ACCW................1

A hwy a wnaethant megis y gorchymmynodd y Brenin iddynt, ond pan welodd y Saeson hynny, hwy a'i gwatworasant, gan weiddi a llef groch, Wele accw y ffyliaid sy'n ymddiried mywn dyn hanner marw!

ACT.................1

Act.

ACHLESWYR...........1

achleswyr da, hi a aethai drwy bob debygoliaeth yn llwyr-ddiystyr gan bawb.

ACHLYSUR............3

Hyn a allai fod yn ddiau yn beth achlysur, ond i ymladd a'r FFichtiaid oedd y prif ddiben i alw'r Saeson i Frydain, can's nid yw Gildas (fal y dywedais eusys) yn crybwyll am un achos arall.

Eithr yr addfwynder hynny a fu achlysur o'i dinistr hwy, sef y Brutaniaid.

Pe buaswn i yn jach, yr wyf yn meddwl, na fuasai i'r barbariaid hyn gymmaint achlysur gorfoledd a'r y sydd ganddynt yr awr-hon.

ACHOS...............24

Yr achos y galwyd y Saeson i Frydain.

Mae etto beth anghyttundeb ym mysc Historiawyr am ba achos y galwyd y Saeson yma gyntaf. 1,

yn crybwyll am un achos arall. 2.

Fe ddescynnodd Coron y Deyrnas i wr graslawn a elwid Constans, yr hwn a ddycpwyd i fynu mywn Monachlog, ac o'r achos hwnnw, yr oedd ef yn anghydnabyddus ag arferion y LLys, a'r gyfraith wladol.

Hyn a allai fod yn ddiau yn beth achlysur, ond i ymladd a'r FFichtiaid oedd y prif ddiben i alw'r Saeson i Frydain, can's nid yw Gildas (fal y dywedais eusys) yn crybwyll am un achos arall.

Dywed rhai mae'r achos o'i mynediad adref oedd, o herwydd iddynt lwytho eu cylla yn rhy lawn, ac iddynt ddewis, er mwyn cael eu cynnefinol jechyd, fyned tuag adref er cael lheshad y For-wybr.

Ond boed yr achos o'i mynediad adref beth a fynno, mae'n sicr na chawsant onid groesaw hagr a'r eu dyfodiad eilwaith i Frydain.

Synnu a wnaeth pawb yn ddirfawr i weled y fath ddamwain ryfeddol a honno, ac o'r diwedd y Brenin a ymgynghorodd a'i ddauddeg prif-fardd am yr achos na safai'r gwaith.

Ond ni allent mywn modd yn y byd chwilio allan yr achos.

A'r llangciau hyn (fal y mae hi'n damweinio etto yn y fath achos) a ymryssonasant a'i gilydd, a Dunawt a ddwad wrth Myrddin, Pa achos ydd ymryssoni di a myfi ?

A'r llangciau hyn (fal y mae hi'n damweinio etto yn y fath achos) a ymryssonasant a'i gilydd, a Dunawt a ddwad wrth Myrddin, Pa achos ydd ymryssoni di a myfi ?

A'r amser hwnnw y beichogais i ac y ganwyd y mab rhaccw, ac i'm cyffes i DDuw ni bu i mi achos gwyr ond hynny;

A hynny oedd yr achos na safai'r gwaith.

Ond y prif-achos o hyn oll, oedd pechodau ffiaidd a drwg-fuchedd y Brutaniaid, ac am hynny Pawb a'r a'i cawsant a'i difasant, a'i gelynion a ddywedasant Ni wnaethom ni a'r fai, canys hwy a bechasant yn erbyn yr Arglwydd, trigle cyfiawnder sef yr Arglwydd gobaith eu tadau.

