TRWYDDAW............1

Pen LLywelyn deg, dygn a braw, I'r byd fod pawl haiarn trwyddaw Gruffydd ap yr Ynad coch a'i cant.

TRYDEDD.............1

y waith gyntaf y tal chweigeint iddi, a'r ail-waith punt, a'r trydedd waith ysgar a eill a'i gwr heb golli dim o'r eiddi.

TRYDYDD.............4

Gosododd un yng NGwynedd, un arall ym Mhowis, a'r trydydd yn Neheubarth, ond Tywysog Gwynedd oedd y pennaf.

Ac yna, gwedi eu darllen a'i cyhoeddi, y peris efe yscrifennu tri llyfr o'r gyfraith, sef un i'w arfer yn oestadol yn ei Lys, a'r ail i'w gadw yn ei Lys ef yn Aberffraw, a'r Trydydd yn LLys Dinefwr modd y gallai y tair talaith eu harfer a'i mynychu pan fyddai achosion;

Efe a las ym Muellt yn y flwyddyn 1282, sef, un mil dau cant, a dau a phedwar ugain, dydd gwener y trydydd o Idiau RHagfyr, sef yw hynny, yr unfed dydd a'r ddeg o RHagfyr.

"Am yr hyn a ddywedaist ynghylch perthynas Plant, na ddylid eu bedyddio a'r yr ail neu'r trydydd Dydd, wedi eu genedigaeth, ond a'r yr wythfed Dydd, megis tan y DDeddf, Ein Cymanfa ni a farnodd yn llwyr wrthwyneb.

TRYWANODD...........1

A daeth ystryw Hengist fal yr ewyllysiodd, canys Gwrtheyrn aniwair a hoffodd yr Enaith, ac a ddymunodd gael cyscu gyd-a hi y noson honno, a phan geryddwyd ef am hynny gan Esgob LLundain a elwid Fodin, efe a'i trywanodd a'r cleddyf, ac a gymmerth RHonwen yn gariad-ferch iddo, yr hon er tecced oedd, oedd lawn o bob ystryw drwg.

TU..................5

A'r Brutaniaid hwythau a gymmerasant lw o'r tu arall i wobrywo'r Saeson yn ol y cyttundeb.

Ac yr oedd llun gwas ieuangc wrth y tu deheu o honi, a'r Haul o amgylch ei ben.

Canys a'r ol talm o amser y tyfodd anghyttundeb ac amrafael rhwng y Brenin a'i ddeiliaid ei hun, ac yn eu chwerwder a'i bustledd tu-ag atto y gollyngasant Bennaethiaid y Saeson yn rhyddion o'r carchar Ac yn ddianoed bryssio a wnaethant, ac a fordwyasant tua thir eu gwlad.

Darllenasoch eusys tu dal. 87.

tu.

TUA.................10

Ac os bydd gwiw ganddynt i wneuthur ammod a ni, yr wyf yn gobeithio y bydd raid i'r FFichtiaid a'r Scotiaid gymmeryd eu Coryglau tua'r Iwerddon[td. 68]

Ac yn ddiattreg bryssio a wnaethant ac a hwyliasant tua gwlad yr Addewid.

Ac yn ddiattreg efe a aeth a'r encil tua Gwynedd, ac i ddeleu coffadwriaeth ei wynfydedigrwydd gynt, a dugn-frad y Saeson, efe a fwriadodd i adailadu o fywn Eryri yng Gwynedd Gastell i fyw'n ddiogel tua ei Butteiniaid yno. *

Ac yn ddiattreg efe a aeth a'r encil tua Gwynedd, ac i ddeleu coffadwriaeth ei wynfydedigrwydd gynt, a dugn-frad y Saeson, efe a fwriadodd i adailadu o fywn Eryri yng Gwynedd Gastell i fyw'n ddiogel tua ei Butteiniaid yno. *

Ond wedi iddo efe fwynhau ei rodres aniwair tua ei Butteiniaid yno ryw dalm o amser, y daeth Gwr duwiol * heibio yn galon-ofidus jawn i weled y fath ddiystyr ac amharch a'r gyfraith Duw ac ydoedd yn LLys y Brenin Gwrtheyrn, ac efe a'i ceryddodd a'm ei bechodau ffiaidd.

