Ifan LLwyd ap Dafydd (died c. 1607–9). ‘Ystorie Kymru’, National Library of Wales Add. ms. 13B ((composed) 1567-1609 (ms. early seventeenth century)), 198r-237r.

Cynnwys
Contents

Emrys 92v
Ythur Bendragon 100r
Arthur ap Ythur 108v


[td. 92v]


Emrys


Ac wedi hyny Emrys a wisgodd y goron /
ac a gyssegrwyd / yn vrenin ar y brytaniaid
/ a ffo a wnaeth hingestr ar saysson
oll / hyd y parth draw i hwmber / ac
yna / ymgadarnhav i drigaw o herwydd
ofni / a chlowed a wnaythoedd y ssaysson
na doedd yn ffraink neb allai ddiodde
nac aros Emrys heb angav / a hevyd
doeth hael a thrigaroc oedd ef / a
ffan glyby Emrys hyny / myned a
oric ai lu yn i hol hwynt / a thrwm
vy gantho weled yr Eglwys wedi
i dystriwio / ac addaw / os delai ef
yn vyw / yr ail waith / i parai
ef i gwnevthyr o newydd / val i
byssent orav erioed a ffan glyby
hingestr vod Emrys / yn ymgais am
dano ef / anog y saysson i ymladd
yn wrol / gan ddwedyd na doedd
vawr gally Emrys / o varchogion
llydaw / kans yno i cawssai ef nerth / ac
na doedd arnynt hwy ofn y brytaniaid
gan ddwedyd vod o honynt hwy ddaygain
mil o wyr arvoc / ac yna
myned a wnaythant ir lle a elwir
maes Beli / ar veddwl dwyn kyrch
dirybydd am benn Emrys ai lu /

[td. 93r]
Ac Emrys a fogelawdd hynny / ac a
vyddinawdd i wyr / a rhoi gwyr llydaw
ar brytaniaid blith drafflith a
hwynt a gossod a wnaeth gwyr dyved
ar y bryniav vchel / a gwyr gwynedd
gan i hystlys mewn koed gar i law /
megis i gallent erbyniaid y saysson
pa ffordd bynac i delynt / ac or ty
arall i roedd hingestr / yn annog / ac yn
dysgv i wyr ynte / ac wedi hynny /
ymgyrchy a wnaythant y byddinoedd
a lladd llawer o bob ty / a ffo a
wnaeth hingestr ai lu / ir lle a
elwid caer Gynan / ac Emrys ai
lu yn i hymlid / gan i lladd val
i gorddiweddyd hwynt / a eilwaith
ymveddino a oric o bob ty / ac ymladd yn
grevlon / ac yn y diwedd byddinoedd
Emrys a dwyllodd y saysson ac ai gwsgaryssant
hwynt trwy ddysg nerth ac
athrylith / y gwyr penaf yno / ac
velly i ddoedd Eidiol Iarll caer
loiw / yn ymgais a hingestr / ac
ymgwrdd ac ef or diwedd / ac ymladd yn
grevlon ac yn orthrwm a wnaythant
oni welid y tan oi harvav megis
mellt o vlaen tranav Ac

[td. 93v]
val i roeddent velly / nychaf Gwrlais
Iarll / ai vyddin yn dyvod atynt / ac
ar hynt yn gwssgarv y saysson / ac ar
hynny eidiol o hyder hynny A mavlodd
ymaraf hingestr / ac ai harwenodd
hyd ynghanol y llu / gan ddwedyd o
hvd i ben / gorthrymwch y saysson
bellach / cans ef a orvywyd arnynt
llyma hingestr yrowran / ac o
hyny allan i ffoes y saysson gidac
octa ap hingestr ar rhan vwiaf or
llu hvd ynghaer evroc / ac assaf i
Ewyrth ynte / a ffoes ar ran arall
or lly hvd ynghaer arcklyd /
ac wedi cael y vyddegoliaeth i daeth
Emrys hvd ynghaer Evroc / ac ef a
enillodd y gaer / ac a ddalodd octa
a llawer oi boneddigion / a lladd y
llaill / ac yno i trigodd Emrys dri
diewornod yn peri kladdy y kelanedd
/ menignaythy {~ meddyginiaethu } yr hai briwedic
ac yn bwrw i llydded / oddiwrthynt
ac wedi hyny i daeth Emrys i
gymryd i gyngor am hingestr / ac
octa ac eraill / Sef oedd yn i
gyngor Esgob caer loiw ac
Eidiol Iarll / i vrawd

[td. 94r]
a ffan welas yr Esgob hingestr i dwad
ef wrthynt val hyn / ha wyr da pa
mynech i oll ryddhav / myvi vy
hyn ai lladdwn ef / val i gwnaeth
Samwel proffwyd / pan welas ef
araf brenin Amlech ynghaer
ef a barodd dorri i araf yn ddryllie
man / gan ddwedyd wrtho val hyn /
nid amgen val i gwnavthost di
vamav heb veibion i gwna vinav dy
vam dithae heb vab / ac yno i raeth
Eidiol Iarll a hingestr i ben
brynn vchel / yn ymyl y castell yn
y lle i llas ef gan wneythyr cri
mawr ywch i ben ef / megis i roedd
yr arver i gladdy Sawden / ac oddyno
i daeth Emrys i geisio kyngor / beth
a wnai ef i octa / Sef oedd i gyngor
peri i octa / ai holl lu gymryd
kadwyn yn llaw pob vn onaddynt
a thamaid o bridd ymhen pob vn
ac velly ymroi / a myned yn wllis
Emrys / gan ddwedyd wrtho val hyn
Arglwydd vrenin gorchyvedic 

[td. 94v]
ydiw yn diwiav ni ac ni Ranyssom ni
vodd dy dduw di yn gwladychy / yr
hwn sydd yn kymell y boneddigion
hyn yn dy ywllis di yn y modd
hyn / ac llyma ni Arglwydd a
chadwyn yn llaw pob vn o honam
mi / ac yn gymynol or ddayar / ac os
wllis yw genyt / par yn lladd ni Ac
yna i raeth Emrys yni gyngor
am danynt / ac yna i dywad
Eidol / ar Esgob dyvric i vrawd
chwchwi bobol ddrwc / a ddoythoch
 [och] bodd i Erchi trigaredd megis
i daeth pobl yr yssrael / ac i
kowsant / ac ni bydd gwaeth yn
trigaredd ninav / nac i bv yr yddeon
/ ac velly hevyd i daeth Assaf
ai bobl i drigaredd Emrys / ac
velly kymryd tir a wnaythant
gan Emris trwy dragwyddawl
gaethiwed / Sef hyny / alban / ac
a elwir scotland / Ac velly i
tangneveddwyd rhyngthynt ac
velly i daeth Emrys i gaer
Evroc / ac i dyvynnodd atto ef
holl Ieyrll ai varwniaid

[td. 95r]
ai Archesgobion / a chynta dim a
gowsont yni kyngor gweirio /r/
Eglwyssi / a ddistrowiassai y saysson
ar gost Emrys oll / dros wyneb yr
ynys / ar bymthegved dydd wedi
hyny i daeth ef i lyndain / ac
yno i peris ef adnewyddy yr
Eglwissi / a gwellav y kyvreithiav
drwg / a rhoddi i bawb i
tiroedd a ddygyssid yngham oddarnynt
/ a chynal gwirionedd a
ffawb / a vynai ef / ac oddyno i daeth ef
hyd ynghaer wynt i wneythyr
yr vn rhiw / ac wedi / darvod iddo
lonyddy pob lle i daeth ef hyd y
dref a elwid caer baladin / a
heddiw shatesburi i edrych beddav
y sawl a baryssai hingestr i ladd
yno drwy vrad o Ieyrll
barwniaid a marchogion yrddolion
/ a thrychant o vynnachoedd
y mynachlog mynydd / ac a elwir
Saftesburi / yn govaint ambri
cans velly i gelwid hi o achos
i gwneythyr hi o wyr

[td. 95v]
a elwid ambri / a thrwm a vy gan Emrys
weled y llef {~ lle } hono / mor anhymoredd a hyny
ac yna i dyvynodd / ef holl seiri atto i
wnevthyr [addyrn] Ethrylithis tragwyddawl
ynghylch y vedrod hono / ac wedi dyvvod
y gynylleidva ynghyd / a ffally
i Ethrilythyr / nessav attynt tramawr
esgob caer llion Arwysg A
dwedyd wrth Emrys / arglwydd
heb ef dyvynnwch attoch verddin bardd
gwrtheyrn / cans hwnw a wyr dychmygv
gwaith Ryvedd drwy Erhrylith
dysg Sef wedi hynny i kad merddin
garllaw ffynnon galabas / a llawen
vy y brenin wrtho / ac i herchis Emrys
iddo ddwedyd a droganv / a ddelav rrac
llaw yn yr ynys hon / Sef ir attebodd
merddin / na doedd Iawn dravthy or
rryw bethav hynny / ond pan vai raid
a ffestwedwn / i heb amgen / yr yssbryd
glan yr hwn y sydd im dysgv i ai
oddiwrthif pan vai raid ym wrtho
ac yno / nid ofynodd y brenin addo ef
ym hellach ond gofyn iddo / pa
pa waith a ddychmyge

[td. 96r]
ef i wneythyr ywchben y lle hwnw / Sef
i kynghores merddin vyned ir werddon
ir lle i roedd gor y kwri {~ cewri } / ar vynydd
kilara / kans yno i mae mini {~ meini } rryvedd
heb wybod o neb ddim oddiwrthynt / ac ni
cheffir hwynt / nac o gadernid nac o
gryvder / ond trwy gelvyddyd yn vnic
a ffe baent hwynt yma / val i maent
hwy yno / hwy a savent yn dragowydd
val i bae kof kyvliw amdanynt /
ac yna i dowad Emrys / dan chwerthin
pa vodd i gellid ti ddwyn oddyno
Sef i dowad merddin / na chyffro di
arglwydd ar chwerthin / cans ni ddwedaf
namyn pryddder / a gwirionedd /
main rinwedd vawr ywr rrain / ac
amravailion gyvrwyddodav arnynt /
a chowri gynt ai dyg o eitiar yssbaen
/ ac ai rhoes val i maent yno /
Sef achos i dygassant hwynt /
oedd pan ddelai glevyd ar vn o
naddynt gwnevthyr Ennaint a
wnaent ynghanol y maen / ac
i golchant y maen / ar dwfr
hwnw / a roent yn yr

[td. 96v]
Ennaint / a thrwy hwnw i kaent gwbwl
oi hiechyd ac or gweliav a vai
arnynt / kans llysse a roent yn
yr Ennaint / Ar hain a Iachav i
gweliav hwynt / a ffan glyby y
brenin rinweddav / y main / yn ddiannod
i raeth yw kyrchy / ac yn benaf
arnynt / i raeth ythur ben dragon /
a ffymtheg mil o wyr arvoc gantho /
a merddin hevyd / am i vod yn orav /
o athrylith / kilamwri / oedd
vrenin yn ywerddon yr amser hwnw /
a ffan glyby / kilamwri hynny
dyvod a llu mawr / a wnaeth ynte
yn i herbyn / a govyn yddynt ystyr
i neges / a ffan wyby kilamwri
i neges chwerthin a wnaeth ef
a dwedyd / nid rryvedd genni vi ally
o bobol lesg / anrithio ynys brydain
gan yddynt vod mor ynvyd / a fferi
i bobol ymladd a hwynt am
gerrig / ac ymgyrchy a wnaythant
ac ymladd yn grevlon a lladd
llawer o bobty / yni ffoes kilamwri
/ ac yna i dywad merddin
gwnewchi y dychymig

[td. 97r]
gorav ac a vetroch i ddwyn y main ymaith
o ddi yma / ac ni thykiav yddynt
/ Sef a wnaeth merddin / chwerthin
am i penav / a heb ddim llavyr
dwyn y main hvd y llongav yn rhwydd /
ac wedi hynny i daethant a hwynt
hyd y mynydd mambri / ac yno i
dyvynnodd Emrys holl Ieyrll /
Barwniaid / Esgobion / a marchogion
ynys brydain / i Ardyniaw y lle hwnw
/ trwy i kyngor hwynt o adidawc
a thrym / ac yno i
gwissgodd Emrys goron y dyrnas
am i ben / ac a wnaeth wylva
yrrddassol dri diav / ac a roes i
bawb or ynys / gwbwl oi gwir ddlyed
/ gan rany bodd i bawb oi
wyr / megis i gweddav iddaw / ac
o aur ac arian a meirch ac arvay
/ ar amser hwnw i roedd dav
archesgobty yn weigion nid amgen
caer llion Arwysg / a chaer Evroc /
ac yna i rhoed Sampson yn arch
esgob caer Evroc a dyvric

[td. 97v]
yn Archesgob caer llion arwysg / ac
wedi darvod hynny / i herchis Emrys
godir meini val i roeddent ynghilara
ac velly i gwnaeth ef / ac yno i gwyby
pawb mai gwell oedd gywrainrwydd
/ na chryfder / ar amser
hwnw i roedd pasgen ap gwrtheyrn
gwedi ffo i Germania / a chwedi
kynyll yno lu mwyaf ac a gavas
trwy addaw yddynt bob rryw dda
er dyvod gidac ef / i oresgyn ynys
brydain oddiar Emrys / ac yna i
daeth gidac ef anneirif o wyr
arvoc / a ffan ddaeth y llynges ir
ynys hon / a dechrav anrrhithio /
a chlowed o Emrys hynny / ynte
a ddaeth a llu mawr gantho / ac
a yrrodd pasgen i ffo yn wradwyddys
/ hyd ywerddon / a llawen a
vywyd yno wrtho / a mawr a vy
i gresso ef gan gilamwri vrenin
ywerddon / a chwyno a wnaeth
pob vn wrth i gilidd rrac
meibion kystenin ac yna

[td. 98r]
i daethant illdav o gytyndeb a
llynges vawr ganthynt i dir myniw /
a ffan glyby ythur brawd y brenin
hyny argysswr mawr a vy
ganto / cans i roedd Emrys yn
glaf ynghaer wynt / ac ynte na
doedd gantho bower i roi kad ar
vaes yddynt / ond pan glyby pasgen
/ a chilamwri / vod Emrys yn
glaf / llawen a vy ganthynt
dros ben / gan dybiaid na allai
ythur ymdaro a hwynt ylldav / a
thra vywyd yno / Sef a ddoeth vn or
saysson a elwid Eppa a ddaeth
at pasgen / a govyn iddaw a wnaeth
ef / beth a roddai ef o dda ir neb
a laddai Emrys / pasgen attebodd
gan ddwedyd / mi a roddaf mil o
bynnoedd am kydmeithas inav tra
vwy byw / ac o bydda i vrenin / mi
ai hanrydeddaf / o dir a dayar a
chyvoeth / val i bo ef bodlon ac
yna i dywad Eppa / wrth Pasgen
moes imi Sicrwydd ar