Eithr i'm tyb i, y prif achos o larieidd-dra'r Brutaniaid ydoedd gan mwyaf yn oruwch-naturiol, Sef yw hynny, i'r Goruchaf DDuw liniaru eu hysprydoedd fal na lwyrddifethent y Saeson;

Ond pan welodd Sais ef mo'r brudd a myfyriol, yspryd-blinderol ac athrist, efe a ofynnodd iddo a'm ba achos yr oedd cyn brudded ac athrist?

Etto'r ydym ni yn rhyfeddu beth ydyw'r achos yr ych yn methu tyccio i oresgyn yr holl wlad.

a hynny ydyw'r achos eu bod hwy yn ceisio lladd ei enw, pan fethu arnynt ladd ei Berson.

Ac o'r achos [td. 96]

Sef achos yw hynny, wrth na bydd cyflawn o synwyr a dysc, hyd pan fo barf arno;

Yn-awr rhac bod hynny yn achos Amrafael a Schism yn yr Eglwys, fe gynhaliwyd Cymanfa yn Affrica, Bl.

A'r achos nad yw'r Tadau hyn yn amddiffyn Bedydd Plant trwy Resymmau Sgrythurol, ydyw o herwydd nad oedd neb yn yr Amser hwnnw yn petruso a ddylid Bedyddio Plant bychain.

Gwir jawn y mae efe yn Scrifennu yn erbyn Tadau Bedydd, a hynny am ddau achos, fal y mae'n amlwg wrth ei Eiriau.

Ac o'r achos hwnnw [td. 242]

ACHOSION............2

Milwyr) I'n tyb ni, yr achosion ynt, o herwydd eu bod ambell-waith yn cyhoeddi ympryd ac yn gweddio eu Duw i ymladd trostynt:

Ac yna, gwedi eu darllen a'i cyhoeddi, y peris efe yscrifennu tri llyfr o'r gyfraith, sef un i'w arfer yn oestadol yn ei Lys, a'r ail i'w gadw yn ei Lys ef yn Aberffraw, a'r Trydydd yn LLys Dinefwr modd y gallai y tair talaith eu harfer a'i mynychu pan fyddai achosion;

ACHWYNASANT.........1

A'r ol hyn y Saeson a geisiasant amser cyfaddas i ruthro a'r y Brutaniaid, ac yn gyntaf hwy a achwynasant i fod eu gwobr yn rhy brin, a chawsant 'chwaneg gan y Brutaniaid, yr hyn a'i [td. 72]

AD..................1

Bydd di ffrom n'ad dy siommi, Glyn heb ffael yn d'afael di.

ADAILADID...........1

Ond cymmaint a adailadid y Dydd a Syrthiai'r nos, ac ni ellid mywn modd yn y byd i beri'r gwaith sefyll.

ADAILADODD..........1

Ac yno y cymmerth Hengist groen tarw, ac a'i holltodd yn un garrai, ac yn y lle cadarnaf, efe a amgylchynodd gymmaint a chae gweddol o dir, ac a adailadodd yno Gaer hoyw, yr hon a elwid yn Gymraeg gynt Caer y garrai, eithr yn-awr gan y Saeson, Dancastre, i.

ADAILADU............2

Ac yno y ceisiodd Hengist y Sais gan Wrtheyrn y Brenin ryw Gastell neu ddinas Fal y byddwyf caniatta i'th was gymmaint o dir i adailadu Castell ag yr amgylchyna Carrai.

Ac yn ddiattreg efe a aeth a'r encil tua Gwynedd, ac i ddeleu coffadwriaeth ei wynfydedigrwydd gynt, a dugn-frad y Saeson, efe a fwriadodd i adailadu o fywn Eryri yng Gwynedd Gastell i fyw'n ddiogel tua ei Butteiniaid yno. *

ADAR................1

A'r trigolion a leddid pa le bynnag y cyfarfyddid a hwy, ac a'i gadewid yn dorfeydd rhyd y maesydd yn borthiant i adar ysglyfaeth!

