RWMNEY..............1

Y vlwyddyn honn yr .11. dydd o Awst i bu ymladd angyrriol ar y mor rhwng y Phrancod ar Duchemenn yn agos i Rwmney Nasse lle llosged .xj. o longe a rhai a ddalodd y Phrancod

RWSSIA..............1

Oedran Crist .1557. Pan ddauth Embassator o ddiwrth Emprowr Rwssia at Philip a Mari

RWTLOND.............1

Y vlwyddyn honn brenhines Margred a gynnullodd gwyr y Nordd lu mawr ac yn Wakphild i bu yr maes ac i lladdodd y Duc o Iork ai vab, Iarll Rwtlond ac Iarll Salsbri a ddalwyd ac a dorred i benn ym Pwmphred ai benn a ddanfoned i Iork. Ar vrenhines ai llu aeth i St Albons ac a ymladdodd ac Iarll Warwic ac ar Duc o Northpholk ac a ryddhaodd Harri i gwr ac yn y maes hwnn i llas dwy vil a thrychant Ac vn Marchoc a wnaethoeddid yn varchoc y dydd kynn hynny ac a elwid Syr Iohn Gray./

RWYMO...............1

Pan oedd oed Crist 1526. ir aeth y Cardinal i Phrainc ac i gwnaeth heddwch rhwng brenhin Phrainc a brenhin Lloegr ac yn vn ynn erbyn yr Emperodr a mis Medi i danfonyssont lu i Itali ac ir Rhufeindir. Mis Hydref i dauth y great mastr o Phrainc i Loegr i sickrau ac i rwymo yr heddwch hwnnw./

RYBUDD..............2

Y vlwyddyn honn i bu varw brenhin Richard yr ail, Yn y vlwyddyn honn i kytunodd rhai o Ieirll a dugied Lloegr i wneuthur chwaryeth mwming ynn y deuddec niwyrnod ac ynn y chware hwnnw divetha yr brenhin Eithr y brenhin a gafas rybudd ac a ymgadwodd ac a aeth i Lundein ac a ddanfonodd yn ol y traeturiaid ac wrth y gyfreith ai difethodd./

Yr ail vlwyddyn o Harri y 4.ydd i danfonodd brenhin Phraink arglwydd Siamys o Bowrbon a deuddeckant o varchogion ac ysqwieiriaid i gadarnhau Owen Glynn Dwr ysgwier o Gymru ac ynn erbyn y brenhin ac ym Plymowth i tiriyssont Eithr ni bu hir hyd pann orfu arnun droi drychefn achos y brenhin a gowse rybudd ac Owen nis cowsse./

RYDDHAODD...........2

Y vlwyddyn honn brenhines Margred a gynnullodd gwyr y Nordd lu mawr ac yn Wakphild i bu yr maes ac i lladdodd y Duc o Iork ai vab, Iarll Rwtlond ac Iarll Salsbri a ddalwyd ac a dorred i benn ym Pwmphred ai benn a ddanfoned i Iork. Ar vrenhines ai llu aeth i St Albons ac a ymladdodd ac Iarll Warwic ac ar Duc o Northpholk ac a ryddhaodd Harri i gwr ac yn y maes hwnn i llas dwy vil a thrychant Ac vn Marchoc a wnaethoeddid yn varchoc y dydd kynn hynny ac a elwid Syr Iohn Gray./

Pan ddalwyd y Duc o Northwmberlond yn Norwits ir oedd vrenhines Mari yn Phramingham yn Swydd Swpholk ac o ddi yno i dauth y trydydd dydd o Awst i Lundein ac ir Twr gwynn i gymryd meddiant. a thra oedd i gras hi yno hi a ryddhaodd o garchar y Duc o Norpholk a Doctor Gardiner Esgob Winsiestr ac arglwydd Cowrtney ac Esgob Durham ac Esgob Sisiestr ac Esgob Caervrangon ac esgob Llundein a llawer y chwanec

