GANAN...............1

Gwel y frwydr-lan sy'n myned allan O'r Aipht i Ganan, mywn gwisg bur-wen.

GANDDO..............6

Ac yno y gosododd Hengist arwydd tangneddyf i siommi'r Brutaniaid, ac a ddanfonodd gennadon i fynegi i'r Brenin, mae nid er molest yn y byd y daeth efe i Frydain y waith honno a'r fath lu ganddo, ond i gynnorthwyo'r Brenin i ynnill ei Goron yr hon a gippiwyd yn anghyfiawn oddiwrtho:

Bu hi gyfyng arnynt dalm mawr o amser wedi hynny, ac nid oedd nawdd ond y Diffaithwch a chromlechydd y Mynyddoedd, canys cyn ffyrnicced oedd y Saeson, fal na ddiangai neb a'i fywyd ganddo ag a ddeuai o fywn eu crafangau.

Ac fe ddywedir i Fyrddin alw Pendefigion y deyrnas i Lundain, a gorchymmyn yr offeiriaid weddio Duw o byddai gwiw ganddo yspysu trwy arwydd weledig, pwy oedd frenin teilwng i deyrnasu arnynt.

A phan wybu y Pendefigion a'r Offeiriaid hynny, hwy a roddasant y Gogoniant i DDuw, am fod gwiw ganddo atteb eu gweddiau.

Wiliam Lewis o Lwynderw ganiattau i ryw un ei osod ef mywn Print, canys ganddo ef y mae 'r coppi perffeithiaf a'r a welais i.

Ac y byddai raid i hwnnw fod o ymarweddiad a Moesau da, Ac heb air o saesonaeg ganddo.

GANDDYNT............8

Y Drwg a wnaethpwyd ganddynt a'r hynny, ac yn cael eu hymlid gan Uthr Bendragon.

Ac os bydd gwiw ganddynt i wneuthur ammod a ni, yr wyf yn gobeithio y bydd raid i'r FFichtiaid a'r Scotiaid gymmeryd eu Coryglau tua'r Iwerddon[td. 68]

Wele ni oll (fal y gweddai i ddeiliaid ufuddhau gorchymmyn eu brenin) yn llwyrgyttuno a thydi am y peth a ddywedaist, sef danfon cennadwri at y Gwyr da y Saeson, os bydd gwiw ganddynt ammodi a ni.

Ac yn ddianoed y daeth Cilamwri brenin yr Iwerddon i'r gorllewin, ac Arglwyddi Germani i'r Dwyrain gyd-a llu mawr ganddynt.

Pe buaswn i yn jach, yr wyf yn meddwl, na fuasai i'r barbariaid hyn gymmaint achlysur gorfoledd a'r y sydd ganddynt yr awr-hon.

Ac y mae y lladin hwnnw wedi anafu yn y fath fodd ganddynt, fal prin y gall neb ei ddeall ond hwynt-hwy eu hunain:

Ac o hynny y bu dihareb ganddynt, Talcen wedi nodi ag arwydd y Grog, * hynny ydyw, CHristion wedi ei fedyddio.

Ac yn wir ddiau ni chyfrifwyd neb yn Gristion perffaith ganddynt, nes cael Conffirmasiwn gan yr Esgob, oblegid eu bod yn edrych a'r hynny, megis peth hanffodol i Grist'nogaeth.

GANESID.............1

Ac yn ddianoed y Brenin a anfonodd ei Swyddogion i bob man o Gymru i ymofyn pa le y ganesid un mab heb Dad iddo.

GANIATTAU...........1

Wiliam Lewis o Lwynderw ganiattau i ryw un ei osod ef mywn Print, canys ganddo ef y mae 'r coppi perffeithiaf a'r a welais i.

GANLYN..............1

Ac felly y parhawyd o hynny allan, i ganlyn yr un amser, oddigerth mywn rhyw leoedd o'r Aipht gerllaw Alecsandria, p'le yr arferent i gymmuno[td. 244]

GANLYNAF............1

Ac yma, mi a ganlynaf y Drefn hon. 1,

GANLYNOL............1

Yn ganlynol i hyn y mae Scrifennadau'r hen Deidau yn dangos yn eglur, hynny ydyw, cyn amlycced ac all Tafod fynegi, fod Bedydd plant yn arferedig yn Eglwys DDuw er Amser yr Apostolion.

