YMEDEWIS............3

Y 45. i tyddodd [~ tyfodd ] kynnwrf mawr rhwng Phrainc a Lloegr ar Saesson vynychaf yn colli yr maes ac ar y gwaetha. a thre Lymog ac ereill a ryfelodd ar Edward Brins ac yn hynny peth eisse arian peth gan glevyde a dryge ereill yr ymedewis Edward ar rhyfel ac i dauth i Loegyr, ac yno i gadewis yn i ol i vrodur y Duc o Lancastr ac Iarll Cambrids. Eithr ni hir dariysson hwy yno./

Pan oedd oed Crist 1440. y .17.ec o Harri .6.ed i bu ddrudannieth mawr. Yr ail vlwddyn i gwnaethbwyd y Duc o Iork yn regal yn Phrainc drychefn ac yn i gyfeillach arglwydd Rhydychen ac yn Normandi i tiriodd. a phan glybu vrenhin Phrainc i ddyvodiaeth ir ymedewis ai sawd wrth Bontoys ac aeth ymaith ar hyd nos./

i rhoed Ron i vyny i vrenhin Phrainc a chann mwyaf holl drevydd Normandi Ar duc o Somersed ac arglwydd Talbot a ymedewis./

YMESGUSO............1

Y .18.ed or brenhin hwnn i danfonodd y brenhin herots at Bab Rhufain i ervyn i ryddhau ac i ymesguso am laddiad Saint Thomas Ac y mysc pethau ereill i rhoed y brenhin dan i benyd bod ynn gyfreithlon ir holl deyrnas gwyno at y Pab ac na bai vrenhin yn Lloegr hyd pann i pwyntie y Pab./

YMGADWODD...........1

Y vlwyddyn honn i bu varw brenhin Richard yr ail, Yn y vlwyddyn honn i kytunodd rhai o Ieirll a dugied Lloegr i wneuthur chwaryeth mwming ynn y deuddec niwyrnod ac ynn y chware hwnnw divetha yr brenhin Eithr y brenhin a gafas rybudd ac a ymgadwodd ac a aeth i Lundein ac a ddanfonodd yn ol y traeturiaid ac wrth y gyfreith ai difethodd./

YMGASGLODD..........1

Y 22. Harri Bolingbrok Duc o Harephord a mab y Duc o Lancastr ar Duc o Norpholk a vanissiwyd or Deyrnas ac ar vyrr gwedi hynny i gyrrodd y Llundeinwyr yn ol Henri Bolingbrok duc o Harephord lle ir oedd yn Phraink ac i Loegr i dauth ac ychydic gid ac ef ar kyphredin a ymgasglodd ynghyd ac ynghastell y Phlint i dalyssont vrenhin Richard ac i carcharwyd ynn y twr gwynn ac yna i delifrodd ac a assignodd ir Henri Bolingbrok duc o Harephord i holl bower ai vrenhiniaeth ai glaim a chyfiownder ynghoron Loegr a Phraink./

YMGUDDIAW...........1

Pan oedd oed Crist yn 1421 ir aeth y Duc o Clarens i Angeow a Lwmbart a wnaeth i vrad ac velly i lladdwyd a llawer o wyr o vrddas gid ac ef Ar vlwyddyn honn vis Mai ir aeth y brenhin i Phrainc ac yr ymlidiodd y Dolphyn o Phrainc o le i le hyd nad oedd hawdd iddo gael lle i ymguddiaw rhagddaw. Ar vlwyddyn honn i rhoes ef sawd wrth y dref a elwid Meax ym Bryttaen. A thra oeddid ynn y sawd honno i ganed mab ir brenhin Harri a Harri oedd henw hwnnw./