[td. 98v]
Addewaist / a mi a wnaf angav i Emrys
ac wedi cael y sicrwydd Eppa
a eilliodd gwallt i ben / ai varf ar
ffyrf mynach / ac aeth ac offer meddic
gantho / ir kwrt ney lys y brenin a
manegi i rai yno / i vod ef yn veddig
da / a manegi hynny a wnaethbwyd i
Emris / ar brenin a barodd i ddwyn ef
atto ef / ac wrth ymddiddan ai gilidd
dwedyd a wnaeth ef wrth y Brenin
i medrai i wneythyr ef yn iach ac
a vy lawen Iawn gan y Brenin
ac Eppa a ddarparodd ddiod ir
Brenin / ac a roes wenwyn arni / ac
yved y ddiod a wnaeth ef / ac yna i
kynghorav y twyllwr iddaw orffowys
a llechy yn ol y ddiod
megis i lladdai y gwenwyn ef
yn gynt / ac yna divany a oric
Eppa allan or llys / ac yna
ir ymddangosses seren Kometa
anveidrol o vaint i ythur / a ffaladyr
yddi ac ar ben y
paladr hwnw / pellen

[td. 99r]
o dan ar lun draic / ac o enav y
ddraic i roedd dav baladyr yn kodi /
y naill onaddynt yn kodi ac yn ymestyn
dros eithavoedd ffrainc / ar
paladyr arall dros ywerddon /
ac yn Ranny yn saith o Baladrav
bychain / ac yna ir ofnodd ythyr / a
ffawb ac a welsai y weledigaeth
hono / gan ovyn ir gwyr
doythion / pa beth arwyddokav
hynny / ac yna ir wyles merddin
gan ddwedyd / o genedl y brytaniaid
yn awr i rychi yn weddw / ag
yn ymddivad am Emrys weledic /
chwi a gowssoch golled / ni ellir byth
moi hynill dracheven / ac er hyny
nid ydychi yn ymddivad am vrenin
kans ty di vydd vrenin / ythyr / a bryssia
di i ymladd ath Elynion o herwydd
ty di a orvydd arnynt / ac a
vyddi veddianys or ynys hon / a thi
arwyddocaf y seren a welaisti
ar ddraic danllyd ar

[td. 99v]
paladyr a ystynodd dros ffrainc yw
mab a vydd iti a chyvoethawc a
vydd hwnw / a llawer or byd a veddiana
ar paladyr arall yw merch a vydd
iti a meibion hono ai hwirion a veddianant
oll ol yn ol Sef a oric
ythur / kyd na bai petrys gantho
a ddodyssai verddin / gyrchy i
Elynion a wnaeth ef ac ymladd
ac hwynt a llawer o bobty a las /
ac yn y diwedd i gorvy eythyr
arnynt / ac wedi cael y vyddegoliaeth
/ i raeth ythyr hyd ynghaer
wynt / wrth varolaeth Emrys
i vrawd / ac yna i daeth holl
Esgobion a ffenaithiayd y dyrnas
a thrwy anrhydedd mawr i
claddwyd ef garllaw
mynachlog ambri o vewn
kor y kowri wedi iddo ef
dyrnassy ond vn vlwyddyn
[ar] vgain

Tervyn

[td. 100r]


Ythur Bendragon


Ac wedi hynny drwy gyngor ac yndeb
penaythiaid y dyrnas / i kymerth ythur
bendragon goron y dyrnas am i ben /
ac ynaf i daeth kof i ythur / am y
pethav a ddwedyssai verddin wrthaw /
ac i peris ef wneythur dwy ddraic
o aur / yn y ffyrf i gwelsai ef hwynt
ar ben y paladyr yn y ddwyrain /
ac vn or delway hyny a roes y brenin
ir Eglwys benaf ynghaer wynt
ar llall / a barai ef i dwyn oi
vlaen / pan Elai ef i vewn brwydyr
 ar Ryvel / ac o hyny allan /
i gelwid ef ythur bendragon /
Sef a oric octa ap hingestr gwahawdd
y saysson attaw / gan ddwedyd
wrthynt / gwedi marw Emrys i bod
hwynt yn rhydd or llw a roysent
iddaw / ac yna anvon a oric / hvd yn
Germania i geisio nerth a hevyd
hyd at pasgen ir werddon ac
wedi cynyll aneirif o bobloedd a
goressgyn holl loiger hyd yng
haer Evroc / a ffan oeddent

[td. 100v]
yn dechrav ymladd ar dinas / i daeth
ythur ai lu atynt / ac ymladd kreylon
a vy RHyngthynt ac yn y diwedd
i gyrrwyd y saysson i ffo ai hymlid hyd
y lle a elwir mynydd damen / kans
lle ychel kadarn oedd hwnw / o greigiav
a cherric / ar nos hono i byant
yno / ac yno i gelwis ythur i gyngor
atto / ac i kodes gwrlais Iarll
cerniw / gan ddwedyd / llai yw
yn aniver ni nai aniver hwynt /
a ffan vor nos yn dowyll / awn am
i penav hwynt / ac yno i kawn
hwynt yn Rad ac velly i gwnaythant
/ a goresgyn y mynydd arnynt
a lladd llawer o bobloedd / a dal
octa ac assaf / a gwasgary y
llaill oll / ac wedi cael y vyddegoliaeth
hono / i daeth ythyr
hyd ynghaer alclyd / ac ymgylchy
yr holl gyvoeth / a
chadarnhav y kyvrithiav hyd
na lavassai neb wnevthyr kam
ai gilidd / ac wedi

[td. 101r]
gwastatav pob peth / i raeth y brenin
i gaer lydd / ac yna i peris ef
gyrchy octa ac assaf atto ef / o herwydd
  agos at y pasg oedd hi
ac yna gwneythyr gwledd y pasg
a gwahawdd Ieyrll barwniaid
a marchogion / ai gwragedd hwyntav /
o gwbwl o ynys Brydain ir wledd
honno / a llawen a vy ythur wrth
bawb o naddynt / a thriliaw y
wledd a wnaythant trwy Esmwythder
a digrivwch / ac yna ir
aeth gwrlais Iarll kerniw / ai wraic
ynte / Eiger verrch amlawdd weledic /
ac ni doedd yn ynys brydain / na
gwraic na morwyn kyn deced a
hi / a ffan edrychodd ythur erni / i
chary yn vawr a wnaeth ef megis
nas gallodd i gelyf {~ gelu } / ac ni vynai
ef vod hebddi a anvon mynych
anrhegion i Eigir / nid amgen diodydd
mewn ffiolav Eyraid / modrwiav
aur a ffethav eraill Euraid / hyd
pan ydnaby gwrlais

[td. 101v]
Iarll cerniw hyny / ac yna / llidiaw
a wnaeth Gwrlais / a gador llys / heb
genad y brenin / a ffan wyby y brenin hynny
i llidiawdd ynte / gan anvon kenadav / ar
i ol / i erchi i wrlais ddyvod dracheven
/ kans sorhad mawr oedd ado llys
y brenin heb i gennad / ac ni ddoeth ef
ddim / ac yna i dowod y brenin am
wrlais / i digowethef ef oni ymhwelai
ac nid amhweles ef mwy / ac yn
ddiannod / kynyll llu mawr a oric ythur
a lladd a llosgi drwy holl gyvoeth
gwrlais / Sef gwrlais am na
doedd aniver gantho / i roi kad ar
vaes ir brenin / a gadarnhaodd y
kestill oedd iddaw / a elwid Dindagol
ac ar lan y mor i ddoedd / a rroi
i wraic yn y castell hwnw / ac ynte
i hvn aeth ir castell / a elwid
Dinblot / ac yn yr Estron iaith
Terrabill / ac er i govidiaw i gid
i daeth ythur ai lu am ben y castell
lle i roedd / gwrlais / a gwasgary
i wyr / ac ni las nemor onaddynt
ac yna i daeth kenad at Eigyr i
vanegi hyny / ac i gelwis ythur
atto / wlffin yn yr Estron iaith

[td. 102r]
Vlffius / o gaer gariadawc / oedd
varchog iddo ef / a manegi a wnaeth
y Brenin iddo i holl veddwl / ai
gariad / ty ac at Eigr / a govyn
kyngor iddaw / Sef i dywad wlffin
wrth y brenin / Arglwydd heb
ef / ni thyckiaf / gan gadernid geissior
castell i mae Eigr yndo / o
herwydd ar ben karreg yn y mor
i mae ef / ac ni does vn ffordd i
vyned atto / namyn vn ffordd / a
honno tri o varchogion ai kadwai
rhac yr holl vyd eythyr llyma
vynghyngor i ti Arglwydd /
Dyvynny merddin atad / a manegi
iddo ef dy gyvrinach / ac o gwna
neb i ti ddim lles ne help hwnw
ai gwna / ar brenin a wnaeth
hyny / ac yna i dowod merddin wrth
y brenin / oss hynny y sydd raid
rhaid yw i ti / gymryd ffyrf a
rrith gwrlais arnati / a minef
af yn ffyrf brithael a elwir
yn yr Estron iaith Brastias
marchog / ac anwylwas Gwrlais
a mi a roddaf ar wlffin ffyrf
medaf yn yr Estron

[td. 102v]
Iaith Iordans / o dintagol marchog
ac anwylwas arall i wrlais / ac
yna ni wyr neb / na bo gwrlais ai
ddav anwylwas ydym ni / a ffan
ddarvy yddynt ymrithio yn y ffyrf
hynny / myned a wnaythant hyd y
morth castell dindagol ddechrav
nos / gan vanegi ir porthor / vod
Gwrlais wrth y porth Sef a oric
y porthor a ygores y porth / gan
dybiaid mai gwrlais ai ddav
was oedd yno / ac y mywn i daethant
ac ir aeth ythur i gysgy /
at Eigr / gan ddechrav ymddiddan
twyllodrys gariad oric a dwedyd
may yn lledrad i daethodd ef yno
or castell arall i ymweled a hi
ac na allai ef er dim / na ddelai
a chredy hyny a oric hithae
ar nosson hono ir enillwyd arthur
ap ythur / ac yna pan wyby llu
ythur na doedd ef gida hwynt ymladd
yn lew a wnaythant ar castell
oni vy raid i wrlais ddyvod allan
a rhoi kad ar vaes yddynt /

[td. 103r]
ac yna i llas gwrlais / a gwasgary
i lu ai wyr / ac yn Ebrwydd manegi
hyny i Eigr / val i roedd hi yn y
gwely gidac ythur / ac yna i dywad
ef dan chwerthin yn rhith Gwrlais
nim llas i etto / ond mi af
i edrych / pa vaint a golles i om
gwyr / gan gyssyrio Eigr / a dwedyd
wrthi / Arglwyddes / byddwch i
wych / ac nac ofnwch i ddim ar a
glowoch / ac wedi hyny i raeth ythur
at i wyr ef i hvn / yn i ffyrf ef i
hynan / a drwg vy gan ythur ladd
gwrlais / ond o hynny allan / i kymerth
ythur Eigr ddirgeledic yn wraic briod iddaw
ar goedd / ac i kavas vab a merch
o honi nid amgen / arthur ac
Anna i chwaer / ac wedi hynny i
kelvychodd {~ clafychodd } ythur o orthrwm glevyd
/ ac i by ef yn nychy yn
hir o amser / oni ddigiodd y gwyr
oedd yn kadw octa ac assaf / ac
o dra digovain wrtho ef / i gollyngyssant
y twyssogion hynny

[td. 103v]
yn rhydd / i vyned yw gwlad i hvn
ac ir aethant hwynte i Germania
ar gwyr oedd yn i kadw gida hwynt
ac yna ir ofnes gwyr y dyrnas Rag
dyvod gwyr Germania i oresgyn ynys
Brydain / a gwir fy hyny / hwy
a ddaythant ir alban / ac anrhithio
y wlad / i lladd / ai llosgi a
wnaythant / Sef ir oedd llew ap
kynvarch yn dwyssog ar y
brytaniaid cans ef a briodyssai anna
verch ythur bendragon / a gwr mawr
hynaws oedd ef a gwr a garai wirionedd
/ ar llew ap kynvarch hwnw / a
rodd lawer kad ar vaes ac o
frwydrav / yn Erbyn y saysson / yn
hir o amser / a mynychaf i gorvyddai
y saysson arno ef oni vy agos a
distrowior holl ynys / a manegi
hyny a wnaythbwyd i ythur ac
na allai /r/ Iarll ddarostwng y
saysson / a llidio a wnaeth y Brenin
yn vawr / a dyvynny holl wyrda
/r/ ynys gar i vron ef / ac yna
ymliw a wnaeth ef a hwynt / am
i methedigrwydd / yn erbyn y
saysson / ac i paratodd ef lu

[td. 104r]
ac a barodd ef i ddwyn / ar Elor o vlaen
y llu / hyd oni ddaythant at dinas
verolan y sydd yn agos at saint
albons / cans yno i roedd y peganiaid
ssayson yn lladd / ac yn llosgi /
a ffan glyby octa ac assaf vod ythur
y Brenin yn glaf / yn i ddwyn ar
Elor o vlaen y llu ty ac yno /
llawen vy ganthynt hynny / gan i
vockio ef yn ddirmygys / ai alw
yn haner gwr marw / ac myned a oric
or saysson / ir dinas honno / a gador
pyrth yn Egored / o watwar am ben
ythur ai lu / ac ythur a beris amgylchy
y gaer / a myned a wnaeth
llawer i mewn ir dinas / ac ymladd
yn greylon a wnaythant / a lladd
llawer o bobty / oni aeth hi yn nos
ar bore dranoeth i daeth y
saysson i maes or gaer / ac yna
ir ymladdodd y brytaniaid yn
wrolwych / ac i llas octa ac assaf
ac eraill / a ffoes / o dwyssogion y saysson
yn wradwyddys / ac yna i kodes ythur
yn i eistay {~ eistedd } ar i wely /

[td. 104v]
o lawenydd / a chyn hyny ni allai ef dro
ond o nerth dav wr gryvion / gan ddwedyd
/ ha /r/ twyllwyr Am galwent
"haner gwr marw / gwell yw haner
"gwr marw a orvyddo / na gwr byw a
orvydder / a gwell yw marw yn
"glodvawr na byw yn gwilyddys /
ac wedi y vyddegoliaeth hono y gweddillion
a ddianghyssai or saysson / amgassglyssant
yn yr alban / Sef i
mynyssai ythur i hymlid / ac nis
gadawai i gynghoriaid iddaw vyned
a chlaved oedd ef / ac o hyny allan
meddylio a wnaeth y saysson pa
vodd i gallent vradychy ythur /
ac ar hyny / anvon rhai a wnaythant
yn rhith rhydyssion i ymddiddan
ac ef / ar heini a gowssant wybod
nad yvai ythur ddim diod / namyn
dwfr ffynon / yr hon oedd yn agos
i ddinas verolan / Sef y saysson
a baryssant wenwyno /r/ ffynon
hono / ac a oedd o ddwfr yn i
hamgylch / ac yna ir yvodd y
brenin ythur y dyvwr {~ dwfr } / ac i
gwenwynwyd ef / a ffan

