Llythyrau gan ymfudwyr Cymraeg o dde Meirionydd i'r Unol Daleithiau allan o NLW 2722E (1816–18)
Letters by Welsh settlers from south Merionethshire in the United States from NLW 2722E (1816–18)

Cynnwys
Contents

1. Llythyr oddiwrth Hugh a Catherine Thomas (Trenton, Oneida, NY) at eu merch a'u mab-yng-nghyfraith, Mr a Mrs J. W. Zachariah (Gwastad Coed, Dolgellau), 25 Medi 1816, NLW 2722E.
2. Llythyr oddiwrth David Jones (David Shone Harry) (saer o Albany, NY, gynt o Lwyngwril, Meirionydd) at ei wraig, 14 Hydref 1817, NLW 2722E.
3. Llythyr oddiwrth John Richards (o Johnsburg, Warren County, NY, gynt o Lanuwchllyn, Meirionydd), 3 Tachwedd 1817, NLW 2722E.
4. Llythyr oddiwrth William Thomas (o Utica, NY, gynt o Ryd-y-Main, Llanfachraeth, Meirionydd) at ei deulu, 17 Awst 1818, NLW 2722E.
5. Llythyr oddiwrth David Richard at ei frawd, 11 Rhagfyr 1818, NLW 2722E.

1. Llythyr oddiwrth Hugh a Catherine Thomas (Trenton, Oneida, NY) at eu merch a'u mab-yng-nghyfraith, Mr a Mrs J. W. Zachariah (Gwastad Coed, Dolgellau), 25 Medi 1816, NLW 2722E.

[td. clawr]    
Henry Owens Esqr. Copy of a Letter from North America in Septr. 1816 — to Jon Wm. Zackaria[1] of Gwastad-Coed, from his daughter and her husband ——— Feby. 8th 1817 Upperoldtown
[td. 1]    
Exact copy
   
Anerch fy nhad a mam dan obeithio eich bod yn iach megis ag yr rum ninau i 'r Arglwydd y byddo .r. diolch dan obeithio y bydd I hyn o leinia ddod i 'ch llaw a 'ch cael chwithe yr un modd — fellu chwi a ddymunwch gael peth o 'n hanes ni ein hunan, yn gyntaf. I mae yn lled gysurus mewn perthynas i 'r rhigliniaith, nid iw ein ffarm ni ond bychan 40 Acre, ond ei bod yn gyfleus iawn. dau nant yn __? mynad trwyddi un yn y gorllewin [:- West] ar llall yn y dwyran [:- East] a 'r ffordd dyrpeg yn myned drwy ei chanol hi. rydum ni yn cymerud gofal y gate, am 80 dolar yn y flwyddyn. ar y ffordd Sudd o veta I Canede. fe alle y bydd ichwi fod am wybod pa fodd y mae crefudd yma, I mae hi yn gymysglud iawn ymlith y saeson, llawer o ddaliadau sydd yn groes i 'n myddylia ni, llawer o fysoldeb ond ychydig sydd o rum diwioldeb yn ymddangos, ond i mae yr hen gymru wedi Cael y fraint o lefaru yr athrawiath y groes yn ole ag yn ogoneddus, ond nid i 'r un arddeliad ag y Clywsom ni — efo chwi —, i mae ein braint yn fawr<.> I mae y bedyddiwrs [:- Babtists] a nine yn cud gadw Cyrdde blynyddoedd sydd yn para ddau ddiwrnod yn Veta a dau yn Stuben a 'r gyfeilliach ynghyd yn aroglu yn beredd. I mae yn Veta ddwy syseiat un o 'r bedyddiwrs ag un o honom ninne — dwy yn Stuben un o 'r bedyddiwrs ag un ohonnon ine. dan yr enw Independent ag yn dal ythrawiaeth Calfin — pwy su yn llefaru — atteb ein gwnidog ini iw W.m Prys o sir garnarvon a John Rob.ts o 'r bala a Robert Griffiths o 'r dinas mowddu — I mae rhwng y ddwy <se>ttlment 16 o fylldiroedd. Stuben yn y gogledd a Veta yn y De <a> nine yn byw yn y Canol ar haner y ffordd. wyth o deulu y Cymru yn agos i 'w gilidd, pob Cyflusdra ag sudd achos — dwy dref farchnad un o fewn 4 milldir a 'r llall o fewn 8. I werthu ne pa beth bynag a fydd eusiau — digon o siopa mawr a ffob peth i 'w gael am arian neu newid — Ysgol dda o fewn hanner milldir i 'n tû ni yn Cadw dyn yno drwy 'r flwyddyn hon, yn talu iddo 20 dolar bôb mis neu £4..10s o 'ch arian chwi, a 'i fwyd a 'i ddiod a 'i olchi — meline da yn agos ffagtris gwlân a chotton — bob Crefftwur a digon ond ei bod yn ddrud iawn a gweithiwrs hefyd — o 'n deutu ni y mae fel hyn, seiri coed a 'r Joiners o ddeutu 10s yn y dydd — a 'r saeri maen yr oeddem ni yn talu 12s yn y dydd a 'i fwyd — am weithio y cynauaf, yn talu 8s yn y dydd. ag am waith arall 5s yn y dydd. yr haf hwn su wedi bod yn such ag yn oer yn y rhan gyntaf o hono, a phob peth yn ddryd o ymborth dynion. y gwenith y Cynhauaf oedd 10s y Busiel o 'ch arian chwi, a 'r Bwsiel iw 32 quarts, a phob graen arall yn yr un modd — gwartheg oedd yn ddrydion, par o ychen yn £22 — Buwch o - £6 i £8 Ceffyle o £10 i £30 — defad £p10; mewn gair pob stoc yn ddrud iawn y flwyddyn ddiweddaf; ond i mae pob peth yn is yrwan, ond Cyfloga dynion sudd yr un fath, chydig sydd o ddiod frag, a hono yn 6d y Cwart. Rwm 4s..6d y galwyn. Jin 6s..6d y galwun — Brandi yn 8s y galwyn — Whisgi 2s..6d y galwun — ymenun a 'r caws yn ddryd — y menun 11d o 'ch arian chwi — a 'r Caws breision 9d y pwys. I mae menun y Cymru yn myned I Newyork, gan amriw o fersiandwur, ag yn delio yn onest, ag yn dod[2] a llawer o filoedd o ddolars, dwy neu dair bob blwyddyn, ag yn talu yn onest — a dyma un peth o lwyddiant y Cymru — a chida bod yr Arglw<y>dd [td. 2] Yn ei llwyddo yn fwy nag yr un genedle a ddaeth i 'r america Irwi fi yn meddwl nad oes un wlad dan haul well i bob dyn a fyddo yn weithgar ag yn onest i 'w chael na 'r america na gwell Cyfreithia mor ffafrol I bobl weiniad, ni cheiff y gwan mo 'i sathru na darchafu y mowrion: fe geiff barch yn ol ei heiddiant nid yn ol ei gyfoeth, gwerth<u> y tiroedd Coediog a rhoddi yr arian ar y llog ag i mae y llog yn llawer o filoedd o bunne bob blwyddyn i 'w ranu drwy state New York I gynorthwuo pob tre ddegwm I gadw ysgol feisdir ag i mae yn rhaid i hwnw fod wedi ei gwaliffeio neu yn gymwys i 'r gwaith, ag I mae yn beth da, mae peth arall nad iw hawdd I chwi yna ei gredu — hynnu iw, fod yn ein tre ni dros 160 o ddolars ar log o dreth tylodion heb neb yn gofyn un geiniog ag ni welsom ni un tlawd yn begio er pen ydum ni yma yn buw a hynnu dros 13 flynyddoedd; eto I mae miloedd yn gweiddi am wlad well er cystal iw y wlad. mae yma lawer o Elynion — byd — Cnawd — a diafol, rum ni yma mewn Cymmaint perig ag yduchwitha yna, a dyna 'r peth sudd yn peri rhai weiddi am wlad well. llawer a fuom ninne yn son am ddwad yma ond o 'r diwedd mi ddaethom ond ymhen y gronun bach ni fyddwn dros derfune amser, mewn gwlad arall; fellu hwn iw dymuniad fy Enaid .r. Arglwydd trwy ei ras ein cymhwyso mewn byr o amser I fyned i 'r wlad ie byd a beru byth. mi dderbynias eich llythur y 29 o awst ag roedd yn dda ganddom ei dderbyn fel y gallem glywad riw beth o 'ch helynt — am griffith Williams yr hannes diwaethaf a glywsom ni oeddi wrthochwi ni wyddom ni pa un ai byw ai marw iw fe — I mae dau deulu o 'n seseiet ni wedi mynad yno ars 15 mis <.> mi ddymunes arnunt ymofyn am dano ond fe ddaeth llythur ond nid oedd son am dano ef: I mae rhyngom ni ar fa<n> hono 500 milldir yn y de [:- South] — mewn perthynas I Evan William nid allaf ddeud dim pa beth iw ei le ef, ond os iw trefn rhagliniaeth iddo fe ddod, hynnu i fod er lles I fagu ei blant bach I mae gwaith llongau o Newyork I Albany a hynnu dros 200, o felldiroedd ag yn bildio llawer ar hud yr afon mewn llawer o fanne, lestri mawrion, ond ni wn ni pa beth iw ei Cyflog — ond mi a wn ei fod yn gyflog mawr, nid o<e>s efo ni ddim bildio llongau, ond I mae yma le da I seiri a Joiners, da fydde genuf weld miloedd ohonoch, ag wedi hynnu gellir dyweud eto ma lle, — Merch fy mam ag yn dymunad iddi bob llwuddiant, ag yn teimlo rhuwm arnaf I fod yn ddiolchgar iddi am ei gofal a 'i hymgeledd I fy hen dad dan obeithio y bydd i 'r Arglwydd ei gobrwyo — pan fyddoch yn danfon attom, danfon helunt pa fodd y mae fy ngerunt, a 'm hen ffrindia, fy hen fameth Cathrin Davudd a Marri Jones o 'r hen Efal — am y gwaith mwn nid oes dim o hono yn y parthau yma am wyddom ni — pris y Tir Coed o ddeutu 8 dolar yr acr, ag O 25 I 30 dolars am dir Clir — a thalu mewn 5 neu 7 mlynedd ond talu llog bob blwyddyn — am y Cymru I mae yn anoedd I chwi feddwl fel y maent yn llwyddo — llawer o honunt nad oeddant werth punt yn werth llawer o ganoedd — amdanom ein hunan nid allaf ddyweud ond fel hun — pan ddaethom yma nid oedd genum ddim ond 195 o ddolars [:- = £45 British], ag ar ol prynu y tir mi [td. 3] Brynson bar o ychain a buwch a thalu 40 dolar am y tir I ddechra fellu mi aethom trwyddynt yn fuan wrth arloesi y tir, ond mae y ffarm yn llawn stoc o bob peth — fe alle y byddwch am wybod pa beth sydd o Ystoc genum; y flwyddyn hon 14 o dda Corniog, a 2 o' geffyle 4 o foch, 38 o ddefaid; I mae yn rhaid ini werthu peth o 'r da am fod y gwair yn bring: mi roedd ganthom y llynedd o' ddeutu 20 Tynell o wair, ond nid oes y leni ddim dros 17 o dynelli; mi ddaw ymenyn oeddiwrth 4 buwch, o ddeutu 60 dolars — yn ei werthu am 20 dolar y Cant — (I fund I Newyork) ond ir ydum heb orffen talu am y ffarm y flwyddyn o 'r blaen: ni gowsom lawer o golledion — Colli Buwch y dala 30 o' ddolars — Colli Cefful, tair blwydd oed, yn werth 70 o' ddolars y Bleiddiad a laddoedd 12 o' ddefaid — Colli 30 o ddolars wrth drystio Dyn am bâr o ychen; fellu mae golud yn cymerud Edenydd ag yn hedeg ymaith, fellu diben Duw drwy y pethau hun I ddyfni fy ngalon o 'r ddaer —— y rhan a ddewisoedd mary boed hono yn rhan I mi ag aed y ddaer heibio i 'r sawl a 'i hoffo hi —— ni waeth Imi dewi ni ddigonir y llygaid a gweled na 'r glust a <c>hlywad — fellu hyn o hannes gida llawer o amherffeithrwydd at fy holl gyfeillion a 'm Ceraint oeddiwrth
   
