Huw Lewys. Perl mewn adfyd neu, Perl ysprydawl, gwyrthfawrocaf ... (Rhydychen: Joseph Barnes ai Printiodd, 1595), 1-101.
Cynnwys
Contents
[td. 1]
Pennod cyntaf.
Pob trwbleth ag adfyd sydd yn
dyfod oddiwrth dduw
HYnny oll a gyfriaf
yn adfyd, nev flinder, a 'r y syd' yngwrthwyneb ewyllys, ne ddysyfiad
dyn, megys, aflonyd' ruthrae y cnawd, profedigaeth
y cythraul, clefyd corfforawl, cymar cildynnus, anuwiol, mewn priodas, plant anufuddgar, cymdeithion annaturiol, neu anniolchgar,
colled o dda, caethiwed o ryw hen
fraint, ne rydid, colliant o enw da,
malais neu anfod' dynion, newyn,
drudaniaeth, nodeu, rhyfel, carchar,
ag angeu: ag yn y rhol honn i henwir hefyd, bob bath ar adfyd a chledi, pwy vn bynnag fyd'o, ai perthyn
attom ni ein hunain, ai att ein cyfeillion a 'n cyfnesafieit, ai cyffredin,
ai anghyffredin, ai dirgel a chuddi[td. 2]edig, ai goleu ag eglur, ai rhyglyddus, ai anrhyglyddus: yn 'r hol' bethau hynn (meddaf) fe ddyle bob
dyn Christnogaid' ystyried yn gyntaf y gwreiddin, 'r achos, a 'r dechreuad, fal hynn: sef, y dylem ni gymryd a derbyn yn ddioddefgar pa
beth bynac, y mae duw yn i anfon:
erwyd' hynn sy wir, mae düw yw
ein creawdr, a 'n gwneuthurwr, a
ninnau, ym waith i ddwylaw ef; ef
yw ein brenin, ein arglwyd', a 'n tad
ag fal nad yw weddus i 'r crochan, fanson yn erbyn y chrochenud' [sic], felly
mae 'n anweddeiddiach o lawer i
ni, furmur, ne rwgnach yn erbyn ewyllys, a barnedigaeth ein duw.
Ag er bod gorthrymder ag ing yn
codi, ag yn dyfod yn fynych, drwy
ddrygioni ein gelynion, annogiad y
cythraul, ne drwy ryw fod' aral', etto ni ddylem ni feddwl i bod yn dyfod o ddamwain, heb oddefiad, ordeiniad ag ewyl'ys duw, onid trwy
[td. 3]
i ragwybodaeth, i ragordeiniad, a 'i
bwyntmant ef: ag i ddoedyd 'n gymwys, yr vn mod' yw, tu ac att am
ein diogelwch pwy vn bynac fyddom
yn byw, ai mewn tlodi, ai mewn cyfoeth, yn y tan, ai yn y dwfr, ymysc
yn gelynion, ai ymysc yn cyfnesafieit, canys mae duw 'n gweled, yn
gwybod, yn dosparthu, ag yn llywodraethu pob peth, mal i tystia llyfr
I. o Samuel: yr Arglwyd' syd' yn
marwhau, ac yn bywhau, ef syd' yn
dwyn i wared i 'r bed', ac ef a ddwg
i fynu, &c.
A Iob hefyd a destiolaetha yn i
drueni, yr arglwyd' a 'i rhoes, yr arglwyd' a 'i dyg: a Christ i hun a ddyweid, na ddescyn vn o adar y to, ar
y ddayar, heb ewyllys ych tad, ie,
mae gwallt ych penn y gyfrifedig.
Gan' fod wrth hynny pob trwbleth
a blinfyd yn dyfod oddiwrth dduw
ni a ddylem ddarostwng ac vfud'hau
[td. 4]
ein calonneu a 'n meddylieu, iddaw
ef, gann oddef iddaw ef wneuthyr a
ni, fal i gwelo i sanctawl ewyllys ef
fod yn iawn: pa bryd bynac gann
hynny, y byd' i dowyd' stormus, niweidio ne lad' yd, a ffrwyth y ddaear, ne pann i 'n difenwir gann ddrwgddynion, gann godi gwradwyd', ne
gabl i 'n erbyn, pam y dylem ni rwgnach, ne furmur yn erbyn yr elfynae
ne geisio ein dial ar ein gelynnion?
erwyd', oni dderchafwn ein meddylie, ag ystyriaw mae duw syd' yn gosod i law arnom, ag mae efe syd' i 'n
ceryddu, cyffelib ydym i gwn (eb
ddim gwell) rhain pann i tafler a
cherig, a gnoant y garreg, heb ystyr
pwy sy yn taflu attynt. Ac hefyd ni
ddyle neb fod yn anfoddgar, neu 'n
anwllyscar i aildalu y dalent ne 'r
gwystl, 'rhwn a roddwyd iddaw 'n
vnic er i gadw. Duw sy yn rhoddi
bowyd, iechyd corfforawl, nerth,
gwraig, plant, cymdeithion, cyfoeth
[td. 5]
anrhyded', gallu, awdurdod, heddwch, esmwythdra, a diogelwch
dros amser, tra ryngo bodd iddo ef:
yr awrhon, os yr vnrhyw ddüw yma, a ddwg drachefn rai o 'r pethau
hynn, neu 'r cwbl, nid yw ef yn dwyn
dim onid yr eiddaw i hun, a 'r peth
yr ym yn d'ledus iddaw o honaw.
Erwyd' paham, y mae yn bechod anfeidrawl, dialeddus, furmur yn
erbyn ewyllys duw, neu wrthryfela yn erbyn i farnedigaethau ef.
Pen. 2.
Pob trwbleth, gorthrymder, ag adfyd, a ddanfonir arnom ni gann
ddüw, er cospedigaeth am
ein pechodae.
YR awrhon beth yw 'r achos sy
yn peri i ddüw anfon adref hyd
attom, ac ymweled a ni drwy orthrymder, ing, a gofyd? am y pwnc yma, ystyr hynn yn dda: pa beth by[td. 6]nac a hauddod', neu a ryglyddawd'
dyn, hynny oll a ddyle ef i d'erbyn,
a 'i ddioddef yn llawen, ac yn ewyllyscar: Holed, ag ecsamnied, pob
dyn i hunan, oni ryglyddawd' ef i
gospi, a 'i geryddu gan dduw, naill
ai am ryw bechod yspysol, yr hwn
a wnaeth ef yn bresennol, ne am bechodau a wnaeth ef ar amseroed' eraill: yr awrhon, yr arglwyd' ein
duw ni, ymhob bath ar gosbedigaeth, ac ymweliad, a ddengys ac a
fanega, drefn, ne ordr i gyfiawnder
a 'i anfeidrawl ddiclloned', a digofaint, yn erbyn pechod ag anwired':
can's ef a ddyweid yn yr ail gorchymyn, myfi 'r arglwyd' dy dduw di,
wyf d'uw eid'igus, yr hwn a ymwel
a phechodae y tadau ar y plant hyd
y dryded' a 'r bedwared' genedlaeth
os hwy a 'm casant, &c. Ac yn y pumed llyfr o Foeses: i rhifir yr oll
ddialeddau ar ol i gilyd', rhain a
dywelltir ar yr anwir, a 'r anuwiol:
[td. 7]
ac yn y trydydd-ar-ddeg o Luc, i
doedir fal hynn, oni wellewch ych
buched' fe a 'ch cyfergollir chwi oll.
Ag fal i galloch weled yn eglurach, ac megys o flaen ych llygaid,
pa fod' y mae cospedigaeth, a phla,
yn ddyledus am bechodau, mae
duw yn gosod, ac yn rhoddi y cospedigaeth, yn gyffelyb i 'r pechod, fal i
gallo 'r ddau gydgordio, yn gystal
mewn ffurf a chyfflybrwyd', ac
mewn llun a chyneddf: er ecsampl:
mal ir halogod' Dafyd' wraig Urias felly ir halogwyd i wraged' ynteu drachefn: ef a barod' lad', Urias,
ac am hynny y lladdod' i fab ynteu
ei frawd ei hun, ag a godod' gynddryged', a digased' yn erbyn ei dad,
gann i hel a 'i ymlid allan o 'i deyrnas,
fal na ddichon neb ddatgan yn ddigonol, y dialed', a 'r trueni, 'rhain, a
fu ar ddafyd', a 'i bobl, am y cwylyddgar anwired', a 'r ffieidd-dra,
rhain a wnathe ef.
[td. 8]
Yr awron ystyria, a ffwysa, megys mewn cowir glorian, yr vnionder yr hwn y mae duw o 'r naill du
yn i erfyn arnom, a hol' gwrs ein buched' nineu, o 'r tu aral': pe i buase hiliogaeth dyn, yn
vfud'ol i gyfreithie
duw, ac heb yscogi oddiarnynt, e fuasse yn ollawl yn gwbl ddedwyd',
fendigedig, yn dragowyd': ag ni lygrase, ag ni wyfase ymaith, fal
ffrwyth, ne lyssieu y meusyd': euthr
ef a yscogod', ag a gwympod' y tro
cyntaf o 'r dechrevad: yn rhieni,
a 'n
henafieid cyntaf, a ddifrawasont, ag
a wnaethont yn ddiystyr, o orchmynnion duw, ac felly nineu trwy
i cwymp hwy, ydym lygredic, a
chlwyfedig, a 'n holl reswm, synnwyr, a 'n deuall a ddallwyd, a 'n ewyl'ys a wenwynwyd: i ddym yn clywed, ag yn cael ynom ein hun, anwireddus wnniae, a thrachwantae,
gan geisio ein chwant, a 'n pleser yn
y byd hwnn, yn erbyn sancteiddiol
[td. 9]
air duw: ac fal pe i bae i assyn ymwisco a 'i ad'urnio i hun mewn croen
llew, a mynnu bod yn llew, etto i
hir glustieu sythion yn bryssur
a 'i datguddie, ag a 'i gwnae ef yn hynod: yn yr vn mod', er i nineu yn
trwsiadu, a 'n gosod ein hunain allan,
ag ychydig brydferth, a gogoneddus weithredoed', fal na ddichon neb
d'oedyd na bom ni yn gwbl wirion,
ag yn ddifeius mewn llawer o bynciau, er hynn i gyd, mae
ynom galoneu budron, aflan, anwireddus, yn
llawn diofalwch, a dirmig o dduw,
gwedi ein rhoddi yn ollawl, i 'n caru
ein hunain a phob difrawch.