[td. 105r]
wyby y brenin hyny / ef a orchmynodd
koron y dyrnas i arthur
i vab / ac wedi hyny i by ef varw
ar sawl ai hyvodd gidac ef / wedi
iddo ef dyrnassy vn vlwyddyn ar
bymtheg / ac ai claddwyd yngwal
y kowri / ac a elwir heddiw
ston hing / ar amser hwnw i roedd
arthur gidai dadmaeth / nid
amgen kynar varvog / marchog ynghaer
kynar varvog / o vewn tair
milldir at dre /r/ bala o vewn
Penllyn yn sir veirionydd / ac
a elwir heddiw kaer kai ap
kynar varvog / ac wedi ir saysson
wybod marw ythyr / anvon a
wnaythant hyd yn germania / i
geisio nerth i ynill ynys brydain
ac i danvoned yddynt lynges ddir
vawr o vaint / a kholgrin yn
dwyssog arnynt / ac velly goresgyn
a wnaythant / o hwmber / hyd
ymhenryn Bladdon
yn y gogledd / kans yn yr amser
hwnw / anghytyndeb oedd

[td. 105v]
ymsyg y brytaniaid / am wneythyd
brenin arnynt / a ffan wyby y
penaithiaid o ynys Brydain / vod
y saysson yn aflonyddy Eilwaith /
ymgynyll a wnaythant hvd
ynghaer vyddav / holl yrrddas y
dyrnas / i gymryd i kyngor pwy
a wnaent yn vrenin arnynt / ac yno
trwy athrylith merddin / a chyngor
yr archesgobion / ir ymgynhyllodd
holl twyssogion a marchogion / ac
eraill / o benaithiaid y dyrnas hyd
ynghaer lydd / o vlaen dydd natalic
krist / nessa yn ol hynny / a ffan
ddaethant yno ir aethant / yn i
gweddi ar ddyw / o vlaen Temyl
apolo / val i genyssid Iessy
Brenin y Brenhinoedd / ar y dydd
hwnw i ryddhav y byd / oddiwrth
i pechodav / ddangos o honaw
ef / oi vawr wrthiav yddynt
oleini / drwy wrthiav pwy oedd
vrenin tilwng {~ teilwng } ir ynys hono / rrac
kolli gwaed gwirioniaid /

[td. 106r]
wrth darowsder {~ drawster } / ac yn ddiannod
erbyn darvod y gwsaneth / ar
fferenav / i roedd o vewn y vynwent
hono / gyverbyn ar allor vawr /
vn garreg vawr / gyffelib i
mynor / yn bedwar ochrog / ac
yn i chanol i roedd gyffelib i
Einion o ddur / ac yn hono yn sevyll
gleddav noeth / o erbyn i vlaen /
a llythrenav o aur yn yssgrivenedig
arno / yn yr ystyr hyn /
nid amgen / mae pwy bynac a dynav
y kleddav hwnw allan or garreg /
ar Einion honno / a enyssid yn vrenin
kyvion i ynys brydain / a ffan
wyby yr archesgobion / twyssogion
ar penaithiaid hyny / rhyveddy
a wnaythant / gan roddi gogoniant
i dduw / ac wedi yddynt ddarllain
yr yssgriven ychod / rhai o honynt /
a brovyssant dyny y cleddav allan
ac nis gallent / ar archesgobion
a ddywedyssant / na doedd yno / mor
neb oedd deilwng / iddo gael

[td. 106v]
y goron / ac or achos hono / drwy gyngor
a dyndeb yr archesgobion
twyssogion ar penaithiaid / gossod
a wnaythant / varchogion / o yrrddas /
i wiliad y kleddav hwnw / a rhoi
kri a rhybydd i bawb ddyvod yno /
erbyn dydd puredigaeth mair nessa /
ar ol hyny / pawb a brovai dyny
y kleddav allan or garreg / a rhybyddio
yno hevyd / kampav / a chwareon
/ val i gallai bob marchog / ar ai
mynai dorri ffon ar varch / ne ymwan /
ac velly dydd puredigaeth mair
wedi darvod y gwsaneth / i raeth yr
archesgobion / twyssogion Barwniaid
marchogion / ac eraill o benaithiaid y
dyrnas / ir lle gosodedig / rhai i
dori ffyn / a rhai i ymwan / ac val
i roeddent velly i daeth kynyr
varvog marchog a khai hir i vab
marchog / ac arthur mab maeth
kynar gidac hwynt yno / ac i
kyvyrgollodd Arthur ganthynt /ac [ir]
aeth ef ir vynwent lle i roedd y
kleddav yn y garreg / ar amser
hwnw ni doedd neb yn disgwyl

[td. 107r]
y kleddav / cans y marchogion oll
aythant / ir chwaroedd ychod / ac yn
ddirwystyr [Arthur] a dynnodd y kleddav
allan or garreg / ac a varchogodd ef
oni ddaeth ef at i vrawd maeth kai
hir ac a rodd y kleddav iddo ef /
gan ddwedyd iddo yr ystyr / val
or blaen / ac yna ir aeth kai / ar
kleddav at i dad kynyr varchog
gan ddwedyd / wele / llyma y kleddav
oedd yn y garreg / gweddys imi vod yn
vrenin or ynys hon / a ffan glyby
kynar varvog hyny / tyngy a
wnaeth ef / i vab kai hir Ar
lyvyr / a gorchymyn iddo ddwedyd
gwir/ pa vodd i kawsai ef y
kleddav hwnw / ac yna ir attebodd
kai / ac a ddowod mai gan
arthur i kowsai ef y kleddav / ac
yna y govynodd kynar / i Arthur
pa vodd i kowsai ef y kleddav hwnw
ac i dowad yntav y ffyrf ar ystyr
i kawsai ef y kleddav val or blaen
ac yno i dowod kynar wrth arthur
mai ef a oedd dilwng i vod yn vrenin
ar ynys brydain / kans ni allai
ef / na neb arall / dyny mor

[td. 107v]
kleddav hwnw allan or garreg / ond
y neb y sydd gyvion vrenin ir ynys / ac
o herwydd hyny / gad i mi weled a
elli di roddi y kleddv val i
byassai / ac velly i gwnaeth Arthur /
ac ar hyny kynar a brofodd i dyny
allan / ac nis gallodd a gwedi hyny i
peris kynar i arthur brofi i dyny ef
allan yn i olwg ef / ac
ai tynodd Arthur ef yn hawdd / ac er
hyny arthur a roddes y kleddav / yn
y maen / yn y ffyrf i kawsai ef /
wrth gyngor kynar i dadmayth / ac
wedi hyny i raeth ir goedd ddarvod
i arthur dyny i kleddav allan or
garreg / ac i proves aniver or twyssogion
ar penaithiaid i dyny ef / ac
nis gallent / ac wedi ir Archesgobio[n]
twyssogion / ac eraill or penaithiaid
ddyall darvod i arthur wneyd hyny /
ir aethant oll Eilwaith i brovy
tyny y kledday allan / ac nis galla[i]
neb o honynt / ond yn vnic Arthur /
ai tynodd / ef allan / yn i gwydd hwynt
oll / ac o herwydd hyny / diclloni

[td. 108r]
a wnaythant / a dwedyd vod yn gwilidd
yddynt oll / adel i vachgen /
rioli / a anillyssid kyn priodas
ac ar hyny yr archesgobion / ar penaythiaid
eraill / a wnaythant bedwar
o varchogion yrrddol / yn olygwyr
govalys ar arthur / nos a dydd /
nid amgen / kai hir / Bawdewyn /
o vrytayn / Vlffin / a Brithael / a
elwir yn yr Estron Iaith Brastias
hyd y sylgwyn nessa at hyny / ac
o vewn yr amser hwnw i raeth y twyssogion
/ ar penaithiaid i gymryd i
kyngor / am hyny / a ffan ddaeth y
sylgwyn / pob vn o naddynt / a
broves dyny y kleddav allan or
garreg / ac nis gallodd / neb ohonynt /
ond yn vnic Arthur ai tynnodd yn
i gwydd hwynt oll / ac nid oedd ef o
oedran / ond pymthengmlwydd / ac nid
oedd ef yn goddiwes o dda / agos gmaint
ac a roddai /

Tervyn

[td. 108v]


Arthur ap Ythur


Ac wedi hyny y Brytaniaid a ddiessyyssant
arthur ap ythur yn vrenin
arnynt / a dyvric Archesgob caer
llion arwysg ai kyssegrawdd ef / ac
a wisgodd koron y dyrnas am i ben ef
ac yna yn ddianod i kynyllodd Arthur
lu mawr / ac a ddaeth hyd ynghaer
Evroc / a ffan glowas kolgryn ar
saysson hyny / kynyll llu mawr a
wnaythant / o honyn i hynain
or scotiaid ar ffeichtiaid / a rhoi cad
ar vaes i Arthur / ar lan avon
ddylais / ac yna i by ymladd creylon
a lladd llawer o bobty / ac yn y
diwedd i kavas Arthur y vyddegoliaeth
gan yrry ffo ar Golgryn / hyd ynghaer
evroc / ac yno i meddyliodd Arthur
i kadw hwynt / heb na bwyd na diod /
a ffan glyby baldwrf brawd
kolgrin hyny / ef a ddaeth a chwech
mil o wyr arvoc gantho / hyd o
vewn deng milldir at gaer Evroc
Sef i byssai ynte yn aros kledric /
twyssog o Germania / ai nerth
ynte / ir saysson ac yna / ir ymgyvarvyant
ac wedi yddynt

[td. 109r]
ymgyvarvod / ai kytyndeb / ac vn veddwl
dwyn kyrchnos a wnaythant
am ben arthur / a ffan wyby arthur
i meddwl hwynt / anvon a wnaeth
ef kattwr Iarll kerniw a chwechant
marchog gantho / a thair mil o bettyd
yw rragod hwynt / ar y fford / ac
wedi kyvarvod / ymladd o gattwr
Iarll / yn llidiawc / a gwasgary
a lladd llyossowgrwydd o naddynt ai
kymell i ffo / ac yna tristav a oric
Baldwrf / am na allodd rryddhay
i vrawd / a meddylio a oric / pa
vodd i gwnai ef hyny / Sef yna
peri a wnaeth ef powlio i ben ai
varaf / a myned yn rhith arest ddyn
ofer / a thelyn gidac ef trwy lestav
y brytaniaid / oni ddaeth ef dan
ystlys y gaer / a chany a wnaeth ef
y delyn oni attebed ef or gaer / ac
yna i tynwyd ef i mewn / a rraffav
dros y gaer / ac wedi hyny meddylio
a wnaythant ef ai vrawd / pa ddelw
i gallent ymryddhav oddyno ac
val i roeddent velly nychaf
genadav yn dyvod o Germania

[td. 109v]
A chwech igain llong ganthynt / yn llawn
o wyr arvoc at kledric / i vod yn dwyssog
arnynt / ac yn disgin yn yr alban / a
ffan glowes arthur hyny / gado caer
Evroc / a oric / a myned i gaer lydd
ac yno dyvyny i benaithiaid atto /
Imgynghori a hwynt / Sef oedd i
kyngor / danvon at howel mymber llydaw yr
hwn oedd vrenin llydaw / a mab llew
ap kynvarch / nai ap i chwaer i
Arthur / i ervyniaid nerth gantho /
Sef i daeth howel a ffymtheg mil
o wyr arvoc gidac ef i Southamton /
i dir / a llawen vy Arthur wrthaw /
ac oddyno i gid i daethant / hyd ynghaer
ludcoed / a elwir heddiw lincoln
kans yno i roedd y saysson / ac
ymladd krevlon a vy yno /
rhyngthynt / a rwng i lladd ai
boddi i kolled chwech mil or saysson /
ac a ddiengis o naddynt / aethant
hyd ynghaer Kelyddon / ac Arthur
yn i hymlid / ac yno i by vrwydyr
vawr a lladdva o bobty / cans o
gysgod y deri i brethynt

[td. 110r]
hwy y brytaniaid / a ffan weles
Arthur hyny / i peris ef dorri y deri
ai roi ar gyffion / ychel / ynghylch y
saysson / ac velly i
gwarhawd hwynt / dri diwarnod a
thair nos / heb na bwyd na diod / ac
yna rhac meirw o newyn / i rroes y
saysson / i holl Swllt / a thyrnged
o Germania hevyd i Arthur / er i
gollwng iw gwlad i rroddi / gwystlon
/ ar hyny / ac Arthur ai kymerth
ganthynt / ac wedi ir saysson / vyned
hyd yngheven y weilgi tiai gwlad
adivar vy ganthynt / i hamod ac
Arthur / ac yna i troyssant i hwiliav
dracheven / ac i borth tovnes i
Dir lloiger i daethant / gan
anrhithio y gwledydd hyd yn
hafren / ac oddyno hyd ynghaer vyddai
ac amgylchy y gaer / ac ymladd a
hi / ac ar brytaniaid oedd yndi a ffan
wyby Arthur hyny / i peris ef
grogi y gwystlon / heb ohir / ac
ef a oric a ymydawodd ar ffeichtiaid
lle ir oedd ef yn yr Alban / a gado howel
i nai yn glaf o orthrwm / glevyd
ynghaer Arclyd /

[td. 110v]
Ac amgylchy I Elynion a wnaeth
Arthur / a dyvod hyd ynghaer vyddai
am ben y saysson / a dwedyd wrthyn
val hyn / O chwchwi dwyllwyr
lladron / ni khadwassoch ammod a mi
ni chadwaf vinav ammod a chwithav
ac ar hyny i raeth dyvric archesgob
caer llion / i ben mynydd ychel
oedd garllaw / a dwedyd o hyd i ben /
ha wyr da heb ef y sawl y sydd
o honoch o gredigawl ffydd / koffewch
heddiw ddial gwaed ych rieni ar y
saysson / a thrwy nerth duw ar
llafr a gymeryssoch / ar angav / ef
a ylch ych pechodav chwi yn lan /
a chwi a gewch orvod a byddegoliaeth
ar ych gelynion / ac wedi traythy y
geiriay hyny / arthur a wisgodd am
dano / lirric / a oedd deilwng i vrenin
ac am i ben helm euraid / a llyn
Draig o dan erni / a delw arall a
elwid prytwen / ac ynddi hithav i
roedd delw yr arglwyddes vair [yn]
ysgrivenedic / a hyny a ddygai
Arthur gidac ef pen elai ef mewn
perigl brwydrav / ai gleddav a
gymerth ef a elwid