YMGYFARFU...........1

Y vlwyddyn gyntaf o wrogeth Edward y .6.ed vis Awst ir aeth y Duc o Symersed ac Iarll Warwic a dirvawr luossogrwydd ganthun i y Scotlond ac yn agos i Edynbrow mywn lle a elwir Mwssebrowch i'mgyfarvu [~ ydd ymgyfarfu ] gwyr Lloegr a gwyr y Scotlond ac ynn y vrwydyr honno i lladdwyd pedeir mil arddec o Scottied ac a ddalwyd ynn garcharorion bymtheckant o arglwyddi a marchogion a gwyr boneddigion

YMGYFARUOD..........2

Y vlwyddyn honn i bu drafaes ac ymrysson rhwng arglwyddi Phraink ac ynn enwedic rhwng y Dolphyn Duc o Byrgwyn ar Duc o Oliawns a lle a mann a bwyntiwyd i ymgyfaruod ac i heddychu. Ac ir lle i dauth Dolphyn ar Duc o Byrgwyn/

o wrogeth Harri 6ed i bu ymgyfaruod rhwng y brenhin ar Duc o Iork ar Vrent hieth yng Hent ond yn heddwch ir aeth. Y vlwyddyn ir ennillodd y Phrancod Aqwitayn yr honn a vuyssai Loegr er ynn amser Harri .3.edd nei drychan mlynedd ac ychwanec./

YMGYFARVOD..........1

Pan oedd oed Crist .1462. a brenhines Margred o Scotlond a llu mawr ganthun o Scottied a Phrancod ac yn Exam Sir arglwydd Montaguw capten y Nordd i ymgyfarvod ac wynt. Ac a orfu ar vrenhin Harri gilo gwedi hir ymladd /

YMGYFARVU...........3

Y .26. vlwyddyn ar brenhin Edward yn Normandi i dauth y Scottied ai brenhin newydd a elwid Walkes i Northwmberlond i dir. Eithr yr ail vlwyddyn gwedi hynny ir aeth brenhin Edwart gyntaf i Scotlond ac ynn Phankyk ir ymgyfarvu a brenhin Scotlond ac i bu vrwydyr chwerwdost rhyngthun ac or diwedd brenhin Lloegr aeth ir maes ac a laddodd or y Scottied ynghylch 32. o viloedd, a Walkes i brenhin newydd a gilodd, ar kyphredin a ymroes yngras y brenhin Edward./

Ynghylch y 33. Walks brenhin Scotlond a ddalwyd ac a ddauth i Lunden ac yno i bu varw y boludd gwedi hynny i dauth llawer o arglwyddi ac Esgyb o Scotlond i ymroi i vrenhin Edwart a chwedi hynny ir aeth y brenhin i Scotlond ac ir ymgyfarvu a Robert de Bruce ynn emyl tre Saint Iohnes lle i bu ymladd aruthur Ond brenhin Edward aeth ar maes ac a laddodd .7. mil or Scottied a Robert de Bruce a gilodd i Norway a llawer o arglwyddi Scotlond a ddalwyd ac a ddanvonwyd i Lunden ac yno i buont veirw

Ac ar vyrr ynn ol y maes hwnnw i kymerth brenhines Margred Seintwari y Mewley yn Hamsir ac atti i dauth y duc o Somersed ac Iarll Defnsir a llawer y chwanec o lu a brenhin Edward a llawer llu mawr gantho a ymgyfarvu ac wynt yn emyl Tewksbri ac yno i bu vaes creulon rhyngthun ond brenhin Edward ai duc a brenhines Margred a ddalwyd ac a roed ac Edward i mab gerr bronn y brenhin a vwrdrwyd yn gwilyddus./

YMGYFARVUON.........1

Y vlwyddyn honn i gwnaeth gwyr Sir Iork a gwyr y Nordd gapten arnun ai alw Robin Ridistal ac yn agos i Vanbri arglwydd Herbert ai vrawd Syr Richard Herbert a Thomas ap Rhosser a llu o seithmil ganthun a ymgyfarvuon a gwyr y Nordd a gwyr y Nordd a dduc y maes./