Yr awrhon, os ni a ymgylchir, ne os ymwelir a ni, a chlefyd, tlodi, rhyfel, ne
gyfrysedd, ni ddylem ni roddi y bai
o hynn, vn, ar swyd'og, arall ar bregethwr ne wenidog gair duw, ne ar
y ffyd' a 'r crefyd', ne ar yr elfynav a 'r
ser, ne ar dduw i hun, fal pe i bae vn
o rhain yn achos o 'r cyfryw ddia
[td. 10]leddau: megys ag na ddyle neb feiaw ar y Physygwr, (fal pe i bae ef
yr vnic achos, o ddwfrhaintieu llygredig o fewn y corff,) er i fod ef yn
i dwyn ac yn i gyrru alla
n o 'r cnawd
fal i galler yn eglur i gweled, euthr
drwg ymwreddiad, ac anghymedrawl ddeiad y gwr i hun, yw 'r
iawn achos, a 'r gwreiddyn o hynn,
felly ni ddylem ninneu roddi bai
ar dduw, o de
nfyn ef arnom ni, dristwch, penyd, a thrwbleth, eythr med'wl fod hynn, yn feddeginiaeth, ac
yn help addas, i 'n pechodae ni: a
ffob dyn a ddyle roddi 'r achos o
hynn, arno i hun, a 'i bechodau i hun,
ac nid ar ddim arall. A 'r ecsampl
hwnn a ddarfu i 'r gwyr sanctaid', a 'r
duwiol henafieit yn y cynfyd, i dda
ngos, i ddatclario, a 'i adel i ninneu,
ga
nn roddi 'r achos bob amser, o orthrwmderae, ac o 'r cyfryw orthrwm
ofydiae, 'rhain a ddigwyddent yn
i ha
mser hwy, ar i pechodae i hunain:
[td. 11]
mal i llefarod' Daniel y proffwyd:
o herwyd' ein pechodae ni, ag anwireddau ein tadau ni, i dinistriwyd
Caersale
m a 'i phobl ga
nn y sawl syd'
amgylch ogylch iddi: erwyd' paha
m
ny ni a ddyle
m wylo, ag alaru, a chrio
alla
n, och och, 'n hytrach 'n erbyn ein
pechodau, a 'n anwireddau ein hunain, nag yn erbyn y gwendid, y clefyd, ne 'r adfyd arall a 'r trwbleth,
'rhain i ddym ni yn i dioddef, o herwyd' ein pechodae. Cans os wyle
m
ne os tristae
m eb fesur, a rheswm, pan
fo duw ddim ond gwneuthur
cyfiawnder, ag
vniondeb ar i elynio
n, pa
beth fydde hyn ond bod yn anfodlo
n i gyfiawnder duw a charu y peth
'rhwn y mae ef 'n i gasau? a beth yw
hyn, eythr gwir gyfiaw
nder,
[1] a daoni
duw, pann fo ef yn ceryddu, yn marthyru, yn darostwng, ac yn gorescyn 'n ollawl yno
m, y gelynio
n pennaf
iddaw ef, a ninneu, hynny yw, ein
pechodeu ni? Gann hynny tristhau,
[td. 12]
ag alaru heb fesur ynghanol ein ing
a 'n trwbleth, yw, yn dangos ein hunain yn gymdeithion i bechod, yr
hwnn yw y gelyn mwyaf i dduw, a
ninnev: erwyd' paham, ni a ddylem
yn hytrach foliannu duw, ac ymlawenychu yn ddirfawr, nid yn vnic 'n ein adfyd a 'n blinder, ond ynghyfiawn, a graslawn ewyllys duw,
cyfion (meddaf) am iddaw gospi pechod, graslawn, a thrigarog, am iddaw i gospi yn esmwythach o lawer, nac o gyfiawnder yr heuddasom.
Pen. 3.
Mae ein oll orthrymderae a 'n blinfyd, yn llai, ac yn esmwythach
o lawer, nag i mae ein pechodae ni yn heuddu.
PA bryd bynac y byddo gwr yn
rhoddi yscafn, ac esmwyth gospedigaeth, ar vn a haeddod' a fae
drymach, y mae 'n rheswm iddaw i
[td. 13]
ddioddef, a 'i dderbyn drwy ymyned': mal, vn a fo lladdwr celain, os
caiff ef ddiainc er i guro, ne i fflangellu allan o 'r dinas neu 'r dref, mae
ef yn cymryd hynny mewn rhann
dda, gann iddaw wybod yn dda
ddigon, i fod yn hauddu crog.
Y sancteidd-ferch Iudith, a dybiai fod holl gospedigaethae trancedig, yn esmwythach, ac yn llai nac
yw ein pechodae a 'n anwired'au ni.
Erwyd' paham, o goddefi dlodi,
glefyd, ne ryw wrthwyneb arall
ystyria, a meddwl ynot dy hun fal
hynn.
Dy amryw bechodae a haeddasont fil filioed' o weithiau, mwy
dialeddus cospedigaeth, trymach
dolur, mwy ofnadwy rhyfeloed',
carchar mwy aneirif i oddef: ac pe
i doe oll flinderoed' y byd, ar vnwaith yn vn pentwrr arnat, etto
rhyglyddaist waeth o lawer. Ti a
haeddaist yn dda oddef gwbl allu a
[td. 14]
chreulondeb diawl, a damnedigaeth
tragwyddol, 'rhain er hynny a attaliodd, ac a dynnod' duw oddiwrthyt, o 'i wir drigared', yn vnic er
mwyn Iesu Christ: Hefyd, y neb a
gafes bob amser bethau da, llwyddiannus, ni ddyl ef ryfeddu, er
derbyn o honaw weithiau, anffawd,
ac adfyd: ie, plant, y byd hwnn a
ddoedant 'n ddiharebawl.
Ni wn ddyll iawn ddehellwch
i ddewr draw na ddaw awr drwch.
Yrawrhon, mor drigarog yw
duw, ac na ad ef neb heb i obrwyo a
rhyw wobr, ne arall, yn gystal o flaen
gorthrymder, ac wedi, ie, ac ynghanol ein blinfyd, mae ef yn rhoddi
llawer rhod' ardderchawg, ac arbenigion ddonieu, yn gystal ar les ein
eneidieu ni a 'n cyrff, ysprydawl a
chorfforawl.
Ac am i ddonieu ef o flaen adfyd, a
gorthrymder, mae i ni siampl odidog o flaen ein llygaid, o Iob, gann
[td. 15]
ddoedyd: gan i ni dderbyn cymeint
o lesant, oddi-ar law dduw, pam na
fyddwn ni fodlon hefyd, i dderbyn
y drwg? Hefyd Plinius yr ail, gwr
cenedlig, wrth ddiddanu, vn o 'i gymdeithion a fuase farw i anwylwraig
briod, ymhlith pethau eraill, a escrifenna fal hynn.
Hyn' a ddyle fod yn ddiddanwch
mawr iti (sef) cael, a mwynhau o
honot, berl mor wrthfawr, cyd o amser: can's pedair blyned' a deugain
y bu hi gida thi, ac ni bu erioed ymrafael, ymsennu, nac ymryson rhyngoch: a 'r naill, ni ddigiod' y llall, erioed: ie, ond yr awrhon ti a ddoedi,
mae o hynny y mae yn drymach ac
yn anaws genyt fod hebddi, am i
chwi fyw ynghyd, cyd o amser, mor
heddychol: can's prysur irr anghofiwn y pleser, a 'r cymwynase,
'rhain ni chowson ond tros fyrr
o amser. Ond i atteb hynn yma gochel, a gwilia, rhag dy gael
[td. 16]
yn aniolchgar, os ystyri yn vnic pa
beth a gollaist, heb feddwl pa hyd i
cefaist hi y 'w mwynhau.
Ag hefyd mewn amser ac ynghanol ein blinfid, a 'n trwbleth, mae
duw yn rhoddi i ni ras i ystyried,
dawnus, a llwyddiannus bethau eraill, 'rhain sy genym a rhain yddym yn oestadol yn i mwynhau: fal
drwy goffadwriaeth ag ystyrieth o
rheini, ir esmwytheir, y lleiheir, ag
ir anchwanegir ein gofid a 'n poen.
Er ecsampl: bwrw dy fod yn
wann, yn ddirym, ac yn wr clwyfus o gorff, etto fe roddes duw iti
gyfoeth yn ddigonol, a da yn rhesymol i 'th gadw: ne os oes arnat
brinder ag eisieu da, a chyfoeth, nid
oes arnat er hynn ddiffig o iechyd
corfforawl.
Yrawrhon oni osodwn y naill
o hyn yn erbyn y llall, tebig ym i
blant bychain, 'rhain os damwain i
wr ychydig rwystro, ne dorri ar i
[td. 17]
chwareu,
[2] ne ddwyn rhywbeth oddiarnynt, yn ebrwyd', hwy a esclusant y
cwbl, ac a gwympant i wylo: felly i
byddem ninne debygol i wneuthur,
pann ddigwyd' rhyw anffawd ini, o
digiwn ne o byddwn anfodlon, heb
gennym na chwant, nac
ewyllys i
gymryd ac i fwynhau, y da rhwnn
syd' gennym.
Bwrw dy fod 'n ymddifad, ne 'n
ysbailedig, o bob diddanwch corfforawl, etto yn dy ddwyfron a 'th galon,
mae genyt wybodaeth o Iesu
Christ, yr hwn, a 'th ryddhaod' di o
vffern, ac o ddamnedigaeth, rhain
oeddynt ddledus iti: i bwy vn, nid
yw 'r ol' ddialeddae ar y ddayar fwy
mewn cyfflybrwyd', nag yw vn defnyn o ddwfr wrth 'r oll for.