[td. 111r]
kledvwlch / ac yn yr Estroniaith a elwir
Excalibur / yr hwn a gowsai Arthur yn y
garrec / ac oedd kyssygredig / a gwaiw yn i
law / yr honn a elwid bron gymyniad / ac
wedi i bawb wisgo am dano / drwy vendith
yr archesgobion / kyrchy i gelynion a wnaythant
/ yn greylon / oni vy nos a wnaythant
ai lladd / ac o hyd y nos i kyrchodd y
saysson i ben brynn ychel / gan dybiaid i
gallent ymgadw yno / a ffan vy ddydd dranoeth
i duc Arthur gyrch ir mynydd arnynt /
ac er hyny ymladd yn greylon a wnaythant
ac yno llidio a oric Arthur / a thyny
kledvwlch gan goffay duw a mair a
rhythro i elynion / ar sawl a gorvyddae
ac ef / ar vn dyrnod i lladdai ef hwynt
ac ni orffwyssodd Arthur / oni laddodd ef
ddeg a thrigain / a ffedwar kant oi
elynion / ac yno trwy dwyll / er hyny / kymryd
a wnaythant hwyntav / ogoniant a llywenydd
ynddynt / a chyd ymladd a cherdded ac
ef hyd yn y diwedd i llas kolgrin a
Baldwrf i vrawd / a llawer o viloedd
gida hwynt / ac a ffoes kledric / ac
a ddiengis ai lu / ac yna i herchis
Arthur i Gattwr Iarll cerniw

[td. 111v]
a dengmil o wyr arvoc gidac ef iw hymlid
hwynt / ac Arthur a gymerth i ffordd tya
chaer arclyd / cans ef a glowsai fod [y] scoti[aid ar ffeichtiaid]
yn keissio howel allan or gaer / Sef a
wnaeth kattwr Iarll ai lu / kyrchy
hyd yn llongav y saysson / ai llenwi
hwy oi wyr i hyn / ac arthur ar rhan
arall oi wyr ai hymlidiodd hwynt
val llew koedawc / oni ffoessant / ac yna
i llas kledric i twyssawc hwynt
ac wedi gorvod o Arthur a khattwr
Iarll / ar y saysson / drwy ladd y
naill ran / a chymell y llaill yn gaeth
dragowydd / kattwr Iarll / a ddaeth tya
khaer arclyd lle i ddoedd Arthur / ac
ynte oedd wedi cymell y ffeichtiaid hyd
y mor / kans hwnw oedd y trydydd ffo /
a wnaythodd Arthur a howel / ar yr
ormessol genedl honno / ac oddyno / rrhai
or saysson / a ffoessant hyd yn llyn linononwy
/ ac ir llyn hwnw mae yn dyvod
drigain a thrychant / o avonydd y rrai
yssydd yn llithro / o vynyddoedd prydain
ac or llyn hwnw i mae vn avon yn
myned ir mor / a elwir llefn / ac ym hob
mynydd or heini i mae craic vawr
ychel / a nyth Eryr ar ben

[td. 112r]
pob kraic / a ffan ddelai yr heini oll
i weiddi ir vn graic / i doe ormes o ryw
wlad ir ynys honno Sef a oric Arthur
peri gwneythyr llongav a badav yno /
i ymgylchy y llyn / a chroni / a chadw
y bobol hyny yno / oni vy veirw miloedd
o honynt o newyn / yr hwn lyn / yw
vn or ynyssoedd / a elwir yn yr estroniaith
ont Iles / ac val i ddoeddent
velly nychaf Gilamwri brenin y
werddon / yn dyvod yn borth ir ffeichtiaid
ac i scotiaid / cans or vn genedleth
i rhanoedd hwynt / a ffan
weles Arthur hyny / ymado ar ffeichtiaid
 ac ar scotiaid / a dechrav ymladd
ar gwiddil / a gyrry ffo arnynt /
hyd ywerddon / ac yno ar vrys i daeth
Arthur eilwaith i ymladd ar ffeichtiaid
ac ar scothiaid / yn yr hwn
amser i daeth archescobion essgobion
ar abadoedd kyssygredic / ac eraill
o benaithiaid y ffeichtiaid ar scotiaid /
i ymroi i arthur / gan ostwng ar i
gliniav / ac ervyniaid tangnhevedd
yddynt / trwy i kymryd yn gaeth iddaw
ef ai etiveddion / a hyny a
gymerth arthur ganthynt / er mwyn
i gwyr da hwynt

[td. 112v]
ychod / ac wedi hyny i raeth howell
mymber llydaw / i edrych ansawdd
y llyn ychod / ai amgylch ac yna i dywad
arthur wrth howel mai yma lyn sydd
ryveddach na hwn / ac vgain troydvedd
yn i lled a ffymp troydvedd yn i ddyfndwr
a ffedwar o amriw bysgodryw yndo vn ymhob
kornel ir llyn ac nid ynt yn gymyssgedic
vn ai gilidd / ac yna i raeth
Arthur hyd ynghaer Evroc / i gynal
i lys erbyn ddydd natalic / ac yna
tost a drwg vy gan arthur weled y
reglwys wedi i d..strowio or saysson a
lladd y gwyr llen / ac yna i gwnaeth
ef Ipper yffeiriad yn archesgob
kaer Evroc / a fferi gwneythyr yr
Eglwys o newydd / ar mynachlogydd
a rhoi kovent yndynt / a gwsnaythy
dyw yn Deilwng / ac velly / rhoi i
bawb i gwir ddyled / a wnaeth Arthur /
yr hwn / a ddygyssai y saysson oddiarnynt
ac a roes Arthur i aron ap kynvarch
brawd llew ap kynvarch / ir alban a
Elwir heddiw scotland / ac i Elw ap
Kynvarch i vrawd arall Iarlleth
lindesai / ac velly i roedd yrien ap
kynvarch / ac wiar verch 

[td. 113r]
kynvarch mam gwalchmai / ac wedi
darvod i Arthur wastatav ynys brydain
yn y modd gorav i byssai erioed /
i gwreicawdd Arthur a gwenhwyvar
verch gogvran gawr / a mam honno
a hanodd o ddyledogion RHyvain a
chattwr Iarll kerniw ai magyssai
hi / a thegach oedd hi / na gwraig
yn ynys prydain / ac i paratoes
Arthur i lynges / erbyn yr
haf nessa at hyny / i vyned i werddon
/ a ffan ddaeth ef yno / i roedd
Gilamwri / ai lu gantho yn barod
i ymladd / ac yn yr ymladd hwnw
i dalwyd Gilamwri / ac i llas
llawer oi wyr / ac eraill a ffoessant /
ac o hyny allan / i bv raid i gilamwri
warhav i Arthur / ef ai
werin / ac oddyno i ddaeth Arthur
i wlad yr ia / Sef Iseland / ac
goressgenodd ef honno ar hynt / ac
wedi hyny pan glyby yr ynyssoedd
eraill / vod arthur yn goresgyn /
ffordd i kerddai / ac na allai neb
i lyddias / nai wrthneby / Sef a
oric doldwrf Brenin y ffeichtiaid
a gwynwas Brenin orck dowod
yno oi bodd i warhav i

[td. 113v]
Arthur / ac i roddi tyrnged iddo ef /
bob blwyddyn / Ar haf nessaf at hynny
i daeth Arthur i ynys prydain /
ac yna i by ef ddayddeng mlynedd
yn ol hyny / yn gorffwyssaw ac yn
kynal i lys ynghaer llion arwysg /
kaer wynt / ac ynghaer lydd / ac o
vewn y blynyddoedd hyny / ar bob
gwyl arbenig i ddyvyny atto i
holl dwyssogion penaithiaid / ai
wyr da provadwy klodvawr / o
bob gwlad i amalhav i deyly ef / ai
aniver / ac yna i gwnaeth Arthur
Drefn ar i varchogion / ir vort gron / ai
vilwyr / gan roi i bawb o honynt raddav
a galwedigaethav Savadwy yw
ydnabod yn dragowydd / yr hwn a oleva
i lawer o honynt / yn ol hyn / yniwedd
yr ystori hono / a hevyd / vn rinwedd
ragorawl oedd ar arthur / o ran ffydd
gadarn gref / a gobaith diballedig / ac
nid ymswynodd ef yn amser oi vowyd
ond yn vnic vnwaith y dydd / i koronwyd
ef yn vrenin / ac wedi hyny i
hedawdd i glod ef ai vilwriaeth ef ai
vilwyr / o ddewrder a haelder /
o voes ac arverav / oni oedd yn
honaid [yn] yr ynys hono /

[td. 114r]
megis na doedd vn Brenin / a ellid i
gyfflyby i Arthur / ac val i roedd ar
bob Brenin / oi amgylch ofn Arthur /
rhac iddaw ef oresgyn i kyvoethav
hwynt / a ffan glyby Arthur hyny /
meddylio a wnaeth ef / am gwplav
i weithredoedd / i glod royssyd iddaw /
ac ar vrys ni wnaeth ef lai / na
goresgyn holl Europia / Sef oedd
hyny / traian y byd / ac nid oedd
na Brenin / na thwyssawg galleys
na bai yn keissio dysgyblio / wrth
voes ar arverav / y brenin Arthur
ac yna i paratoes Arthur lynges
i vyned i lychlyn / kans marw a
vyssai assychlyn Brenin prydain,
yr hwn a gymynyssai i vrenhiniaeth
i lew ap kynvarch i nai ef / a
brawd ynghyvreth arthur / ac ni
vynai wyr llychlyn hyny / ond gwneythur
Riclwff yn vrenin arnynt /
amgadarnhav yn i kestill / i geissio
kadw /r/ wlad arnynt / ac yno i
roedd gwalchmai ap llew ap
kynvarch / yn trigo / yngwsaneth pab
RHyvain / lle i danvonyssai

[td. 114v]
Arthur / i ewyrthyr / i ddysgv moes
ac arverav a marchogeth meirch
ar pab hwnw a roes arvay
i walchmai gyntaf / ac velly / pan
ddoeth Arthur i lychlyn i ddoed
Riclwff yno / a llu mawr gantho /
yn erbyn Arthur / ac ymgyrchy a
oric a lladd llawer o bobty / ac yn
y diwedd Arthur a laddodd Riclwff
/ ac a oressgenodd y wlad / a
Denmark hevyd / a chymell y
bobl i warhav iddaw ef / ac adawodd
lew ap kynvarch yn vrenin llychlyn
ac Achael yn vrenin Denmarck / ac
yna ir hwiliawdd arthur parth
a ffrainc / ai lynges / a dechrav
goresgyn yno / ac yn i erbyn ef i
daeth ffrolho vrenin ffrainc / dan
lyvodraeth ymerodraeth RHyvain /
ac ymladd ac Arthur / ac ni
thykiawdd iddaw ef kans amlach
a dewrach oedd marchogion Arthur
ac yna i ffoes ffrolho hyd ymharis
a galw atto / i lu mwiaf ac a
allodd i gael / Sef a oric arthur
ai lu / dan ymgylchy y dinas / ai
kronni yno vis or vnty / oni veirw
llawer o honynt o newyn /

[td. 115r]
a dolyrio a wnaeth / ffrolho yn vawr
a chynic myned ef ac ac Arthur
i ynys oedd garllaw mewn Avon
vawr yr hon a elwid Sain / yr hon
a lithir o ddinas paris / ac yr
vn a orffo ar i gilidd kymered
gowoeth i llall ac ado y llyoedd
yn llonydd / ac nid oedd ddim well
gan Arthur na hyny / ac yno ir
aethant illday ir ynys honno / yn
gyvlawn o veirch ac arvay / mewn
amravailion vaday / ar dday lu
yn edrych arnynt / ac yno i rhwymodd
ffrolho i vad ef / ac a llyngodd Arthur
i vad yntav yn rhydd / ac yna i
dwedai ffrolho wrth Arthur / mae
drwg oedd i obaith ef / pan ollyngodd
ef i vad yn rhydd / ac ar hyny ir
attebodd Arthur / gan ddwedyd wrtho ef
ddarvod iddo ef wneythur yn sicir vn
bad / ac i gwiddiad ef / i lleddid vn o
honynt hwy illday yno / ac mai
digon oedd vn bad / ir vn a gai y
vyddegoliaeth / ac yn ddianod kyrchy
Arthur a wnaeth ffrolho / a gwaiw
/ Sef a wnaeth Arthur / i ochel
ac ar hyny i kyrchodd

[td. 115v]
Arthur ffrolho / ac i rhoes ef dan dor i
varch / a thyny i gleddav i geissio i ladd
yna i kodes ffrolho yn ffrolig ac a
laddodd varch Arthur / ac ar hyny i
i raeth Arthur ai varch ir llawr a
ffan weles y brytaniaid hyny anodd
a vy ganthynt gadw kryngrair / ar
ffrancod / ac yna yn llidioc i codes
Arthur gan droi i darian rhyngtho a
ffrolho / ac ymarvodi ac ef / a newidio
dyrnodav yn greylon / o bob vn tyac
at i gilidd / ac yna ffrolho a vwriodd
ddyrnod i arthur / ac ai trewis ef
ar i dalken / onid oedd i waed ef /
yn ffrydio ir llawr / drwy i helmed
/ ac ar hyny i llidiodd Arthur
ac yna i dowad vod yn ddrwc gantho ef /
vod angav brenin kyn laned a
dewred a ffrolho kyn nessed / a thrwy
lid ai nerth i kodes Arthur i
Gledvwlch ac a roddes dyrnod kreylon
i ffrolho / ar warthaf i benn
hyd pan holldes i gorff ef hyd i
wregis / ac yno i syrthiodd ffrolho /
ir llawr yn varw / ac yno i
gwarhaodd yr holl ffrancod i
Arthur ac wedi hyny Arthur
a ranodd i lu yn dday haner
ar naill haner a llyngodd

[td. 116r]
ef / gida howel i nai / i oresgyn
poytyerys / ac a gymerth y rran arall
gidac ynte i oresgyn Gasgwin / a geien
ar amser hwnw i kynyllodd twyssog
poytyers / i holl wyrda / ai benaithiaid
i warhav i Arthur / a naw
mlynedd i by ef yn goresgyn y gwledydd
hynny / ac wedi iddo ef i goresgyn
hwynt oll / i daeth Arthur i
gynal i lys i Baris / ac yna i
gwahoddes ef atto holl dwyssogion
penaithiaid / a rhan vwia o gyffredin
yr ynyssoedd hynny oll / ac o gytyndeb
/ yr holl aniveroedd hyny / i
gwnaythbwyd cyfreithiav da / yr
amser hwnw dros yr holl ynyssoedd
hyny / ac yna i rhoddes Arthur / i
bedwyr bentrilliaid oi lys ef / nid
amgen / pen butler Iarlleth normandi
/ ac i kai hir ap kynar ben
swyddwr / Iarlleth Angioy / ac
i bawb oi wyr da eraill / megis i
rheglyddai yddynt / ai rhwymo hwynt
a oric / ai haelder gariad / a ffan
ddarvy iddo wastatav y gwledydd
hyny y gwanwyn rhac wyneb i daeth