YMGYFEILLACHODD.....1

Y vlwyddyn gyntaf honn i dauth brenhin Scotlond i Gawnterbri i wneuthur gwrogeth i vrenhin Richard. Ynghylch hynn o amser holl vrenhinoedd Cred a'mbyrratoodd [~ a ymbaratodd ] ddirvawr lu i vynd i ynnill Kaerusalem ac i gynorthwyio y Cristnogion yn yr Assia. Ar drydedd vlwyddyn oi wrogeth ir aeth brenhin Richard a dirvawr lu gantho tu a Chaerusalem ac ar y phordd i kwnkweriodd Ynys Ciprws Ac ynn Assia ir ymgyfeillachodd a brenhin Phrainc/

YMHOB...............3

beibyl yn Saessonaec ymhob Eglwys drwy /

Delwe ir llawr ymhob Eglwys./

12 Hefyd ni a ddisyfem ar ras y brenhin roi hanner tiroedd y tai o grefydd vddun drychefn i gynnal gwassanaeth Duw ynddun ynn enwedic i ddau Dy o honun ymhob Sir i weddio dros i ras ef a thros vyw a meirw./

YMHUMCANT...........1

Ac o du Phrainc i llas mwy no dec mil ac or rheini ir oedd yn Dwyssogion ac yn Ddugied ac yn Ieirll ac yn varwnnied ac yn wyr yn dwyn banere gant a chwech arhugein ac yn varchogion ac yn esgwieried ac yn wyr boneddigion chwechant. Ac o du Lloegr i llas Edward duc o Iork ac Iarll Swpholk. Syr Richard Burkley a Davydd Gam esgwier ac o bob rhai hyd ymhumcant nei chwechant or mwyaf./

YMKANODD............1

Yn y vlwyddyn honn ir ymkanodd kapten Calais draeturiaeth drwy roi yr dref ir Phrankod drychefn Yn yr amser hwnnw i gwrthododd Edward y .3.edd vod yn Emperodr./

YMLADD..............8

Ynghylch y 33. Walks brenhin Scotlond a ddalwyd ac a ddauth i Lunden ac yno i bu varw y boludd gwedi hynny i dauth llawer o arglwyddi ac Esgyb o Scotlond i ymroi i vrenhin Edwart a chwedi hynny ir aeth y brenhin i Scotlond ac ir ymgyfarvu a Robert de Bruce ynn emyl tre Saint Iohnes lle i bu ymladd aruthur Ond brenhin Edward aeth ar maes ac a laddodd .7. mil or Scottied a Robert de Bruce a gilodd i Norway a llawer o arglwyddi Scotlond a ddalwyd ac a ddanvonwyd i Lunden ac yno i buont veirw

Y 47. o vrenhiniaeth Edward Iohn o Gawnt duc o Lancastr aeth i Galais a thrwy Phrainc hyd Burdeaux dan dreisso ac ysbeilo ac anrheitho phordd i kerddodd heb gynnic ymladd ac ef ond vn ysskirmits i collodd .50./

Pan oedd oed Crist 1428. i rhoed sawd wrth dref Orliawns a Syr Iohn Phostolph a llu gantho aeth o Baris tu ac yno a bwyd gantho ac yna ar y phordd i kyfarvu llu or Phrancod ac ef ac yn ol hir ymladd i syrthiodd y maes ir Saesson ac yno i llas or Phrancod .25. cant ac i dalwyd xij cant yn garcharorion./

Pan oedd oed Crist .1462. a brenhines Margred o Scotlond a llu mawr ganthun o Scottied a Phrancod ac yn Exam Sir arglwydd Montaguw capten y Nordd i ymgyfarvod ac wynt. Ac a orfu ar vrenhin Harri gilo gwedi hir ymladd /

Y vlwyddyn honn i dauth y Duc or Alban i Loegr a llu mawr gantho a phann glybu mae Iarll y Mwythic oedd yn dyfod i ymladd ac ef truws a gymerth dros chwe mis./