Heb law hynn hefyd, trwy ffyd' i
ddwyd yn clywed ynot, obaith, a sicrwyd' o lawenyd' didranc, tragwyd'ol, fal i scrifenna S. Paul o hynn,
gan ddoedyd: barnu irr wyf nad yw
[td. 18]
gofidiae 'r amser hynn, y 'w cystadlu
i 'rr gogoniant, a ddangosir i ni: mae
i ni siampl o hyn, o flaen ein llygaid,
o 'r mab treilgar, anobeithedic, yr
hwn, a 'i vfuddhaod', ac a 'i darostyngod' i hunan, fal na ddysyfai, ef mwyach i gyfri yn lle mab, eythr i droi i
weithiaw, fal gwenidog ne was cyflog, os yn vnic, e gae aros, ynhuy ei
dad. Felly beth bynag y mae duw
yn i anfon, ni a ddylem i gymryd,
yn ddioddefgar, os yn vnic i cenadheir, i ni breswylio ynhuy dduw, yn
y nefoed', gidac ef 'n dragwyddawl.
Yr awrhon, o tybia neb fal hynn,
nid yw duw yn ceryddu eraill, a
wnaethont anwireddau mwy dialeddus, a chymeint o blae echrys, a
doluriae, ag i cerydda ef ni: amarchus, ag anghristnogaid' yw ei feddwl ef o dduw: can's beth os wyd
di dy hun yn fwy anwireddus, na
neb arall? Ond bwrw fod eraill
yn byw yn fwy anwireddus, ac
[td. 19]
yn waeth na thi, a wyddost di pa
wed' y mae duw, yn i cospi hwy?
Mwyaf, a gwaethaf poen, a chosb,
a ddichon fod, yw, cystud' oddimewn, a dirgel gosbedigaethae y
meddwl, rhain ni welir a 'r golwg
oddiallan. Ag, er na byddo vn tristwch, na dialed' yspysol yn eglur
yn ymddangos iti, ag er nas gwyddost ba beth y mae duw yn i feddwl
yn hynny, etto ti a ddylit, (mal
plentyn y 'w dad) roddi iddaw ef anrhyded', clod, a moliant, am iddaw
ef ddosparthu pob peth a chyfryw
ddoethineb, ac mewn cyfryw drefn
ac ordr: a phann welo ef i amser, ef a
obrwya, ag a ystyria 'r holl gyfryw
bethae, 'rhain a wnaethwyd ymlaen llaw, yn erbyn i gyfion, a 'i vnion gyfreithiau ef, megys ac ir haeddasont.
[td. 20]
Pen. 4.
Pob bath ar adfyd a ddanfonir, ac sydd
yn dyfod oddiwrth dduw, o feddwl cariadus, tadawl tuac attom.
NId yw ddigon i ni wybod fod
pob bath ar flinfyd, yn dyfod
drwy ymyned', a dioddefiad duw, o 'i
gyfiawn farnedigaeth ef am ein pechodae ni: erwyd' yn eithawed' profedigaethae, ag yn yr angenion
mwyaf, fal hynn i bydd y meddylie,
a 'r dychmygion cyntaf ynom. Yn
gymeint ac i mi yn ddialeddus ddigio duw, drwy fy mhechodau, am
hynny i llidiod' ef wrthyf, ag aeth
yn elynn imi, ac a droes i ffafr od'iwrthyf: ac oni byd' i ni ragflaenu, a
thaflu ymaith mewn amser, y cyfryw wag feddylieu, a bwriadae ofer, hwy a wnant i ni ymwrthod, ac
ymadael a duw, gann i gasau ef, a
gryngan y 'w erbyn; megys i gwnaeth Sawl, 'rhwn a gwbl feddyliod'
[td. 21]
ynthaw i hun, fod duw yn i geryddu
ef, o lid a digofaint y 'w erbyn: am
hynny calon Sawl a drod' oddiwrth dduw, ac a 'i gadawod' ef, ac a
ddechreuod' i gasau a 'i ffieiddio ef,
megys vn creulon. Gann hynny mae
y rhybyd' hwnn hefyd yn perthynu,
i 'rr cyfryw bynciau, i 'n dyscwyd
hyd hynn: sef, y dylem ni dderbyn
yn ddiolchgar beth bynag i mae
duw o feddwl tadawl, cariadus, ac
nid o ddim digofaint tu-ac attom,
yn i anfon ini, pwy vn bynac fyddo
ai hyfrydlawn, ai dialeddus i 'r
cnawd. Yr arglwyd' dduw, a ymwel a ni ac amserawl, a thrancedic
boenau, o dadawl a gofalus galon,
rhon sy ganthaw tu-ac attom, ac
nid o ddigased' a diglloned' i 'n erbyn. Canys duw a gymodir, ac a
gytunir a ffob Cristion drwy i fab,
ac ef a 'i car hwy o ddyfnder, ac o eigiawn ei galon: erwyd' paham pa
sut bynac, ne pa fod' bynac, i mae
[td. 22]
duw i 'n ceryddu, ac i 'n cospi, nid yw
ef yn gwneuthur hynny o gasineb
arnom, fal pe i gwrthode ef ni, gann
ein taflu ymaith yn ollawl, eythr o 'i
fawr dosturi, a thrigared', er 'n derbyn fal ei blant, er yn cadw, a 'n ymddiffyn, er yn meithrin a 'n arfer, er
yn vfuddhau, a 'n darostwng, er yn
symbylu, a 'n gwthio rhag ein blaen,
fal y byddai i weddi, ffyd', ofn duw,
vfud'-dod, a rhinweddae erail' dyfu,
a chynyddu ynom, er anrhyded' iddaw ef, ag iechydwriaeth i ninne. Testiolaethae o hynn: yn gyntaf Ezechiel. 33.
Cynn wiried mae byw fi med' yr
arglwyd', nid oes gennyf bleser ymarwolaeth pechadur eythr troi o honaw, a bod yn gadwedig. Yma mae
duw yn tyngu, nad yw ef yn cosbi
er 'n difa, ond er yn llithio, yn denu,
a 'n dwyn i edifeirwch.
Hefyd, y sawl a gar duw, ef a 'i cerydda, ac er hynny mae gantho ble[td. 23]ser ynthynt megys tad yn i blentyn.
Hynn sy destiolaeth eglur, nad yw
adfyd, trwbleth, a blinfyd, yn arwyddion o lid, a diglloned' duw, eythr
yn hytrach arwyddion sicr, o 'i rad, o 'i
drigared', a 'i ffafr, drwy bwy rai, y
mae duw yn sicr-hau i ni, i drigarog ewyllys, a 'i dadawl galon, tuac
attom. Drachefn fe a ddoedir, ni a
wyddom fod pob beth 'n cydweithio
i 'rr hynn goreu, i 'rr sawl a garant
dduw. Ac hefyd, fe a 'n cosbir, ac a 'n
ceryddir gann yr arglwyd, rhac yn
barnu yn euog gida 'r byd.
Hynn hefyd i gyd a greffi, ag a
ystyrri drwy holl stori Iob.
Yn yr vn mod', Ioseph a werthwyd gan ei frodur, ac a rod'wyd ynwylaw 'r anffyddloneit, o dwyll, a
chenfigen, drwy annog, a chyngor y
cythraul: eythr y ffyddlonaf dduw a
droes hynn er bud', a lles, yn gystal
i duy yr Israel, ac i holl frenhiniaeth yr Aipht. Cans felly y darfu i
[td. 24]
Ioseph i hun ddeongl hynny.
Hefyd eglwys Ghrist, (sef yw
hynny) y gynelleidfa Ghristnogaid'
yr hon yw priodasferch crist, sy raid
iddi ddioddef adfyd a blinder, ar y
ddaear honn, ond yn gymeint a bod
düw yn hoffi priodasferch i anwyl
fab, ('r honn yw cynelleidfa y rhai
ffyddlon) mae ef yn bwriadu i chonfforddio hi, a bod yn ddaionus iddi;
gann hynny, megys ag i cyfodod' ef
i fynyd' o angau, Grist i gwr priod, i
ffenn, a 'i brenin, felly hefyd i gwared ef hithau o bob adfyd, gann roddi
iddi lawenychol fuddigoliaeth, ar
bob peth syd' y 'w gorthrymu: eythr
cyfryw yw gwaeled', a gwendid 'n
golwc ni, ac nas gallwn graffu, a
gweled drigarog, a charedigol ddaioni düw, dann i wialen a 'i scwrs.
Pa bryd bynac gann hynny irr
ymwelir a ni a blinder ne adfyd, yn
wir ein dled yw, yn gyntaf gydnabod a chofio ein pechodae, ac ystyri[td. 25]aw hefyd iau, a gefynnae diawl am
bechod, ond ni ddylem ni farnu, na
meddwl o 'r cyfryw flinderoed', yn ol
meddwl, ac ewyllys diawl (rhwn o
frad, a meddwl maleisus, tu-ac attom, ni chais ddim oll, onid dinistriad ollawl, a chyfan wradwyd'
pob rhyw ddyn) ond yn hytrach ni
a ddylem farnu ac ystyriaw o 'r oll
flinderoed' a 'r gofydiau hynny, ar
ol meddwl duw, (ac felly i derbyn)
rhwnn o 'i fawr ddaioni, sy 'n i troi
hwy oll, er bud' a llesant i ni, gann
weithiaw drwyddynt hwy, ein perffaith iechydwriaeth ni.
A phle bynac ni ddichon y galon,
dderbyn y diddanwch hwnn (sef
bod duw yn ceryddu, ac yn cosbi, o
wir drigarog ffafr, a chariad arnom)
yna yn angenrheidiol, mae 'r profedigaeth, a 'r dialed' yn drymach, ac
yn fwy, a 'r dyn hwnnw o 'r diwed' a
gwympa, ac a syrth i ddirfawr anobaith.