ADAWAI..............1

Ond pan ddeallodd na thycciai ei argyoeddiad, efe a weddiodd DDuw o ddifrif na adawai efe y fath ffieidd-dra 'Sceler i lwyddo rhac bod yn gwymp a thramgwydd i eraill.

ADAWODD.............1

Er gyrru y gwyr arfog fal hyn a'r ffo, etto chwith fu gan y Brutaniaid i ruthro a'r y gwragedd a'r plant a adawodd y Saeson a'r eu hol.

ADAWSANT............2

A'r fyr eiriau Ni adawsant na thy na thwlc heb ei losci, na dyn nac anifail heb ei ladd y ffordd y cerddasant, Eu bwau a ddrylliasant y gwyr ieuaingc, ac wrth ffrwyth [td. 73]

Ond ysywaeth y gelynion a diriasant yn ddiarwybod iddynt, ac ni adawsant na thy na thwlc heb ei losci, na dyn na llwdn heb ei ladd y ffordd y cerddasant:

ADEWCH..............1

ac atti yr aethant yn lewion a dwys-gadarn, ac un-waith yn ddiau y bwriadodd un asgell Cad y Brutaniaid i ffoi, ond yno Arthur Mab y Brenin a'i cyssurodd gan ddywedyd wrthynt O gyfeillion anwyl a adewch chwi i'r Barbariaid digred melldigedig hyn i draws-feddiannu ein gwlad?

ADFERU..............1

LLe y daeth efe ei hunan ac a arhosodd yno, gyd a'i Bendefigion, Esgobion, Eglwyswyr a'i DDeiliaid drwy'r grawys mywn ympryd a gweddiau am gymmorth yr yspryd Glan, a'i drysglwyddiad, modd y gallai adferu ac adgyweiriaw Cyfreithiau a defodau [td. 98]

ADGENHEDLIR.........1

Ac yno, nyni a'i dygwn lle bo Dwfr, ac fal yr adgenhedlwyd ni, felly yr adgenhedlir hwythau.

ADGENHEDLWYD........1

Ac yno, nyni a'i dygwn lle bo Dwfr, ac fal yr adgenhedlwyd ni, felly yr adgenhedlir hwythau.

ADGYWEIRIAD.........1

wedi iddynt dderbyn y Grefydd Grist'nogol, (yn enwedig wedi adgyweiriad Crefydd.

ADGYWEIRIAW.........1

LLe y daeth efe ei hunan ac a arhosodd yno, gyd a'i Bendefigion, Esgobion, Eglwyswyr a'i DDeiliaid drwy'r grawys mywn ympryd a gweddiau am gymmorth yr yspryd Glan, a'i drysglwyddiad, modd y gallai adferu ac adgyweiriaw Cyfreithiau a defodau [td. 98]

ADNABOD.............1

Mywn addfwynder yn dyscu y rhai gwrthwynebus i edrych a roddo Duw iddynt hwy ryw Amser Edifeirwch i adnabod y Gwirionedd. 2

ADNABYDDID..........1

Toccyn, neu Lifrai gwahanol, fal yr adnabyddid Milwyr pob Cad-pen wrth eu LLifrai.

ADNABYDDUS..........2

Felly y Brenin a roddes anrhydedd mawr i Fyrddin, ond efe a laddodd y Dauddeg Prif-fardd o herwydd iddynt eu siommi ef, ac y mae eu beddau i'w gweled yno hyd heddyw yn adnabyddus wrth enw Beddau'r Dewiniaid.

Ac y mae Relyw y Castell yn weledig hyd heddyw yn adnabyddus wrth enw Craig Wrtheyrn.

ADREF...............13

Y Brutaniaid a'r hynny yn eu hymlid hwy adref.

Y Saeson yn myned adref o'i gwir fodd, Ac yn cael groesaw hagr a'r eu dyfodiad eilwaith.