Hugh Thomas & Catherine Thomas Y plant am gofio attoch fel pe baent yn eich adnabod — Ebenesar sydd wedi gadel ei 13, Eleuasaph yn 8 oed —— Frances sydd 11 er mis m<a>wrth
   
Danfonwch attom mor fuan ag y galloch — am Hugh Roberts I mae wedi laddu gwen ei wraig ers dau fis — Howel Thomas wedi claddu ei wraig ag ûn plentun a chanddo fachgan bach yn fyw ag ynte yn weddw agos I ddwy flynnedd ——
   
Trenton Sep.r the 25th Nerida County [:- (supposed to be Oneyda)] state of Newyork North America

2. Llythyr oddiwrth David Jones (David Shone Harry) (saer o Albany, NY, gynt o Lwyngwril, Meirionydd) at ei wraig, 14 Hydref 1817, NLW 2722E.

[td. clawr]    
David Shone Harry's Letter from North America Dated Albany 14th Octr. 1817.
[td. 1]    
1817 October the 14th City of Albany; where David Shone Harry late of Llwyngwril, but now of the City of Albany ) Dates his Letter from.
   
His address is thus — ( Mr. David Jones, Joiner Cappytol Street, Albany State, New York, North America
   
He writes thus to his wife among other subjects of no importance to others That he was alive, and in health at the time of writing — That he sailed, in company with 60 passengers, on board a smallish Ship, bound for New York — That they met with very Cross Winds and tempestuous Weather, which forc'd them back Eastward, near to Spain, 700 Miles — That previous to this they were drove back by contrary Winds to Ireland twice — That then they set Sail again from thence and had fair Wind for seven Days; and that it was after this they met with very heavy tempests whereby they were drove back Eastward seven Hundred Miles to near Spain. That during this bad Weather It became necessary towards securing <o>ne of our Masts to Fish <it> with 5 c<l>e<tr>ra[3] — That he after the Storm with four of the Ships-hands, had a very severe and alarming Fever, during which he was for 3 weeks extremely ill; and that, by the time he recovered, all the Meat we had in the possession of us all, was eaten and expended; and the Water stunk to that degree as a dog could not bear to smell at it and this was caused by the Casks it was kept in being not clean when put in. But as it should seem there was longer life for me as in this helpless, and, as it seemed to us, hopeless State, with an infirm Mast fish'd, as before mentioned, with 5 Cleats fixed thereto by me, and famine staring us in the face, we were providencial Met with and relieved as far as they could, by a small French Scooner coming from the West Indies; from whose Captain we had as much as he could spare of Rice, Pork Water, and Sugar; and after this we came into the right road or Way; and Met, in our Course, almost daily or frequently American Ships in their Way to England; these help'd us with Meat & Water: So on this long and tempestuous Voyage we met with great troubles and hardship: But at last when we came in Sight of Land we forgot all our trouble & danger. He goes on to give an account of the Country
[td. 2]    
This Country pleases the heart of every Man when he sees it; but it is a very great undertaking to encounter and so make the Voyage hither. Few if any count the cost of the trouble, anxiety and danger sufficiently before they set out — I maen cant o bethau yn cyfarfod a dŷnion na ddarfynt yrroud feddwl amdanunt cyn cywchwun. He here says (after expressing his love for his Wife & children) I never thought before setting out he was coming so far from them: but my faith is strong that this Voyage will be of much good to me and them (meaning his Children). If I had come to this Country 4 or 6 Years sooner I should have been under no necessity of taking off my hat to any Man. If I have my life & health for a little time my Children shall not be a burden upon no one else. No one knows of what great value Trade (Crefft) is . I got erned, while at Sea, two Pounds with my old Tools I got much trouble to get them safe on Ship-board unknown to the Custom-House Officer. With those Tools, a few in Number as they were, under Providence I saved the Ship from Sinking and consequently the lives of all on Board while others were bewailing their Wrechedness in leaving their homes. You, Wife, never saw such a thing as what it is to come here over the great & almost boundless Sea with such a Number or flock of People as we were on Board. But who-ever has a heart and resolution to come here such one will never be sorry after he once sets his foot on the Land Here is a very good Place for all handy Craftsmen Weavers excepted, here is no work for such.
   
