SAESONAEG...........2

Ac y byddai raid i hwnnw fod o ymarweddiad a Moesau da, Ac heb air o saesonaeg ganddo.

Ond os oedd efe yn deall Saesonaeg, mi a wn na osododd efe un gair seisnig yn ei gerdd.

SAESONEG............2

Gwelwn ynteu brawf eglur mae'r un Jaith sydd gennym ni fyth, er ei bod er ys talm wedi dirywio ennyd, trwy gymmyscu Saesoneg a hi.

Can's ni wn i fod dim hoffder mywn Bonheddig na gwreng i siarad Saesoneg yn yr amser hwnnw, er eu bod yn deall eu gwala o Ladin, Groeg, ac Hebraeg;

SAESONES............2

RHonwen y Saesones yn gwenwyno Gwrthefyr fendigaid y Brenin.

Canys pan wybu RHonwen y Saesones felltigedig (LLys-fam Wrthefyr y Brenin) i'r Saeson golli'r maes, a'i hymlid adref, hi a lidiodd yn ddirfawr, ac a ddychymygodd ynddi ei hun p'odd y gallai hi ladd Wrthefyr y brenin.

SAETH...............1

Saeth hagr hell fel cyllell wair;

SAETHAU.............1

Ynteu Gobeithiwch yn Nuw Holl-alluog, ac ymwrolwch Ac a'r hynny hwy a gymmerasant galon o newydd, ac a ergydiasant eu saethau cyn amled a chawod o Genllysc at y Gelynion, ac ni laesodd y dewrder, yr arial, a'r egni hwnnw ynddynt, nes ynnill Buddugoliaeth enwog, Bl.

SAFAI...............2

Synnu a wnaeth pawb yn ddirfawr i weled y fath ddamwain ryfeddol a honno, ac o'r diwedd y Brenin a ymgynghorodd a'i ddauddeg prif-fardd am yr achos na safai'r gwaith.

A hynny oedd yr achos na safai'r gwaith.

SAFENT..............1

Yn gyntaf y Diacon a ddygai ddwfr i'r Esgob a'i Henuriaid, y rhai a safent o bobtu'r BwrddCymmun, i olchi eu Dwylaw, gan arwyddoccau trwy hynny y Purdeb a ddylai fod yn y rhai hynny sy'n nessau at DDuw, megis y dywed y Salmydd, Golchaf fy nwylaw mywn diniweidrwydd;

SAIF................1

wrth y Brenin, Pe ceid gwaed mab heb dad iddo, a phe cymmyscid hwnnw a'r dwfr ac a'r calch, fe saif y gwaith.

SAIL................1

Ond gwybydded y Darllenydd hyn, a chreded ef megis gwirionedd disiommedig nad oes gan y cyfryw un fwy sail i ddywedyd hynny, na phe taerai dyn na chododd yr Haul erioed, o herwydd ei bod hi'n fachludiad Haul pan yr ynfydai efe hynny.

SAINCT..............1

a bod yn ei arfaeth dragywyddol ef i ddewis Sainct ac Etholedigion o'r genhedl honno.

SAIS................12

Gosod cebystr am wddf pob Sais.

Sais yn gwenwyno Emrys wledig y Brenin.

Ac yno y ceisiodd Hengist y Sais gan Wrtheyrn y Brenin ryw Gastell neu ddinas Fal y byddwyf caniatta i'th was gymmaint o dir i adailadu Castell ag yr amgylchyna Carrai.

Ac a'r y dydd 'pwyntiedig cyfarfod a wnaethant yn heddychlon ac yn gariadus, ac a eisteddasant Frittwn a Sais blith draphlith o amgylch y byrddau:

Canys wedi'r Brutaniaid gael buddugoliaeth gyffredinol, ac yn eu gallu i wneud a hwy fal y gwelynt yn dda, etto'r holl gospedigaeth a osodwyd arnynt ydoedd, i bob Sais osod cebystr am ei wddf, cydnabod ei fai, deisyf maddeuant am yr hyn aeth heibio, ac ymrwymo trwy lw i fod yn Gaethwas i'r Brutaniaid.