RYDDHAU.............1

Y .18.ed or brenhin hwnn i danfonodd y brenhin herots at Bab Rhufain i ervyn i ryddhau ac i ymesguso am laddiad Saint Thomas Ac y mysc pethau ereill i rhoed y brenhin dan i benyd bod ynn gyfreithlon ir holl deyrnas gwyno at y Pab ac na bai vrenhin yn Lloegr hyd pann i pwyntie y Pab./

RYDLEI..............1

Y vlwyddyn honn y mis Tachwedd Nicolas Rydlei a Hugh Latimer a losged ynn Rhydychenn ar Grawys gwedi hynny Cranmer Archescob Cawnterbri or blaen gwedi iddo vnwaith recantio a losged./

RYDLEY..............2

Y vlwyddyn honn Doctor Boner Esgob Llundein a vyrrwyd oi Esgobaeth ac a garcharwyd a Doctor Rydley yn i le a ddauth

Ac yboludd gwedi hynny hi a roes bob Esgob o honun ynn i esgobaeth ac a vyrrodd y llaill allan nid amgen Doctor Poynet o Winsiestr Doctor Rydley o Esgobeth Lundein Doctor Scori o Esgobeth Sissiestr Doctor Hooper o Esgobeth Gaerangon, a Chofrdal allan o Esgobeth Exeter./

RYDYCHEN............1

Gwedi hynny i kynnullodd y brenhin bower mawr ar Amherodres a gilodd i Rydychen ac yno i rhodd y brenhin i wyr wrth y dref ond yr amherodres a gonveiwyd allan ar hyd nos a hi aeth i Walingphord ac wedi hynny ir aeth i Normandi heb vawr gid a hi

RYFEL...............7

Yr ail vlwyddyn ir aeth y gair varw y brenhin a chynnwrf aeth ynn Lloegr ac anodd vu i gostegu Ar vyrder gwedi hynny ir aeth brenhin Stephan a llu mawr gantho i Normandi ac yno i bu rhyngtho ryfel mawr ac Iarll Angeow gwr Mawd Amherodres ac aer kyfreithlon coron Loegr./

Ynn y .6. vlwyddyn i dauth Mawd Amherodres i Loegyr drwy gyngor Iarll Kaer Loiw ac Iarll Chester nei gaer Lleon ac a wnaethant ryfel creulon ar y brenhin ac or diwedd i dalwyd y brenhin ac i gorchvygwyd i lu ac i danfonwyd ef at yr Amherodres ac i danfonodd hithe ef i Vrusto yngharchar.

Yn ol hir ryfel rhyngtho a Lewys mab Philip brenhin Phrainc yr wrth amodeu rhai o arglwyddi Lloegr oedd yn cleimio coron Loegr ond or diwedd yn heddwch ir aeth ac i Lewys vyned i Phrainc ac am i draul iddo vil o vorke./

Yn y .30. vlwyddyn. Edward Prins Cymru yn agos i dre Boitiers a roes maes i Iohn brenhin Phrainc ac arno i duc y maes ac yno i dalodd y brenhin ai vab Philip a naw Iarll ac Esgob Sens a llawer y chwanec o Ieirll ac arglwyddi a barwnied a marchogion hyd vnkant arbymthec. Ac yno i llaas [~ llas ] y Duc o Byrgwyn ar Duc o Athiens a Syr Iohn Clermont marsial o Phrainc a llawer o varwnnied a marchogion a gwyr o ryfel hyd yn .1700. a 3000 eraill or kyphredin./

Pan oedd oed Crist .1539. vis Mai i mwstriwyd holl Lunden mywn harnes gwynnion a siackedi o sidan gwynn a brethyn gwynn a chadwyneu aur mywn tri maes o ryfel hyd pan oedd ynn rhyfeddod i lawer o ddieithred o amryfaelion Deyrnassoedd

Ar degfed dydd o Hydref i danfonodd Dolphyn i Drwmpeter at arglwydd Debiti i wybod pwr gaptenied a phwr wyr o ryfel oi wyr ef a ddalyssid yn yr ymladd hwnnw a pheth oedd yngharchar gan y Saesson. Ar arglwydd Debiti a ddowod nad oedd ond vn./