GANLYNWN............1

canys mi a ganlynwn Siampl y Prophwyd Samuel yr hwn pan oedd Agag Brenin Abimelec yn ei law a ddywedodd, Fal y diblantodd dy gleddyf di wragedd, felly y diblentir dy fam ditheu ym mysc gwragedd.

GANTHO..............1

"Pwy bynnag a gwyno rhac arall, ac a fo gwell gantho tewi na chanlyn, cennad yw iddo tewi,, a thaled gamlwrw i'r brenin, ac yn oes y brenin hwnnw ni wrandewir.

GANWYD..............2

A'r amser hwnnw y beichogais i ac y ganwyd y mab rhaccw, ac i'm cyffes i DDuw ni bu i mi achos gwyr ond hynny;

Ganwyd i mi fab yng NGhaernarfon, a hwnnw a gaiff fod yn Dywysog i chwi.

GAP.................1

Dod chwap dan ei gap gwedd, Er duw a'r ei war dewedd.

GAR.................2

canys Gwell yw Duw yn Gar na llu Daear.

Uthur a'i lu yn borth i'r ddinas, ac yno y bu Brwydr waedlyd, ond o'r diwedd y Saeson a ffoesant ac a ddaethant at y Gwyddelod, y rhai oedd y pryd hwnnw gar-llaw Caer baddon (neu'r Bath) ac ni allwn fwrw amcan i fod yno Gad luosog rhwng y ddwy blaid.

GARAN...............1

Gorug y Garan Gwymp i ddynion glowion glan Sorrodd y llances sarrug:

GARCHAROR...........1

Canys mywn brwydr a ymladdasai a hwy, y gwasgarwyd eu holl lu, a daliwyd Hengist eu tywysog yn garcharor;

GARCHARORION........1

Ond yn y cyfamser y daliwyd Owen Tudur a'i Frenhines yn garcharorion, ac a ddycpwyd yn rhwym i Gaer-lleon a'r Wysc, yr hyn a wnaeth i Owen i anfon at eu gyfnesyfiaid i ddyfod i ymweled ag ef.

GARCHARWYD..........1

Wedi hyn y bu hi gyfyng jawn a'r y Saeson dalm mawr o amser Canys eu Capteniaid a garcharwyd, a'r milwyr cyffredin a fuont yn gaeth-weision i'r Brutaniaid.

GARIAD..............1

A daeth ystryw Hengist fal yr ewyllysiodd, canys Gwrtheyrn aniwair a hoffodd yr Enaith, ac a ddymunodd gael cyscu gyd-a hi y noson honno, a phan geryddwyd ef am hynny gan Esgob LLundain a elwid Fodin, efe a'i trywanodd a'r cleddyf, ac a gymmerth RHonwen yn gariad-ferch iddo, yr hon er tecced oedd, oedd lawn o bob ystryw drwg.

GARIADUS............1

Ac a'r y dydd 'pwyntiedig cyfarfod a wnaethant yn heddychlon ac yn gariadus, ac a eisteddasant Frittwn a Sais blith draphlith o amgylch y byrddau:

GARNWEN.............1

Dagr garnwen, gethren gythrawl;

GARRAI..............2

Ac yno y cymmerth Hengist groen tarw, ac a'i holltodd yn un garrai, ac yn y lle cadarnaf, efe a amgylchynodd gymmaint a chae gweddol o dir, ac a adailadodd yno Gaer hoyw, yr hon a elwid yn Gymraeg gynt Caer y garrai, eithr yn-awr gan y Saeson, Dancastre, i.

Ac yno y cymmerth Hengist groen tarw, ac a'i holltodd yn un garrai, ac yn y lle cadarnaf, efe a amgylchynodd gymmaint a chae gweddol o dir, ac a adailadodd yno Gaer hoyw, yr hon a elwid yn Gymraeg gynt Caer y garrai, eithr yn-awr gan y Saeson, Dancastre, i.