PAn ddychwelodd y Gennadwri adref i Frydain, bu gorfoledd a llawenydd mawr ym mhlith y Brutaniaid, ac yn ddiattreg hwy a ddechreuasant arlwyo a pharottoi danteithion a melus-bethau'r ynys i'w groesawi hwy i mywn.

Felly hwy a ddanfonasant adref at eu cyd-wladwyr i gwahawdd hwythau trosodd i fod yn gyfrannogion o'r un moethau da.

Wedi'r FFeilson digred o'r diwedd flino lladd a llosci, y rhan fwyaf o honynt a ddychwelasant adref i Germani.

Dywed rhai mae'r achos o'i mynediad adref oedd, o herwydd iddynt lwytho eu cylla yn rhy lawn, ac iddynt ddewis, er mwyn cael eu cynnefinol jechyd, fyned tuag adref er cael lheshad y For-wybr.

Dywed rhai mae'r achos o'i mynediad adref oedd, o herwydd iddynt lwytho eu cylla yn rhy lawn, ac iddynt ddewis, er mwyn cael eu cynnefinol jechyd, fyned tuag adref er cael lheshad y For-wybr.

Ond boed yr achos o'i mynediad adref beth a fynno, mae'n sicr na chawsant onid groesaw hagr a'r eu dyfodiad eilwaith i Frydain.

Felly anfonasant adref i Germani i ddeisyf a'r eu cyd-wladwyr i'w cynnorthwyo a gwyr ac arfau i oresgyn ynys Brydain;

Canys pan wybu RHonwen y Saesones felltigedig (LLys-fam Wrthefyr y Brenin) i'r Saeson golli'r maes, a'i hymlid adref, hi a lidiodd yn ddirfawr, ac a ddychymygodd ynddi ei hun p'odd y gallai hi ladd Wrthefyr y brenin.

Pan ddychwelodd Alexander adref, efe a fynegodd yr hyn a welsai i'w Henuriaid, y rhai a synnasant yn fawr i glywed hynny, ac felly y danfonwyd am [td. 240]

O byddai neb o'r FFyddloniaid yn gleifion, neu o byddai rhyw fethiant, neu ddamwain yn eu hattal rhac dyfod i'r Eglwys, fe ddanfonid Diacon, a thammaid o'r Bara Cyssegredig wedi wlychu yn y Gwin attynt hwy adref;

Canys felly y dywed Justin y Merthyr, Y Diaconiaid a roddant y bara a'r Gwin i'r rhai presennol, ac a'i danfonant adref i'r rhai Absennol.

ADRODDYN............1

LLyna'r modd yr adroddyn' Treiir rhwng y tri wyr hyn Dafydd Nanmor a'i cant.

ADWAENOM............1

Hyd yn hyn y bu'r RHufeiniaid yn ymgeleddwyr tirion i ni, nessaf at ba rai ni adwaenom neb a ddangosodd brawf mo'r helaeth o'i grymysdra a chwychwi.

ADDAS...............2

Er mwyn rhoddi i'ch ystyriaeth siampl hynod o farnedigaeth y Goruchaf a'r Bechod a RHyfyg, tybiais yn addas i osod yma hanes o farwolaeth Echrys-lawn Gwrtheyrn y brenin, can's ni laddasant mo'no ef yn y wledd waedlyd honno, eithr cadwynasant ef dros ychydig ddyddiau, ac o herwydd ei fod yn fab ynghyfraith i Hengist, gollyngasant ef yn rhydd i fyned pa le y mynnei ei hun.

O herwydd pa ham, ein hanwyl Frawd, ein Barn ni ydyw, na ddylid llestair un dyn a fo'n addas rhac cael Bedydd.

ADDAW...............2

A gwedi iddynt addaw a'r wneuthur hynny, Hengist a aeth rhago gan ddywedyd, Dydd calan-mai nessaf yr ym yn cyfarfod y Brutaniaid tan rith i heddychu a hwy, ond mywn gwirionedd i'w lladd.

neu fe all y rhai y maent yn addaw trostynt, [td. 237]