Yr .21. ar .22. Syr Thomas Seimer arglwydd Admiral Lloegr ynghefeillach Denelox Syr Antoni Kingston, Syr Pityr Carw. Knotts, a Sieley a galeinsiodd bawb at y Tylt ac yno i treiysson ehunen ynn debic i o ryfel ac o worsib

RYFELA..............3

o vrenhin Sion i bu drafes mawr rhwng pennaethied Lloegr ai harglwyddi a chyphredin y Deyrnas ynn gymaint ac i gorfu ar y brenhin ddanvon i Phlawndrs am nerth ac arglwyddi Lloegr a ddanvonodd at Lewys vab Philip brenhin Phrainc ac ai kymerson ynn lle brenhin arnun ac ai kadarnhausson i ryfela yn erbyn brenhin Sion. A chynn diwedd y rhyfel hwnn i clefychodd y brenhin ac i bu varw yn Nywark vpon Trent y .19. o vis Hydref oedran Crist .1216. Ond rhai y sydd ynn teuru mae Mynach ai gwenwynodd ef ynghaer Wrangon ac yno i claddwyd./

Pan oedd oed Crist 1425. i danfonodd y Duc o Glosetr nei o gaer Loiw dec mil i Regal Phrainc i vrawd o help iddo i ryfela yn erbyn y Dolphyn o Phrainc Y vlwyddyn honn hefyd i bu vaes yn Vernoyl ynn Perch rhwng y Regal ar Duc o Alanson ar maes a ennillodd Lloegr ac ynddo i lladdwyd .9. mil a .7. kant o Phrancod ac y Scottied ac vn cant arbymthec or Saesson./

Y vlwyddyn honn y .15. dydd o Ionor Syr Thomas Weiat Georg Harper, Henri Isley a Leonard Diggs ac eraill a ddechreuodd ryfela yn erbyn y vrenhines ar goron yn Rhe Maedston yngHent./

RYFELODD............7

Ynghylch y .15. vlwyddyn oi goroniad ef Robert Cwrteis i vab hyna ef drwy nerth brenhin Phraink Philip a ryfelodd ai dad yn Normandi lle i clwyfwyd Wiliam Gwnkwerwr yn ddrwc ond heddwch a wnaethbwyd./

Yr Wiliam hwnn a ryfelodd a Phraink ac a wnaeth lawer o ddryge a cholledion yno ac a glevychodd ar clevydd hwnnw a dduc i vywyd ac ynn i glefyd ac i gwnaeth i Destament ac i rhodd ac i gorchmynnodd Deirnas Loegr ai choron i Wiliam Ruphws i ail mab rhai ai galwai Wiliam Goch.

Yn y 23. vlwyddyn oi wrogaeth i bu varw Harri y mab hynaf i Harri yr ail Ac yno drachefn ir aeth yn rhyfel rhwng brenhin Philip o Phrainc ynghylch Piteow a chastell Gisowrs ar 24. o Harri yr ail Richard Iarll Piteow a ryfelodd yn erbyn brenhin Lloegr i dad ac a gymerth rann brenhin Phrainc ac a ennillodd ar i dad lawer phortres a chastell Ac yboludd gwedi i bu varw brenhin Harri yr ail oed Crist yno .1188./

Ynghylch yr amser hwnnw i gwaharddodd Sion vrenhin Lloegr awdurdod a threth a phower y Pab or Deyrnas honn peth ni wellaodd ddim Ac ynn ol hynny Philip brenhin Phrainc ynghweryl Arthur duk o Vruttaen yr hwnn a enwyssai rai o arglwyddi Loegr yn vrenhin a ryfelodd ar vrenhin Sion ac ai gyrrodd o Normandi ac a ennillodd arno lawer o gestyll a threfydd./

i Edward .3. edd i dad am hynny Ynghylch 40. vlwddyn o goroniad Edward y .3.edd Dampetyr o Spaen a vyriodd Harri i vrawd allan o vrenhiniaeth ac am hynny i diengis at Brins Edward oedd yr amser hwnnw yn y dre a elwid Bwrdeaux ar Petyr hwnn drwy nerth y Prins a roes maes i Harri i vrawd ac ai byriodd allan ac a laddodd bum mil oi wyr ac a gafas Petyr lawer o gestyll a threfydd drychefn yr rhai a ynnillyssai Harri i vrawd arno or blaen ac ychydic gwedi hynny i kynnullodd Harri i lu ynghyd ac a ryfelodd ar i vrawd Pityr hyd pan i gorchvygodd hyd i varwolaeth ac heb wrthwyneb a veddiannodd vrenhiniaeth Spaen./