GARREG..............1

Ac erbyn y boreu dranoeth y cafwyd yno garreg fawr bedair ochrog, ac yn ei chanol gyffelyb i Einion ddur, ac yn yr Einion yr oedd cleddyf yn sefyll erbyn ei flaen, a llythyrennau euraid yn Scrifennedig arno;

GARTREF.............2

Os ydych gall, na arhoswch gartref i newynu, ond deuwch i Frydain i fod yn gyfrannogion o'n moethau da ni.

Canys ni a wyddom pa luniaeth sal foldwyllog sydd gartref ond chwi a gewch yma eich digoni a'r Fara gwyn a chig a chwrwf da.

GARTREFOL...........2

Ac ni ddylai y rheswm hwn gael ei wawdio gan neb, canys siccr ydyw fod * Gartrefol fuchedd y Saeson yn arw-fwyd Sal ddigon, ond wedi cael prawf o ddanteithion Brydain, pwy all dybied amgen oni fwyttausant nes cael bolwst neu Surffet?

a chyn chwannocced oeddynt i'r castieu hagr hynny, fal prin y gwladychodd un o honynt heb frwydrau gartrefol.

GARU................1

Ond etto pan ystyriwyf eu diffuant ewyllysgarwch i garu tangneddyf a hedd, synnu nid wyf ddim.

GARW................1

"Y neb a ddywetto air garw, neu air hagr wrth y brenin, taled * gamlwrw iddo.

GAS.................1

Pen pan las ni bu gas Gymraw, Pen pan las oedd lesach peidiaw.

GASGLU..............1

Hyn sydd yn dangos yn eglur nad oedd na Bonheddig na gwreng yn medru Saes'neg yn yr amser hwnnw, ac am hynny ni allwn gasglu yn dra rhesymmol nad oedd Dafydd ap Gwilym yn gwybod dim.

GASHEID.............1

A Gwradwydd mawr oedd alw un yn Sais, neu ymgyfathrachu ag un or genedl honno, canys hwy a gasheid yn ddirfawr.

GASTELL.............3

Ac yno y ceisiodd Hengist y Sais gan Wrtheyrn y Brenin ryw Gastell neu ddinas Fal y byddwyf caniatta i'th was gymmaint o dir i adailadu Castell ag yr amgylchyna Carrai.

Ac yn ddiattreg efe a aeth a'r encil tua Gwynedd, ac i ddeleu coffadwriaeth ei wynfydedigrwydd gynt, a dugn-frad y Saeson, efe a fwriadodd i adailadu o fywn Eryri yng Gwynedd Gastell i fyw'n ddiogel tua ei Butteiniaid yno. *

Pa un a wnaeth y Gwaith a sefyll gwedi'n neu syrthio, ni's gwn i, ond y mae 'n siccr i'r Brenin symmud oddi yno i DDeheubarth, ac a'r lan Teifi y gorphwysodd mywn lle anial yno, ac a wnaeth Gastell hoyw.

GATHOLIC............6

Profir fod yr Eglwys Gatholic yn bedyddio plant RHieni crediniol ym mhob Oes er amser yr Apostolion.

Ac y mae'r un Tad Duwiol yn dywedyd yn eglur, ac yn profi trwy Resymmau di-amheuol fod yr Eglwys Gatholic yn bedyddio Plant bychain hyd ei Amser ef ym mhob gwlad Ac efe a Sgrifennodd ynghylch Bl.

A Digon ynt hefyd i wrthbrofi anwybodaeth ac ynfydrwydd y Dynionach gwrthun hynny, y rhai a welsant mywn Breuddwyd (neu ysgatfydd mywn LLesmeir ysprydol) nad oedd yr Eglwys Gatholic yn bedyddio Neb Plant bychain, hyd yn Amser Pabyddiaeth.

ac am hynny efe a ddyrchafa ei Dyb neilltuol ei hun o flaen Athrawiaeth yr Eglwys Gatholic.

Etto y mae hyn yn dangos fod Bedydd Plant a THadau Bedydd yn arferedig yn yr Eglwys Gatholic yn ei Amser ef, ac am hynny er Amser yr Apostolion.