Here is thick good Silk for 4s per Yard; of this Women here wear much. Men and Women are very proud in their Cloathing here. I earn 12s of currrency per Day, this sum is equal in value of Your Money in England 6s,,9d — 8s of American currency is a Dollar of the 4s,,6d Sterling Value. This Country has not as yet in many things recovered from the effects of last War. Old England, by burning the Towns in America, has cut out work enough for Handy Craftsmen, for many Years. Here is a very good place for such as follows vizt. for Masons, Stone Cutters, Bricklayers, Plasterers, Painters and Joiners; and for the last named better than them all, because we, Joiners, can work at all times of the Year.
   
Here in these parts of the Country the Weather is very Cold for four Month [sic], in the Winter; but in this part of the Country it is very healthy<,> But it is always warm or very very many day hot to the Southward and thereabout it is very unhealthy — the Yellow Fever kills a great number thereabout almost without any respite — When it comes into th<o>se parts it proceeds on Northwards as far so as Phyladelphia: but not more Northward than that City, nor so high to the North as that but very seldom. Here it is very hot in the Summer but if you can get shaded from the Sun it will be bearable enough. This Country differs greatly from Wales: [td. 3] every thing, that you can think of, grows here. Every thing is now very low in Price here this Year. Wheat at 7s of your English Money per Winchester Measure. Good Rye at 4s — The Horses eats [sic] up all the Oats. Here are the best Horses I ever saw. They come forty Miles from the Country in teams drawing Small Wagons, like Coaches, on Gallop, with every thing to the Towns to Sell. And in the Winter when the grownd is covered with Snow, Sledi with work about them very pretty. Snow is very acceptable with the Farmers<.> When there is Snow of considerable depth they cut down & fall [sic] Timber and they leave a yard of the Stem or Stump near the roots to hasten them to rotten sooner and so it is they clear their ground (Arloesi 'r tir). The Earth <is> fine and the ground is free from Stones. Clay-dir tywodlad in the Middle of the Country — In Stuben, where all the Old Welshmen are collected together, the earth is of a blackish (go ddu)[4] full of Timber the finest your eyes ever beheld, are burnt, on account of their being too far distant from a Water-Carriage. There are none here that place a Timber Tree on a Waggon. The Old Welsh People here make their Rents of the Butter they make [:- yn buw ag yn talu am i tiroedd wrth wneud Menyn][5]. But Many of them sudd yn crafu 'r cwbwl fel yngymru, and live very close in their houses.
   