Y 45. i tyddodd [~ tyfodd ] kynnwrf mawr rhwng Phrainc a Lloegr ar Saesson vynychaf yn colli yr maes ac ar y gwaetha. a thre Lymog ac ereill a ryfelodd ar Edward Brins ac yn hynny peth eisse arian peth gan glevyde a dryge ereill yr ymedewis Edward ar rhyfel ac i dauth i Loegyr, ac yno i gadewis yn i ol i vrodur y Duc o Lancastr ac Iarll Cambrids. Eithr ni hir dariysson hwy yno./

Pan oedd oed Crist 1424. y Duc o Betphord regal o Phrainc a ryfelodd ar y Dolphyn o Phrainc ac a roes maes iddo yn Vernoyl ac a dduc y maes lle i lladdwyd wyth mil or Phrancod./

RYOLODD.............1

Y .3.edd vlwyddyn i dauth ef i Gymru a dirvawr lu gantho ac a ryolodd yno ac wedi hynny i hadeilodd gastell Rhuddlan

RYS.................1

tanllyd hennllaw Iarll y phynnonn torr a chwila trwy i chalonn twyn i hais Syr Tomas Ion. Braint Syr Rys dyrys derwen /

S...................3

Yn yr amser hwnnw ir oedd newid ar bob peth yn Lloegr na bu na chynt na chwedi i vath. Chwarter o wenith er ijd a gwyd er ijd a pharchell er jd ych tew er vjs ac viijd a davad vras er vjd

Y vlwyddyn honn i llosged opheiriad a dau Lyg ynn Winsor ac i criwyd rhyfel rhwng Lloegr a Phrainc. Yr ail vlwyddyn i bu veirw llawer yn Llunden ac i symudwyd y term i St Albons.

13 Hefyd am a wnaethbwyd o gam ar gwledydd yma ni a vynnwn gael llywodraeth a barn Hwmphre Arwndel a Harri Bray maer yn rhe Vodnam. A chael secwndid dan sel vawr y brenhin i vyned a dyfod. a dyfod a myned a Herod of Arm's i mywn ac allan

SACR................1

Y vlwyddyn honn i dauth i Loegr o ddiwrth vrenhin Phrainc Mownsier de Veneval vchel Admiral Phrainc a chid ac ef y Sacr o Ddip a .12. galei gwychaf ar a welsid yn Llundein er ys lawer dydd./

SACRAMENT...........2

4 Hefyd bod yn wastad y Sacrament yn wastad vch benn yr allor megis i bu arferedic./

Pan oedd oedran Crist 1555. mywn llawer lle yn y Deyrnas honn llawer phordd ar y Cominiwn ac ar y Sacrament oedd ar sawl ni throodd gid ar hen wassaneth a losged mywn llawer o leoedd yn yr ynys. Yn Llundein Rogers. yngHaer Loiw Hooper lle ir oedd ef yn Esgob a Pharrer Ynhy Dewi lle ir oedd ef yn esgob Doctor Taylowr yn Hadley yn Swpholk a Bradphord yn Llundein a Bland opheiriad yngHawnterbri a llawer y chwanec

SADWRN..............1

Ar maes yn Tewksbri ar dduw Sadwrn y 4ydd dydd o Vai a Duw llun gwedi hynny i torred penne Edmwnd Duc o Somersed a Phrior Saint Iohns o Gaerusalem ac ychwanec ac i danfoned brenhines Margred yngharchar i Lunden yr honn gwedi hynny a brynodd i Thad ac i danfoned i Phrainc./

