC.............1

Byddei'r cestyll a'r tai annedd yn bentwr o gerrig, ac aelodau drylliedig y Merthyron yn gymmysc a hwy!

GYMMYSCU............1

Gwelwn ynteu brawf eglur mae'r un Jaith sydd gennym ni fyth, er ei bod er ys talm wedi dirywio ennyd, trwy gymmyscu Saesoneg a hi.

GYMMYSGU............1

Can's beth yw jaith ein cymmydogion gan mwyaf (mi wn y gallaf enwi tair cenhedl) ond lladin wedi gymmysgu ag ambell air o'i hen jaith eu hun?

GYMRAEG.............4

[Corpws Hanesyddol yr Iaith Gymraeg 1500-1850:

Ac yno y cymmerth Hengist groen tarw, ac a'i holltodd yn un garrai, ac yn y lle cadarnaf, efe a amgylchynodd gymmaint a chae gweddol o dir, ac a adailadodd yno Gaer hoyw, yr hon a elwid yn Gymraeg gynt Caer y garrai, eithr yn-awr gan y Saeson, Dancastre, i.

YR hwn sy'n chwennych hanes gyflawn am helynt Tywysogion Cymru, darllened Ghronicl Caradoc o Lancarfan, yr hwn er nad yw wedi ei argraphu etto yn Gymraeg, etto yr wyf yn gobeithio y bydd wiw gan y Pendefig digymmar hwnnw Mr.

Ond yr hyn oeddwn ar oddeu ddywedyd ydyw hyn, sef, fod y Jaith Gymraeg yn cadw ei phurdeb[td. 118]

GYMRAW..............1

Pen pan las ni bu gas Gymraw, Pen pan las oedd lesach peidiaw.

GYMRO...............1

Gwrawl Lywelyn gwraf o Gymro:

GYMRU...............7

Ac yn ddianoed y Brenin a anfonodd ei Swyddogion i bob man o Gymru i ymofyn pa le y ganesid un mab heb Dad iddo.

Un Tywysog oedd yn rheoli a'r y cyntaf Gymru oll.

843, a rannodd Gymru yn dair rhan rhwng ei dri maib.

RHannu wnaeth yr hyn oedd yn RHoddiad, holl Gymru rhy'ddyn?

Wyth cant llawn a'i wrantu, pen rhinwedd Pan y rhannwyd holl Gymru, A saith deg llawn waneg llu Eisioes oedd oed Jesu.

Efe a drefnodd gyfreithiau da i'w cadw drwy holl Gymru, y rhai a arferid gan mwyaf hyd yn amser Harri yr wythfed:

Gwr a las drosom gwr o oedd drosaf, Gwr oedd dros Gymru hy y henwaf.

GYNAL...............1

Cyd ceisier, ofer fydd herwydd ei haddon, Oni ddel Cadwaladr i gynal rhyd rheon.

GYNFFONNOG..........1

Fe ddywedir i Seren gynffonnog ymddangos a'r yr awr honno, y bu y Brenin farw, ac i Myrddin (wedi manwl-graffu a'r y Seren) ddywedyd fal hyn, O genhedl y Brutaniaid, ynawr yr ydych chwi'n weddw ac yn ymddifaid am Emrys Wledig.

GYNHALIWYD..........2

Yn-awr rhac bod hynny yn achos Amrafael a Schism yn yr Eglwys, fe gynhaliwyd Cymanfa yn Affrica, Bl.

Canys gorchymmynwyd mywn Cymanfa a gynhaliwyd Bl.

GYNHENNAU...........1

Ac yno o herwydd y lliaws gwastadol hwnnw, ac o herwydd amrafaelion gynhennau yn ein plith ein hunain, ond yn bennaf dim o herwydd Digofaint Duw arnom o ethryb ein pechodau, gyrrwyd ein Hynafiaid i gyrrau salaf yr ynys sef Cymru a CHerniw.

GYNNAR..............1

Yr oedd yr arfer hwn o gussanu eu gilydd, yn gynnar jawn yn yr Eglwys, [td. 247]

GYNNEUASANT.........1

canys y Saeson a gynneuasant dan ym mhob LLannerch, yn y Dinasoedd, yn yr yd, nes oedd y wlad oll megis Goddaith;

GYNNORTHWYO.........2

Ac yno y gosododd Hengist arwydd tangneddyf i siommi'r Brutaniaid, ac a ddanfonodd gennadon i fynegi i'r Brenin, mae nid er molest yn y byd y daeth efe i Frydain y waith honno a'r fath lu ganddo, ond i gynnorthwyo'r Brenin i ynnill ei Goron yr hon a gippiwyd yn anghyfiawn oddiwrtho:

Canys lluosowgrwydd o bobl oedd yn Germani gwlad y Saeson, a phob amser y byddai raid wrthynt, hwy a ddeuent a'r frys i Frydain i gynnorthwyo eu Brodyr.