[td. 116v]
Arthur i ynys Brydain dracheven /
ac a gavas yn i gyngor ddal i lys /
ynghaer llion Arwysg / kans tecaf
lle oedd hwnw a chyvoethocaf / ac
addassa i vrenin / ddal i wylva yndi /
o herwydd / or naill dy i roedd avon
vawr a elwid wysg / ac aber / val
i gallai longav ddyvod o eithavoedd
byd iddi ac or ty arall ir dinas ir
oedd tir teg gwastad sych / ac o amgylch
/ yr hain i roedd bryniav teg vchel
ac yn agos at y dinas i roedd ffridd
ne fforest deg addas i hela bwystviliaid
/ ac o vewn y gaer / i roedd
tai teg Brenhinawl / ac am
hyny / i kyfflybid hi i ryvain /
hefyd yn y dinas honno / ir oedd dwy
Eglwys Arbennig / ac vn onaddynt
/ a gyssegrwyd yn enw Silius
verthur / ac yna i roedd mynachlog
y mynachessav / ar eglwys
arall a gyssegryssid yn enw Aron
verthur / a mynachlog y kannonwyr
oedd honno / hevyd yno i roedd
yr archesgobty penaf / or tri
archesgobty oedd yn ynys brydain
a hevyd aniveiri oedd yn y dinas
honno / amrevailion 

[td. 117r]
gelvyddydav / a ffenna lle a
dinas yn y dyrnas oedd kaerllion
arwysg yn yr amser hwnw / ac
yna i peris Arthur arlwyo a
gwneythur yno gwledd anveidrawl
o vaint / i wahadd holl vrenhinoedd
a ffenaithiaid o ysgolheigion
megis na allent rivedi
arnynt i ddywad i wledd caer
llion ar wysg / i roi breiniav
yddynt megis i darparent o
herwydd i braint ai bonedd / ac velly
or alban i daeth Aron ap kynvarch
vrenin yno / yrien ap kynvarch
arglwydd Reged kaswallon
lawir / arglwydd gwynedd / meiric
Brenin Dyved / kattwr Iarll kerniw
a thri Archesgob ynys brydain / a
ffenna o naddynt / oedd archesgo caer
llion arwysg / kans braint legat
oedd iddaw / a gwr santaidd oedd
hwnw / ai enw ef oedd dyvric / ac ir
wledd honno i daeth morydd Iarll
kaer loiw / moriarll kaerangon Dr
Anharawd arglwydd ymwythig
Madog o gaer wayr / owain o gaer

[td. 117v]
vallawg Sowlesbri a gwrsalen /
o gaer gynvarch / Yrien o gaer vaddon /
Bosso Iarll rhydychen / a kida hyny
llawer o wyr da a vyddai rry hir
i traythy / ac [o] ynyssoedd eraill / i
daeth Gilamwri Brenin ywerddon
a gilamwri arall Brenin alannt
Doldwrf vrenin y ffeichtiaid / gwynwas
vrenin / orck llew ap kynvarch
vrenin llychlyn / achel vrenin
denmarck / ac o ffraink Eldyn /
Twyssog Rwyton Bottel Twyssog
kenonia a Leodegar o volwyn /
Bedwyr Twysog ne Iarll Normandi
a khai hir ap kynyr Twyssog
Angoy / a gwidiart Twyssog poytyers
/ ar davddeg gogyvwrdd
a geraint garwys or ysbaen / a howel
mymber llydaw Brenin llydaw / a
llawer o bondeddigion gida hyny
RHy vlin i manegi / val na
ddaeth i vn wledd erioed i gymint
o wyr da / a gwragedd / meirch
Adar / kwn a thlyssav mawrwrthiog
arian lestri / a
gwisgoedd godidawc / o Bali a
ffwrffwr ac a ddaeth yno /

[td. 118r]
kans vn or tair gwledd arbennic
ynys prydain oedd honno / ac nid oedd vn or ty draw
ir sbaen / ar a vynai dda / na ddaeth
ir wledd honno / i gymryd amravailion
roddion ar a vynai bawb / a
llawer hevyd a ddaeth yno / i edrych
y wledd / heb i
gwahawdd / ac wedi i dyvod i
gid yno / galwed y tri archesgob
ychod yno i wisgo yn vrenhinawl
koron am ben arthur a dyvric
archesgob a ganodd yr yfferen a ffan
aethant ir eglwisi i roedd y ddav
archesgob arall yn arwain Arthur
yn i vrenhin wisg / ac yn i vlaen
ef i roedd bedwar o dwyssogion yn
dwyn pedwar kleddav yn noethion
kans hyny oedd braint Amerodr
henway y pedwargwyr hyny oedd
Aron ap kynvarch Brenin yr
alban / kaswallon lawhir arglwydd
gwynedd / meiric Brenin dyved / a
kattwr Iarll kerniw / ac i roedd
kyvysinaid a chledwyr tannav
yn kanv yno amravailion

[td. 118v]
ganiadav / ac organ o bobty yddynt
ac or ty arall i roedd y vrenhines
Gwenhwyvar yn myned ir Eglwys
ac addyrn brenhines am deni / ai
khoron am i ffen / ac esgob a manachessay
gida hi a ffedair gwragedd y
pedwargwyr ychod / a chlomen wen
yn llaw pobvn / onaddynt / ac
wedi myned hi ir Eglwys / i
dechreywyd y gwsaneth trwy
/r/ ysgolheigion gorav ar pynciav
gorav tecaf ar a brydoedd dyn erioed
/ ac yna i gwelid rhedegain
amyl o eglwys pa gilidd i wrando
amrevailion ganiadav / ac wedir
fferenav dyvod ir llys a wnaythant
a diosg i dillad parch / a gwisgo
eraill am danynt / a myned ir
neyadd i vwytta / ac or parth
arall i roedd gwenhoyvar / ai
harglwyddessay gida hi / megis
i roedd arver Brenhinessay /
ac velly / wedi rhoi pawb i
eisde megis i dylent / i kodes
kai hir marchog

[td. 119r]
penswyddwr / a mil o wyr gidac ef
a gwsnaythy or gegin / a gwisg o
ermin melyn amdanaw ef
ac am bob vn oi wyr / ac i kodes
Bedwyr bentreilliad ne benbwtler
Arthur / a mil o wyr gidac ef / or
vn rhyw ddillad i wasnaythy llestri
aur ac arian / ac nid oedd lai o
aniver yn gwsnaythy ar y vrenhines
nac ar yr amherawdr Arthur / ai
wyr da yntav / ac am hyny / ni
doedd vn dyrnas yngrhed a allai
ymgyfflyby ac ynys brydain o
bob da moesay a devodav / o herwydd
vn arver oedd holl wyr llys arthur
ai gwragedd /ac vn air oeddent /
ac ni vynai gwraic na morwyn o
lys arthur / na gwr na gordderch
ond milwr kampys provedic / ac am
hyny dewrach a vyddai y gwyr /
a diweirach a vyddai /r/ gwragedd /
ac wedi darvod y kinio ychod / i daeth
pawb allan / oddigerth y dinas / i
edrych amravailion chwareoedd /
nid amgen / marchogion / yn torri
ffynn / ac yn benna ar ymwan / a
hevyd / ni doedd dychymig

[td. 119v]
chware na bai yno / ar vrenhines
ar arglwyddessay / ar vylcher gaer /
yn edrych ar hyny / a ffob vn o honynt
yn dangos y gwyr mwiaf ar a garent
ac i roedd y marchogion yn gwneythur
i gwrhwdri mwiaf ac a ellynt / ar
neb a gai vyddegoliaeth y chware /
ef a gai dros i dravel / ar gost y
Brenin / ac wedi darvod yddynt dreilio
y wledd honno / mewn tridiav a thair
nos / y pedwrydd dydd i rhodded i rhai
a vyssai yn gwsnaythy / dros i llavyr
ney i travel / nid amgen / i rhai o
naddynt i rhodded dinessydd / a chestyll
ir rhai eraill / ac yno / i raeth
dyvric archesgob caer llion yn
veydwy / ac a wrthodais {~ wrthodes } yr archescopaeth
/ o herwydd gweled vaint a
vy armerth y wledd honno / ar
gynylleidva / ai darvod mewn tri
diav / ac am hyny ystyried / a oric
ef / mae darvodedig yw pob peth yn
y byd hwn / ac amrodd i geisio peth
parhays / tyac at dyrnas gwlad
nef / ac yn i le ynte i rroed dewi /
yn archesgob kaer llion arwysg
kans gwr dysgedig bycheddawl oedd
ef / ac ewyrth i arthur / ac

[td. 120r]
yn lle Sampson archesgob kaer efroc
a vyssai varw yno / ir roed Teilaw
Esgob llandaph / drwy Eiriol howel
mymber llydaw / a gwr dysgedig
bycheddol oedd yntav / ac wedi lliniaethy
pob peth i gwelent / ddavddeg
marchog yrddol / yn dyvod / a diadell o
wyr gida hwynt / a chainc oliwydd
yn llaw pob vn o naddynt / yn arwydd
i bod yn genadav / a ffan ddaethant
ir llys kyvarch gwell i arthur
a wnaythant / gan i anerch oddiwrth
lles / amherawdyr rhyvain / i roi
llythyr yn i law ef ar geiriav
hyn ynthaw / lles amherawdyr
rhyvain / yn anvon anerch at
arthur vrenin y brytaniaid / megis
ir haeddodd / kans rhyvedd yw
geni vi dy greylonder di
ath ynvydrwydd / o anian ffolder
kans ynvyd i soraist di vy vi
amherawdyr rhyvain / a rhy hwyr
i rwyti yn gwneythyr Iawn I
ryvain / ai brenhinoedd / lle i mae
yr holl vyd yn

[td. 120v]
ddarostwngedig i ryvain /
ond tydi a thithav sy yn attal y
dyrnged / yr hon syddyledys i ryvain
 i chael o ynys brydain / yr hon i by Ilkassar
yn i chael / ac amheraodrion eraill
wedi hyny / kans yr holl ynyssoedd sydd
dan ryvain / ond ynys prydain / ac
eraill / a ddarostyngaisti iti dy hyn
a dwyn braint gwyr rhyvain oddiarnynt
/ ac am hyny senedd
rhyvain / a varnodd iti vod yn rhyvain
erbyn Awst nesaf / ac oni ddoi di yno
y dydd hwnw / gwybydd di i doyn
hwy ith ovyn di / hyd dy gartrav /
am i sorhad hwynt / val i barno y
kleddav rhyngoti a hwynt / a ffan
wyby arthur ystyr y llythur / ef
aeth yn i gyngor / am daly atteb i
wyr rhyvain / a chattwr Iarll kerniw
yn gyntaf i dywad / val hyn / Arglwydd
vrenin heb ef / mae arnafi ofyn i
lesgedd / a diogi / gael gorvod arnomi
y brytaniaid / gan hvd i byomi yn
segyr / gwedi ymroi i wleddav / ac
ymddiddan gwragedd er ys pymp
mlynedd / a hyny a dduc yn
dewrder ni an ffyniant

[td. 121r]
ac ny ni a ddylem ddiolch i wyr
RHyvain / am yn kyffro ni / ar hyn o
amser / ac yna i dywad Arthur
ha wyr da / vynghyd varchogion /
chwi a royssoch imi hyd yn hyn gynghorav
da / ar awrhon / i mae yn rhaid
imi wrthynt / ac am hyny / meddyliwn
bawb gyngor da ir ynys / ac o bydd da
/r/ kynghorav / ni a orvyddwn / ar wyr
rhyvain / Sef er kael o honynt hwy
gam dyrnged or ynys honn / er dyvod
ai lluoedd iw ymddiffin hi / rac estron
genedl / ar awr honn / ni ddylant i
ni ddim / ac i maent hwy yn i holi
ini / beth anledys {~ annyledus } / ac am hyny /
ninav a holwn yddynt hwythav beth
dledys / ar kadarnaf o honom / kymered
gan y llall / kans yn rhieni ni a
orvy arnynt hwy / nid amgen / Beli
a Bran / meibion dyfnwal moel myd /
o herwydd hwynt a ddygyssant vgain o
voneddigion RHyvain / yn wystlon
ganthynt i ynys Prydain / am
dyrnged / a nerth / ac wedi hyny i by
Kystenin / ac Elen / ac wedi hyny
maxen weledig / ac Elen

[td. 121v]
dyledogion ynys brydain / ar hain
a oresgennodd hyd yn RHyvain /
a rhyvain oll / ac a vyant amherodron
yno / bob vn yn ol i gilidd / ac
or achos hyny / ni attebwn ddim
yddynt hwy / ond holwn ni y dyled
yddynt hwy / ac yna i dowad howel
ymber llydaw / rhyngofi a dyw / pa
[dwede]mi bawb ar neyldy / ni bydde gystal
ac i dowad yr amherawdyr Arthur /
ac am hyny / Arglwydd heb ef / awn
i Imddiffin ynys Brydain i dyrnas
rhyvain / a ddechreyodd holi peth
anledys i ni / a fferthynol i ti holi
pethav dledys yddynt hwy / kans
Sibli ddoeth a ddraganodd / i byddai
dri amherawdyr or brytaniaid
yn rhyvain / Sef ni by ond dav hyd
yn hyn / a thithav a vydd y trydydd
ac am hyny / bryssia di ir hynt
honno / o herwydd kyttyn yw dy
wyr a thi / a mi a roddaf i ti o
gymorth / ddengmil o varchogion
arvog / ac a ddowad Aron ap
Kynvarch / rhovi a

[td. 122r]
dyw arglwydd heb ef / ni vedra vi
draythy vaint yw vy lliwenydd i / am
yr amadrodd a ddwedaist am ryvain
ac am hyny hyvryd yw geni vi
gymryd dyrnodav / gan wyr rhyvain
am yr hai a roddwn inav yddynt
hwythav / er dial yn teidiav / an
hen rhieni arnynt / ac er kodi dy vraint
dithav arglwydd vrenin / A mi a
roddaf i ti i vyned yno / ddavddeg mil
o varchogion arvoc a phetid hevyd
a ffan ddarvy i bawb / dervyny i
ymadrodd / ar maint / a roddai bawb
iddo ef o wyr arvoc i vyned i ryvain
arthur a ddiolches i bawb o naddynt
ar neillty / ac i kyvrivwyd i Arthur
y rhyvedi a roisid iddaw / a thrigain
mil o varchogion arvog provedig
oeddent heb law a roddes howel
iddaw / o lydaw / ac a gavas ef
or chwech ynys eraill / o betyd /
chwechigen mil / Sef oedd henway
yr ynyssoedd hyny / Iwerddon / ynys
yr ia scotland / orck llychlyn
a denmarc / ac o ffrainc 

[td. 122v]
Bedwar vgain mil o varchogion arvog /
a chan y davddeg gogyvwrdd a chida
Geraint garwys or ysbaen / i daeth mil
a dav kant o varchogion arvoc / ac
velly i kad oll o varchogion arvog
ddav kant / a davddeg mil / a ffedwar
vgain mil / ac ni wyddiad neb y rhif
ar y petit / ac velly gwedi gweled o
arthur ywyllys pawb tyac atto / roddi
kennad yddynt oll / i vyned adref a
wnaeth ef / i ymbratoi {~ ymbaratoi } erbyn awst
nessa at hyny / ac ef a vanegawdd
hyny i genadav gwyr rhyvain / oedd
yno yn aros atteb / ac na thalai ef
vn dyrnged yddynt / ac i raeth y
kenadav ymaith / parth [a] rhyvain / wedi
yddynt gael rhoddion mawr / a thlyssav
a rhyddhav / oddiwrth pob trayl / a
thaledigaethion / a chattwr / twysog
kerniw aeth gida hwynt / wrth
orchymyn Arthur / oni ddaethant
ir borthva / a elwir heddiw
Sandwych / kans yno i kymersant
i llongav / a ffen glyby lles
amherawdyr rhyvain hyny / ir
aeth ef yn i gyngor / ef a Senydd
rhyvain / Sef oedd yn i