SAESSON.............20

Wiliam Gwnkwerwr a ddauth ir ynys honn y 15ed dydd o vis Hydref oedran Crist .1067. ac a wledychodd .21. ac vn mis ac a orchvygodd y Saesson ac a ddyrrodd rhai i Gymru a rhai or Deyrnas ac a wnaeth gyfreithe er i brophid ehun ac amhrophid y Saesson. Y Wiliam hwnn a wnaeth gestyll a threfydd ac a roes Normandiait ynddunt ac a beris i ddau Gardinal o Rufain ddyfod ir ynys honn a thrwy i archedigaeth ef i tynnysson Esgyb ac Abadoedd a Phrioried Saesson oi krefydddai allan ac a roessant Normaniaid ynn i lle./

Wiliam Gwnkwerwr a ddauth ir ynys honn y 15ed dydd o vis Hydref oedran Crist .1067. ac a wledychodd .21. ac vn mis ac a orchvygodd y Saesson ac a ddyrrodd rhai i Gymru a rhai or Deyrnas ac a wnaeth gyfreithe er i brophid ehun ac amhrophid y Saesson. Y Wiliam hwnn a wnaeth gestyll a threfydd ac a roes Normandiait ynddunt ac a beris i ddau Gardinal o Rufain ddyfod ir ynys honn a thrwy i archedigaeth ef i tynnysson Esgyb ac Abadoedd a Phrioried Saesson oi krefydddai allan ac a roessant Normaniaid ynn i lle./

Wiliam Gwnkwerwr a ddauth ir ynys honn y 15ed dydd o vis Hydref oedran Crist .1067. ac a wledychodd .21. ac vn mis ac a orchvygodd y Saesson ac a ddyrrodd rhai i Gymru a rhai or Deyrnas ac a wnaeth gyfreithe er i brophid ehun ac amhrophid y Saesson. Y Wiliam hwnn a wnaeth gestyll a threfydd ac a roes Normandiait ynddunt ac a beris i ddau Gardinal o Rufain ddyfod ir ynys honn a thrwy i archedigaeth ef i tynnysson Esgyb ac Abadoedd a Phrioried Saesson oi krefydddai allan ac a roessant Normaniaid ynn i lle./

Marw fu yr Wiliam hwnn heb etifedd oi gorph ac ynn Winsiestr i claddwyd gwedi gwledychu .12. mlynedd a .10. mis medd y Saesson./

Ynn y .17. ir aeth ymrafel rhwng Lewys brenhin Phrainc a Harri gyntaf brenhin Lloegr ac i bu vaes creulon rhyngthun ar Saesson a gafas y gore A brenhin Phrainc a gilodd a heddwch a vu ond Wiliam mab hynaf y brenhin a dyngodd i vrenhin Phrainc lw kowirdeb./

Yr .16. vlwyddyn ir aeth rhwng y brenhin ac arlgwyddi Loegr achos efo a roes oi wassaneth allann y Saesson ac a gymerth yn i wassaneth ddieithred ac yn i gyngor

Y 24. vlwyddyn i rhyfelodd yr y Scottied ar y brenhin ar brenhin a roes sawt wrth Verwick ac yno i bu vaes creulon ar Saesson a gafas y gore ac a ennillodd y Dref ac yno i lladdwyd or y Scottied bump mil arhugein ar brenhin a ymroes gwedi hynny i Edward./

Yn yr .11. oi goroniad i bu vrwydr rhyngtho ar Scottied yn Swydd Iork yn lle a elwid Mytton ar Saesson a golles y maes ar brenhin oedd i gyd wrth lywodraeth Hugh Spencer y tad ar mab ac ni charent hwy nar kyphredin nar kyphredin hwynteu

Y 45. i tyddodd [~ tyfodd ] kynnwrf mawr rhwng Phrainc a Lloegr ar Saesson vynychaf yn colli yr maes ac ar y gwaetha. a thre Lymog ac ereill a ryfelodd ar Edward Brins ac yn hynny peth eisse arian peth gan glevyde a dryge ereill yr ymedewis Edward ar rhyfel ac i dauth i Loegyr, ac yno i gadewis yn i ol i vrodur y Duc o Lancastr ac Iarll Cambrids. Eithr ni hir dariysson hwy yno./