GYNNULLASANT........1

Ac yno hwy a gynnullasant lu mawr jawn o'i dynion gwammal ac ysgerbydiaid ofer eu gwlad, ac a ddaethant i Frydain.

GYNNULLEIDFA........1

O gynnulleidfa'r Eglwys Gatholic. 4,

GYNNYDD.............1

Haws gennyt drwy naws gynnydd A'r dasg bob amser o'r dydd.

GYNT................5

Ac yno y cymmerth Hengist groen tarw, ac a'i holltodd yn un garrai, ac yn y lle cadarnaf, efe a amgylchynodd gymmaint a chae gweddol o dir, ac a adailadodd yno Gaer hoyw, yr hon a elwid yn Gymraeg gynt Caer y garrai, eithr yn-awr gan y Saeson, Dancastre, i.

Ac yn ddiattreg efe a aeth a'r encil tua Gwynedd, ac i ddeleu coffadwriaeth ei wynfydedigrwydd gynt, a dugn-frad y Saeson, efe a fwriadodd i adailadu o fywn Eryri yng Gwynedd Gastell i fyw'n ddiogel tua ei Butteiniaid yno. *

Yr oedd Pendefig urddasol o Sir Fon a elwid Owen Tudur wedi priodi y Frenhines Catherin yr hon a fuasai yn briod gynt a Henri y pummed, Brenin LLoegr.

LLadin a FFrangeg yw y rhan fwyaf o honi, ynghyd ag ambell air bychan ar antur o'i hen jaith gynt, etto wedi newid[td. 123]

Yn wir ddiau nid ellir naccau onid oedd rhai Hereticiaid aflan yn ail-fedyddio yn y prif Amser gynt;

GYNTAF..............8

Mae etto beth anghyttundeb ym mysc Historiawyr am ba achos y galwyd y Saeson yma gyntaf. 1,

A'r ol hyn y Saeson a geisiasant amser cyfaddas i ruthro a'r y Brutaniaid, ac yn gyntaf hwy a achwynasant i fod eu gwobr yn rhy brin, a chawsant 'chwaneg gan y Brutaniaid, yr hyn a'i [td. 72]

Ac felly yr ordeiniodd efe dair rhyw a'r gyfraith, sef yn gyntaf, Cyfraith ynghylch llywodraeth y LLys, a theulu y Tywysog:

y waith gyntaf y tal chweigeint iddi, a'r ail-waith punt, a'r trydedd waith ysgar a eill a'i gwr heb golli dim o'r eiddi.

ond hi a barhaawdd gan mwyaf hyd yn amser Harri'r wythfed) ym mha amser y dycpwyd ein Hynafiaid trwy ddichell a ffalsder tan gyfraith Loegr yn gyntaf.

A'r un Heretic oedd y Cyfaill a newidiodd gyntaf y tair trochiad, canys efe a daerodd fod un yn ddigonol.

Yn gyntaf y Diacon a ddygai ddwfr i'r Esgob a'i Henuriaid, y rhai a safent o bobtu'r BwrddCymmun, i olchi eu Dwylaw, gan arwyddoccau trwy hynny y Purdeb a ddylai fod yn y rhai hynny sy'n nessau at DDuw, megis y dywed y Salmydd, Golchaf fy nwylaw mywn diniweidrwydd;

Yn gyntaf cymmoder di a'th frawd, ac yno tyred, ac offrwm dy rodd.

GYNULLODD...........1

Ac yno Hengist a gynullodd atto dri chan mil o wyr arfog, ac a hwyliodd i Frydain;

GYRCHAI.............1

Dyn dewis a'r fy meibion Pan gyrchai pawb ei alon Oedd Pyll ----------- LLywarch hen a'i cant;

GYRCHASANT..........1

a'r dymmestl, a gwedi parhau yspaid mywn gweddi ac ymbil, hwy a wersyllasant eu gwyr, ac a gyrchasant eu gelynion, ac nid allodd y Saeson er lluosocced oeddynt eu gwrthsefyll, canys buan y ffoesant, a'r Brutaniaid a'i herlidiasant ac a laddasant nifer fawr o honynt.

GYRRASANT...........1

Ac ar hynny hwy a ergydiasant yn chwyrn at y Saeson, ac ni phallodd y calondid hwnnw, nes lladd gan mwyaf eu holl elynion, a gyrrasant y lleill a'r ffo.

GYRRAU..............1

Ac yno o herwydd y lliaws gwastadol hwnnw, ac o herwydd amrafaelion gynhennau yn ein plith ein hunain, ond yn bennaf dim o herwydd Digofaint Duw arnom o ethryb ein pechodau, gyrrwyd ein Hynafiaid i gyrrau salaf yr ynys sef Cymru a CHerniw.

GYRRU...............1

Er gyrru y gwyr arfog fal hyn a'r ffo, etto chwith fu gan y Brutaniaid i ruthro a'r y gwragedd a'r plant a adawodd y Saeson a'r eu hol.