I hope that none of you are in trouble on my account: I live better now here than I have ever done before at any other time in my life: but I would rather than any thing I was ever possessed of, had I have known before I left Llwyngwril what I do know now since I came here: that is, I am concerned and it gives me trouble to think of it that I did not come, at the expence of Old England, to Canada and my family with me: there are in that Province 100 Acres of Land for a Man & his Wife; and one hundred of the same Acres for every Boy for nothing, & all this for ever. (Cant o Gyfeuria i bob Gwr a Gwraig a Chant o Gyfeuria i bôb Bachan am ddim tros buth, a bwud flwyddyn at drin y ddaiar a 'r Tir: i mau canudd o Ddetha Cwmru wedi mund ono yleni. I mae y Brittis Cywnslar (Counselor I think he means) yn buw yn New York, ag yn rhoi Livin i bawb o Loegar ag sudd yn mynd atto fo i 'w geisio — O Dir da nid oes dim o 'i sort o yn Cymeru. I mae 'r Cymru yn wirionach na dim Dynion — Gwuddelod (Irish) lawer iawn sydd gwedi dyfod yma. Rwu fi yn dymunad arnoch, fy anwyl Wraig am byudio a bod yn wan 'uch meddwl ohonaf o ran fy môd i môr bell oddiwrthoch. i mae gennuf fwu o blesar ynill Arian yma na bod yn segyr yn Llwyngwril.; [td. 4] mi ddôs i 'r Wlad yma yn bwrpasol i dreio ynill arian, ag mi rydw i yn meddwl na budd fy siwrna i ddim yn ofar. Ni a fuom bedwar diwrnod tan Quarantin naw Milltir ti isa i New York cyn cael yn gollwng yn rhydd gan y Doctor sydd yn perthyn i 'r Hospital fawr ag sydd yn derbun pôb dyn sâl a ddelo tros y Môr ar gôsd y State New York: Ni cheuff nêb sâl ddyfod i 'r Dre. — Mi âs yn gynta, ar ôl mynd i 'r lan, i du Nelly Merch Hugh Lewis; ag mi gafes groeso mawr iawn — Yn ail mi âs i Du fy ngyfrithar Margaret ag nid ychydig o dendanse oedd arni: Mi fûm yno bedwar diwrnod. I mae New York yn Dre hardd iawn; a chwedi hynnu mi gymeras Long i dyfod [sic] i Albany; mi ddoes i hud i fy 'nghemdar Lewis yn inion; ag mi roudd yn dda iawn ganddo fo fy ngwelad i — fe 'm rhodd i mewn gwaith da yn inion: I mae ef wedi gweneud i hun i fynu: Nid rhaid iddo fo weuthio dim. I mae fy Ewrth Hywel yn edrych yn Rob gida gwr bonheddig yn ymmil y Dre yma<;> i mae fo yn cofio at fy nhâd; ag yn dyweud os daw fo yma y taliff fo i gôst o trosodd, gida fflesar. Dywedwch wrth Evan David y Crydd os geull o dyfod [sic] yma riw sut y budd o yn siwr o waith yn inion yn mhôb cwr o 'r Wlâd. I have heard nothing of Nancy Jones since I saw her in Ireland; the Ship was not arrived at Baltimore when I was at New York: there came Six Ships to New York very near one another and each of them encountered with very hard Weather. Twm o Bryscia and Betty live not far from this Town, he has a Ferry carrying over the River Hutson; he made it himself<;> i mae yn dda 'r bŷd arno. Nid oes possible i mi roi mo 'r hane<r> account am y Cwmry i gîd. Os byddaf i byw, ag yn iach, tros dippin o flynyddodd, mi rwufi yn gobeithio y cewch chwi (fy nheulu) fy ngweled i er ich cysur; nid iw fi ddim yn ame na bum i yn llawer o flinder i bôb un ohonoch, Ond nid oedd gennif ddim help os oeddwn ni yn ddi barch yna; Nid wuf i ddim fellu yma. Pe buaswn i yn dwad yma yn lle mynad i 'r Gêl da fysa i mi. Rwy 'n meddwl llawar am gael y ddau Fachan hynaf ymma y gwainiwn Nesaf; mi naunt lawer o blessar i mi, [td. 5] ag i fydd yn ddaioni mawr uddynt hwu: ma nhw yn yr oed goreu yr rwan ag sudd i fôd at ddwad i 'r wlâd ymma. Nid wuf fi yn gwelad fy 'Mhlant erill yn ddigon hên i ddwad tros y Môr mawr, yn enwedig yr enath fach — I mae Merchad bach evanc yn colli 'r treual agos bôb un ohonunt. — Ond hoggia o fechin ni budd arnunt ddim yn y byd ond cymerud gofal rhag uddunt ddringo i 'r Raffa a chwmpo i 'r Môr os gewch chwi, fy anwyl Wraig, i gollwng nhw (he means the two eldest boys) ymma — Ni budd hyn yn fawr o drwbwl i chwi; Mi yraf fi Arian i chwi i brynnu dillad uddunt, ag i ddwun i Côst i Liverpool, ag dyn gida nhw i 'w rhoi yn y Llong: Mi gyttunaf fi a Chaptain yn New York am i bwud a 'i Passage; Ag mi rôf i Lythur yn y Llong i ddwad ag arian i chwi: Ag rhudd y Captain Account ynddo pwu amser i chwi ddwad at y Llong. Os budd Harry Robert yn dewis dwad efo nhw Mi dala fi i gôst o ag mi rhôf o mewn gwaith da hefud; ne riw un arall a fo 'n medru tippin o Saisnaeg — Sionum W.m Siôn fydda buw yn glyfar yn y wlâd ymma. Nid iw fi ddim am dynnu fy Mrawd rhag ofân nad iw i Wraig ef ddim y fodlon i ddwad: Ond gadewch imi gael gwubod ych Meddwl mewn Llythur mor fuan ag a bo bossible, a gyrwch gownt (account) i mi pwu sut sudd arnoch wedi i mi dyfod [sic] y ffwrdd. Dear Wife, I can send the money every month by going down to New York: But this would be attended with considerable expence, they would be to be had at the Bank in Dôlgelley, or some other place you may chuse; there will be no danger of their being lost at Sea; As all business is transactded [sic] between England and America, yn sâff. Dont stay a day before you send off your Letter to me. Put the Letter, you send, into the Post Office at Dôlgelley; and take Dr. Owen or some other person with you And pay for its Postage to Liverpool, and I will be sure of receiving it. I mae fy meddwl yn drysu wrth scrifennu 'r Llythur ymma, gan gumaint o betha sudd ar fy Meddwl — I mae yn rhyfedd gennif feddwl fôd Rhaggliniath wedi dyfod [td. 6] a 'myfi ymma. I mae Duw yn gyfalu amdanon i yn mhôb Man yn well na dyminiad llawar; ond rwu fi yn Credu fod wullys drwg rhai yn dwad yn daioni [sic] i mi. My dear Wife I think no less of you than if I was with You. If you will let the two eldest boys come over here, to me for a while it will be of great benefit to them; They will be taught Gratis untill they will be fourteen Years Old: Here are the best Schools in all the World, in every part & Corner of the Country ar gôst y Talauthau (States). Mi allwn ni dyscu [sic] John yn bûr fuan; ag mi gawn gyflog iddo hefyd: Ag os na byddwch yn fodlon uddunt dyfod [sic] Nid allaf i ddim aros ymma yn hîr heb ddwad adref. I mae ymma y lle goreu i ynnill arian ag sudd dan y Haul; Ond mae ymma gannoedd o ddynion yn llâdd i hunan wrth yfad Liquours: Y dyn a gadwa i hun yn sober fe geiff Barch a galwad, a 'r Cyflog Mwuaf a alloch chwi feddwl amdano. Nid iwfi am dynnu nêb ohonoch ymma o achos hyn. i mae Cantoedd o bôbl wedi dwad ymma yleni yn bûr dylawd a llawer o blant ag heb yr un greft [sic] ganddunt chwaith; ag wrth hynnu yn mynd yn bwisi ar y State. I mae ganddunt le ymma i bôb dyn gael llond i fol o fwud heb fund y feggio o du i du. Nid oes ymma ond lle sâl iawn i Labrwr; Ond dynion a fo am dîr (Land) mi gânt dîr ar goel (on Credit) yn inion a thalu pan allant; Ond mae gofun fôd tippin o arian i gael dechra trin y Tir: mi gâdd y Cumru lawar iawn o herbul cun dwad mewn fawr o drefn buw yn debig fel ag y mae nhw yn y wlâd ymma: Ond dynion diarth sudd ymma yn Mron i gid o 'r dechra triniath ymma. Indiad gwilltion ydi pobl y wlâd ymma; Mae nhw yn buw yn mhell yn y wlâd yn buw wrth ffowlio ag hela y creadiriad gwulltion, ag yn dwad a 'r Crwun i 'w gwerthi i Fersiandwur: Y nhw ydi etifeddion y Wlâd; ond i mae nhw yn gwerthu Lot i 'r gwur mowrion, ag yn cymerud pur chydig amdano: ag mau 'r rhai [6] [td. 7] hynnu trachefn yn werthu i bawb a ddelo i brynu. Remeber [sic] me to my father & mother, I hope to see them on this side the [sic] Grave. I am not for drawing my Brother here because of his Wife & his little Children being too young — I have seen and have had trial ar y fasiwn beth; Ond os bydd o am ddwad mi dala fi i Bassage o ymma yn y Bank; Ond dwad gida Llong — America sudd ore because they know how to come sooner than the English Ships, and also they keep better Meat (bwud) in their Ships. If any of you are for coming here cymerwch ofal rhag dwad efo Slates from Carnarfon mae dynion yn cael cam na bu 'r roed y fasiwn beth. Cerddwch i Liverpool, hynnu fudd ratta i chwi yn y diwedd. Mi roeddan ni yn talu 5 Gini am i'n passage: Mi gostiodd am fwud o gwmpas 10 punt i bôb un ohonom cun dwad i a chyradd New York; mi roedd y Captain yn gwerthu y peth oedd y Llonga yn roi i ni ar y ffordd yn ddrud iawn.
   
I mae ymma Ddolar am wneid pair o Escidia i Grydd (Shoemaker) I mae pair o Escidia yn costio ymma two Dollars To a Taylor two Dollars for making a Coat dda; nid ois ymma ddim Closa ond Pantaloons gan bawb. I mae ymma bôb peth i gael ar werth in the Towns, but for in the country nid iw hi ddim cystal. Mae ymma newid fawr ar lawar o betha i 'w bwuta; Y Tea am 2s,,6d y pwus; Sugar for 5d y pwus; Salt for 3 shilling per Winchester Bushel; we do not weigh any of it here in this Country; yr Cig, y Caws a 'r Menun yn debig fel y mae nhw yna (in Wales) Apples ni welas i yrroed y ffasiwn beth, y mae y Caua yn llawn yn mhôb Man. Syidar (Cyder) y faint y fynnoch chwi yn mhôb Ty. Prîs y Fala 2s ag y 'r Potattws 2s per Buchel. I mae rhai petha yn bûr anwadel fel byddo yr amser gan y Ffarmwur i dwad [sic] a petha 'r Dre. I mae llawar iawn o Byscod yn 'r Afonudd ymma yn afonudd Braf sudd ymma mi Nai William Lewis i ffortiwn toc iawn; mi gai goud i wneud Cwch am Goron: remember to him & his wife; mi fedylias lawer am Lewsun i fâb o yn New York wrth welad y bechin Llongwrs. Rwi yn cofio at Rich.d Jones o 'r Borth Wen a 'i frodur; a Griffith Jones o 'r Tu du; ag at Rhees William; Pe dau nhw hud cyrredd i mi mi cadwn nhw a digon o Tobacco goreu a fu 'y'n dwula nhw 'r roed. Remember me to Hugh Robert o 'r Gors, and tell him I have had hanes (intelligence) Harry, ond fy' môd i heb i welad etto; [7] [td. 8] he lives in a place called Bulan further in the Gorllewin o 5 cant o Filltirodd na 'r Cymru erill. Tudir bachen Hugh Robert sudd fachen clyfar iawn yn y Dre ymma. I mae Will wedi colli 8 Cant ar Ddun o Lundan am Frâg, ag gwedi munt at i dâd i 'r Tir. I mae ymma bôb sort o grefudd a chappeludd grand iawn; ond i mae nhw (y bobl) yn bûr lygredig boda gun o ran golwg oddiallan. Mi welas i drochi 28 o Baptists ar foreu Sul mewn gywna gwinnion bôb un ohonynt. There is great danger of Fire here, On account of the greater number of the Houses being built with Timber. I mae ymma fwu o Tree Stones o lawer nag sudd o gerig arall; a Marbles gwinion ddigon; a digon o Frics (Bricks) ond mae 'r gwaith yn ddrud iawn.
   