Ond pan welodd Sais ef mo'r brudd a myfyriol, yspryd-blinderol ac athrist, efe a ofynnodd iddo a'm ba achos yr oedd cyn brudded ac athrist?

Ha, Ha (eb'r Sais) Swllt i Geiniog ond bwriadu yr ydwyt a'm fod yn frenin.

A bryssio a orug y Sais i lys y Brenin ac a gymmerodd arno i fod yn Feddyg.

rhoddes y Bradwr melldigedig iddo gwppanaid o wenwyn marwol, yr hwn a'i gwenwynodd ef yn ebrwydd, Ond y Sais a ddiangodd yn ddiarwybod iddynt.

Ac hefyd, math o ddynion rhyfeddol ydynt, can's weithiau y maent mo'r llesgc a methedig, fal y gall un Sais yrru ugain o naddynt a'r ffo, ond yn y man, hwy a ymwrolant felly yn eu chwerwder, fal nad yw'n ddiberygl i hanner cant o honom ni y Saeson wynebu a'r un Brittwn.

Canys (eb 'r CHronicl) yn amser y Cwncwerwr nid oedd Swyddog o Sais yn LLoegr:

A Gwradwydd mawr oedd alw un yn Sais, neu ymgyfathrachu ag un or genedl honno, canys hwy a gasheid yn ddirfawr.

SAITH...............5

Y llafn oedd ynghylch 7 modfedd o hyd, ac yn 'chwaneg na hanner modfedd o led, ac yn ddau finiog 5 modfedd o'r saith.

Wyth cant llawn a'i wrantu, pen rhinwedd Pan y rhannwyd holl Gymru, A saith deg llawn waneg llu Eisioes oedd oed Jesu.

Pan welodd Hywel (eb'r CHronicl) gam-arfer defodau ei wlad, efe a anfones am Arch-esgob Mynyw a'r holl Esgobion eraill a oeddynt yng NGhymru, a'r holl brif eglwyswyr a oedd tanynt, y rhai oeddynt i gyd yn saith ugeint.

"Os gwr a gwraig a ysgarant cyn pen y saith mhlynedd, taler iddi ei hegweddi, * a'i hargyffreu ‡

Ond os cyn pen y saith mhlynedd yr ymedy hi a'i gwr, hi a gyll y cwbl ond ei chowyll.

SAL.................2

Canys ni a wyddom pa luniaeth sal foldwyllog sydd gartref ond chwi a gewch yma eich digoni a'r Fara gwyn a chig a chwrwf da.

Ac ni ddylai y rheswm hwn gael ei wawdio gan neb, canys siccr ydyw fod * Gartrefol fuchedd y Saeson yn arw-fwyd Sal ddigon, ond wedi cael prawf o ddanteithion Brydain, pwy all dybied amgen oni fwyttausant nes cael bolwst neu Surffet?

SALAF...............1

Ac yno o herwydd y lliaws gwastadol hwnnw, ac o herwydd amrafaelion gynhennau yn ein plith ein hunain, ond yn bennaf dim o herwydd Digofaint Duw arnom o ethryb ein pechodau, gyrrwyd ein Hynafiaid i gyrrau salaf yr ynys sef Cymru a CHerniw.

SALED...............1

ei PHriod, i edrych a oeddynt cyn saled dynion ac oedd y Saeson yn ddywedyd eu bod.

SALMYDD.............1

Yn gyntaf y Diacon a ddygai ddwfr i'r Esgob a'i Henuriaid, y rhai a safent o bobtu'r BwrddCymmun, i olchi eu Dwylaw, gan arwyddoccau trwy hynny y Purdeb a ddylai fod yn y rhai hynny sy'n nessau at DDuw, megis y dywed y Salmydd, Golchaf fy nwylaw mywn diniweidrwydd;

SALW................1

Yn gwcwallt salw i'm galwant Wb o'r nad am wedd berw nant.

SAM.................1

Sam. 15, 33.