Pan oedd oed Crist 1425. i danfonodd y Duc o Glosetr nei o gaer Loiw dec mil i Regal Phrainc i vrawd o help iddo i ryfela yn erbyn y Dolphyn o Phrainc Y vlwyddyn honn hefyd i bu vaes yn Vernoyl ynn Perch rhwng y Regal ar Duc o Alanson ar maes a ennillodd Lloegr ac ynddo i lladdwyd .9. mil a .7. kant o Phrancod ac y Scottied ac vn cant arbymthec or Saesson./

Pan oedd oed Crist 1428. i rhoed sawd wrth dref Orliawns a Syr Iohn Phostolph a llu gantho aeth o Baris tu ac yno a bwyd gantho ac yna ar y phordd i kyfarvu llu or Phrancod ac ef ac yn ol hir ymladd i syrthiodd y maes ir Saesson ac yno i llas or Phrancod .25. cant ac i dalwyd xij cant yn garcharorion./

Pan oedd oed Crist 1429. i torrodd y sawd wrth Orliawns ac ir ennillwyd llawer o drefydd a chestyll nid amgen Geneuile Menin a Phort a .5. mil o wyr oedd gan arglwydd Talbot a their mil arhugein or Phrancod ac yno i dalwyd yn garcharorion arglwydd Talbot ac arglwydd Scals ac eraill ac or Saesson i llas hyd xij cant A hynny a vu lawen gan Ddolphyn ac eraill oi ran ef./

A phan glybu y Duc o Betphord hynn ef a wnaeth lu angyrriol i vaint o Saesson a Normaniaid ac a ganllynodd [~ ganlynodd ] y Dolphyn o le i gilydd hyd pan ddauth i Semles barr lle y gwelai y lluoedd bob vn i gilydd ac yno ir arrhoessont ddeuddydd a dwynos ac yno megis Capten llwfr ar hyd nos i kilodd y Dolphyn i dre Bray. A phan Regal Phrainc rhac na allai ymddired i wyr Paris ef a ymadewis a Dolphyn ac a ddauth i Baris./

Pan oedd oed Crist 1433. i torrodd y Phrancod yr heddwch ac i gwnaethbwyd lluoedd o bob tu ac i kadarnhawyd trefydd a chestyll a thrwy draeturieth i dunyssont a Phyrs Andebwph Constabl Ron gael dyfod o ddeucant or Phrancod i mywn i Ron mywn dillad Saesson a rhybudd a gafad a rhai o honunt hwy a laddwyd ac eraill a grogwyd ac eraill a ransymwyd wrth ewyllys y Regal.

Yn y vlwyddyn honn ir ennillodd y Phrancod dre Baris ac i lladdyssont lawer or Saesson oedd yn i chadw./

Pan oedd oed Crist 1450 ir ennillodd vn maes ar y Saesson. Syr Thomas Kiriel oedd y capten ac nid gantho ond mil ac wythgant o wyr ac or Phrancod .4. mil./

Y vlwyddyn honn i dauth Iarll y Mars ac Iarll Warwic ac i tiriyssont yn Sandwits ac i daethan i Lundein lle i cressawyd yn anrhydeddus A chwedi hynny ir aethont a phump mil arhvgein o lu ganthun i gyfarvod ar brenhin yr hwnn oedd ai lu gantho yn emyl Norddhampton ac yno i bu yr maes ac yno i syrthiodd y maes i Iarll y Mars ai barti ac o du yr brenhin i llas y Duc o Bwckingam ac Iarll Salsbri a dec mil y chwanec o Saesson./

Ar degfed dydd o Hydref i danfonodd Dolphyn i Drwmpeter at arglwydd Debiti i wybod pwr gaptenied a phwr wyr o ryfel oi wyr ef a ddalyssid yn yr ymladd hwnnw a pheth oedd yngharchar gan y Saesson. Ar arglwydd Debiti a ddowod nad oedd ond vn./

Ar Trwmpeter a ddowod golli wrth hynny or Phrancod o bob math wyth gant ac ychwanec. Ac arglwydd Debiti a ddelifrodd yr vn hwnnw ynn rhydd ac i delifrodd ynte oedd gantho or Saesson./

8 Hefyd ni vynnwn ni ddim or gwyssaneth Saesson newydd nar chware barrys nei Gristmas gams i mae /