Rwfi yn dymunad arnoch fy mrawd Lewis am dreuo cychwin fy Mechin bach i ymma, i mae gan i fantas fawr i 'w rhoi mewn buwoliaith ymma ragor sudd yna yn Ngymru; ag nid ydi ond peth bach uddint ddwad a chael i carrio mewn Llong Marchiant ragor dwad fel floc o Fôch, yn Llonga bach Cwmru: mi gant bôb chware têg ag sudd bosibl, a digon of [sic] fwn da — I mae 'r Americans yn bobl glyfar angcreffredin iawn — Ni welsoch chwi 'r roed mor dda ydunt hwu wrth bobl ddiarth. Rwu i yn ynill arian faint a fynnwi: Nid rhaid i neb waithio yn 10 awr ymma yn y dudd; Eating owr breakfast before going to our Work, and begin to work at 7; a' gollwng am 12; a' mund atti am un; a' gollwng am chwech. Mae ymma le da iawn am small jobs, ag arian parod: I mae ymma 2 Dollars am Bedoli Ceffyl; Ond i mae 'r Gofiad di wichio i gid, y Cwmru yn waeth na neb. I mae ymma ormod o newid ar Liquors, i mae 'r Rwm goreu am 1 y quart o arian Lloegar; a ffôb Liquors erill yn debig. Gwlâd ydi hon yn difa i thrigolion, a hyn o achos i ffrwutha. The Women lose their teeth before they are twenty years old the greater number: Men at 45 year's old look very old: there are here no old people to be seen; i mae nhw, yn gyffredin, yn difetha i hun wrth Yfad. I mae 'n lle da iawn i ffowlio, pôb sort o ffowls i 'w cael heb ddim drwg am y lladd: Pawb y carrio Gwn (Gun); i mae Gwn yn bûr ddrud. Rwi yn meddwl llawar am fy hên Wlâd bôb dydd ond <ch>wedi dyfod mor bell nid ydi ddim yn dro call [td. 9] i mi dwad [sic] yn ôl ar hâst heb dreuo Marchnatta tippin. Os bydd bossibl i chwi welad cerrig Llyn Udwal hôns prynwch nhw i gid; mae Hôns yn brunach na dim ymma; nid oes ymma sort yn y byd o Hôns yn wlâd ymma.
   
Gyrwch Llythur i mi mor fuan ag a bo bossibl, i mi i gael gwubod a fudd y plant (his two eldest boys) yn dwad; ag na ddônt mi a fi 15 Cant o filltirodd i 'r De mi gâf ono 16 o Syllda yn y dudd: ag mi gâf well siawns am le i waithio fy masads adra.
   
A hyn ar fur oddi wrth
   
David Jones, yn gunt, o Llwyngwril —
   
Direct to me thus — ( Mr. David Jones, joiner, ) ( Cappytol Street — Albany — State ) ( New York — North America )

3. Llythyr oddiwrth John Richards (o Johnsburg, Warren County, NY, gynt o Lanuwchllyn, Meirionydd), 3 Tachwedd 1817, NLW 2722E.

   
[td. clawr.a] Copy of a Letter from John Richards Johnsburg — Warren County State of New York Nov 3d. 1817 North America N.B. The said John Richard went from Llanuwchyllyn to North America about Years ago; he was then a school master & at first follow'd the same occupation in America; he understood Navign. and this sometime after enabled him to become Land Surveyor for Purchasers in Lots of Wild Land in its natural state; he map'd the same, each Lot of Half mile Square — [td. clawr.b] He has now 1000 acres Cleared of his own; & has erected thereon a Forge & Furnace. He lives In going from Albani to the North Westward Emigrants pass over a neck of Land to Shorten their way up to the Mohawk River. "/>From Albani over the said neck of Land to the Mohawk the distance is about 15 Miles; from thence to Uttica 15 More; from thence to Stuben 15 More; to Stuben is about 45 miles from Albani.
[td. 1]
Anwyl Syr/
   