[td. 26]
Pen. 5.
Duw yn vnic er mwyn Iesu Grist,
a hynny o 'i fawr drigaredd, cariad, a ffafr, sydd i 'n cosbi
ac i 'n ceryddu.
YR iawn a 'r vnic achos, o drigarog a thadawl wllys duw, yw,
yn, vnic rhyglyddiadae Iesu Grist,
at bwy vn, ni a ddylem dderchafu
ein calonnau tua 'r nefoed', gann feddwl, ac ystyriaw yn ein meddylieu, yn oestadol, fal hynn: yn pechod
a 'n anwired' ni, sy 'n haeddu newyn
drudaniaeth, rhyfel, nodeu, a ffob
rhyw blaee eraill: yr awrhon, Crist
a wnaeth arianswm a chyflawn daledigaeth, am yr oll bechodae rhain
a wnaethom ni, ef a ailbrynnod', a dalod', a ddigostod', ac a wnaeth 'n ddineweidiol ini, yn oll gamweddau,
drwy i chwerw angeu, i fuddygoliaethae, a 'i ailgyfodiad, ac a ddigonolod' gyfiawnder ei dad fal i testiol[td. 27]aetha S. Paul, yn gonfforddus, gann
ddoedyd: Iesu Grist a wnaethwyd
gann dduw i ni yn ddoethineb, a chyfiawnder, a sancteuddrwyd', a ffrynnedigaeth: felly os blinderae a 'n gorthrymant o erwyd' ein pechodae, a 'n
oll bechodae gwedi i digonoli, a 'i digosti, trwy angeu a dioddefaint Iesu, mae 'n angenrhaid addef, fod yn ol'
flinderoed' yn ddineweidiol ini, ac
na allant ein briwo: ie, Crist trwy i
ddioddefaint a 'i adfyd, a fendithiod'
ac a sancteiddiod' bob rhyw adfyd,
fal i gwasnaethent, ac fal i byddent,
i oll wir ffyddlonieit Gristnogion,
yn lle bud' gwyrthfawr, drwy ordeiniad a rhagwelediad duw i nefawl dad: ef yw y gwir Physygwr, 'rhwnn pann ddehallod', fod
adfyd yn arswydus gennym, a gymerod' arnaw i hun, ddioddef pob
bath ar adfyd, blinderoed', a gofydiae mwyaf dialeddus, er rhoddi, a gosod terfyn, a ffenn, i 'n
[td. 28]
blinderoed' nineu, ac hefyd i bendithiaw, a 'i sancteiddiaw, ie, a gwneuthur angeu i hun yn brydferth ac yn
felus i ni. Oh na allem deimlaw,
gweled, ac ystyriaw, ewyllys, a meddwl Crist, pann oed' ef yn ewyllyscar yn dioddef ar y groes, gann oddef i d'ryllio, a 'i ferthyru mor greulawn, ag mor boenus, eb vn achos,
ond fal i galle ef yn ollawl ddirymmio oll nerth ein pechodeu ni, gorthrymder ac angeu, ac hefyd dinistrio
vffern, fal na alle vn o honynt byth
wneuthur niwed ini. Ymhellach (o)
na allem ystyriaw pa wed' i chwaethod', ac irr yfod' ef o 'r cwpan o 'n
blaen ni, fal y gallem nineu, rhain
ym weinied, yfed a chwaethu 'n wel'
o honaw ar i ol ef, yn gymeint ac
na ddamweiniod' iddaw ef ddim
drwg o hynny, eythr yn y mann cyfodi o honaw o angeu: oh nas galle
wybodaeth, a choffadwriaeth o hyn
aros yn iawn yn oestad yn ein ca[td. 29]lonnae ni, a llewychu bob amser o 'n
blaen ni: yno byth ni syfllem, ac ni
ddyffygiem, ac ni byddem anobeithiol, o drigared', a daioni duw,
er i ni ymlad' mewn bateloed' enbydus, a mwyaf dialeddus: ac er i
ni 'n hunain brofi a theimlaw, y cyfiawn gosbedigaethae, hauddedic
am ein pechodae ni, yno y gallem
sefyll 'n wrawl, ac yn nerthawg yn
erbyn pyrth vffern, a phob bath ar
dristyd, trymder, profedigaeth, ofn,
ac anffawd, yn ollawl a ddifethid ac
a lyncid i fyny.
A hynn yw y diddanwch pennaf, a mwyaf, a glowyd, ne a ddarlleuwid o honaw, er dechreuad y byd.
Duw i hun yn vnic a ddichon (os ystyriwn o honaw, ac os gafaelwn
arnaw, mal y dylem) blannu, ac impio, y cyfryw feddwl ynom, fal y
gallom nid yn vnic na thristhaom,
eythr gorflleddu a llawenychu yn
ein blinder a 'n cledi, fal i gorfole[td. 30]ddod' S. Paul yn odiaeth lle i dywaid ef: os duw nid arbedod', i vnic
genedig fab, eythr i roddi ef drossom
ni oll, pa wed' na ryd' ef i ni bob peth
gidac ef? Beth gann hynny a wnawn a 'n ofer ofn, a 'n gofal, a 'n tristwch, a 'n trymder? Erwyd' pa ham,
o byddwn Gristnogion, rhaid i ni 'n
ddiolchgar osod allan, ganmol, a
mawrygu 'r ardderchawg, anfeidrawl, a nefawl ras, a daoni duw,
a 'r vchel ddiddanwch rhwn sy gennym drwy Grist: cans pawb oll a 'r
y syd' ddeffygiawl mewn gwybodaeth, o 'r daioni rhwnn yddym yn i
gael trwy Grist, ac a wrthodant y
mawr, a 'r ardderchawc drysor hwn,
pwy vn bynac fyddant, ai Iddewon, ai
Cenhedloed', ai Mahometiaid, ai Pabyddion, ni fedrant roddi gwir, perffaith, ac iachusawl gyssur, iddynt i
hun, nac i eraill chwaith, mewn ofnawg, ac amheus gydwybod, neu
mewn adfyd a chledi arall. Tra ga[td. 31]ffont heddwch a llonyddwch, heb
glowed nac ystyr ddim poenau angeu, na 'r cyfryw flinder, a chledi,
hwy a allant fyw yn ddiogel, ac yn
hyderus, heb ofn: eythr pann ddelo 'r awr ddrwg vnwaith, ac ychydic dro ar y towyd', mal naill ai
trwy weledigaeth, ac eglurhad o 'r
gyfraith i clywant, ac i dehallant,
ddigofaint duw tu-ac attynt, ne
drwy yspys ac eglur arwyddion, a
chyhoeddiad o gyfiawn gospedigaeth a dial duw, ne drwy brofiad, o
ryw blaee presennol, nes i cynhyrfu
yn ddysyfyd gan ofn, yna i ol' ddoethineb, ei cyngor, a 'i synwyr i wrthnebu y cyfryw ddrwg, a ballant yn
ollawl, ac a 'i sommant 'n ddiatreg: yna i ffoant oddiwrth dduw, ac ni
wyddant i ba le i rhedant, ne ple
ir ymguddiant: ac er bychaned fyddo i profedigaeth, a 'i plaee, ei caloneu er hynny a gynhyrfir, ac a
ofnir mor ddirfawr (mal i tystia
[td. 32]
Moeses) gann chwthiad deilien,
ac pe i bae ddyrnod taran.
Ac i 'rr cyfryw ddynion, oll gwrs
i bywyd o 'r blaen, i oll lafur, a 'i trafael, a 'i goglud oll, yn ei argoeledig
wasnaethu duw, ac yn ei dirwestawl fuchedd, yn ollawl a gollir ac
a fernir yn ofer: a ffa ddiddanwch
bynac a geisiasant heb Grist, nid
yw ddim oll, ond chwanegiad o 'i
dialeddus ofn, a brisc, yw tywys i
anobaith ac felly heb law yr Arglwyd' Iesu, nid oes dim diddanwch, help na chymorth i edrych
am dano.
Pen. 6.
Tebygoliaethae, a chyfflybon yn dangos, pa fod' y mae duw i 'n cospi, ac
i 'n ceryddu, o fawr gariad,
trigaredd, a ffafr tuac attom.
PAn fo 'r ollalluog dduw, er rhy[td. 33]glyddiadae i fab, nid o feddwl digofus, ne o ddigter, eythr o ewyllys
da, ac o galon gariadlawn tu-ac attom, i 'n cospi ac i 'n ceryddu, ef a ellir
i gyfflybu, a 'i alw 'n debyg, i dad,
i fam, i feistr, i physygwr, i lafurwr, i Eurwr, ac i 'r cyffelyb, fal
hynn.
Mal y mae tad naturiol, yn gyntaf yn dyscu i anwyl blentyn, ac yn
ail yn i rybuddio, ac yn i gynghori,
ac yn y diwedd yn i geryddu, felly,
y mae y tad tragwyddol, yn profi
pob fford' gida nineu, rhai ym
gwedi cynyddu mewn oedran, ac
etto,
ifainc a meddalion yn y ffyd'.
Yn gyntaf, ef a ddysc i ni ei ewyllys,
drwy bregethiad ei air, ac a 'n rhybuddia.