SAMUEL..............3

canys mi a ganlynwn Siampl y Prophwyd Samuel yr hwn pan oedd Agag Brenin Abimelec yn ei law a ddywedodd, Fal y diblantodd dy gleddyf di wragedd, felly y diblentir dy fam ditheu ym mysc gwragedd.

A Samuel a ddarniodd Agag ger bron yr Arglwydd yn Gilgal. 1.

Samuel Wiliams, Person LLangynllo yng NGheredigion.

SANCTAIDD...........5

ER na cheir y fath air a Sacrafen yn yr holl Destament Newydd, etto efe a gymhwysir mywn ystyr berthynasol i arwyddoccau y ddau Ordinhad sanctaidd, Bedydd a Swpper yr Arglwydd.

Y mae Duw, pan y byddom megis yn cwyno arno a'r ei Addewidion, yn siccrhau i ni trwy arwyddion gweledig oddi allan, megis trwy Wystlon sanctaidd, ei Ras, a'i Drugaredd.

Y mae Origen Sanctaidd (yr hwn a Scrifennodd ynghylch Bl.

Wrth ba destun y mae'n amlwg, mae nid dychymmyg dyn yw pob Traddodiad, ond Egwyddor FFydd a gafwyd oddi wrth yr Apostolion Sanctaidd eu hun.

Yn Amser y Merthyr Sanctaidd hwnnw Syprian, y bu dadl (nid ynghylch a ddylid bedyddio plant bychain, canys yr oedd hynny yn ddi-ddadl) ond ynghylch yr Amser y dylid eu bedyddio.

SANCTEIDDIO.........1

Bedyddiwn yn wir ddiau, Canys gwell yw iddynt gael eu Sancteiddio, er na bont deimladwy o hynny, na myned allan o'r Byd heb sel CHrist'nogaeth.

SANCTEIDDIOL........1

a hynny medd rhai, yw meddwl yr Apostol pan yw yn dywedyd, Anherchwch yr holl frodyr a chusan sancteiddiol.

SANCTEIDDRWYDD......1

a gwr duwiol arafaidd, etto dwys a glew oedd hwnnw, ac a gyfenwir o ran ei sancteiddrwydd, Gwrthefyr Fendigaid.

SARPHES.............1

Colyn sarphes gelain-sawr;

SARRUG..............1

Gorug y Garan Gwymp i ddynion glowion glan Sorrodd y llances sarrug:

SARHAD..............1

"O derfydd i ddyn roddi bonclust i ddyn arall, ac na's gwatto, taled iddaw y sarhad herwydd ei fraint, a phedair a'r hugeint arian dros y bonclust.

SATHREDIG...........3

P'odd y buasai Beirdd yr oes honno yn crybwyll mo'r Sathredig o'i blegid, pe ni fuasai y fath Frenin yn teyrnasu arnynt.

Ond mi a brofaf y deall pob un, a'r a fo ond ychydig o DDarllenydd, waith ein scrifennyddion ni yn sathredig, er eu bod wedi scrifennu er ys 'chwaneg na mil o flynyddoedd.

Mi a wn y gall pawb ddeall y pennillion hyn fel Cymraeg sathredig.

SAWL................5

Ond (eb'r hwy) yn lled-ddigofus, pa sawl gwaith y buoch yma eusys a'r y neges hwn?

Ac i gymmell ufudd-dod iddynt, efe a beris i Arch-esgob Mynyw gyhoeddi ysgymmyndod yn erbyn y Sawl oll o'i ddeiliaid a'i gwrth-laddei hi.

Canys efe ddywed, Fod y sawl a drochwyd onid un-waith yn ei farn ef yn yr unrhyw berygl, a'r Sawl na chadd Fedydd erioed.

Canys efe ddywed, Fod y sawl a drochwyd onid un-waith yn ei farn ef yn yr unrhyw berygl, a'r Sawl na chadd Fedydd erioed.

Ac yn yr un Gymanfa y gorchymmynwyd hefyd, y dylid attal y sawl a ddygent gam dystiolaeth yn erbyn eu Cymmydogion, tra fyddent hwy byw rhac y Cymmun.