[td. 123r]
gyngor anvon at vrenhinoedd y dwyrain
i erchi nerth ganthynt yn erbyn arthur
a chida hyny / twyssogion Ieyrll
Barwniaid / ac llawer o wyr da eraill
a oedd ddarostwngedig i ryvain / ac
o Senydd rryvain / i daeth at yr
amherawdyr / meiric or koed / ac eraill
o Seneddwyr rhyvain / Sef oedd yryvedi
yr aniver a gas lles gan i wyr hynny
oll / deigain a ffedwar kant o viloedd
/ ac wedi darvod yddynt / liniaythy
pob peth erbyn awst / yna i kodyssant
tyac ynys Brydain / a ffan glyby
Arthur hyny / kynyll i lu a oric
ynte / a gorchymyn i vedrod / nai vab
i chwaer / liwio a llyvodraythy yr
ynys yn dda / a gwenhwyvar yn ddidwyll
/ oni ddelai ef adref / ac wedi
hyny / i kyrchodd Arthur borthva Southamton
/ a ffan gavas vnion wynt / hwiliaw
tya ffrainc / ac wedi i vyned ef i
ganol y weilgi / ef a syrthiodd kysgy
ar arthur / am dalam or nos / ac yna
i gwelai ef vreiddwyd / nid amgen /
Arthur a welai yn hedeg / o
ddiwrth y deav / gawr mawr / a garw
lais gantho / ac yn disgin ar vordor
ffrainc / ac a welai / ddraic yn dyvod
or gorllewin / a goleydair {~ goleuder } i llyygaid

[td. 123v]
yn goleyo /r/ mor / ac ef a welai y
ddraig ar kawr yn ymgyrchy / ac
ymladd mawr rhyngthynt / ac wedi
ymladd / yn hir o amser / ef a welai y
ddraig / yn bwrw tan ar y kawr / oni
losges ef / yn vlw oll / ac ar hyny
i deffroes ef / a rhyvedd a vy gantho
a vreyddwyd / ac i manegodd ir
kymydeithon / i weledigaeth / ai
ddeongl a wnaythant val hyn / tydi
arglwydd / amleddi a rhyw anghynvil
o gawr / ac ai gorvyddi ef / kans ty
di / arglwydd ywr ddraig / ac ni
kredodd Arthur ddim o hyny / namyn
tybiaid / mai rhyngtho ef / ar amherawdyr
rhyvain / vyddai hyny / ac
erbyn dydd dranoeth / i ddoedd Arthur
ai lynges / ymhorth Barilio yn
Normandi / ac yno aros a wnaeth
ef gwbwl oi wyr / or ynyssoedd
eraill / addowsai borth iddaw / ac
val i roeddent velly / nychaf genadav
yn dyvod atynt / ac yn manegi
i Arthur / ddyvod kawr mawr o
ddiwrth ysbaen / a dwyn Elen i
drais nith howel ymber llydaw
o ddigan y gwarcheidwad

[td. 124r]
a myned i ben mynydd a hi a marchogion
y wlad ai hymlidiodd / ac ni thyciodd
yddynt ymladd ar anghynvil hwnw /
kans ni vmiv vn araf arno / ac
velly pan vy nos i daeth Arthur
Syr bedwyr / a Syr kai hir ap kynar
gidac ef wrth gyvrwyddyd gwr or
wlad hono / yn agos ir mynydd / lle ir
oedd y kawr / ac yna i gwelynt hwy
ddav dan / yn gyvagos at i gilidd
ar ben mynydd mawr / ac a ddanvones
Arthur bedwyr i edrych pa vn or
ddav le ir oedd y kawr / ac a aeth
ef ir mynyd lle i roedd y naill
dan / ac yno i klowai ef wreigiawl
gwynvan / ac yno ef a welai hen
wraic yn eistedd wrth y tan / a
bedd newydd gar i llaw / a
hithav yn hiravthy ywch ben y bedd / a
ffan weles hi Bedwyr / i dowad hi
wrtho o tydi ddirieitia or dynion / beth
a wneidi yma / ef ath leddir di yr
awrhon / o angav tervynedig / kans
yr anghenvil melldigedig / a dduc
nith howel yma / ai lladdodd hi / yn
keisio kydio a hi / ac am vymod
Inav yn vamaeth iddi i duc

[td. 124v]
vinav yma / gan ddangos bedd Elen iddo
ac om tyb i ef a ddaw yma etto
ac am lladd inav / ac ath ladd
dithav hevyd / o chaiff ef dy weled / ac
ar hyny i daeth bedwyr at Arthur
a manegi a wnaeth iddaw / gwbwl ac
a welsai / a drwg vy gan Arthur
hyny o ddamwain / am Elen / ac
yna i daeth Arthur ar vrys yno
ac erchi yw varchogion aros yn
llonydd / oni welent yn Ing arno
ef / ac i kanvy Arthur y kawr
wrth y tan arall / yn pobi moch
gwlldion / ac yn i bwytta yn lled
amrwd / ac yna pan weles ef
Arthur yn dyvod / kymryd ffon
haiarn yn i law a wnaeth
y kawr / yr hon oedd anveidrawl
o vaint / ac a hono taro Arthur
ar i darian / oni glowid i swn
ymhell / ac yna llidio yn vawr
a oric Arthur

[td. 125r]
tharo /r/ kawr ar i dalken / oni
lithrodd y gwaed o amgylch i lygaid
ef / ac yno i llidiodd y kawr / a
khyrchy ar ycha kleddav Arthur
val i kyrchai y baedd koedawl
yr heliwr / ac ymavel mewn
Arthur / ai dyny oni syrthodd
ef ar dal i liniav / ac yna i
troes arthur yn llidiawc a
tharo /r/ kawr / a chledvwlch
hyd yr ymynnydd / ac yna roi
garm a wnaeth y kawr / a syrtho
i lawr val derwen / a hyrddai
wynt mawr / ac yna i khwarddodd
Arthur / gan erchi i bedwyr
Dori pen y kawr / ai ddwyn
gantho i ddangos rhyveddod ir
llu / ac yna i dowad Arthur
na chyrvyssai ac ef erioed anghenvil
mor gadarn a hwnw /
namyn bytta kawr or Ryrry
o vewn gwynedd /

[td. 125v]
hwnw a wnaythodd iddaw wisg o
grwyn barvay brenhinoedd / a
thwyssogion / ac a ddanvonyssai
genadav at arthur / dan erchi
iddaw ef vlingo kroen i varf ai danvon
iddaw ef / i orffen i bilis / ac
ef ai roddai yn ychaf ar i bilis / er
parch i arthur / ac onis roddai
erchi iddaw ddyvod yn ddianod i
ymladd ac ef / gan ddwedyd y
kryva o honom i yr amser hwnw
kymred groen barf y llall / ai
bilis hevyd / ac ymgyvarvod a
wnaythant ar vwlch y groes / rwng
mowddwy a ffenllyn / yn yr hwn
le ir ymladdyssant yn grevlon
gan dyny Barvav i gilidd / ac
yn y diwedd i lladdodd Arthur
bytta gawr ac er hyny hyd heddiw
er kovedigaeth am hyny / i
gelwir y lle hwnw rhiw /r/
Barvay / ac yn ymyl yno
dan y rriw honno i mae bedd
Bytta gawr iw weled
heddiw ar ymgyvarvod hwnw

[td. 126r]
a vyssai dalm o amser kyn lladdiad
yr anghenvil vchod / am Elen nith
howel / ar howel hwnw a barodd
gwneythyr ylysendy {~ elusendy } ywch benn
bedd Elen ar y mynydd hwnw /
ac wedi manegi i Arthur vod
lles amherawdyr rhyvain / wedi
pobilliaw or ty arall ir avon /
ac yna anvon kenadav a oric Arthur
at yr amherawdr / ac erchi iddaw
adaw ffrainc ai thervynav yn llonydd
ne roi kad ar vaes i Arthur
dranoeth / ac onide ni chadwai gyfraith
arvav ac ef / Sef oedd y
kenadav / Gwalchmai / Bosso Iarll
rhydychen / Geraint Gaerwys or
ysbaen a bedwyr bentrilliad a
llawen vy gan lu Arthur vyned
Gwalchmai yno / dan dybied i
kymhellai ef hwynt i frwydro / ac
wedi manegi i les ddyvod kenadav
oddiwrth arthur / ac ystyried o
honaw i madrodd hwynt / yr amherawdr
a ddyvod / mae Iownach oedd i
Arthur liwiaw ynys Prydain
na myned ymaith ac yna i

[td. 126v]
dowad Gaynus nai yr Amherawdr
a ddyvod hwy
o lawer yw ych tavodav chwi /r/
brytaniaid nach kleddyddav chwi
Sef a oric Gwalchmai / yn chwimwth
tyny i gleddav / a lladd
Gaynus gar bron yr amherawdr
ac yn esgid myned ar i mirch ill
pedwar a wnaythant / a gwyr
rhyvain yn i hymlid / i geisio dial
y gwr arnynt / Sef geraint oedd
olaf / ac yn vlayna or ymlidwyr ir
oedd Marcinicus / i ddial
y gwr / a Bosso Iarll a droes atto
ef / ac a drawodd Marcinicus ar
i benn ai gleddav / oni holldodd hyd
i ddwyvron / gan erchi iddaw vanegi
iw gydgymydeithion yn yffern
vod yn hwy kleddyddav y brytaniaid
nai tavodav / ac o gyngor gwalchmai
/ aros yn gytyn a wnaythant
yr ymlidwyr / a lladd pawb i wr
or rhai braynaf o honynt / ac val i
ddoeddent velly yn gyvagos i

[td. 127r]
goed nychaf / chwech mil or brytaniaid
yn rhoi kri ar y rhyvainwyr / ac ai
lladdyssant yn greylon / a dala eraill
a wnaythant / ac yn y diwedd i kymell
i ffo / a ffan glyby pentraink /
Seneddwr o ryvain hyny / i doeth yntav
a dengmil o wyr Ryvain / yn borth
ir rhyvainwyr / ac ar y rhythyr
kyntaf / gyrry ffo ar y brytaniaid / ai
hymlid ir koed i byassent or blaen /
ac yna i llas llawer o bobty / ac
ar hyny Edyrn ap nydd / a ffymp
mil o wyr arvog a ddaeth yn borth
ir brytaniaid a kynal i klod ai
syberwyd a wnaythant a gwrthneby
y rhyvainwyr a wnaythant / a
pentraink.. Seneddwr / yn anog i
wyr i gyrchy yn grevlon / a ffan weles
Bosso Iarll rhydychen hyny / galw
a oric anivair / a myned ar i kyvair a
galw Gwalchmai atto / a dwedyd
wrtho / ar y rhan waytha / ir ym i / a
rac ofn kael ohonom i gerydd gan y
brenin / moyswch i ni gid geisio gorvod ar
Bentraink / trwy i ladd / ney i ddala
ac ar vrys i daethant trwy vyddinoedd
gwyr rhyvain / a thyny

[td. 127v]
Pentraink oddiar i varch / ai rwymo
yn sickir / ac yno i by vrwydyr galed
o bobty / ac yn y diwedd i gorvy /r/
brytaniaid arnynt / gan ddwyn
pentraink ganthynt / yw byddin
i hvn / ac o newydd myned i ymladd
a gwyr rhyvain / ac yn y diwedd i
gyrry i ffo / ar rhai ni bv wiw i
dala / i lladd ai hysbeilio / ac velly
i daeth y brytaniaid ar karcharorion
ganthynt / hyd y lle / i
roedd arthur / a manegi iddaw
gwbwl or damwain / a llawen vy
gan Arthur mor rwydd viassai
ragddynt yn i absen / ef / ac yno i
gorchmynodd Arthur i Bedwyr Ben
trilliaid / twyssog Normandi / Syr
lamcelot du lac Kattwr Iarll
kerniw / Borel Twysog / ac eraill
hebrwng y karcharorion hyny i
baris / ac yna pan glowes gwyr
RHyvain hyny / deffol trigain mil
o wyr arvoc / ai hanvon ar hyd
nos i ragot y

[td. 128r]
karcharorion ac yw rhyddhav ac o vlaen
yr aniver hyny Seneddwr ryvain
a elwid Qintus / Evander Brenin
Siria / ac Sertornus o bilia / ac velly
aros a wnaythant mewn lle dirgel a
thranoeth i daeth gwyr Arthur ar
karcharorion hyny hyd y pant
koedawc / lle i roedd y rhyvainwyr
yn aros / a chodi a oric or ryvainwyr
yddynt ai gwasgary yn ddrwc / sef
a oric y brytaniaid / a rhanyssant yn
ddwy ran / nid amgen Bedwyr a
Richard o baldwn / i gadwr karcharorion
/ ac o vlaen y vyddin i roedd / kattwr
Iarll kerniw / Syr lanncelot a
Borel dwysog yn ymladd / ac yn llidioc
y rhyvainwyr a gyrchodd y brytaniaid
ac nid oedd ohonynt ywch ben dengmil
ac yna i daeth Gwidiart Twysog
poytyers / a thair mil yr borth ir
brytaniaid / ac yna dial i twyll
arnynt a wnaythant / ac yna i
llas Borel Dwysog / kans

[td. 128v]
Evander Brenin Siria / ai brathodd
ef / a gwaiw oni vy ef varw / a
ffedwar o varchogion da eraill a
las yno / o wyr arthur nid
amgen / hirlas o Eiliawn meiric
 ap kattwr Iarll kerniw
halidys o dingol / a khai ap Ithel
ac er kolli hyny ni adodd y
brytaniaid vn or karcharorion i
ddianc / Namyn gyrry ffo ar y
rhyvainwyr / ac ar y ffo hwnw
i llas Evander ychod / a viltanus
Seneddwr o ryvain / ac wedi y
gorvod hwynt / i doeth y
brytaniaid ar karcharorion
i baris / gida rhai a ddaliwyd
hevyd y dydd hwnw / ac oddyno yn
llawen i daethant adref at
Arthur / a manegi iddaw ef i
damwain / ac yna i kymerth
lles / yr amherawdyr dristwch
mawr yndo i hvn / ddryced a
vysai i ddamwain ef / a myned
yn i gyngor a oric i wybod [

[td. LLst 129, 44v]
pw vn a wnai,
ai myned i geissiaw nerth iddaw adref ai peidiaw. Yna i cafas
yn i gyngor fyned i'r lle a elwir Licris, ag yno
i buant y nos honno. A ffan glybu Arthur hynu, myned
a wnaeth hud y lle a elwyd y Glyn Ancessia, canys yno
y doe'r emerawdr dranoeth. Ag yno ir arhoes
Arthur hwynt, a rhoi i farchogion o'r naill tu a Morydd,
iarll Caerloiw, o'r blaen. A beddino i lu a wnaeth yn wyth

[td. LLst 129, 45r]
byddin, ag ir oedd bum cant a chwe mil o wyr ymladd
profadwy ymhob byddin. Ag yna, wedi i parattoi hwynt
yn gymhedrol, a'i dysgu a wnaeth Arthur i gyrchu
ag i aros cyfle. Ag ymlaen pob byddin ir oedd dau
farchog clodfawr, profadwy. Ag o flaen y kyntaf ir
oedd Aron ap Kynfarch, brenin yr Alban, [a] CHattwr, iarll
Cerniw, a'r fyddin honno oedd o'r tu deau. Ag o'r tu arall ir
oedd Rosso, iarll RHydychen, a Geraint Caerwys o'r Ysbaen.
Ag o flaen y trydydd fyddin ir oedd Achel, brenin Denmark.
Ag o flaen y pedwerydd fyddin ir oedd Howel Ymber LLydaw
a Gwalchmai ap Gwyar. Ag yn ol y pedair byddin hynu
ir oedd pedair eraill a dau farchog o reolwyr ar bob vn
ohonynt. Ymlaen y kyntaf ir oedd Cai Hir ap Cynyr
marchog a Bedwyr iarll, ymlaen yr ail ir oedd Holidnys
twysog Rydain, a Gwidiart, twysog Poytyers, ymlaen
y trydydd Owain o Gaerllion a Gwinwas o Gaer Gaint,
ag ymlaen y bedwerydd ir oedd Irien o Gaer Vaddon a
Gwrsalen o Gaerdor, a elwir heddiw Dorchester. Ag yn ol
hynu ir oedd Arthur a lleng o wyrda gidag ef, ag o'i
flaen ir oedd delw a draig euraid yn arwydd noddfa
i bawb o'r brathedig. A rhyfedi Arthur i hun oedd chwech
o wyr, chwe chant a chwe mil. Ag yna i pregethodd ]

[td. 129r]
arthur yw wyr val hyn / ha wyr
da heb ef / hysbys yw / may och nerth
chwi ach kyngor i kavas ynys
Prydain vod yn benna ar ddeg tyrnas
arhigain / ac etto trwy ych
nerth chwi ni a orvyddwn ar wyr
RHyvain / ac a ddialwn arnynt
geisio ein kaethiwo ni am ein ryddid
/ koffewch yr awr hon / am eich
segyryd ers talm o amser / trwy
ymddiddan a gwragedd / a choffewch
i ennynny yn eych glewder ach
milwriaeth / a byddwn ni gyttyn i
gynyny gwyr rhyvain megis
anveiliaid / kans ni thebygynt hwy
i rroem i gad ar vaes yddynt
ac os chwchwi / wyr da / a wnaf 
vynghyngor / mi ach anrhydeddaf chwithav
wrth eych bodd o bob da a thiroedd
/ a vytho yn vy meddiant i / a ffawb
onaddynt oedd yn wllyssiawl / i wneythyr
kyngor arthur / a ffan glyby
yr amherawdyr / vod Arthur yn kynghori
i wyr / Sef a oric ynte / pregethy
yw lu / a manegi yddynt
i dylai /r/ holl vyd vod yn

[td. 129v]
ostyngedic ney yn yfydd i ryvain
a choffewch mai eych teidiav chwi
a gedwis ryvain yn benna lle or
byd / o ddewrder milwriaeth a ffyniant
/ na wrthodwch chwithav
angav / er kadw braint rhyvain /
ac ymleddwch yn gadarn / megis
i gallom ni ovyn tyrnged o ynysoedd
eraill / O wyr da koffewch / na
ddoythom ni yma er ffo / namyn ymladd
yn gyttyn / an gelynion / a
chyd ac i bont hwy glewion ar y
dechrav / Safwn i ynghyd yn
ddewrwych / ac velly i gorvyddwn
ni arnynt / a ffan ddarvy iddaw
yr ymadrodd hyny / ef a vyddinodd
i lu yn ddavddeg byddin /
ac ymlaen pob byddin / lleng o
varchogion arvoc / a dav varchog
yrddol glodfawr yn ryolwyr /
ymlaen y gyntaf ir oedd flaidd
ac aliffantus Brenin yr ysbaen /
ymlaen yr ail vyddin ir oedd /
Irtagus Brenin parcia /

[td. 130r]
a morffilipus Seneddwr o ryvain / ac
ymlaen y drydydd vyddin ir oedd
Boctus Brenin medveddwr a
Seneddwr arall o ryvain / ac
ymlaen y bedwerydd vyddin ir oedd
Borex Brenin Bilia / a kampus
mibernus o ryvain / ac yn ol y
pedair hyny ir oedd pedair eraill
ymlaen y gyntaf i roedd Serus
brenin y twr / a ffentrassus Brenin
yr aipht / ymlaen yr ail ir oedd
ddav Seneddwr o ryvain / ymlaen
y drydydd ir oedd / Politus Brenin
affrica / a thwysog arall / ymlaen y
Bedwerydd / ir oedd Tenitus Twysog
Sirinia / a Seneddwr arall / ac yn
ol yr hain ir oedd pedair byddin
eraill / ymlaen y gyntaf ir oedd
Penitus Seneddwr o Ryvain / ac ymlaen
yr ail ir oedd Siprus Twysog
ac ar y drydydd vyddin ir oedd Siprus
Twysog arall / ac ar y drydydd
vyddin i roedd meiric or coed / o
vlaen y bedwerydd vyddin

[td. 130v]
ir oedd Rain Seneddwr o Ryvain / ac
yn ol hyny / ir oedd yr ymherawdyr
yn dysgy i wyr lle i gwelai
reitiaf ac ynghanol y vyddin
i peris ef roi / Eryr o Aur / mewn
ystondardd / yn arwydd ir neb a bai
berigl arno / ymgyrchy a oric / ac
yn gyntaf / i kyvarvy byddin
Brenin yr ysgaen / a byddin / Aron
ap kynvarch / a khattwr Iarll
Kerniw / a dechrav / ymladd yn
grevlon a wnaythant / ac yno
geraint Gaerwys a Bosso Iarll
rhydychen / ai byddin hwyntav yn
tylly byddin gwry rhyvain / ac
ymffystio yn grevlon a wnaythant
blith drafflith / oni glowid i
twrf yn cyffroi /r/ ddaiar / gan
drwst Saledav y milwyr / yn
ffystio /r/ llawr / ac yna i llas llawer
o bobty / val ir oedd vlin i drythv
ac yna i brathodd Boctus Brenin
Medveddwr / kai hir ap kynar
varvoc yn i Anghevawl
oni vy ef varw / ac er

[td. 131r]
hyny y vyddin a ddyc i gorff ef
oni garvyant a byddin brenin bilia
a hono ai gwasgarodd hwynt / ac
er hynny y brytaniaid
a ddygassai i gorff ef hyd
y lle i ddoedd y ddraic auraid / Sef
a oric hirlas nai Bedwyr bentrilliaid
pan weles kai hir / gwedi
ladd / kymryd gidac ef drychant
marchog arvoc grymys provedic / ac
megis baedd koedawl ymysg
llawer o gwn / rhythraw yn i mysg
ac ymladd oni gavas ef gwrdd a
Boctus vchod / ai dyny gidac ef
ar gefn i varch hyd yn ymyl
korff kai hir / ac yna i drylliwyd
ef yn ddrylliav man / ac yna i daeth
hirlas at i vyddin i hvn / ai hanoc
i ymladd / ac yno i kolled llawer o
bobty ac i llas or ryvainwyr
aliffantus Brenin yr ysbaen / ac milinus
Seneddwr o ryvain / ac i llas
o wyr arthur holdnys twysog
Rydain / a Leodegar o vlwyn
a thri thwysog o ynys

[td. 131v]
Prydain / nid amgen gwnwas o gaer
gaint / wallon or mwithig / ac yrien
o gaer vaddon / ac yno gwahaodd
blaena or brytaniaid / ai hencil hyd
at howel ymber llydaw / a
gwalchmai / ac yna ymgryvhav /
a oric / ac yn wychr kyrchy i gelynion
o newydd / ar neb a gyffyrddai a
Gwalchmai / ac vn dyrnod i lladdai
ac velly ni orffwysodd gwalchmai
oni ddaeth ef i vyddin yr amherawdr
ac yna i llas kynvarch twyssog
 Teygr / a dwy vil gidac ef
ac yna hevyd i llas trowyr da
eraill / nid oedd waeth i gwrhydri
na thwysogion / Sef a wnaeth howel
a gwalchmai ymgadw ynghyd a
lladd a gyffyrvai a hwynt / ac or
diwedd i kavas gwalchmai yr
hwn oedd ef yn i ddamyno / nid
amgen / nad kwrdd a lles amherawdr
rhyvain / ac nid oedd dim
well gan yr amherawdr nac
ymgaffel a

[td. 132r]
Gwalchmai a newidiaw dyrn
ac yna i daeth aniveiri o wyr rhyvain
am benn howel a gwalchmai
oni vy raid yddynt ffo hyd at
arthur ai vyddin / a ffan weles
arthur hyny / llidio yn vawr
a rhythro i wyr rhyvain / ai
kymyny ai gledfwlch / a dwedyd
yn ychel wrth i wyr nac oediwch
nac oediwch wyr da / ddial
kamav yn teidiav ar y gwyr
hyn / rhowch yddynt ddyrnodav
llidioc / a gelwch ych ffyniant
attoch / val i gwnaythoch erioed
ac ni byddwn ni wrthynt / ac o
vlaen i wyr kyrchy i elynion
a wnaeth Arthur / val llew
krevlon / ar sawl a gyffyrvai ac
ef / ar vn dyrnod i lladdai / ac
am hyny i ffoes pawb rhagddo
val i ffoe y devaid rhac y llew newnawc
kans ni thyciav i neb
arvay rhac i ddyrnodav ef / ac yna
i kyvarvy Arthur / a Sertoruus
Brenin bilia

[td. 132v]
a ffeltesus Brenin Bettania / ac ef
a laddodd y ddav hyny / ar ddav
ddyrnod / ac yna pan weles pawb
arthur yn digoni / Enyny a wnaythant
hwyntav / i ymladd o hyny
allan / trwy ddysg i harglwydd vrenin
ac yna gwyr rhyvain yn anog i
gwyr hwyntav / ac ni ellid rhivedi ar
a las o bobty / ac yna i daeth morydd
Iarll caer loiw / a lleng o wyr da
gantho / ac o newydd kymyny gwyr
rhyvain / ac yna i daeth vn or brytaniaid
/ ac a vrathodd / les yr amherawdr
/ oni vy ef varw / ac ni
withis pwy ai gwnaeth / ac yna
kymell gwyr rhyvain i ffo yn wradwyddys
/ lle i llas or rhyvainwyr
ynghylch kant mil / ac yna
i llas Brenin yr aifft / a davnaw
Brenin eraill o amrevailion ynyssoedd
o barth yr amherawdr / a thrigain
o Seneddwyr Ryvain / a dala tri
onaddynt yn vyw / ac

[td. 133r]
yna i peris Arthur wahanv kyrff / i
wyr ef / o ddiwrth y rhyvainwyr / ai
kladdy yn anrhydeddys yn y mynachlogydd
nessaf ar Eglwisi / ac a
ddygbwyd korff Bedwyr Bentrilliaid
Twysog normandi / hyd y dinas a
wnaethoedd ef i hynan yno / a
khorff kai hir / a ddycbwyd / hyd y dinas
oedd iddo ef i hvn / o vewn angioy /
ac yno i kladdwyd ef / a holdnys
Twysog Rydain / a ddycbwyd i fflanndres
/ ac yna i kladdwyd ef / ac
yna i parodd Arthur amdoi korff
yr amherawdr / ar Brenhinoedd eraill
o Seneddwyr RHyvain / yn anrydeddys
/ mewn gweoedd o blwm / ac a roes
ef vaddeyant / ir tri Seneddwyr
byw ychod / ai rhyddhav hwynt / o
bob perigl a khaethiwed / dan ammod
yddynt hebrwng y kyrff ychod i ryvain
yw kladdy / a dywedyd wrth y penaithiaid
yno / ar vrys yn gorfforol gan
hysbyssy yddynt / mae honno oedd y dyrnged
a gaent hwy gantho ef / ac o
byddai hynny yn ry vychan / hwy
a gaent ymhwaneg or

[td. 133v]
kyffelib / pan ddelai ef yno / a gorchymyn
yddynt / na ddelent eilwaith i
ynys Prydain i geisio tyrnged /
ac wedi traythy y geiriav hyny
ymado a wnaeth y Seneddwyr ychod
ar kyrff ganthynt / nid amgen rhai
o naddynt ar gartweiniav / eraill
ar gerbydiaid / tya rhyvain / ac
ar gorff yr amherawdr ir oedd
arvay yr ymerodraeth / ac ar
bob vn or kyrff eraill / yr arvay
a oedd yn parthyny yddynt / pawb
yn i alwedigaeth / ac yn ol hyny
arthur aeth ai varchogion / ac ai
lu gantho i burgwyn / i ddarostwng
y wlad honno / ac yno i trigodd ef y
gaiaf hwnw / a dechrav y vlwyddyn
rhacwyneb / ir aeth Arthur drwy
wledydd Lorayn / Braband
fflanndres / almayn / Lombardi / oni
ddaethant at dinas oedd o vewn twsk
yr honn ddinas a wrthnebodd Arthur
ond or diwedd ymroi a wnaythant bawb
i Arthur / wedi lladd o

[td. 134r]
honynt / Syr fferant marchog yrddol
ac ynghylch vgain mil o wyr y gwledydd
hynny / ar amser hwnw wrth ymgyrchy
ai gilidd / i daliodd gwalchmai yno
Syr priamus / marchog or gwledydd hyny
ac wedi ddala ef / i damynodd ef ar
walchmai ddywedyd iddo ef i enw /
a ffa beth oedd ef ai marchog ai gwas
ac yna ir attebodd Gwalchmai ef
ac i dowad wrth priamus / mai gwas
Ivanc oedd ef o gegin y brenin arthur
O dydi / heb priamus / o dydiw bechgin
a choegwyr arthur / kyn wched a
thydi / mae /n/ rhaid yw varchogion
ef vod yn wrolwych / ar amser
hwnw hevyd i llas yno Syr
Gherrard / marchog or brytaniaid / a
llawer eraill / ac yna / Arthur a
ddanvones twyssog y dinas ychod o
wlad Twsk / yn garcharor i gastell
doral a elwir heddiw kastell
dovyr / ac wedi darvod i arthur
wneythyd ryolwyr / a dosparth [yn]
y gwledydd hynny /