Yrawrhon os nyni nis
canlhynwn ef, yno ef ychydic a 'n
cur, ac a 'n chwystringa ni a gwialen, fal weithieu a thlodi, weithieu
a chlefydon, ne ddoluriau, ne ryw
wrthwyneb arall, rhwn nis dylid
i farnu
[3]
[td. 34]
ryw wrthwyneb aral', rhwn nis dylid i farnu,
[sic][4] na 'i alw, 'n ddim oll, ond
gwialen ne
fachgennaidd gospedigaeth. Os y cyfryw wielyn ni helpia, ac ni wnaiff ddim lles, yno i cymer y tad ffonn, ne fflangell, mal os
i fab a be
ngleda, ne a dreilia i aria
n, a 'i
smo
nnaeth yn drythyllgar, ac yn afradlon, mewn socandai ynghyd
a chymdeithion diffaith, yna y daw
y tad, ac a 'i tynn erbyn gwallt i
benn, ef a rwym i draed, a 'i ddwylaw, ac a 'i cerydda nes dryllio i escyrn, ac a 'i denfyn i garchar, ne ef a 'i
gyrr ymaith ymhell o 'i wlad. Yn
'r vn mod' pan elom nineu 'n gildynus, 'n afrowiog, ac yn ddibris
genym am eirieu, a gwialennodae,
yna i denfyn duw attom blae trymach, a chyffredinolach: mal, nodeu, drudaniaeth, cyfryssed', cynddryged', trychineb gann dan, llawruddiad, rhyfel, colliant o 'r oruwchafieth, fal pan' i 'n dalier ga
n ein ge
[td. 35]lynion, yn caethgludo yn garcharwyr. Hynny ol' a wnaiff ef, er 'n ofni
a 'n dofi ni ac megys wrth nerth er
yn cymell, a 'n gwthio i edifeirwch,
a gwella
nt buched'. Yr awrho
n, gwir
yw, fod yn erbyn ewyllys y tad, fal
hyn geryddu i fab, namyn gwneuthur
id'aw cymeint o les, ac a alle ef
fwyaf: eythr y plant, trwy oddefgarwch a gormod mwytheu, a ant yn
anhywed', ac a angofiant bob dysc.
Ac am hynny mae ef yn i ceryddu,
eto ynghanol i ddig a 'i geryd', i dadawl galo
n a ymdde
ngys: fal, o rhyd'
ef i blentyn ymaith oddiwrtho, am
ryw fai dialeddus, etto ni enfyn ef
ddim o honaw, 'n ollawl yn ddigyssur, eythr ef a ryd' iddaw beth dillad, a geirieu confforddus, ac felly
ef a 'i enfyn nid i aros dros byth alla
n
o 'i wlad ond er i alw ef adref drachefn, pann i gostynger, ir vfuddhaer; ac i gwellhaer y-chydic: a hynn yn vnic yw meddwl y
[td. 36]
tad, sef, tynnu ymaith, a chadw oddiwrth ei etifed' 'r ol' gyfryw bethau
a fydde
nt eniweidiol iddaw, ne a 'i
dinistrient, ac nid gwrthod, a thaflu ymaith i blentyn dros byth: felly yn
ddiau, pann fo duw 'n anfon trueni,
a blinfyd ar ein gyddfe nineu, mae
tued', a chalon dadawl, dann i wiale
n
yn guddiedic: can's naturiol, ag
iawn briodoldeb duw, yw, bod yn
gariadlawn ac yn garedigawl, i iachau, cynorthwyo, a gwneuthur daioni y 'w blant, sef, i hiliogaeth dyn.
Adda ag Efa pan i cyfleuwyd ymharadwys, oni chynyscaeddwyd
hwy yn ddigonawl, a ffob peth da?
eto ni fedre
nt hwy (ac ni fedr vn o hono
m ni) i ordrio a 'i iawn arferu: eythr
cyn gynted ac i caffom bob peth a
chwenychom heb arnom eisieu dim
a 'r a fedrwn i ddysyfu, yna yn ddisymwth irr awn yn ddifraw ac yn
ddiddarbodus: ac am hynny i de
nfyn
duw i ni ddrwg, fal i gallo wneu
[td. 37]thur i ni dda, ac etto ynghanol ein
oll flinfyd, a 'n cospedigaeth, ef a enfyn beth esmwythdra, di-dda
nwch, a
chymorth: ac ni a al'wn gymryd sia
mpl, o 'n rhagddoededig rieni, Adda ag
Efa: pann ydoed' duw yn cwbl fwriadu, ac ar ael i bwrw a 'i taflu alla
n
o Baradwys, yn gyntaf ef a 'i dilladod', rag rhew, ac angerd' y towyd',
ac ef a 'i diddanod' hefyd a gaddewid
o 'r bendigedic had, 'rhwn a wnaiff
bob adfyd, nid yn vnic yn esmwyth,
ac yn ddineweidiol ini, eythr yn iachus ac yn fuddiol hefyd.
A 'r natur honn ni newidia 'r anewidiol dduw byth, eythr ef a 'i ceidw
yn oestadol, ni wrthyd ef ny ni yn
gwbl, ond yn vnic ef a oddef i ni ferwino ychydig, am y pechodae a wnaethom, ac felly ef a 'n ceidw rhag pechu drachefn, rhag digwyddo o honom, i enbydrwyd' poenau tragwyddol.
Heb law hynn, bwrier fod i wr
[td. 38]
ddau o feibion, vn drwg anwireddus, ac etto i dad ni chosbiff, ac ni
cheryddiff ddim o honaw, a 'r llall a
godir i fyny, ac yn brysur a geryddir am y bai lleiaf: beth yw 'r achos
o hyn, ond bod y tad yn ddiobaith,
o wellhad y naill vn amser, a 'i fod
'n bwriadu am hyny i ddietifeddu
ef 'n llwyr ac na roddo ef ddim iddaw? Can's yr etifeddiaeth yn gwbl
a berthyn i 'r mab a geryddir, ac a
gosbir: etto y plentyn truan a gosbir fal hynn, a dybia yn i feddwl, fod
ei frawd yn
ddedwyd'ach, nac yw
ef, am na churir, ac am na cheryddir
ef vn amser. Ac am hyny, ef a
ochneidia, ac a gwynfan wrthaw i hun
ag a fed'wl fal hyn: wele, fy mrawd
a wnaiff yr hynn a ewyllysiff yn erbyn ewyllys fy nhad, ac heb i gennad, ac ni ryd' fy nhad air hagr iddaw: ef a ad id'aw gael ei bleser a rhodio lle i mynno, ond tuac att yfi nid
edrych ef vnwaith yn rhowiog onid
bod
[5]
[td. 39]
byth 'n fy nhop, os edrychaf vnwaith
ar gam. Llyma i gelli weled ffolineb, ac anwybodaeth y plentyn, yr
hwnn a ystyr yn vnic y gofyd presennol, heb gofio nac ystyr vn amser
yr hynn a gedwir iddaw ef yn stor.
Cyffelyb feddylieu a bwriadau, a
fyd' mewn cristnogion, pann oddefont flinder lawer, a gweled pa fod'
o 'r tu arall y llwydda 'r anuwiol a 'r
anwir. Hwy a ddylent yn hytrach
i sirio a hunain, gann gofio yr etifed'iaeth 'rhon' a gedwir yddynt hwy
'n y nefoed', ac a berthyn yd'yn hwy
megys i blant da rhinweddol: am y
llaill 'rhain a lammant, ac a neidiant, a wnant yn llawen, ac a gymerant ei pleser yrawron dros ennyd,
hwy a ddeolir o 'r etifeddiaeth yn
dragowyd', megys dieithrieit, ac ni
chant, rann na chyd, o honi. A hynn
a brwfia Sanct Pawl, pann ddywaid ef: Fy mab, nac esclusa
gosbedigaeth yr arglwydd, ac
[td. 40]
na lausa pann i 'th gerydder di gantho: canys y neb a garo 'r arglwyd'
ef a 'i cosba, a fflangellu a wna ef bob
mab a dderbynio: os goddefwch gosbedigaeth, megys i feibion y mae
duw yn ymgynig i chwi: canys pa
fab fyd' nis cosba i dad ef? Eythr os
heb gospedigaeth yddych, o 'r honn y
mae pawb 'n gyfrannog, meibon ordderch ydych ac nid o briod. Yn y geirieu hynn, mae S. Pawl yn eglur
yn cyfflybu cosbedigaeth yr arglwyd' i geryd' tad cnawdol, ac i bwy
ni wnaiff y geirieu hyn' ofni, a chrynnu, lle i dowaid ef, fod yr oll rai ni
cheryddir yn fastardieit, ac nid plant
cyfraithlon? Ag eilwaith pwy nis
llawenheiff, pann ddowaid ef, fod y
sawl a geryddir, yn blant o briod?
Erwyd' paham, er bod yr ollallvog
arglwyd', yn i ddangos i hun yn ddigllon wrthym, nid yw hyn ddim, ond
anwes tad naturiol, caredigaid', yr
hwn' ni chais ein dinistr, a 'n cwymp
[td. 41]
eythr yn vnic, ein gwellad, a 'n bud':
ymddyro dy hun gann hynny drwy
ymyned', i ewyllys duw dy dad
ffyddlon, byd' orfoleddus ynghosbedigaeth 'r arglwyd', gann dy fod yn
siccr drwy hynny, i fod ef yn dwyn
calon, med'wl, ac ewyllys graslawn,
tadawl tuac attat.
Heb law hynn, duw a gyfflybir i
fam: y famm a fwydiff, ag a fegiff i
etifed', a 'r oll ddaioni a ddichon hi,
hi a 'i gwnaiff iddaw, a hynn o galon
fammawl rowiogaid': ac etto drwy
anhyweithder ag afrwoldeb y plentyn, hi a gythruddir, ac weithiau hi
a gynhyrfir i ddigio wrthaw, y 'w
ddwrdio, y 'w geryddu, ag y 'w guro
ef: felly i mae gwir natur a ffriodoldeb duw, na ddioddefe ef i anffawd
yn y byd ddigwyddo ini, etto ein
amryw bechodae ni, a 'i cymellant
ef i 'n cospi ag i 'n ceryddu: yr awrhon,
fal nad yw y fam, yn gwadu: yn
gwrthod, nac yn rhoi ymaith i eti[td. 42]fed', er i bod 'n ddicllon wrthaw felly
duw ni wrthyd ac ni wediff ddim o
honom ninneu, yn ein ing, angen, a 'n
cledi mwyaf, er iddaw gymryd arnaw, fod yn ddigofus aruthr wrthym: yr scrythur lan yw yn awdurdod am hynn: a anghofia gwraig ei
phlentyn sugno fal na thosturio
wrth fab ei chroth? pe anghofie y
rhai hynn, etto myfi nid anghofiwn di.