SAWR................1

Colyn sarphes gelain-sawr;

SAXES...............3

A phan ddywedaf i wrthych Nemet eour Saxes lladded pawb y nessaf atto.

Ond wedi eu myned yn llawen, cododd Hengist a'r ei draed, ac a waeddodd Nemet eour Saxes.

gafas ef dan ei draed, ac a'r trosol hwnnw, efe a laddodd ddeng wr a thriugain o'r Saeson, canys gwr glew oedd hwnnw Ystyr y geiriau Nemet eour Saxes, yw Cymmerwch eich cyllill.

SCELER..............1

Ond pan ddeallodd na thycciai ei argyoeddiad, efe a weddiodd DDuw o ddifrif na adawai efe y fath ffieidd-dra 'Sceler i lwyddo rhac bod yn gwymp a thramgwydd i eraill.

SCOTIAID............2

Ac os bydd gwiw ganddynt i wneuthur ammod a ni, yr wyf yn gobeithio y bydd raid i'r FFichtiaid a'r Scotiaid gymmeryd eu Coryglau tua'r Iwerddon[td. 68]

Canys ymladdasant yn hoyw-brysur, ac ynillwyd trwy eu porth hwy, Fuddugoliaeth enwog a'r y FFichtiaid a'r Scotiaid.

SCRIFEN.............1

Pan welodd Arthur y cleddyf, a'r Scrifen euraid arno, efe a ymaflodd ynddo, ac a'i tynnodd allan yn ddi-rwystr.

SCRIFENNADAU........1

Yn ganlynol i hyn y mae Scrifennadau'r hen Deidau yn dangos yn eglur, hynny ydyw, cyn amlycced ac all Tafod fynegi, fod Bedydd plant yn arferedig yn Eglwys DDuw er Amser yr Apostolion.

SCRIFENNEDIG........1

Ac erbyn y boreu dranoeth y cafwyd yno garreg fawr bedair ochrog, ac yn ei chanol gyffelyb i Einion ddur, ac yn yr Einion yr oedd cleddyf yn sefyll erbyn ei flaen, a llythyrennau euraid yn Scrifennedig arno;

SCRIFENNODD.........9

Ac os nid yw Awdurdod y Bardd melus-ber hwnnw yn ddigonol, angwanegaf yma un arall, sef Pennill o waith LLywarch hen yr hwn a scrifennodd ynghylch y flwyddyn 590 Ei eiriau ynt.

Ac efe a scrifennodd ynghylch Bl.

yr hwn A scrifennodd o bobtu'r flwyddyn 570.

yr hwn a Scrifennodd ynghylch Bl.

Ac yn ddi-ddadl efe yw'r Bardd hoywaf a'r a scrifennodd erioed (dodir heibio faswedd ei destunau gan mwyaf) Ac fe all pawb a'r a wyddant ddim mywn Cerdd Dafod, wybod na arferodd ond Cymraeg lan loyw yn ei Gerdd.

Y mae Origen Sanctaidd (yr hwn a Scrifennodd ynghylch Bl.

canys y mae'n orchwyl hawdd i brofi fod Tadau bedydd yn atteb dros Blant er ys 'chwaneg na thri chant o flynyddoedd cyn yr Amser hwnnw, hynny ydyw, er Amser yr Apostolion, fal yr ymddengys oddiwrth dystiolaeth hen Athraw a elwid Tertulian, yr hwn a scrifennodd ynghylch Bl.

Er fod yr hen Grist'nogion yn wir-ddiau gan mwyaf yn trochi yr holl gorph tan y Dwfr, etto ni chyfrifwyd un trochiad ddim yn Fedydd oll, fal yr ymddengys oddi wrth eiriau hen Historiawr a elwid Sozomen, yr hwn a Scrifennodd hannes yr Eglwys ynghylch Bl.

Myfi a dybygwn wrth eiriau Justin y Merthyr, (yr hwn a Scrifennodd ynghylch Bl.