Y .14. dydd o vis Medi i hagored pyrth y dref ar dri ar y gloch gwedi hanner ______ ac yno i dechreusson ddyfod allan ac hyd yn saith ar y gloch or nos i pyrhaesson [~ parheusont ]. Ac yno ir oedd o wyr a gwragedd a meibon a merched 4000. ac o hynny 1500. ynn abl i ymladd a chanthun ir aeth a allyssont i ddwyn ai kephyle ai gwarthec ac a allen i ddwyn. ar brenhin a roes vddun o nerth i ddwyn i heiddo ganthun .75. gwagen

Ar degfed dydd o Hydref i danfonodd Dolphyn i Drwmpeter at arglwydd Debiti i wybod pwr gaptenied a phwr wyr o ryfel oi wyr ef a ddalyssid yn yr ymladd hwnnw a pheth oedd yngharchar gan y Saesson. Ar arglwydd Debiti a ddowod nad oedd ond vn./

Y vlwyddyn honn yr .11. dydd o Awst i bu ymladd angyrriol ar y mor rhwng y Phrancod ar Duchemenn yn agos i Rwmney Nasse lle llosged .xj. o longe a rhai a ddalodd y Phrancod

YMLADDODD...........1

Y vlwyddyn honn brenhines Margred a gynnullodd gwyr y Nordd lu mawr ac yn Wakphild i bu yr maes ac i lladdodd y Duc o Iork ai vab, Iarll Rwtlond ac Iarll Salsbri a ddalwyd ac a dorred i benn ym Pwmphred ai benn a ddanfoned i Iork. Ar vrenhines ai llu aeth i St Albons ac a ymladdodd ac Iarll Warwic ac ar Duc o Northpholk ac a ryddhaodd Harri i gwr ac yn y maes hwnn i llas dwy vil a thrychant Ac vn Marchoc a wnaethoeddid yn varchoc y dydd kynn hynny ac a elwid Syr Iohn Gray./

YMLIDIODD...........1

Pan oedd oed Crist yn 1421 ir aeth y Duc o Clarens i Angeow a Lwmbart a wnaeth i vrad ac velly i lladdwyd a llawer o wyr o vrddas gid ac ef Ar vlwyddyn honn vis Mai ir aeth y brenhin i Phrainc ac yr ymlidiodd y Dolphyn o Phrainc o le i le hyd nad oedd hawdd iddo gael lle i ymguddiaw rhagddaw. Ar vlwyddyn honn i rhoes ef sawd wrth y dref a elwid Meax ym Bryttaen. A thra oeddid ynn y sawd honno i ganed mab ir brenhin Harri a Harri oedd henw hwnnw./

YMLIDWYD............1

Y .6.ed dydd o vis Chwefrol ir aeth Weiat i Gingston dros y dwr ac yno ar nos kynn hynny i kilodd llawer o ddiwrtho ac ef aeth phwrdd dduw merchyr y lludw y .7.ed dydd o vis Chwefrol efo ai barti a ymlidwyd rhyd [~ ar hyd ] y meyssydd ac a ddalwyd ond Weiat aeth kynn hynny i Siaring Cross ac i Phlit Strit kynn i ddala a vuassai yn Lwdgat a phan welas y porth yn gayad e droodd drychefn. a Chnevet megis traetur a saethodd gwnn at y Cowrt gat ar Rebel hwnn a ddechreuwyd yngHent a Defnsir trwy Syr Gawen Carw Syr Pityr Carw, Gibbs, Champernham ac eraill a Syr Pityr Carw a gilodd dros y mor./

YMLOR...............1

Pan oedd oed Crist .1459. i bu yr maes ymlor hieth ynn Swydd y Mwythic rhwng arglwydd Awdley o rann y brenhin ac Iarll Salsbri o rann y Duc o Iork ar maes a dduc Iarll Salsbri ac arglwydd Awdley a laddwyd