Nid oes vn athro, na gwr o gelfyddyd, a gymer scolhaig, ne brentis y 'w ddyscu, heb wneuthur yr amodau hynn ac ef yn bendifaddef,
sef na byddo i 'r llanc fod yn opiniongar, ne yn gildynus, ac na chanllyno ef i synnwyr a 'i feddwl ei hun, eythr gofalu yn ddiwyd ac yn dyfal,
am yr hynn irr addyscer gann i athro, ac o byd' ef difraw, ac yn chware 'r gwas diofal, bod yn fodlon
ganthaw i geryddu gann i feistr.
Yr awrhon, nid yw y meistr yn ce[td. 43]ryddu ei scolaig, neu ei was er meddwl i friwo ef, ne o falais a drwg
ewyllys iddaw, ond er dyscu o honaw yn well o hynny allan, bod yn
fwy dilys, a chymeryd mwy gofal.
Felly yn 'r vn mod' ni dderbyn
Christ vn scolaig, na dyscybl attaw
heb wneuthur amodau ag efo, angenrheidiol i bob cristion, 'rhain a
yspysir yn Efengil Sainct Mathew.
Ac yn ddiau gair duw yw y rhwol
wrth ba vn i dylem ni, yn llywodraethu ein hunain eythr gwell gennym o lawer, galyn ein dyfais a 'n
synwyr ein hun, rhain yn fynych a 'n
twysant ar gam, allan o 'r iawn
fford': am hynny y nefawl athro,
a 'n cur ni (rhyd ein byssed') hyd oni
ddehallom ac oni ddyscom i ewyllys ef yn berffeiddiach.
Mal y mae yn rhaid i 'r physygwr,
ne 'r meddig, dorri ymaith, a llosci,
ymarwgig pydredig a 'i hayarn,
[td. 44]
ne a 'i offer, rhag llygru a gwenwyno 'r oll gorff, a 'i gyfergolli, felly
duw sy weithiau yn cosbi ein cyrff
ninneu yn dost, ac yn ofidus, er cadw, ac iachau ein eneidiau ni. Ac er
dyfned i gwthio duw 'r hayarn i
fewn i 'n cnawd, a 'n cyrff ni, ef a 'i
gwnaiff yn vnic, er yn helpio a 'n iachau: ac os damwain iddaw yn llad'
yno ef a 'n dwg i 'r iawn fywyd. Y
Physygwr wrth wneuthur y triagl a gascl y Seirff a 'r nadroed', sef,
i orchfygu vn gwenwyn drwy rym
y llall: felly, duw pann i 'n ceryddiff,
ac in cospiff ninneu sy yn fynych yn
codi ac yn gosod Diawl, a ffobl anwir i 'n herbyn, a hynn oll a wnaiff
ef, er daioni i ni.
Tra fyddo gann y Physygwr
ddim gobaith o wellad yn y claf, ef
a braw bob fford' a ffob meddeginiaeth, yn gystal y sur a 'r tost, a 'r melys a 'r hyfryd: ond pan amhevo ef
fod dim gwellad yn agos, ef a ad
[td. 45]
iddaw gael i rydyd ar bob peth, a 'r
y mae ef yn i flysio: felly y nefawl
physygwr tra gymero ef ni, ghristnogion, yn lle 'r eiddaw i hun, a
chanthaw obaith o 'n iechyd, ef a
rwystr ac a wahard' i ni ein ewyllys, ac ni ad i ni gael y peth i ddym
yn i chwantu fwyaf: eythr pan fytho ef anobaithol o honom ni a ffann
i 'n rhoddo ef ni i fyny yno i gediff
ef i ni tros amser, gael a mwynhau
ein chwant, a 'n pleser. Y cyfflybrwyd' hwn a dynnwyd allan, o 'r pumed llith o Iob: os yr arglwyd'
dduw a archolliff, i law ef eilchwel
a iacheiff.
Pann roddo marchog ceffyl, i
farch ifanc, hoew, nwyfus, ormod o 'r
ffrwyn, e fyd' gwylld a thrythyll,
ac ni cherd'
fal i dyle: ac ond odid
pann ddel i le gwlyb llithrig, ef a
syrth i lawr bendromwnwgl: felly
yn 'r vn mod', os yn creawdr, a 'n
gwneuthurwr, a oddefe i ni
ormod
gann
[6]
[td. 46]
ormod rhwysc a rhydid, yn ebrwyd'
ni aem yn wylltion, ac a falchiem o
hynny, ac ond antur ni a 'n drygem
ac a 'n difethem 'n hunain, am hynny
e' ryd' hayarn llym yn 'n safnau ni,
ac a 'n helpia i ffrwyno, ac i ddofi y
cnawd, rhag cyfergolli 'r ardderchawg, a 'r gwyrthfawr enaid.
Drachefn: fal i mae Certweiniwr
yn curo i feirch, a 'i chwip ne i fflangell, ac 'n i baeddu 'n dost, pryd na
thynant, a phann nad ant yn i blaen,
ac er hynny ef a 'i herbyd hwy hefyd, ac a wnaiff yn fawr o honynt,
er mwyn i caffael y 'w mwynhau a
fo hwy, felly duw a 'n curiff, ag a 'n
fflangeliff nineu, pann na wnelom
'r hyn a ddylom, yn iawn: ac er hyn
i gyd ef a 'n erbyd, ac ni wnaiff ddiwed' yn gwbl o honom.
Fal y mae y bugail, pann gyfeiliorno i ddefaid ef, yn y gwlltoed', a 'r
anialwch ymhlith bleiddieid, yn i
gyrru drwy lwybrau dieithr i 'rr
[td. 47]
iawn fford', ac yn i hel y 'w corlannau, lle i gallant fod yn ddiofal: felly
yn 'r vn mod' (yn gymeint a 'n bod
ni yn fynych yn gymyscedig a rhai
bydol, ag yn gymdeithion i 'rr sawl
syd' elynnion i 'n crefyd' gwir Gristnogaid') fe ddaw duw attom, ag a 'n
didol drwy dristwch ac edifeirwch
oddiwrthynt, rhag yn difetha a 'n
cyfergolli gidac hwynt. Bugeil y
gwartheg a ad i 'rr cyfryw loie a ordeiniwyd i 'r lladdfa, redeg, a llammu
fford' a fynnant o amgylch y borfa:
eythr y rhai a gedwir i lafurio, a feithrinir, ac a arferir dan yr iau: felly 'r
ollalluog d'uw, sy 'n goddef ac 'n gadael i 'r anuwolion (rhai syd' a 'i dinystr garllaw) fwynhau ei chwant, a 'i
pleser ar y ddayar hon, a chyflawni, a
chwplau, i wllys a 'i damuniant: eythr y rhai duwiol, rhain a feithrin ef
er i anrhyded', a 'i ogoniant, a geidw
ef dann 'r iau, gann i gwahard' a 'i attal
oddiwrth oll chwantae bydol.
[td. 48]
Y llafurwr synhwyrol, celfyd'
ni theifl, ac ni hauiff i had, mewn
maes, ne dir, ni byddo gwedi i dorri,
i aredig, a 'i lafurio yn iawn mal i dyle, ond ef a ddeil ei ychen, ac aiff i 'r
maes, ef a dry ac a eird' y tir, gann i
ffaethu a 'i raglyfnu, ac yno ef a 'i haviff, ag a 'i llyfn, fal pann ddescyno 'r
glaw, i cadwer yr had, ag i gyrrer
i 'rr ddaear, fal i gwreiddio, ac i cynyddo ynthi: cyffelyb lafurwr yw
duw, a nineu ym i lafur ef: ac nid
yw ef yn rhoddi ei yspryd a 'i wirioned', i 'r rhai syd' wylldion, ac heb
ofn duw arnynt.
Heb law hynn, fal i mae garddwr yn cau i ard' o 'i hamgylch, ac yn
i chadw a drain a mieri, fal na ddichon yr anifeilieit i drygu, felly
mae duw yn ein ymddyffyn, yn ein
gwilio, ac yn ein cadw nineu oddiwrth bob drwg cyfeillach, ac oddiwrth bob pechod, drwy ddrain a mieri, (sef yw hynny) drwy y groes ac
[td. 49]
adfyd, fal i dywaid Oseas: mi a gavaf i fyny dy fford' di a drain, ac a
furiaf fur fal na cheffych dy lwybrau. Os y garddwr a scythra ymaith, y cnyckieu a 'r ceincieu ceimion o 'r prennie yn yr ard', gann i
difrigo ychydig: etto cyd biddo 'r
gwreid'in 'n ddifriw, nid gwaeth y
prennieu, eythr cynyddu a wnant, a
ffrwytho: felly mae duw yn torri ac
yn cymynu 'r hen Adda gnykus,
drwy y groes, nid er meddwl ein
briwo ne wnethur eniwed ini, ond
er ein cadw mewn ofn, ac er yn cadw mewn duwiol arferau. Ac yn
ddiau cyd byddo gwreiddin ffyd'
yn aros ynom, er ein bod yn ysbailedig ac yn ddiddim o olud, a ffob
bath ar ddiddanwch bydol a chorfforawl, eto ni a ddygwn ffrwythau
daionus, er mwy anrhyded', a gogoniant i sancteiddlan enw duw.