GYRRWYD.............1

Ac yno o herwydd y lliaws gwastadol hwnnw, ac o herwydd amrafaelion gynhennau yn ein plith ein hunain, ond yn bennaf dim o herwydd Digofaint Duw arnom o ethryb ein pechodau, gyrrwyd ein Hynafiaid i gyrrau salaf yr ynys sef Cymru a CHerniw.

GYRS................1

Ac ar ystryd o gyrs drain;

GYSSEGR.............1

Sef yw hynny, na ddylai neb betruso (a'r y sy'n dirnad y 'Sgrythurau, neu yn darllen am DDisgyblaeth y Brif Eglwys) a ddylid bedyddio plant bychain, onid ynt yn chwennych fyned yn Gyssegr-ladron, ac i wrthwynebu Ordinhad Duw ei hun.

GYSSUR..............1

Y Saeson a ollyngasant eu pennau'n llibin a'r hyn o aflwydd, Ond cymmerwn gyssur etto (eb 'r hwy) nid yw hyn ond damwain.

GYTSYNNIAW..........1

Geiriau'r CHronicl sydd fal hyn, A Gwedi meddwi Gwrtheyrn, neidiaw a orug Diawl yntho, a pheri iddaw gytsynniaw a'r Baganes ysgymmun heb fedydd arni.

GYTTUNASANT.........1

Prin y buont fodlon i dderbyn y Baban, ond ni wn i pa fodd, hwy a gyttunasant.

GYTTUNODD...........1

Ac am Swm o arian efe a gyttunodd a hi, a'r Melltigedig du a wenwynodd Wrthefyr clodfawryssaf o holl frenhinoedd y Brutaniaid namyn un sef Arthur ab Uthyr Bendragon.

GYTHRAWL............1

Dagr garnwen, gethren gythrawl;

GYWILYDDUS..........1

A gwell yw marw yn glodfawr, na byw yn gywilyddus.

GYWIR...............1

LLw a gymmerai'r Milwyr er bod yn gywir a ffyddlon i'r Cad-pen. 3,

GYWRAIN.............3

Ac am hynny deued y gwrolaf o honoch chwi trosodd, ond gwybyddwch fod eich harfau yn gywrain ac yn dacclus.

Ei gwain oedd Elephant hefyd, wedi ei gweithio yn gywrain jawn:

Dafies ei hun yn arddel pob gair y mae efe yn arfer, yn lle Cymraeg gywrain ddiledryw.

GYWYDD..............1

Y genid ym mro Ginin, Brydydd a'i gywydd fal gwin.

GYWYDDAU............1

a hynny a brofaf allan o Gywyddau Dafydd ap Gwilym, yr hwn oedd wr o Lanbadarn fawr yng NGheredigion.

GYWYDDOLIAETH.......1

A'i chrochwaedd aml ei chrechwen A'i ffals gywyddoliaeth o'i phen.

NGAER...............1

Yr oedd y Saeson wedi difrodi y dwyrain ran o'r ynys hyd yng NGaer-Efroc, a'r Gwyddelod hwythau wedi dinystrio y cwbl y ffordd y cerddasant o'r Gorllewin hyd yng NGhaer Baddon.

NGENEUAU............1

yng ngeneuau y bobl ydd anrhydeddir, a'i weithredoedd a fydd bwyd i'r neb a'i datcanant.

NGHAER..............1

Yr oedd y Saeson wedi difrodi y dwyrain ran o'r ynys hyd yng NGaer-Efroc, a'r Gwyddelod hwythau wedi dinystrio y cwbl y ffordd y cerddasant o'r Gorllewin hyd yng NGhaer Baddon.

NGHAERFYRDDIN.......1

Un ferch oeddwn i frenin Dyfet, a'n nhad a'm rhoddes i yn Fynaches yng NGhaerfyrddin;

NGHAERLUDD..........1

Ond wedi marw Gwrthefyr, ni wnaeth y Tywysogion megis yr archasai efe iddynt, ond ei gladdu ef yng NGhaerLudd yr hon ddinas a elwir heddyw LLundain[.]

NGHAERLLEON.........1

Gwr cywirgoeth doeth detholaf o Fon Hyd yng NGhaerlleon y lle teccaf.

NGHAERNARFON........1

Ganwyd i mi fab yng NGhaernarfon, a hwnnw a gaiff fod yn Dywysog i chwi.

NGHALONNAU..........1

Yn y Prif Amser yr oedd Yspryd Crist'nogaeth yn fywiog yng nghalonnau ei PHroffeswyr, a'i Cariad hwythau oedd yn wresog at eu Harglwydd;

NGHEREDIGION........2

Samuel Wiliams, Person LLangynllo yng NGheredigion.

a hynny a brofaf allan o Gywyddau Dafydd ap Gwilym, yr hwn oedd wr o Lanbadarn fawr yng NGheredigion.