Canys a'r ol talm o amser y tyfodd anghyttundeb ac amrafael rhwng y Brenin a'i ddeiliaid ei hun, ac yn eu chwerwder a'i bustledd tu-ag atto y gollyngasant Bennaethiaid y Saeson yn rhyddion o'r carchar Ac yn ddianoed bryssio a wnaethant, ac a fordwyasant tua thir eu gwlad.

Fe gafwyd, ei feddrod ef tua diwedd teyrnasiad Harri'r ail, a'r geiriau hyn oedd yn argraphedig a'r groes blwm, yr hon oedd wedi ei hoelio wrth yr Ysgrin, Yma Y Gorwedd Arthur Brenin Enwog Y Brutaniaid, Yn Yr Ynys Afallon * Hyn sydd yn dangos. 1,

Y gwirionedd ydyw, fe wyrodd yr hen Athraw godidog hwn tua diwedd ei hoedl oddiwrth y ffydd Apostolic, ‡

Ond tua'r Drydedd oes, ac o hynny allan yr appwyntiwyd i weinyddu Bedydd a'r ddau Amser o'r flwyddyn yn unig, sef y Pasg, a'r Sulgwyn;

Canys y mae'r Teidau a yscrifennasant tua'r drydedd Oes yn sicrhau mae yn y boreu y derbynnient y Cymmun:

TUAG................1

Dywed rhai mae'r achos o'i mynediad adref oedd, o herwydd iddynt lwytho eu cylla yn rhy lawn, ac iddynt ddewis, er mwyn cael eu cynnefinol jechyd, fyned tuag adref er cael lheshad y For-wybr.

TUDUR...............3

Yr oedd Pendefig urddasol o Sir Fon a elwid Owen Tudur wedi priodi y Frenhines Catherin yr hon a fuasai yn briod gynt a Henri y pummed, Brenin LLoegr.

Ni wyddai'r Frenhines Catherin (gan ei bod yn wraig o FFraingc ddim gwahaniaeth rhwng y Cymru a'r Saeson, cyn iddi briodi Owen Tudur, yr hyn a wnaeth iddi chwennych yn fawr i weled rhyw nifer o gydwladwyr[td. 120]

Ond yn y cyfamser y daliwyd Owen Tudur a'i Frenhines yn garcharorion, ac a ddycpwyd yn rhwym i Gaer-lleon a'r Wysc, yr hyn a wnaeth i Owen i anfon at eu gyfnesyfiaid i ddyfod i ymweled ag ef.

TWR.................1

Cariad fel plwm trwm y trig Cadi mywn twr caedig.

TWRN................1

Teyrnaidd waith twrn oedd wiw.

TWYLL...............1

Twyll y Cyllill hirion.

TWYLLAW.............1

Bychan lles oedd i'm am fy'n twyllaw, Gadel pen arnaf heb pen arnaw;

TWYLLWYR............1

Ac yno y cododd Uthur yn ei eistedd a'r ei wely (a chyn hynny ni allodd efe droi ond o nerth dau wyr gryfion) gan ddywedyd, Ha'r twyllwyr!

TWYN................1

Noeth hyd twyn, cyd nithyd tal Ni hittia neb i'th attal.

TY..................1

Ac a beris i chwech o'r rhai doethaf ym mhob Cwmmwd ddyfod ger ei fron ef, yr rhai a a orchymmynodd efe iddynt ymgyhwrdd oll ynghyd yn ei lys ef yn y Ty gwyn ar Daf.