Cristnogion heb y groes a gyfflybir i 'r grawnwin, 'rhain sy yn tyfu
[td. 50]
ar y gwinwyd', ac yn cael mwyniant yr wybren egored, ac etto, 'n oestad ydynt ar ei gwyd' yn anffrwythlawn, eb neb yn well erddyn: Erwyd' paham y nefawl winllanwr,
a 'i dwg hwy i 'rr gwinwryf, y 'w curo, y 'w sigio ag y 'w dryllio, nid er i
difa, eythr er i gwaredu oddiwrth
lygredigaeth, a halogiad trachwantae bydol, ag fal i gallant ddwyn allan win melys, a ffrwythau hyfrydlawn. Eurwr, a deifl ddryll o aur,
i 'r ffwrn danllyd, nid y 'w yssu gan y
tan, ond y 'w burhau oddiwrth lygredigeth sy ynthaw, ac fal i byddo
i bob peth syd' ynthaw, (rhwn nid
yw aur) losci ymaith gann y tan, a
myned yn lludw: felly, duw yw gof
yr aur, y byd yw 'r ffwrnais, adfyd
yw 'r tan, y ffyddlonieit Gristnogion
yw 'r aur, yr amhured' a 'r llwgr yw
pechod. Yr awrhon, duw a buriff ac
a lanheiff y rheini a berthynant iddaw ef, oddiwrth bob bryche, a lly[td. 51]gredigaeth, ac a 'i gwnaiff yn ogoneddus, ac yn brydferth iddaw i
hun. Y Saer maen a dyrr y cerrig
cledion, ac a 'i nad', peth yma, peth
ackw, peth ffordd arall, oni wneler
hwy, yn gyfleus ac yn gymwys i 'rr
man lle i gosoder: felly yn 'r vn
modd, duw 'r hwn yw 'r saer maen
nefawl, sy 'n adeilad eglwys ghristnogaid', ac ef a 'n gweithia ac a 'n
addurniff ni rhai ym gerrig costus,
gwrthfawr drwy y groes ag adfyd,
fal i tynner ymaith pob ffieidddra
ac anwired', 'rhain ni chydgordiant,
a 'r adeilad ogoneddus honn. Drachefn: mal i mae y lliwyd', a 'r vn sy
yn cannu lliain, a 'r olchwraig, yn
golchi, yn curo, ac yn gwascu y budron a 'r aflan ddillad, fal i gwneler
yn wnnion, yn lan, ag yn gannaid,
felly i gwnaiff duw yn fynych o amser a ninneu, er yn gwneuthur yn
bur, yn lan, ac yn ddifeius.
[td. 52]
Pen. 7.
Trwbleth ac adfyd, a wasnaethant
i 'n treio, ac i 'n profi ni.
Gorthrymder ac adfyd, sy yn
profi, yn addyscu, yn sicrhau,
ac yn cadarnhau y ffyd', yn ein cymell, ac yn ein annog i weddiaw: yn
ein gwthiaw ac yn ein cynhyrfu i
wellant buched', i ofni duw, i vfud'-dod, ymyned', dianwadalwch, tiriondeb, sobrwed', cymedroldeb, ac i
ddylyn bob rhinwed': ac ydynt achosion o lawer o ddaioni, yn gystal
trancedic, a thragwyddol, yn y byd
hwn, ac yn byd a ddaw. Drwy orthrymder ac adfyd, i praw duw, i craffa, ac irr edrych ddyfndwr dy galon
tuac atto ef: pa gymeint a ddichon dy
ffyd' di i ddioddef a 'i dderbyn: ac a
elli di ymwrthod a thi dy hunan, a oll
greadurieit y byd, er i fwyn ef. ac, i
ddoedyd mewn byrr eirieu: e fynn
wybod, pa fod' ir ymwreddi di dy
[td. 53]
hun, pann ddygo ef yn ollawl oddiarnat, ac allan o 'th olwg yr hynn i
ddoeddyt ti yn ymddigrifhau fwyaf
ynthaw, ac yn i hoffi yn bennaf ar y ddayar: fe wyr duw yn ddigon da
ymlaen llaw pa wed' i cymeri di hynny, a beth a fyd' dy oddef: ond er hyn
ef a ddengys ac a eglurheiff i ti, ac i 'r
byd hefyd, beth sy ynot: cans yn fynych, pobl a ganmolant wr, ac a wnant
y fath ffrost o honaw ef, (sef) i fod ef,
yn ddoethaf, yn gallaf, yn wrolaf, ac
yn onestaf gwr mewn gwlad, &c.
ond pan d'elo 'r amser y 'w brofi ef, nid
oes dim o 'r fath beth ynthaw, a 'r a
oeddyd yn tybied fod, ne a 'r a oeddyd yn i ddiscwyl am dano: ni ddichon
gwr adnabod y milwr cryf calonnawg, yn amser heddwch, ond mewn
amser rhyfel, pann fyddo y creulon
elyn, yn gorthrymu ac yn rhuthro i
gapten ef. Pan gyfodo temestl aruthrol
ar y mor, yno i gwelir, a fyd' meistr
y llong gyfarwyd' i lywio 'r llyw, ai
[td. 54]
na bo y rheini sy onestaf a diweiriaf
wraged', rhain pan i temptier, pan i
dener, ne pann i llithier i anwired',
a gadwant er hynn i gyd i cred briodas y 'w gwyr yn ddihalog: yn 'r vn
mod' ni ddichon neb wybod yn gwbl
pa fod' y mae yr eglwys Gristnogaid' yn cadw i chred a 'i ffyddlondeb tuac at i gwr priod Crist Iesu,
nes i Antechrist i hamgylchu, a 'i themptio, a gau-ddysceidiaeth, creulondeb
ag erlid. Ni ddichon angerddol
wres yr haul friwo, na niweidio y
prennieu sy a 'i gwraid' yn gryfion ac
yn ddyfnion yn y ddayar, ag a digon ynthynt o sugn naturiol, ond y
rhai a gymynwyd ac a dorrwyd i
lawr, a wyfant yn fuan, gan wres 'r
haul, fal y gwelltyn hefyd, yr hwn
a fedir i lawr, ac yn brysur a ddiflanna.
Felly, yn yr vn mod', ni ddichon
trwblaethae, nac adfydau eraill,
wneuthur niwed i 'rr rhai ffyddlon,
[td. 55]
'rhain a wreiddiwyd ynghrist Iesu: Hwy a dyfant ac a flagurant yn
iraidd bob amser: ond yr anffyddlonieit, a 'i bradychant i hunain, ac a
ddangosant beth ydynt, cynn gyflymed ac i gwelont wres ne angerdd trwbl, ac erlid yn dyfod.
A 'r vn ffust i curir y cyrs a 'r tywys, ac i dyrnir, yr Yd: yn yr vn
modd, drwy yr vnrhyw drwbleth ac adfyd, i glanheir, y ffyddlonieit, ac irr anogir i weddio duw,
y 'w foli, ac y 'w fawrygu ef: a 'r anffyddlonieit i furmur, ac y 'w felldithio ef, ac felly i profir ac irr adwaenir y ddau.
Pann ddyrnir yr yd, y gronyn
syd' ynghymysc a 'r vs, a gwedi hynny i nailldu-ir hwy a 'r gwagr ne a 'r gwyntell: felly y bobl yn yr
eglwys, yn gyntaf a glywant bregethu gair duw, yr awrhonn rhai a
dramgwyddir, ac a rwystrir o 'i blegyt, ac eraill ni rwystrir, ac etto
[td. 56]
hwy a drigant ynghyd, y naill gida
'r llall: ond pan nithir ne pan wyntellir y ddau, a ffann ddechreuo awel o drwbleth, ne erlid chwthu, yno
i byd' hawd' adnabod y naill, rhagor y llall, sef, y ffyddlon rhagor 'r anffyddlon. A wyd ti yd pur? Pam gan
hynny irr ofni y ffust, ne 'r gwynt?
Wrth dy ddyrnu a 'th nithio, i 'th dynnir ac i 'th nailldu-ir, oddiwrth yr
vs, ag i 'th wnair yn burach nac oed'it o 'r blaen: ofned y sawl sy vs, rhain
ni allant oddef y gwynt, rhag i chwthu a 'i taflu ymaith 'n dragowyd'.
Henn duy, serfyll a sai dros
amser, ond cyn gynted ac i del gwynt
a chwthu, e fyd' eglur i bawb, mor
wael oed' i rowndwal a 'i afael, felly, mae cristnogion rai, heb sylfain
a growndwal, rhai tra fyddo pob
peth yn dda ac yn llwyddiannus, ydynt gristnogion da, ond pann ddel
gwythen o flinfyd a chledi, fe ymddengys ei ffuant, ac a dyrr allan yn eglur.
[td. 57]
Fal i profir 'r aur yn y ffwrnais,
lle i toddir, felly i praw ac i pura
duw hwy, ac a 'i derbyn fal perffaith
ffrwyth aberth. Yr awrhon os ydwyd
aur, pam mae rhaid i ti ofni 'r tan,
rhwn a wnaiff i ti fwy lles, nac afles
a niwed?
I 'rr perwyl hwn hefyd i perthyn
y ddihareb wir hon: cymdeithion a
adweinir mewn adfyd: siample o hyn.
Yr ollalluog dduw a demptiod' ac a
brofod' Abraham, gan erchi iddaw
ef offrymmu a llad' i vnic genedic
fab: yno irr oed' Abraham mewn cledi, cyfyngdra a thrymder mawr,
gwell oed' gantho golli i hol' dda, a 'i
feddianeu, a chwbl oll a 'r a fedde ef
ar y ddayar, na llad' i anwyl fab: etto er bod hynn yn erbyn natur, ac
yn beth anioddefus, ef a ddyg i fab
allan, ymddaith tridiau y 'w lad' a 'i
law i hun: ef a orchfygod' i gnawd
trwy ffyd', ac a vfuddhaod' dduw:
yna i doedawd' duw wrthaw, yr[td. 58]awron i gwnn dy fod yn ofni duw,
ac nad arbedaist dy vnic a 'th anwyl
fab er fy mwyn i. Cofia (med' Moeses.) 'r hol' fford', 'n yr hon yr arweiniodd yr Arglwydd dy dduw di y
deugain mlynedd hyn, trwy 'r anialwch er mwyn dy gystuddio di,
gann dy brofi, i wybod yr hyn oedd
yn dy galon, a gedwit ti ei orchymynnion ef, ai nas cedwit.
Gosod Pharao a Dafydd ynghyd, y naill yn erbyn y llall: dau
o frenhinoedd ardderchawc: Pharao yn sefyll, ac yn parhau, yn gildynnus, yn wrthryfelgar, ac yn
wrthnysig, yn ei fwriad anuwiol,
er yr oll ddialeddae, a syrthient ac
a ddescynent arnaw.