Mi a dderbyniais eich Llythr caredig wedi ei ddatio Tyddyn-y-Felin Mai 26. 1817. Fe ddaeth i 'm llaw o fewn yr wythnos; mae yn ddrwg genyf fod cynifer o 'm perthynasau ac o 'm hên gydnabyddiaeth mewn amgylchiadau mor gyfyng. Yn ddiamau mewn trueni mawr fod cynifer o aelodau da wedi ei gwisgo allan mewn llafur caled mewn gwlad ac nid ydynt mewn ystyr yn cael dim am ei poen. Ond pwy help sydd iddynt. Myfi a dreiais fy ngorau i 'w helpio ers 20 mhlynedd, ond fe aeth fy holl ymdrechiadau yn ofer; mae 'n rhaid siarad a Dynion yn uwch nag y gallaf fi cyn y bo iddynt deimlo a gweled ei mantais naturiol ei hunain a 'i breintiau mewn pethau tymhorol. Ond a aeth dynol ryw i 'r fath amgylchiad ac y dymunent yn hytrach farw o eisiau Bara nac ymsymud i 'r fan lle mae cyflawnder o fara a llaeth? Oddiwrth y fath benglogrwydd gwared ni Arglwydd daionus. Y ddaear a wnaethpwyd er mwyn plant dynion, ac ni allesid yn gyfleis mo 'i gosod oll yn Lloegr a Chymru, nac yn Llanuwchllyn. Eithr mae ar bobl y lleoedd hynny eisiau rhagor o ddaear nac sydd ganddynt, ond ni wneiff y Creawdur byth i 'm tyb i un Acre o dir yn ychwaneg yn Llanuwchllyn, nac mewn un rhan arall o Loegr hyd ddiwedd amser. Ond fe wnaeth y Duw da yn y dechreuad ddigon o dir a daear i holl blant Adda i 'w llafurio hyd ddiwedd y byd. Ac y mae yn rhaid i mi ddweud i chwi fy nghyfeillion i mi weled ddigon o dir i holl drigolion Cymru fyw arno yn gysurus heb gymaint ag un enaid yn ei gyfaneddu nac yn ei feddiannu. Yr Nentydd a 'r Afonydd hyfryd yn rhedeg trwyddo, yr haul yn tywynnu; a 'r glaswellt a 'r Coed yn tyfu, y cynnar a 'r diweddar wlaw yn disgyn arno, y Ceirw yn chwareu ar y tir, yr Adar yn ehedfan yn yr Awyr, a physgod yn y dyfroedd ddigon ar bob amserau er dechreuad y greadigaeth ac yr un modd hyd y dydd heddyw yn ymddangos yn ddiles i holl ddynol ryw. Ond y mae breintiau y rhain yma, a chwithau yna; y canlyniad yw fod yn rhaid i chwi ddyfod yma i 'w meddiannu, neu beidio a 'i meddiannu byth. A pha beth a allaf ddywedyd yn ychwaneg<,> [td. 2] mi ddywedais i chwi y purwir; gwnewch chwithau eich dewis ei gredu au peidio. Mi ddywedaf unwaith etto geill Myrddiynau o bobl gael tir i 'w lafurio yn y wlad yma; ac nhw fyddant abl i dalu am dano a 'i wneuthur yn eiddo iddynt ei hunain am byth, ymhen ychydig o flynyddoedd o ddiwidrwydd. Mae hyn yn wirionedd; a 'r ffordd oreu i chwi ydyw ei dreio fel y gweloch chwi eich hunan. Mae amrywiol fath o diroedd, o ran brâsder, oerni, a gwrês o fewn unol daleithiau America. Yn y rhannau gogleddol hyn lle 'rwyf fi yn byw mae 'r gauafau yn hirion, yn eiriog ac yn oerion iawn, mae 'r wybr yn glîr ac yn iachus, mae 'r dwfr hefyd yn bur dda, nid ydyw y tir ddim mor frâs ac ydyw y rhannau gorllewinol y dalaith hon; ond y mae ein tir ni yn gyffredin yn y rhannau yma yn dwyn o 20 hyd yn 30 o fwysheli (Winchester) o Rŷg neu Geirch ar bob Acre, hyny yw, pan y bo y tir wedi ei drîn yn dda. Mi godais i 40 Bwyshel o Rŷg ac Indian Corn oddi ar un Acre. Mi gefais 350 o fwysheli o Potatoes oddi ar Acre, ond nid cymaint a geir yn gyffredin. Yr ydym ni yn codi o 10 hyd yn 25 o fwysheli o wenith yn Johnsburg oddi ar Acre. Mae yma le da am wair, a marchnad dda hefyd yma. Pris y tir yma ydyw o 4 Dollar i 5 yr Acre (rhyw beth yn debyg i bunt gyda chwi) a deg mlynedd neu yn chwaneg i dalu am dano, fe gymmer y perchenogion yn gyffredin Anifeiliaid ne Yd yn daledigaeth gyda ni yn Johnsburg, ac hefyd mewn ychydig fannau eraill; ond taledigaeth mewn Arian sydd oreu. Mae 'r tir yn y rhannau gorllewinol o 'r Dalaith hon ac yn y rhannau o 'r ty cefn i dalaith Pensylvania (ac yn mhryniad Holland) yn dwyn dau cymaint o wenith ac a gawn ni yn Johnsburg, ond nid yw hi yno ddim mor iachus yn gyffredin ac ydyw hi gyda ni. Yn y mannau ag y mae y dwfr yn ddrwg y mae 'r bobl yn afiach, pris y tir yn y rhannau hynnu sydd o 5 Dollar i 10 yr Acre, Credit byr a thaledigaeth mewn Arian; mae genym ni gymaint o Rŷg, Ceirch, Pytatws, a Gwair, ac a gânt hwythau, mae Stubend yn debig i Johnsburg, nid oes dim tir newydd i gael ei werthu yn Utica, ond yn unig hen dyddynnod, ond y mae hi lawer yn well i grefftwyr a labrwyr yno, y rhai nid ydynt byth yn meddwl prynu tir (ond y ffordd oreu ydyw myn'd ym mhen ychydig i fall lle y gellir prynu tir yn fwy rhesymmol) nhwy allant gael mwy cyflogau [td. 3] yn Utica nag a ellir ei gael yn Johnsburgh a chymeryd yr holl flwyddyn drwyddi. Nid ydyw yn dda i ddieithriaid aros yn y dinasoedd (minau Moroedd) yn hir amser ond myn'd ymlaen i gefn y wlad cyn gynted ag y gallont. Mae 'r Llywodraeth yn dda, yn dyner, yn rhydd ac yn uniawn, yn gadarn i Ryfel neu i heddwch. Fe ellir cael tir mewn rhannau o Dalaith Ohio, Michigan, ac Indiana, a thir da hefyd am o gylch 2 Ddollor yr Acre. Ond yn y mannau hyny nid yw 'r cynnyrch ond isel iawn, ni all y Ffarmwr gael ond hanner Dollar y Bwyshiel am ei wenith pryd y caffo fo 2 Ddollar neu 2 Ddollar a hanner yn Johnsburgh; ac y mae yr un gwahaniaeth mewn llafur arall ac anifeiliaid. Yn nhalaith Ohio mae 'r Hyson Tea yn myn'd o gylch 4 Dollar y pwys, ond yn Johnsburgh fe a 'i ceir am Ddolar; ac y mae 'r un gwahaniaeth mewn pethau eraill. Fe all Labrwr gael tri chwarter Dollar yn gyffredin, ac ond hanner Dollar yn Johnsburgh. Yn amser cynhauaf gwair ac ŷd fe all Labrwr gael o dri chwarter hyd yn Ddollar, neu fwyshiel o 'r Rŷg neu Indian Corn. Fe all dyn ieuangc da o 16 hyd yn 20 oed gael o 10 i 12 Dollar y mis am y chwe' mis haf, ac o gylch 8 Dollar y mis yn y gauaf. Ond y mae nhw' yn cael 12 Dollar y mis am Arloesi yn fynych; fe all dyn Ieuangc gael Buwch am ddau fis o waith. Y rhai nid ydynt yn gyfarwydd a gwaith y wlad ni allant gael cymaint ar y cyntaf, ond fe all pob un ddysgu ein ffordd ni o weithio ac a geisio ddysgu: mae digon o waith bob amser yn rhyw gwrr i 'r wlad; eithr ychydig o waith a geir yn y dinasoedd yn y gauaf; mae Canals yn cael eu gwneuthu<r> yn y wlad yn bresenol, ac fe wniff pobl yr hen wlad y tro at y gwaith hwnw yn bur dda. Fe wneiff merched ieuaingc y tro yn bur dda ymhob cwrr o 'r wlad haf a gauaf. Fe all bechgyn ieuangc da gael gwaith a (lleoedd) a chyflogau da ymhob man. Y ffordd oreu i 'r rhai ac sydd ganddynt deuluoedd lliosog ydyw dyfod i le tebig i Johnsburgh a chymeryd tyddyn ar y cyd (os na byddant yn abl i 'w Stockio ei hunain) hyny ydyw i gael hanner y gwair, yr holl borfa, hanner yr ŷd, hanner y Caws, a hanner y menyn; a pherchenog y Tir yn rhoi Gwedd, Arad, Ôg &c a 'r Buchod. Mae genyf fi Farm yn Johnsburgh, ac yr wyf yn foddlon i 'w gosod ar yr Amodau hyny. Os daw fy Mrawd Hugh drosodd yn y Gwanwyn fe all ei [td. 4] chael; ond os bydd yn dewis rhyw ran arall o 'r wlad eled yno. Rwyf yn meddwl danfon i New York gyfarwyddiadau iddo pa fodd i ddyfod ymlaen, ac hefyd oddeutu £35 o 'ch Arian chwi. Bydded i 'r sawl ac a ddelo drosodd ddyfod a hyny allont o ddillad gwisgo, a dillad gwelyau gyda hwynt, oblegid maent yn ddryd iawn yma. Na fydded i 'r Môr na 'i donnau rwystro neb i ddyfod trosodd, canys yr hwn a wnaeth y tir, a wnaeth y Môr hefyd. Steubend yw 'r unig le lle y pregethir cymraeg ac a wn i am dano yn y wlad hon. Mae yma ddigonedd o Ŷd y leni; yr oedd yr ŷd yn brin iawn y llynedd o achos y sychder mawr a fu dros yn agos i flwyddyn o amser, ac hefyd am fod peth dirifedi o yd wedi ei myned tros Fôr o bob rhan o 'r wlad hon. Cofiwch fi yn garedig at fy hen Fam os byw yw hi etto, ac at fy Mrodur am Chwaer, a 'm hên gyfeillion i gyd oll yn Llanuwchllyn, pan fyddont yn agos at Dduw, cofiont am danaf finnau. Na feddylied y rhai a ddelont yma mae Nefoedd ar y Ddaear yw hi; Nag e ddim: Yma y mae croesau, a phechod, a Satan, ond etto y wlad hon yn ddiau yw 'r oreu i ddyn tylawd i enill ei fara, a magu ei blant ar wyneb yr holl Ddaear: a molianus fyddo enw yr Arglwydd am ei fawr ddaioni i ni oll. Dylau y rhai a ddelont yma fod yn ffyddlon i 'r Llywodraeth hon. Od oes neb yn meddwl am ddyfod yma ac yn caru Llywodraeth Brenhinol, elent i Upper Canada, un o daleithiau Brenhin Lloegr, hwy allant fyw yn dda yno yn amser heddwch, ond yn amser rhyfel nhwy gânt drwbl fe allai. Y mae yma Ddaear a Dŵr, Bara, Rhyddid, a diogelwch personol; Iechyd a Saldra, Eirch a Beddau; a ffordd i 'r Nefoedd; Gwrês ac Oerni, Gwynt a Gwlaw, fel gwledydd eraill. Creawdur pob peth a 'ch diogelo ar for a thir, ac a 'n cymhwyso ni oll i ymddangos ger ei fron yn gymeradwy, Y 'w deisyfiad, Johnsburgh Warren County, Eich Serchiadol Ewyllysiwr da State of New York John Richards.— Nov.r 3.rd 1817 —