[td. 134v]
myned a wnaeth ef tya rhyvain / a ffan
glyby pawb wroldeb Arthur / dowad
a wnaythant penaithiaid pob gwlad
or tyedd hynny Imroi i arthur
a myned tan dyrnged iddo ef / ac velly
I daeth holl Seneddwyr a ffenaithiaid
rhyvain Imroi i arthur / ac
velly i roedd Arthur yn myned
tros vynydd mynnav tya rhyvain /
ac ai elwir yn yr Estron Iaith
Alpes / i daeth at Arthur genadav
o ynys Prydain / a manegi iddo a wnavthant
/
ddarvod i vedrod / i nai vab i
chwaer wisgo koron y
brytaniaid / am i benn / a khymryd
Gwenhwyvar yn wraic iddo / ar i
wely / ar koweth oll / ar amser
hwnw i gorvy ar vedrod / ollwng
Selix i wahawdd y saysson o germania
/ I ddyvod i ynys I ynys
prydain / y maint mwiaf ac ellynt / yn
borth iddaw ef / gan addaw yddynt
Gimint ac a roesai wrtheyrn /

[td. 135r]
nid amgen nac o hwmber hwnt a swydd
kent hevyd / ac wrth y dymyniad
hwnw / I daeth saith o longav
gantho i ynys Prydain / yn llawn
o baganiaid arvog / ac erbyn i dyvod
velly o Germania / vo ddarvyssai i
vedrod gael vndeb y ffeichtiaid / yr
yscotiaid / ar gwiddil / a ffob rhyw
genedlaeth ac oedd gas ganthynt
arthur / oni gavas Medrod / gidac
ef / bedwar vgain mil o wyr ymladd
a dyvod a wnaeth medrod ar aniver
hyny gantho / hyd Doral / a elwir
heddiw dovyr / i geisio RHacot Arthur
ir tir / ac velly i daeth ar y tir
ac arthur ai lynges ar y mor / yn
ceisio dyvod i dir / a llawer a las
yna o bobty / ac yna i llas Aron ap
Kynvarch a Gwalchmai / a thrwy
lavyr mawr / a cholli aniveri o wyr
da / i daeth Arthur ir tir / ac yna
kymell a wnaeth ef vedrod i ffo / ac
yna i parodd Arthur gladdy aron
ap kynvarch / a gwalchmai yn anrydeddys
/ o vewn capel oedd o vewn kastell
doral / heddiw dovyr yn yr

[td. 135v]
hwn le i mae asgwrn penn gwalchmai
yw weled hyd heddiw / ac ol dyrnod
arno or hwn y by ef varw / ac yna
hevyd i peris Arthur gladdy / i
wyr eraill yn y manachlogydd / ar
eglwisi nessa ac yn lle Aron ap
kynvarch / i rhoes Arthur / yrien
ap kynvarch i vrawd ef / yn
vrenin Alban / a ffan wyby
wenwyvar hynny / myned a oric
hi / i gaer llion Arwysg / a chymryd
Abid mantell am deni gida
/r/ mynachessav eraill / yn eglwys
Giliws verthur / ac wedi /r/ ffo
hwnw / galw a wnaeth Medrod i
wyr atto / a myned i gaer wynt /
a chadarnhav / y dinas arnynt /
ac ar ben y trydydd dydd gwedi
hynny / ac wedi iddo gladdy i
wyr / i daeth Arthur / i gaer
wynt / ai lu gant / ac i daeth
medrod / ai lu / i maes or gaer
ac a roes gad ar vaes i Arthur
ac yna i by ymladd kreylon
ac i llas llawer o bobty /

[td. 136r]
ac yn y diwedd i ffoes medrod / ai lu
gantho / ac a aeth tya kherniw /
ac nid ymbwyllodd Arthur / i gladdy
i wyr / namyn / ymlid / medrod dwyllwr
/ ac yn drist am i ddianc ddwy
waith oddiarno / ac velly / ar avon
gamlan / ir arhoes medrod / Arthur /
Sef rhivedi llu Medrod / khechgwr
a khwechant / a thrigain mil / ac
am hynny / gwell a vy gantho / aros
Arthur / na ffo o le i gilidd / a byddino
i wyr a oric medrod / yn naw byddin
Sef rhivedi ymhob byddin / lleng o
wyr arvog / ac yna / ir addewis
medrod / yw wyr / os ef a orvyddai
wneythur i bodd oll / o dir a daiar
a da / ac yn i erbyn yntav / i byddinodd
arthur i wyr yntav / ac i dowad
wrthynt / ha wyr da / nid ymladd
y bobl / draw yn gytyn / kans pob
kasgal ysgymyn anghyvreithlon ynt
ac nid vn galonav / a khristnogion da
ffyddlon /

[td. 136v]
a minav hevyd y sydd / ar yr iawn /
a hwyntav ar y kam / ac velly gan
ddysgv i wyr / i kyrchodd / Arthur
i elynion / ac ymladd / ef ai lu
yn grevlon ac yn orthrwm /
val na welsid i kyffelib / or blaen
onid oedd rhai byw / yn myned oi
pwyll / gan gri a llef / yr rhai lled
veirw / ac yno / wedi treilio
llawer y dydd hwnw / i kyrchodd
Arthur y vyddin ir oedd medrod yndi /
ac ar vrys gwasgarv /r/ vydin
ai thylly / megis llew newnawc
ymlit eniveilied dof / ac ar y
rhythr hwnw / i lladdodd ef vedrod
a miloedd gidac ef / ac er i ladd
ef / brwydro a wnaythant / ac
ymladd y vrwydyr fwiaf ar a
vy erioed / ac yn y rhythyr
hwnw / i brathwyd arthur yn i
gavdawd / ac ni widdis pwy ai
brathodd / ac ni ddiengis or gad
hono / ond rivedi bychan /

[td. 137r]
henway twysogion medrod a las yno
nid amgen Eiaes Bryt a Bassynt
or saysson / ac or gwiddil kilamwri
Gilaffadric / Gilasgwrn / ac Ilarch
or werddon / y ffeichtiaid ar yscotiaid
oll / ac o barth arthur i llas
yno Ebras Brenin llychlyn /
achel Brenin Denmarck kattwr
leineing Iarll kerniw / a chaswallon
lawhir / arglwydd
Gwynedd / a llawer o viloedd gida
hynny / ar ymladd hynny oedd
ddyw llyn y drindod /
henway marchogion Arthur / a
ddiengis yn vyw or gad hono /
nid amgen dervel gadarn / wrth
i gryfder / kariadog vreichvras
o nerth i waiw / padarn beisrydd
wrth i bais / y vagddy hyll / rhac
i hacred / Sandde bryd angel
rhac i deced / ac o hyny hyd
heddiw i gelwir y gad hono y
gad gamlan / o achos i bod hi ar
avon gamlan / ac oddyno i daeth

[td. 137v]
Arthur i ynys avallach / ar ynys
hono y sydd yn gyvagos at vynachlog
glassenburie yw
venignaethy / a ffan wyby arthur
na doedd amddiffin iddo / ond marw /
anvon a wnaeth ef i gleddav gledvwlch
gidac vn oi varchogion / a gorchymyn
iddo / i vwrw / ir llyn dwfr / oedd yn
gyvagos at ynys avallach ychod
ac velly ir aeth y marchog tya /r/
llyn hwnw / a chan dybiaid i gallai
ef gadw /r/ kleddav iddo i hvn / i
gyddio a wnaeth ef mewn lle dirgel
a ffan ddaeth y marchog eilwaith
at Arthur / govyn a wnaeth ef ir
marchog a vwriyssai ef y kleddav ir
llyn / a ffa ryveddod a welsai / ar
marchog attebodd ac a ddowad / ddarvod
iddo vwrw kleddav ir llynn / ac na
welsai ef ddim ryveddod / ond yn
vnic tonnav or dwfr ar y llynn
nid yw hyny wir heb y Brenin
Arthur / ac or achos hynny does
... eilwaith ar vrys / a

[td. 138r]
gwna di vyngorchymyn / val ir wyti
yn ovalys am danaf / ac ar hyny
ir aeth y marchog hwnw
eilwaith at y kleddav ychod / ac a
welai ef mai pechod a cholled oedd
vwrw y kleddav hwnw ir llynn / ac
ai kyddiodd ef eilwaith / ac velly
i daeth ef eilwaith at arthur
gan ddwedyd i vod ef wrth y llynn
a gwneythyr o hono ef i orchymyn /
am y kleddav / ac Arthur a ovynodd
ir marchog pa beth a welsai ef / y
marchog attebodd ac a ddowod / na welsai
ef ddim yno / ond y dwfr yn kyffroi
yn donnav gwlldion / ar hynny i dowod
Arthur wrtho ef O tydi varchog
anffyddlon anghowir / dwy waith I
twyllaist vi / yngwrthwyneb vymddiried
i ti / lle ir oeddyt yn dy
gymryd ti / yn varchog anrhydeddys
ac am hyny / heb /r/ arthur wrth y
marchog / does ar vrys

[td. 138v]
dracheven / a bwrw /r/ kleddav hwnn
ir llyn / val i gorchmynais i ti / gan
ddwedyd ymhellach / os ef ni wnai
hynny / i lladdav ef y marchog / o chai
ef i weled eilwaith / ac yna / ir
aeth y marchog at y kleddav / ac
i kymerth ef y kleddav / ac ai taflodd
ymhell ac gallodd ir llynn / ac ar
hynny i doeth llaw a braych
allan or dwfr / ac a dderbynodd
y kleddav / ac velly troi y kleddav
deirgwaith ywchbenn y dwfr a
Syddo ir dwfr / ac wedi hyny i
daeth y marchog at Arthur /
ac a draythodd / val i gwelsai / ac
yno i dwedodd Arthur wrtho ef
fod hynny yn wir / ac yngwydd y
rhai a oeddent yno / yn bressenol
i gorchmynodd Arthur / goron y dyrnas
 i Gystenin ap kattwr i gar ef
ac a vy varw / wedi iddo ef dyrnassy
chwech blwyddyn arhigain
ac ai kladdwyd ef

[td. 139r]
o vewn mynachlog Glassenburi /
hevyd i mae o vewn pall Edward
Sant / o vewn mynachlog
Westmestr / Sel y Brenin Arthur
yn i khadw / ac yn ysgrivenedic
oi hamgylch y geiriav hynn /
patritius Arthurus / Britanie
Gallie / Germanie / Dacie
Imperator / yr hwn Sel oedd wedi
i gwneythyd / ynghyd / o vlaen
i Arthur ladd lles amherawdr
ryvain / enwav rhai o varchogion
Arthur / ac or vort gronn / nid amgen
/ tri o varchogion aur Davodiawc
/ Gwalchmai ap llew / drydwas
ap dryffin / aliwlod ap
Madoc ap ythur / ac nid oedd vn
Brenin na thwyssawg ar ir elai
yr hain attynt / nas gwrandawent
a ffa neges bynac a geisient ni
ffallai neb yddynt / a thri o varchogion
 Gwyry  / nid amgen Bwrdd
ap Bwrdd / Predyr ap Evroc

[td. 139v]
Iarll / a Galahad / ap Syr Lanncelot
du lac / a ffa le bynac ir elai /r/ heini
ni allai na chawr / na milwr i haros
hwynt / er kadarned a vai / a thri
khad varchog oedd yno / kattwr Iarll
kerniw / lanncelot du lac / ac
Owain ap yrien Reged / yr hain
ni khilient / ac nid mogelynt /
nac er gwaiw / Saeth / na chledde
mewn brwydr / ar dydd i kai
Arthur i gweled hwynt / ni khai
ef ddirmig / na chwilidd /
ac am hyny i gelwid hwynt /
kad varchogion / a thri lledrithiog
varchogion oedd yno / Meny ap
Tegwared / Trystan ap talwch
a chai hir ap kynar varvog
kans ymrithio a wnaent / drwy
ddierth Gelvyddydon / yn y ffyrf i
mynent pan vai galed arnynt
ac am hynny / anodd oedd i neb i gorvod
rwng i kryfder / i dewrder / i hvd
ai lledrith / Tri brenhinawl

[td. 140r]
varchogion oedd yno / nassiwn a elwir yn
yr estron iaith / achel Brenin Denmarck
howel mymber llydaw / a medrod ap
llew ap kynvarch / kans nid oedd na
Brenin nac amherawdyr a ballai
yddynt oherwydd i tegced ai doethed
pan ddeleynt mewn heddwch / na
milwr na ryssw allai i haros pan
ddelynt i ryvel / ac am hynny i
gelwid hwynt yn varchogion Brenhinawl
/ a thri kyviawn varchogion
oedd yno / Blas Iarll llychlyn
kattwr ap gwrlliw / a phedrod
baladrddellt / kyneddvay yr hain /
oedd pwy bynac a wnelai gam ar
gwan / hwynt a maylent yn i gweryl
ar y kyviawnder / ac er gwched vai
hwynt ai lladdent / ne beri ir gwan
i gyviownder kans ymroi a wnaethent
i gadw kyviownder / ar gwan
hwy ai helpynt ymhob kyvraith / Blas
yn y gyvraith vydol kattwr yn y
gyvraith eglwys / a phedrod ....

[td. 140v]
yn y gyvraith arvay / ac am hyny
i gelwid hwynt khyviawn varchawg
tri Gwrthnebys varchogion oedd yno /
Morvran ap Tegid Sandde bryd
angel / a glewlwyd gavelvawr / kans
Gwrthnebol oedd gan bawb
bally yddynt / nid amgen Morvran
gan i hagred / Glewlwyd gan i
vaint ai gryvder / ac am hyny i
gelwid hwynt gwrthnebis varchogion
/ Tri kynghoriaid varchogion
oedd yno / nid amgen Kynan ap
Kledvai Eiddyn / Aron ap
kynvarch Brenin yr alban / a
meiriawn ap llowarch hen / y
tri hyn oeddent kynghorwyr
Arthur / pa ryvel na bygwth a vai
arno / hwynt ai kynghorent / val na
chai neb y gore arno / ac am hynny /
i gorvy ef bob kenedleth trwy dri pheth
oedd yn i galon ef nid amgen gobaith
da / arvay kysegredig a rinwedd

[td. 141r]
i vilwyr / ac am hynny i roedd ef vrenin
ar ddeg tyrnas arhigain / ac yn
amherawdr yn rhyvain / hevyd yn ol
marvolaeth y Brenin arthur / llawer
oi varchogion ai vilwyr ef aethant
yn grevyddwyr / ac a rivir ymysg
aniver y Saint / ac a gysegrwyd / ac
a gysegrwyd llawer o eglwisi yn i
henw hwynt / nid amgen / llanddervel
o vewn penllyn yngwynedd / yn enw
dervel gadarn / llanpadarnvawr
llanpadarn odyn / llanpadarn drefegloys
/ yn enw padarn beisrydd
o vewn Sir abertivi yn y deav / ac
eraill o eglwisi / mewn manav eraill
nid amgen llan pedroc o vewn llynn
yngwynedd / a gysegrwyd yn enw
pedroc baladyrddellt

Tervyn
Gwnaethpwyd â / Made with Concordance