TYB.................2

Eithr i'm tyb i, y prif achos o larieidd-dra'r Brutaniaid ydoedd gan mwyaf yn oruwch-naturiol, Sef yw hynny, i'r Goruchaf DDuw liniaru eu hysprydoedd fal na lwyrddifethent y Saeson;

Milwyr) I'n tyb ni, yr achosion ynt, o herwydd eu bod ambell-waith yn cyhoeddi ympryd ac yn gweddio eu Duw i ymladd trostynt:

TYBIAIS.............2

Er mwyn rhoddi i'ch ystyriaeth siampl hynod o farnedigaeth y Goruchaf a'r Bechod a RHyfyg, tybiais yn addas i osod yma hanes o farwolaeth Echrys-lawn Gwrtheyrn y brenin, can's ni laddasant mo'no ef yn y wledd waedlyd honno, eithr cadwynasant ef dros ychydig ddyddiau, ac o herwydd ei fod yn fab ynghyfraith i Hengist, gollyngasant ef yn rhydd i fyned pa le y mynnei ei hun.

Pan glywais hoyw falais hon, Tybiais ddalld ei hattebion.

TYBIED..............5

Mae rhai yn tybied mae LLundain yw'r lle hwnnw a elwir gan y Bardd LLong-borth.

Nid wyf anhyspys fod llawer o eiriau LLadin yn ein Jaith ninnau, ond y mae llawer o wyr dysgedig yn tybied, iddynt hwy fenthygio mwy oddi wrthym ni, nag a fenthycciasom ni oddi wrthynt hwy.

Ac yn wir ddiau y mae rhai yn tybied, mae o'r un cyff y daethom allan o'r cyntaf.

Ond camsynniad ydyw tybied mae oddi wrth y Saeson y cawsom ni yr holl eiriau cydystyrol a'r Saes'neg, y rhai sydd yn ein Jaith ni.

Ac y mae rhai yn tybied y gellir galw Bedydd a Swpper yr Arglwydd yn Sacrafennau yn y tair ystyr hynny.

TYBIR...............1

Hwyr y tybir gwir gofiad Mywn peth teg bod breg a brad!

TYCCIO..............1

Etto'r ydym ni yn rhyfeddu beth ydyw'r achos yr ych yn methu tyccio i oresgyn yr holl wlad.

TYFODD..............1

Canys a'r ol talm o amser y tyfodd anghyttundeb ac amrafael rhwng y Brenin a'i ddeiliaid ei hun, ac yn eu chwerwder a'i bustledd tu-ag atto y gollyngasant Bennaethiaid y Saeson yn rhyddion o'r carchar Ac yn ddianoed bryssio a wnaethant, ac a fordwyasant tua thir eu gwlad.

TYFU................1

F'ymddengys i ni fod Plant yn tyfu, fal y maent yn cynnyddu mywn Oedran:

TYGASAI.............1

Ac yno Gwrtheyrn (rhac y gwneid yr un castiau ag ynteu) a fwriadodd i siccrhau ei orseddfaingc yn gadarn fal y tygasai ef.

TYNGHETFENAWL.......1

Canys dyn tynghetfenawl wyt ti, heb Dad, a minnau sydd o lin brenhinawl o ran Mam a thad.

TYNGU...............1

Canys (eb'r hwy) tyngu ffyddlondeb i Emrys Wledig yn unig a wnaethom ni, nid i neb a'r ei ol.

TYLWYTH.............1

Pob cantref pob tref ynt yn treiddiaw, Pob tylwyth pob llwyth y sy'n llithraw, Pob gwan pob cadarn cadwed o'i law.

TYNNODD.............2

Pan welodd Arthur y cleddyf, a'r Scrifen euraid arno, efe a ymaflodd ynddo, ac a'i tynnodd allan yn ddi-rwystr.

Ond Arthur a'i tynnodd ef allan drachefn yn eu gwydd hwynt oll.