4. Llythyr oddiwrth William Thomas (o Utica, NY, gynt o Ryd-y-Main, Llanfachraeth, Meirionydd) at ei deulu, 17 Awst 1818, NLW 2722E.

[td. 5]    
The following is a Copy of a Letter from William Thomas, son of Thomas Jones of Ty-mawr near Rhyd y Main, Parish of Llanfachreth, Merioneth Shire, who went to North America with _____ of Dy Nant and others near Bala & Dôlgelley in May 1818 —
Fy Anwyl Dâd a Mam, fy Mrodyr a 'm Chwiorydd/
   
Yr wyf fi yn danfon hyn o leiniau attoch gan obeithio eich bod chwi oll yn iach fel ac yr wyf finnau yn bresenol, i Dduw y byddo 'r diolch am bob Trugaredd: nid oes gennyf fi fawr o newyddion, ond fy mod i yn gweithio yn y Cut (Canal) hefo Saeson, heb ddim cymraeg, am dair Dollar ar ddêg y mis, ac y mae Dollar yn 4s .. 6d. o 'ch arian chwi; mae amriw o 'r cymru yn yr un fan am 22 Dollar yn y mis ar ei bwyd ei hynain, ond yr wyf fi yn cael bwyd a diod a golchi ganddynt hwy: nid ydyw llawer o 'r cymru yn leicio mo 'r wlad mor dda ac y cawsom glywed gan John Jones o 'r Penrhyn a John Richards, fe ddarfu rheini ddanfon llawer iawn o anwiredd: mae John Richards gwedi ymadel a 'i wraig er ys 2 flynedd, ac nid ydyw fo hanner mor abl ac y mae yn danfon am dano ei hyn: ac fe aeth John o 'r Penrhyn i New York i ymofyn am waith, o herwydd nad oes yn Stuben ddim i 'w gael, ac felly fe gafodd llawer o 'r Cymry ei siomi trwy lythyrau y gwyr yma: Oni bai fod y Cut (Canal) fe fuasau llawer iawn o 'r Cymru heb ddim gwaith. Yr wyf fi yn erfyn ar bawb o 'm Cymmydogion beidio a meddwl am ddyfod yma o herwydd hwy a wariant fwy wrth ddyfod yma nac a fedrant feddwl am dano; am hynny fy nghyngor i ydyw ar yddynt garu ei bro a thrigo ynddi, o herwydd fy môd yn meddwl am ddyfod yn ôl fy hûn erbyn y Gwanwyn os caf gymmorth gan yr Arglwydd; a llawer o 'r Cymru yr un môdd os gallent gael modd erbyn y Gwanwyn. Mae 'r Tir yn anialwch gwyllt o goed heb glirio fawr o hono, ac am hynny nid yw o mo 'r gwerth gan y Cymru ei brynu. Mae 'r Haf yn boethach eleni nac y bu er ys lawer o flynyddoedd. Yn y fan lle 'r yr wyf fi yn gweithio, o fewn milldir i Utica, nid oes yma [td. 6] na ffair na marchnad i bobl fynd a 'i hanifeiliaid; na nêb yn dwad ar hyd y wlad i brynu fel ac y maent efo chwi: maent yn dywedyd y bydd y Gauaf yn Eira am 4 Mis; yn rhewi y bobl ar y ffyrdd os na bydd ganddynt ddillad lawer am danynt; maent hefyd yn dywedyd na bydd neb yn gallu gweithio am yr amser yma ac felly y mae llawer peth yn erbyn Ynnill; mae 'r tai yn bur ddrudion yma, o 4 i 6 Dollar yn y mis; a thai coed ydynt hefyd: mae 'r dillad yn ddrudion iawn. Mae 'n well gan i weithio yn yr hên wlâd am £8 .. 8 . 0 na chael yma £20 . 0 . 0; nid yw hi ddim gwell i 'r Crefftwyr na 'r Labrwyr. Mae 'r Carpenters yn gweithio yn y Cut (Canal) heb ddim gwaith. Felly nid oes yma mo 'r llawer o bethau ac y clywsom fod, cyn gweled; o herwydd mi fu David Jones o Ben y bont-Lliw yn nhy John Richards, ac mi roedd o yn edrych yn hên ac yn sâl, mewn anialwch gwyllt a dillad pur sâl am dano. Mae 'r wlad yr un fath ag y darfu fy 'nhad ddweud i mi cyn cychwyn; a hyn yn fyr oddiwrth eich Mab, W. Thomas Gyrwch ar David Jones Pen y bont i ddweud fod Dafydd ei Fâb yn gweithio mewn Ta<nnw>s yn Utica, yn iach ac yn cofio at bawb o honynt yn Llanuwchllyn. —
   
This Letter was thus directed. ( Mr. Thomas Jones — Ty-mawr, Aber Iddon, August 17th. ( Llanfachreth near Dolgelley, Merioneth Shire 1818 — ( N. Wales .... British Packet for Liverpool —

5. Llythyr oddiwrth David Richard at ei frawd, 11 Rhagfyr 1818, NLW 2722E.

[td. 7]
Anwyl Frawd /
[8]    
Cefais y fraint o anfon hyn o leiniau attet, dan obeithio y derbyni hwy yn dy iechid fel y 'th adewais, fel ag yr ydym ninau ôll, i Dduw y byddo yr diolch am ei ryfedd ddaioni imi ymhôb amgylchiad. Mae fy iechud yn dda er pan ddaethym i 'r wlâd hon; er bod yr hâf riw faint yn boethach. Maent yn dyweud bydd y Gauaf yn oer iawn; mae yr Eira wedi dechra ers tri diwrnod: Ond maent yn dweud y toddiff hwn etto, ond daw Eira o ddeutu yr Gwyliau ag yr erus hyd ganol Mawrth neu agos i Glamai, ac felly mae yr amser i lafurio yn fyr. Rydwyf yn ddiolchgar iawn i chwi am ddanfon Llythyr, yr hwn ddaeth i 'm llaw Rhagfyr 7.fd o flaen: yr un Llythyr arall o 'r hên Wlâd, ond cefais yn rhodd gan yr Arglwydd, ac a wnaeth i mi wylo a chwerthin yr un pryd, a 'm calon yn llammu o lawenydd, yn anisgwyliadwy, cael gweld fy Anwyl Fâb Richard Richards, wedi bod ar ei Basets, (Passage) naw wythnos, ac yn sâl 5 wythnos, a chael ystorm fawr ne's i 'r hwyliau fyn'd yn ddarnau lawer gwaith, roedd y Môr yn aml yn taflu trosto ar y Deck; ond daeth yn iach i 'r lan i New York, rhosodd yno 5 diwrnod gyda ei Frawd Humphrey, yr hwn a gafodd yn bur garedig. Mae Humphrey yn enill o ddolar a hanner i ddolar a thri chwarter yn y dydd, ac yn ei cadw i gyd, ond ei fod yn talu tri dollar yn wythnos am ei fwyd (4s./6d. o arian Lloegr ydyw Dollar,) bu Richard yn agos i bythefnos yn dyfod o New York i Utica.
   