YMOFYN..............1

Yr .11. dydd o Hydref i dauth toryf aruthr o longau ar y mor i ymddangos ynghyfer tre Vwlen ac yno i harroesson ddau ddiwrnod mywn golwc ir dref. Ac o ddiyno i hwyliysson rhwng Bwlen a Chalais i ymofyn am i meistyr y Dolphyn o Phrainc./

YMORDYR.............1

Oedran Crist .1460. Harri .6.ed .38. i gwnaeth y Duc o Iork lu anveidrol o Gymru a gwyr y Nordd ac Iarll Warwic a ddauth a llu mawr o Galais ac yn agos i Lwdlo ymordyr Cymru i bu rhyngthun vaes a thu ac yno i dauth y brenhin ar duc o Somersed a llu aruthur ganthun ar nos kyn y vattel i kilodd Andro Trolop o ddiwrth y Duc o Iork at y brenhin ar nos honno y kilodd y Duc ehun ac ir aeth i Iwerdd on ac Iarll Warwic a Salsbri i Ddefnsir ac o ddyno i Galais./

YMRAFEL.............1

Ynn y .17. ir aeth ymrafel rhwng Lewys brenhin Phrainc a Harri gyntaf brenhin Lloegr ac i bu vaes creulon rhyngthun ar Saesson a gafas y gore A brenhin Phrainc a gilodd a heddwch a vu ond Wiliam mab hynaf y brenhin a dyngodd i vrenhin Phrainc lw kowirdeb./

YMRODD..............2

Oed Crist 1408 Iohn oldcastel marchoc ac arglwydd Cobham a grogwyd ac wedi hynny a losged ar vlwyddyn honn i sowdwyd Roon ar ddwr ac ar dir ar .19. o vis Ionor ir ymrodd y dre a chwedi hynny ir ymroes holl Normandi./

Y vlwyddyn honn yr ymrodd Iarll Desmwnt ar great Anel yn gras y brenhin ac i gwnaethbwyd y great Anel ynn Iarll Tyron ai vab yn Varwn Denkamen

YMROES..............5

o wrogeth brenhin Richard i gillyngwyd oi garchar ac i talodd i arianswm yr hwnn oedd gann mil o bunneu. ac yna i rhyfelodd ar vrenhin Phrainc ac a Sion i vrawd a llawer o ddrwc a cholled o bob tu. Yr wythued vlwyddyn ir aeth kyngrair rhwng Phrainc a Lloegr ac a ymroes Iohn iw vrawd./

Y 24. vlwyddyn i rhyfelodd yr y Scottied ar y brenhin ar brenhin a roes sawt wrth Verwick ac yno i bu vaes creulon ar Saesson a gafas y gore ac a ennillodd y Dref ac yno i lladdwyd or y Scottied bump mil arhugein ar brenhin a ymroes gwedi hynny i Edward./

Y .26. vlwyddyn ar brenhin Edward yn Normandi i dauth y Scottied ai brenhin newydd a elwid Walkes i Northwmberlond i dir. Eithr yr ail vlwyddyn gwedi hynny ir aeth brenhin Edwart gyntaf i Scotlond ac ynn Phankyk ir ymgyfarvu a brenhin Scotlond ac i bu vrwydyr chwerwdost rhyngthun ac or diwedd brenhin Lloegr aeth ir maes ac a laddodd or y Scottied ynghylch 32. o viloedd, a Walkes i brenhin newydd a gilodd, ar kyphredin a ymroes yngras y brenhin Edward./

Oed Crist 1408 Iohn oldcastel marchoc ac arglwydd Cobham a grogwyd ac wedi hynny a losged ar vlwyddyn honn i sowdwyd Roon ar ddwr ac ar dir ar .19. o vis Ionor ir ymrodd y dre a chwedi hynny ir ymroes holl Normandi./

a gredir heb grydwst ar ddynion nid ymroes ond ymrysson nid yma ir wyf ond ymronn