O gynnulleidfa'r Eglwys Gatholic. 4,

GAU.................1

Pa ham ynteu y gelwid Myrddin y gau Brophwyd?

GAUAF...............1

Gwell oedd blin guch-hin gauaf:

GAWSOCH.............1

CHwi a gawsoch golled nad ellir ond prin ei ynnill fyth drachefn.

GAYW................1

Gwr gayw-rudd gwr prudd fegis Priaf;

GECCRYN.............2

Ac ambell geccryn a gais ddywedyd na fu erioed y cyfryw wr ag ef yn y byd.

Ond ni chaf i wag-dreulio'r amser i wrth-brofi ynfydrwydd neu enllib y dynionach hynny trwy resymmau lawer, (oblegid fod y peth cyn eglured fal nad oes ond ambell geccryn enllibus a ryfyga ddywedyd hynny) ond ystyried y darllenydd cymmaint a hyn, sef. 1.

GEFAIS..............1

Yr wyf yn meddwl na fyddai lwyr anghymmwys ped angwanegwn yma ryw ychydigyn o'r Gyfraith honno, yr hon a gefais gan y Periglor dysgedig, a'r Cymreigydd cywreiniaf hwnnw, Mr.

GEI.................2

Di a gei gymmaint a hynny yn rhwydd, eb'r Gwrtheyrn.

Ti a gei ddim anrhydedd a'r a elli ddymuno.

GEINIOG.............1

Ha, Ha (eb'r Sais) Swllt i Geiniog ond bwriadu yr ydwyt a'm fod yn frenin.

GEIR................2

ei ran ynteu yn odiaeth, ac yn odidog rhagorol, trwy gyfansoddi Gramadeg a Geir-lyfr i hyfforddi ei gydwladwyr i ddysgu cywrainrwydd eu hiaith.

Canys mi allaf ddywedyd yn hy, na fydd wiw i neb ddisgwyl am ychwaneg o berffeithrwydd mywn Geir-lyfr a Gramadeg, nag y fydd yn y gwaith y mae efe yn ei osod allan.

GEIRIAU.............7

Geiriau'r CHronicl sydd fal hyn, A Gwedi meddwi Gwrtheyrn, neidiaw a orug Diawl yntho, a pheri iddaw gytsynniaw a'r Baganes ysgymmun heb fedydd arni.

gafas ef dan ei draed, ac a'r trosol hwnnw, efe a laddodd ddeng wr a thriugain o'r Saeson, canys gwr glew oedd hwnnw Ystyr y geiriau Nemet eour Saxes, yw Cymmerwch eich cyllill.

a'r geiriau oeddynt y rhai hyn, Pwy Bynnag A Dynn Y Cleddyf Hwn, Allan Or Einion, Hwnnw Sydd Frenin Cyfiawn I Ynys Brydain.

Fe gafwyd, ei feddrod ef tua diwedd teyrnasiad Harri'r ail, a'r geiriau hyn oedd yn argraphedig a'r groes blwm, yr hon oedd wedi ei hoelio wrth yr Ysgrin, Yma Y Gorwedd Arthur Brenin Enwog Y Brutaniaid, Yn Yr Ynys Afallon * Hyn sydd yn dangos. 1,

Ond eu geiriau eu hun sydd yn newid agwedd cymmaint (ym mhob oes agos) fal pettai eu Hynafiaid yn eu clywed yn siarad heddyw, y rhai a fuont fyw ynghylch wyth cant o flynyddoedd a aethant heibio, diau ydyw, na ddeallent hwy ond ychydig neu ddim o'r hyn a ddywedent.

Y geiriau, pa rai ydys yn dybied eu bod yn Saes'neg, a osodir yn y Margent, fal y galloch eu canfod yn ebrwyddach, ac a wahenir a llythyrennau breision oddiwrth y geiriau yn y Pennill.

Y geiriau, pa rai ydys yn dybied eu bod yn Saes'neg, a osodir yn y Margent, fal y galloch eu canfod yn ebrwyddach, ac a wahenir a llythyrennau breision oddiwrth y geiriau yn y Pennill.