TYNNWYD.............1

Derbynniwyd hwy yn anrhydeddus gan y Brutaniaid, a gwedi iddynt wledda a bod yn llawen dros yspaid, tynnwyd Ammodau'r Gyngrair rhyngddynt, sef yw hynny, y Saeson a addunedasant trwy lw i fod yn ffyddlon gwas'naethgar ac ufudd i'r Brutaniaid:

TYRAU...............1

Tyrau troellau fal trilliw.

TYRED...............1

Yn gyntaf cymmoder di a'th frawd, ac yno tyred, ac offrwm dy rodd.

TYSTIO..............1

Od oes gennych chwi fwriad diyscog i ymladd o amser bwygilydd a'r Brutaniaid nes eu llwyr orchyfygu hwy, yr ym ni'n tystio wrthych, ni chaiff fod arnoch ddim eisiau gwyr nac arfau, deuwch cyn fynyched ac y fynnoch.

TYSTIOLAETH.........1

Yr wyf yn meddwl nad oes neb, a'r a wyr ddim, a ryfyga ddywedyd fod Conffirmasiwn yn DDychymmyg dyn, gan fod y 'Scrythur lan yn rhoddi tystiolaeth ddisiommedig fod yr Apostolion eu hunain yn arfer Arddodiad dwylaw i roddi'r Yspryd Glan i'r neb a fedyddid.

TYSTIOLAETHAU.......1

Digon yw y tystiolaethau hyn i brofi fod Eglwys DDuw yn bedyddio Plant RHieni CHrist'nogol er Amser yr Apostolion;

TYSTOLIAETHAU.......1

cyssefin yn hollol dda, fal yr ymddengys wrth y tystoliaethau hyn.

TYWY................1

Palas Tywysog Powys oedd ym Mathrafael, * A PHencyfeistedd Tywysog Deheubarth ydoedd Castell Dinefwr a'r lan Tywy.

TYWYS...............1

Ond o'r diwedd efe a welai un o honynt yn tywys y lleill at Afon, ac yn eu bedyddio hwy yno, fal pe buasai Offeiriad.

TYWYSOG.............13

LLadd Hengist eu Tywysog.

Canys mywn brwydr a ymladdasai a hwy, y gwasgarwyd eu holl lu, a daliwyd Hengist eu tywysog yn garcharor;

Ond ys yw gennyf mae Tywysog gwychr, godidog, clodfawr, a digymmar oedd Arthur.

Un Tywysog oedd yn rheoli a'r y cyntaf Gymru oll.

Gosododd un yng NGwynedd, un arall ym Mhowis, a'r trydydd yn Neheubarth, ond Tywysog Gwynedd oedd y pennaf.

Brenin-llys Tywysog Gwynedd ydoedd Aberffraw ym Mon.

Palas Tywysog Powys oedd ym Mathrafael, * A PHencyfeistedd Tywysog Deheubarth ydoedd Castell Dinefwr a'r lan Tywy.

Palas Tywysog Powys oedd ym Mathrafael, * A PHencyfeistedd Tywysog Deheubarth ydoedd Castell Dinefwr a'r lan Tywy.

Ac felly yr ordeiniodd efe dair rhyw a'r gyfraith, sef yn gyntaf, Cyfraith ynghylch llywodraeth y LLys, a theulu y Tywysog:

Can's pan fu farw LLywelyn ap Gruffydd (yr hwn a fu y tywysog [td. 101]

Ac o hynny allan y cyfenwyd mab hunaf Brenin lloegr Tywysog Cymru.

LLywelyn ap Gruffydd oedd y Tywysog diweddaf (o waed diledryw y Brutaniaid) a fu'n llywiaw Cymru.

Ac 2, Ninnau a gymmerwn Lw (ein Hadduned Fedydd) i fod yn Filwyr cywir i Ghrist ein Cad-pen, a'n Tywysog.