Mae John fy Mâb yn yr un man, mewn lle da, yr un modd ag y dywedais o 'r blaen, nid wyf yn gweled yn wiw anfon yr un peth ag a anfonais o 'r blaen. Rydym ni oll yn bur iach, a Mab bychan gan fy Merch Grâs er ys Pythefnos, maent yn buw yn bur gysurus; Gweithio Atsis, (Arches) tan y Canal: rydwyf fi a William Thomas tan yr wan; mae fo yn myned i ddyrnu yn ymyl y Dre, ar y ddegfed ran am ei boen, a 'i fwyd a 'i ddiod. Cafodd fy Mab Richard le ymhen dauddydd yn ymyl ei Frawd John, gyda gwr bonheddig mawr, yr un gwaith a 'i Frawd, edrych ar ol tri o Gyffylau a Buwch a thendio o ddeu[td. 8]tu yr Ty, ni raid iddo roi ei amser am ychydig gyflog, ni chafodd amser i ddod i 'r Ty; dynu am dano heb fynd yno, ond cafodd ddod yw tynu y nos, nid rhaid iddo wneud dim y nos, geill sbarin mwy o arian na myn'd i 'r Excise, gwnaeth yn gall ddyfod trosodd, geill ddyfod adre os bydd yn dewis ac yn hiraethu am ei hen feistr. Yrwan mi dreiaf roi ychydig attebion i 'ch gofynion, cewch wirionedd hyd y gallwyf fi ei amgyffred, ond credwch fi fel dyn ffaeledig; mae 'r tir yn wahanol yn ei bris yn ol ei sefyllfa. Tir Stuben heb ei glirio o gwmpas 5 Dollar yr Acre, ond y mae yn lle uchel pur fryniog, heb godi fawr o fwyd ond Pytatws, mae 'n lle da am wair a fforfa, Plwyf ydyw Stuben, a chanoedd o Gymru yn buw ynddo, os nad Miloedd, nis gallaf ddweud faint iw Tir wedi ei glirio yn Stuben, Pris Tir Coediog o ddeutu 'r Dre o 15 hyd 20 Dollar yr Acre. Mae 'r Coed yn werth mawr yn ymyl Tre. Pris Tir tan Rent o ddollar hyd 2 ddollar yr Acre, ac y mae digon i 'w gael ar bôb amser; nid yw y Trethi ond isel, maent yn prisio 'r Stock i gyd, ac nid yw 'r Trethi ar y Tir, ond ychydig iawn. Maent yn hel y Trethi i gyd ar unwaith, ac yn eu rhanu at bôb achos yn y wlad, cyflogau Bechgyn ieuanc o 8 i 10 dollar yn Mîs; yn yr Hâf o 10 i 12 dollar y Mis; cyflogau Merched o 4 dollar hyd 4 a chwarter y Mis. Cyflog yn y Canal iw dollar y dydd, wrth y Mis o 13 hyd 14 a 'i Bwyd, a 'i diod, a 'i golchi a hanner pint o Whiskey bob dydd; ar eu Bwyd eu hunain o 22 i 23 dollar, gwlyb a Sych. Nid ydyw Esgydiau ond tebig i 'r hên Wlad, ond bod eu gwneud yn ddrutach; eu pris wedi eu gwneud gwmpas 2 ddolar, Brethynau sydd beth yn ddrutach. Mae 'r Anifeiliaid a 'r llafur yn codi, pris Bychod o 28 hyd yn 40 dollar; Cyffylau o 60 hyd yn 100 dollar; Defaid gwmpas dollar a hanner; Ymenyn 18d y pwys o arian Lloegr, Caws 5d o arian Lloegr, Gwenith gwmpas Dollar a hanner y Bwshel, yr un mesur a Dolgellau, Pytatws 19d a 'r Afalau yr un fath, Nid yw ddim iws i Lifiwrs ddyfod i 'r ardaloedd yma, melinau sydd yma yn llifio 'r cwbl, mae lle da yn New York i Lifiwrs, maent yno yn adeiladu 300 o dai y leni, gofaint sydd a chyflog mawr, ond nis gwn ydyw yn hawdd iddynt gael gwaith, clociau nid oes dim galw mawr am danynt ond mae ei pris beth yn fwy na 'r hen Wlad, a Watches yr un fath. Nid iw cyflogau Shopwyr fawr ond yr un fath a Hwsmun, mae bron pawb yn ysgolheigion da, mae cyflogau Merched yn fwy yn New York nag ydynt yn gyffredin o ddeutu Utica, ond ei bod yn iachach rwi 'n meddwl i 'r Cymru yma, — mewn perthynas i Grefydd, nid ydyw [td. 9] ond go lesg, i 'w chydmaru a 'r hên Wlâd, nid ydyw y Llefarwyr ond anaml iawn, er bod ugeiniau o Aelodau proffesedig ymlith y Cymru os nad Canoedd, ac mae yma Lywodraeth rydd iawn i 'r Efengyl, a 'r un modd hefyd i Bechu. nid ydyw yn beth rhyfedd gweled dynion yn lladd gwair ar y Sabath ac ereill yn ei gyweirio ac ereill yn cario, eraill yn troi, ac eraill yn cario i 'r Dre a 'i Gwageni, a phob math o Buteindra o thor Priodasau, nid ydyw y ddau Sacrament ond yr un fath a 'r hen wlad gan Ddysenters a Babtists, ond nid oes dim cynylleidfa o Fethodist lle y gwn i am danynt, mae pob enw yn Priodi yn eu plith eu hunain, nis gwaeth ganthynt pa amser na pha le. gartre ai oddi gartre ai nos ai dydd, ond mae lle i gladdu wrth rai Tai addoliad, a rhai llefydd pwrpasol hyd y Meusydd, ymbell un yn claddu ei Etifedd yn ymyl ei Dy i spario trafferth, nid oes neb yn darllen dim uwch ben y Corph marw, ond claddwch fy Marw allan o 'm golwg, nid oes fawr wahaniaeth rhyngddynt a 'r hên Fethodist yn gynnal eu gweinidogion yma, nid oes yma neb yn byw wrth Bregethu yn unig, ond maent bawb yn dilin rhyw alwedigaeth, buasau dda genyf gofio fy ffrindiau wrth eu henwau, ond mae 'r lle yn fychan, cofiwch fi at Catrin Robert, a Betsan, a phobl y Pantclyd, a 'r Graig, a Magdalen, yn neillduol fy anwyl Eneth sydd yn aml ar fy meddwl, Nis gallaf annog ffarmwyr fyddo yn byw yn dda yn eu gwlad i ddyfod trosodd, ac yn gallu talu eu ffordd gartre, mae 'r Efengyl yn ei Sandalau yn yr hen wlad. Rhaid i mi ddibenu a 'ch gadael oll i 'r hwn a greodd For a Thir, Bydd dda genyf gael Llythyr ganthoch, mae yn ddrwg genyf na allaswn roi mwy o 'm hanes fy hun ond mae 'r lle yn rhy fach, yr hwn wyf eich Brawd _____ David Richard

Nodiadau
Notes

1. Dolgelley written across the recipient's name here
2. wad written above the <o> of dod (for dwad).
3. The text is unclear here, but clearly a Welsh form of English cleats (cf. 1.26 below) is intended.
4. Presumably colour or some similar word is missing here.
5. Written above them ... very in the next sentence; there is no insertion mark, and it is unclear where exactly this belongs.
6. Catchword hynnu.
7. he lives repeated here, apparently not as a catchword.
8. {December} written below Rhagfyr.

© University of Cambridge 2004
Diweddarwyd: 
Last update: