OEDDEM..............1

Ni a wenwynasom Wrthefyr 3, Onid cyfrwys oeddem pan y lladdasom dri chant o DDluedogion y Deyrnas tan rith heddychu a hwy? 4,

OEDDID..............1

Y modd yr oeddid yn ei dderbyn.

OEDDWN..............3

Un ferch oeddwn i frenin Dyfet, a'n nhad a'm rhoddes i yn Fynaches yng NGhaerfyrddin;

Ac fal yr oeddwn yn cyscu ryw noswaith rhwng fy nghyfeillesau mi a dybiwn yn fy hun fod rhyw was iefangc teccaf yn y byd [td. 81]

Ond yr hyn oeddwn ar oddeu ddywedyd ydyw hyn, sef, fod y Jaith Gymraeg yn cadw ei phurdeb[td. 118]

OEDDYNT.............16

a'r dymmestl, a gwedi parhau yspaid mywn gweddi ac ymbil, hwy a wersyllasant eu gwyr, ac a gyrchasant eu gelynion, ac nid allodd y Saeson er lluosocced oeddynt eu gwrthsefyll, canys buan y ffoesant, a'r Brutaniaid a'i herlidiasant ac a laddasant nifer fawr o honynt.

Ond er lluosocced oeddynt, ni laesodd gwrol-fryd y Brutaniaid i ymladd a hwy;

Plant y fall ag oeddynt, dyna eu castiau yn wastadol!

a'r geiriau oeddynt y rhai hyn, Pwy Bynnag A Dynn Y Cleddyf Hwn, Allan Or Einion, Hwnnw Sydd Frenin Cyfiawn I Ynys Brydain.

a chyn chwannocced oeddynt i'r castieu hagr hynny, fal prin y gwladychodd un o honynt heb frwydrau gartrefol.

Pan welodd Hywel (eb'r CHronicl) gam-arfer defodau ei wlad, efe a anfones am Arch-esgob Mynyw a'r holl Esgobion eraill a oeddynt yng NGhymru, a'r holl brif eglwyswyr a oedd tanynt, y rhai oeddynt i gyd yn saith ugeint.

Pan welodd Hywel (eb'r CHronicl) gam-arfer defodau ei wlad, efe a anfones am Arch-esgob Mynyw a'r holl Esgobion eraill a oeddynt yng NGhymru, a'r holl brif eglwyswyr a oedd tanynt, y rhai oeddynt i gyd yn saith ugeint.

Ac ym mhen diwedd y grawys, efe a ddetholodd ddauddeg o'r rhai doethaf o'r cwbl, gyd-a'r Doctor enwog o'r gyfraith Blegwyryd, gwr doeth dyscedig jawn, ac a orchymmynodd iddynt chwilio yn fanwl holl gyfreithiau a defodau Cymru, a chynnull allan y rhai oeddynt fuddiol, ac Esponi y rhai a oeddynt dywyll ac amheuys, a diddymmu y rhai a oeddynt arddigonaidd.

Ac ym mhen diwedd y grawys, efe a ddetholodd ddauddeg o'r rhai doethaf o'r cwbl, gyd-a'r Doctor enwog o'r gyfraith Blegwyryd, gwr doeth dyscedig jawn, ac a orchymmynodd iddynt chwilio yn fanwl holl gyfreithiau a defodau Cymru, a chynnull allan y rhai oeddynt fuddiol, ac Esponi y rhai a oeddynt dywyll ac amheuys, a diddymmu y rhai a oeddynt arddigonaidd.

Ac ym mhen diwedd y grawys, efe a ddetholodd ddauddeg o'r rhai doethaf o'r cwbl, gyd-a'r Doctor enwog o'r gyfraith Blegwyryd, gwr doeth dyscedig jawn, ac a orchymmynodd iddynt chwilio yn fanwl holl gyfreithiau a defodau Cymru, a chynnull allan y rhai oeddynt fuddiol, ac Esponi y rhai a oeddynt dywyll ac amheuys, a diddymmu y rhai a oeddynt arddigonaidd.

A phan anwyd iddi fachgen, y danfonodd Edw ffals eilwaith at Bennaethiaid y Cymru, gan ofyn iddynt, A oeddynt o'r un bwriad ac or blaen?

ei PHriod, i edrych a oeddynt cyn saled dynion ac oedd y Saeson yn ddywedyd eu bod.

Ac allan o law y daeth atto ynghylch cant o Wyr Boneddigion Gwynedd, y rhai oeddynt oll yn wyr hoywion tacclus, ond heb wybod gair o Saes'neg na FFrangeg;

Canys pan lefarodd y Frenhines wrthynt mywn amryw Jeithoedd, ni allent roddi gair o atteb iddi, yr hyn a wnaeth iddi ddywedyd, Mae'r Creaduriaid mudion hoywaf oeddynt a'r a welsai hi erioed.

Wedi'r Tadau bedydd hyn ddyfod ynghyd, Yr Offeiriad a'i cynghorai hwy i edrych a'r gyflawni'r Addewid ac oeddynt yn myned i'w wneuthur, sef a'r iddynt ymegnio hyd eithaf eu gallu i addysgu'r Plentyn yn y FFydd Grist'nogol, a'i ddwyn [td. 238]

y LLangciau, a gwedi eu dyfod, y gofynnwyd iddynt ynghylch yr hyn ag oeddynt yn wneuthur wrth chwareu yn y Maes.

OERODD..............1

Pan ballod y Zel, y cryfhaodd Diofalwch, pan oerodd y Cariad, y brydiodd amharch, a phan sychodd grym dwywolder, y ffrydiodd ysgelerdr a phechod.

OES.................19

Od oes gennych chwi fwriad diyscog i ymladd o amser bwygilydd a'r Brutaniaid nes eu llwyr orchyfygu hwy, yr ym ni'n tystio wrthych, ni chaiff fod arnoch ddim eisiau gwyr nac arfau, deuwch cyn fynyched ac y fynnoch.

Ond gwybydded y Darllenydd hyn, a chreded ef megis gwirionedd disiommedig nad oes gan y cyfryw un fwy sail i ddywedyd hynny, na phe taerai dyn na chododd yr Haul erioed, o herwydd ei bod hi'n fachludiad Haul pan yr ynfydai efe hynny.

Ond ni chaf i wag-dreulio'r amser i wrth-brofi ynfydrwydd neu enllib y dynionach hynny trwy resymmau lawer, (oblegid fod y peth cyn eglured fal nad oes ond ambell geccryn enllibus a ryfyga ddywedyd hynny) ond ystyried y darllenydd cymmaint a hyn, sef. 1.

P'odd y buasai Beirdd yr oes honno yn crybwyll mo'r Sathredig o'i blegid, pe ni fuasai y fath Frenin yn teyrnasu arnynt.

Nid oes dim ond ychydigyn gwahaniaeth rhwng y ddau air. 2,

"A oes dau frodyr, y rhai ni ddylyant gael mwy na rhan un brawd, un-dad un-fam?

Oes.

"Pwy bynnag a gwyno rhac arall, ac a fo gwell gantho tewi na chanlyn, cennad yw iddo tewi,, a thaled gamlwrw i'r brenin, ac yn oes y brenin hwnnw ni wrandewir.

Ac ys nid allaf siarad llawer, oblegid nad wyf yn deall ei chywrainrwydd fal y dymunwn, etto'r wyf yn deall cymmaint a hyn, sef, nad oes jaith (hyd y gwn i) yn cadw y purdeb cyssefin cystal a hi, yr hon a sieredir yn gyffredin ym mysc y Gwerinos.

Ond eu geiriau eu hun sydd yn newid agwedd cymmaint (ym mhob oes agos) fal pettai eu Hynafiaid yn eu clywed yn siarad heddyw, y rhai a fuont fyw ynghylch wyth cant o flynyddoedd a aethant heibio, diau ydyw, na ddeallent hwy ond ychydig neu ddim o'r hyn a ddywedent.

Nid oes Sadler crwpper crach Neu Deiler anwadalach.

Ac wrth hynny y mae'n amlwg nad oes un Pendefig yn LLoegr, eithr o hiliogaeth un a'i 'r Normaniaid, a'i o'r FFrangcod, a'i ynteu o'r Brutaniaid;

Profir fod yr Eglwys Gatholic yn bedyddio plant RHieni crediniol ym mhob Oes er amser yr Apostolion.

Felly y gwnaeth efe ynghylch Bedydd plant hefyd, canys efe a ddywed, Pa ham y mae'r Oes ddiniweid yn bryssio i dderbyn maddeuant pechodau, Deuent i'w Bedyddio wedi iddynt ddyfod i Oedran, &c.

Gwraidd y cyfeiliornad oedd ei anwybodaeth o Bechod gwreiddiol, canys efe a eilw Plant bychain yr Oes ddiniweid;

Ond tua'r Drydedd oes, ac o hynny allan yr appwyntiwyd i weinyddu Bedydd a'r ddau Amser o'r flwyddyn yn unig, sef y Pasg, a'r Sulgwyn;

Canys y mae'r Teidau a yscrifennasant tua'r drydedd Oes yn sicrhau mae yn y boreu y derbynnient y Cymmun:

Yr wyf yn meddwl nad oes neb, a'r a wyr ddim, a ryfyga ddywedyd fod Conffirmasiwn yn DDychymmyg dyn, gan fod y 'Scrythur lan yn rhoddi tystiolaeth ddisiommedig fod yr Apostolion eu hunain yn arfer Arddodiad dwylaw i roddi'r Yspryd Glan i'r neb a fedyddid.

A'r ol hyn hwy a aent i weddio eu Gweddi gyffredin am dangneddyf ac undeb gyffredinol yn yr Eglwys, am lonyddwch a hedd yn y deyrnas, am lwyddiant yr Oes, am hin dymmerus, tros bob math o ddynion, Brenhinoedd, Ymherodron, a phawb mywn Awdurdod, tros y LLu, a'r Milwyr, tros y rhai Credadwy, ac anghredadwy, tros gyfeillion, a chydymdeithion, tros y cleifion a'r blinderus, a'r fyrr eiriau, tros bawb mywn diffyg ac eisiau cymmorth.

OESOEDD.............3

Drych y prif oesoedd] [THeophilus Evans (1693-1767).

Drych y prif oesoedd (Y Mwythig:

Ac ni bu'r Esgobion yn yr Oesoedd canlynol yn ddiffygiol i gyflawni'r Arfer Efangylaidd hon, fal y gallwn yn hawdd brofi trwy liaws o dystiolaethau'r hen Athrawon.

OESTADOL............1

Ac yna, gwedi eu darllen a'i cyhoeddi, y peris efe yscrifennu tri llyfr o'r gyfraith, sef un i'w arfer yn oestadol yn ei Lys, a'r ail i'w gadw yn ei Lys ef yn Aberffraw, a'r Trydydd yn LLys Dinefwr modd y gallai y tair talaith eu harfer a'i mynychu pan fyddai achosion;

OFALU...............1

Ond yn anad neb, bydded i ni ofalu tros Blant bychain newydd eni, y rhai sy'n [td. 235]

OFER................6

Felly efe a roddes aur ac arian i ryw ysgerbydiaid ofer, a'r iddynt ruthro am ben ystafell y Brenhin a'i ladd ef.

Ond mae 'n debygol i chwi ofer-dreulio'ch amser yno mywn gloddest a meddwdod, ped amgen, os ydyw'r trigolion yn bobl mo'r lwrfion a llesc ag y dywedwch chwi, chwi ynnillasech y wlad er ys talm[.]

Milwyr) Na ddywedwch, Sirs, i ni ofer-dreulio'r amser.

gan hynny y gellwch ddywedyd i ni ofer-dreulio'n hamser?

Ac yno hwy a gynnullasant lu mawr jawn o'i dynion gwammal ac ysgerbydiaid ofer eu gwlad, ac a ddaethant i Frydain.

Cyd ceisier, ofer fydd herwydd ei haddon, Oni ddel Cadwaladr i gynal rhyd rheon.

OFIDUS..............2

Ond wedi iddo efe fwynhau ei rodres aniwair tua ei Butteiniaid yno ryw dalm o amser, y daeth Gwr duwiol * heibio yn galon-ofidus jawn i weled y fath ddiystyr ac amharch a'r gyfraith Duw ac ydoedd yn LLys y Brenin Gwrtheyrn, ac efe a'i ceryddodd a'm ei bechodau ffiaidd.

Ond p'odd i ddwyn i ben ei amcan anhydyn ni wyddai, a chalon-ofidus ac anesmwyth a fu efe dalm o amser.

OFN.................1

i fynu yn Ofn Duw.

OFNASANT............1

Ofnasant y Saeson o'r blaen yn fwy nag angau ei hun.

OFYN................1

A phan anwyd iddi fachgen, y danfonodd Edw ffals eilwaith at Bennaethiaid y Cymru, gan ofyn iddynt, A oeddynt o'r un bwriad ac or blaen?

OFYNNASANT..........2

Ac yno hwy a ofynnasant i'r Brenin, o byddai gwiw gan ei Fawrhydi ef i appwyntio rhyw ddiwrnod fal y cai Hengist eu harglwydd siarad ag ef.

Pan glybu y Cennadon yr ymadrodd hwnnw, hwy a edrychasant yn graff a'r Myrddin, ac a ofynnasant i'r dynion oedd yn sefyll o amgylch, pwy oedd y gwas ieuangc hwnnw?

OFYNNIR.............1

Ac ef yn anghywir ni ddaw pan ofynnir.

OFYNNODD............2

A rhyfeddu yn fawr a wnaeth y brenin i glywed hynny, ac a archodd ddwyn Meugan ddewin atto, ac a ofynnodd iddo, a allai hynny fod?

Ond pan welodd Sais ef mo'r brudd a myfyriol, yspryd-blinderol ac athrist, efe a ofynnodd iddo a'm ba achos yr oedd cyn brudded ac athrist?

OFFEIRIAD...........5

Wedi'r Tadau bedydd hyn ddyfod ynghyd, Yr Offeiriad a'i cynghorai hwy i edrych a'r gyflawni'r Addewid ac oeddynt yn myned i'w wneuthur, sef a'r iddynt ymegnio hyd eithaf eu gallu i addysgu'r Plentyn yn y FFydd Grist'nogol, a'i ddwyn [td. 238]

Ac yno, gwedi gweddio am nerth yr Yspryd Glan, yr Offeiriad a gymmerai'r plentyn yn ei Freichiau, a gwedi cael ei Enw gan y Tadau bedydd, efe a'i trochai dair gwaith yn y Dwfr yn enw'r Drindod, ond os byddai'r Plentyn yn wan, efe a daenellid dwfr arno.

A gwedi gorphen hynny, yr Offeiriad a wnai Groes yn nhalcen y dyn bach, gan arwyddoccau trwy hynny ei fod efe yn DDisgybl i Ghrist, ac yn dwyn ei nod ef arno.

Ond o'r diwedd efe a welai un o honynt yn tywys y lleill at Afon, ac yn eu bedyddio hwy yno, fal pe buasai Offeiriad.

A hwy a ddywedasant, mae y LLangc a elwid Athanasius a gymmerodd arno ddynwared yr Offeiriad yn bedyddio.

OFFEIRIAID..........3

Ac fe ddywedir i Fyrddin alw Pendefigion y deyrnas i Lundain, a gorchymmyn yr offeiriaid weddio Duw o byddai gwiw ganddo yspysu trwy arwydd weledig, pwy oedd frenin teilwng i deyrnasu arnynt.

A phan wybu y Pendefigion a'r Offeiriaid hynny, hwy a roddasant y Gogoniant i DDuw, am fod gwiw ganddo atteb eu gweddiau.

Ac yno y dywedodd yr Offeiriaid wrthynt, nad oedd yno neb yn deilwng i gael y Goron.