Ag yngwrthwyneb i hynn: mor
fuan irr ymrod' Dafydd, gann dorri allan mewn vfudd-dod, a gostwngeiddrwydd, ymynedd, a chydnabod o 'i buteindra, pann ffoawdd ef
rhag Absalon a Shimei ddrygio[td. 59]nus yn i wradwyddo ac yn ddilorni [sic] ef, yn gwylyddgar.
Iob a drawyd a llawer o ddialeddae gofidus, fal nad oedd vn fann
iach diddolur arnaw o wadn i droed
hyd yngwastadedd i benn, nid am
iddaw hauddu y cyfryw gosbedigaeth, mwy na gwyr eraill, ond fal
i galle dduw eglurhau i 'rr byd, ei
ymynedd a 'i ffyddlondeb ef, eythr i
wraig ef a ddangosodd y pryd
hynny i gwann ffydd a 'i natur lygredig.
Pwy ffyddlonach na brytach
mewn zel na Phetr? Etto ef a wadodd ac a wrthododd Ghrist, i feistr a 'i athro o flaen morwynig ehud.
Pwy gann hynny ni ddyl ofni
am danaw i hun, oddiethr i brofi a 'i
gaffael ef ymlaen llaw yn ffyddlon,
yn ddisigl ac yn safadwy?
Yn yr vn mod' mae arfer beunyd'
i 'n dyscu, i adnabod y ffyddlon, oddiwrth yr anffyddlon, mewn erlid ac
[td. 60]
adfyd: rhai a lynant wrth yr Efangyl dros amser, ond pan welant na
allant gael, y peth ir oeddynt yn edrych am dano, yna hwy a 'i gadawant, ac a gwympant oddiwrthi
drachefn: ie yn amser profedigaeth
hwy a gablant y sancteiddlan Efangyl: ond y rhai duwiol, rhai a 'i
plannasont hi yn ei calonnau, a safant yn ddiyscog trwy dduw mewn
bowyd ag angeu.
Pen. 8.
Gorthrymder ac adfyd, a 'n helpiant, ac
a 'n cynorthwyant, i 'n adnabod
ein hunain, a duw hefyd,
ac yn anwedic a ddyscant ddoethineb.
HEb law hynn, mae yn fuddiol
ac 'n ddaionus i wr, i adnabod
i hun yn dda. Llwyddiant a dedwyd'wch a ddallant wr, eythr pan fyddo
ef dan y groes, ef a ddechreu ystyr
[td. 61]
gwaeled' ei gorff, ansiccrwydd i
hoedl, gwendid i ddeall, methiantrwyd' a muscrellwch i nerth, a 'i allu
i hunan. Ef a gaiff weled a deuall
pa bellder ir aeth ef, mewn ffordd
rinwed', a ffa fod' i sai pob peth,
rhwng duw, ag ef, a ffwy vn yw ef
ai milwr i dduw ai i ddiawl: cans
dyn yn fynych a 'i tybia i hun 'n gryf,
ac yn gadarn, ond yn amser profedigaeth ef a wel mor hawd' ac mor
ddiboen i chwthir ac ir escydwir
gann bob awel o wynt.
Hefyd trwy orthrymder ac adfyd, y rhyd' duw di, mewn cof, pasawl mil o beryglon sy yn crogi
vwch dy benn, rhain a ddigwyddent, ac a ddescynent arnat, oni bae
i fod ef 'n dy gadw ac yn dy ymddyffyn oddiwrthynt. A 'r vnrhyw
dduw yma a ddywaid wrthyd fal
hynn: y gelyn anwir a 'th amgylcha
ac a wilia am danat, i 'th orchfygu
ag i 'th lyncku i fynyd' a lliaws, ac a
[td. 62]
ffentwr anfeidrol o ddrygau a dialeddau, ond myfi a osodais iddaw ef
i derfynau, dros bwy rai ni ddichon
ef fyned.
Pwy hwyaf i byddych dann y
groes wellwell i dysci oll rinweddae a daioni duw; a 'i iawn farnedigaethau, a 'i wir gyfiawnder ef, drwy
bwy rai i dengys ef i ddicllondeb, a 'i
ddigofaint, yn erbyn yr anwir,
a 'r pechadurus, gann anfon plaee
ofnadwy, a 'r ei gyddfe hwy; a 'r
gwrthryfelgar a 'r anydifeiriol, ef
a 'i cyfergolliff 'n dragwyddol.
Hefyd mewn adfyd i dysci ei anfeidrol fawredd ef, drwy bwy vn
y dichon ef dy helpio, a 'th gynorthwyo, yn y trueni a 'r anghenion
mwyaf.
Hefyd mewn adfyd i dysci ei annewidiol wirioned' ef, drwy bwy vn
i cyflawna ef i oll addewidion 'n ffyddlawn, ag i cwpleiff ef i fygythiadae. Hefyd ti a ddysci ei anfeidrol
[td. 63]
drigared', a 'i fawr ras ef, drwy bwy
rai i rhagflaena ef bob drwg a ddigwydd tu-ac attom, ac ni odde ef yn
dala, ne 'n gorthrymmu, gan afrifed, ac aflwyd'.
Hefyd ti a ddysci ei ddidranc, a 'i
dragwyddol ragordeiniad ef, drwy
rhwnn megys tad i gofala ef trosom, ac i llywodraetha ef bob peth
yn synhwyrol.
Hefyd i ogoniant, ei fawredd, a 'i
fawl, am y rhagddoededic rinweddau, rhain a lewychant yn ddisclaer, mewn ing ac adfyd: erwyd'
paham S. Bernard a escrifenna
fal hynn: Pa fodd i gwyddom fod
'r hwnn sy 'n preswylio yn y nefoedd yn ein mysc yma ar y ddayar? Yn ddiau wrth hynn, am yn
bod mewn blinder, ac adfyd; can's
heb dduw pwy a alle i goddef a 'i
derbyn.
Mae 'n angenrhaid i wr bob amser wrth ddoethineb, gofal, synwyr
[td. 64]
a sobrwyd': ac fal i mae llwyddiant 'n cau, ac 'n dallu golwg gwyr,
felly i mae adfyd a blinder yn i egoryd hwy eilwaith.
Megys, ac i mae 'r eli rhwnn sy
'n iachau 'r llygaid, yn gyntaf yn
merwino, ac yn llosci y golwg, ac
yn peri yddynt ddyfrhau, eythr
gwedy hynny ef a wnaiff y golwg
yn disclairiach [sic], ac yn llonnach nac
ydoed' o 'r blaen, felly blinder ac adfyd a boenant ac a flinant wyr yn
aruthr y tro cyntaf, ond yn y diwed' hwy a gynorthwyant ac a lewychant olwg y meddwl, gann i wneuthur yn rhesymolach, 'n ddoethach,
ac yn fwy gofalus: can's adfyd a
ddwg wybodaeth, a gwybodaeth
ddoethineb.
Gwialen a chosbedigaeth a fagant ddoethineb, ac ar hynny y tyfod' y diharebion hynn gyntaf: pwy
llawna 'r tir gwaetha 'r bobl ac hefyd, adfyd a wnaiff i wyr edrych o 'i
[td. 65]
deutuy ymhell ac 'n agos. Hefyd:
nid yw gall ond a gollo.
Hefyd: pann fo 'r dwr hyd 'r en,
fe ddyscir nofio.
A 'r Proffwyd Dauydd a ddywaid: O Arglwyd' mor ddaionus,
ac mor fuddiol, yw i mi, gaffael fy ngheryddu, a 'm darostwng genyt,
fal i gallwn ddyscu dy gyfiawnder
a 'th orchmynion.
Pen. 9.
Gorthrymder ac adfyd, a 'n cynorthwyant, ac a 'n helpiant, i iawn adnabod
ein pechodae, ac i fod' 'n edifeiriawl drostynt.
MAe duw yn erfyn ac yn wyllysio, gynyddu a thyfu ynom,
wybodaeth o 'n gwenwynig a 'n llygredic naturiaeth, ac o 'i ddigofaint
ef yn erbyn pechod, fal i gallom alaru ac edifarhau, yn ein caloneu tros
ein pechodae, ac gwellau, beunyd'
[td. 66]
yr awrhon gwir yw, fod o naturiaeth 'n aros yn ein caloneu ormod
diofalwch, a difrawch, o herwydd
pwy rai, nid ym yn ystyr nac 'n prisio ond ychydic aflendid ein caloneu oddifewn: yn anwedic, pryd
na wyddom, beth yw adfyd, a chledi, nid ystyriwn faintioli ein dialeddus bechodae, na chyfiawn farnedigaeth duw, a 'i aruthrol ofnadwy geryd' ef, dledus o 'i plegit: Eythr pann fo duw 'n darostwng neu
'n tynny i lawr, ryw rai espysol, ne oll gynylleidfa, yno i cofiwn, faintioli a thrymder ein pechod, ac nad yw digofaint a dicllonder duw 'n rhydrwm, nac
heb yspysawl a chyfraithlawn achosion.
Yno i torrwn allan i 'r cyfryw
eirieu a rhain, O Arglwyd' ni a haeddasom y plaee hynn fil o ffyrd',
O ddaionus a chyfiownaf dduw, ti a
obrwyi gamweddau a throseddau
[td. 67]
y tadau ar y plant, os hwy a ganlhynant lwybrau i tadau, hyd y
drydedd a 'r bedwaredd genedlaeth.
Mal i mae y copr caled a 'r elydn yn toddi yn y tan, felly mewn
adfyd, ing, a blinder, caloneu
caled, geirwon, afrowiog, a doddant: gann gashau a ffieiddio, ei
pechodae.
Troseddwr y ddeddf, a gydnebyd' i feieu, pann i dyger i 'rr farn y 'w
gosbi, a phann i barner ac i bwrier
yn euog o angeu.
Ac yn gystal cyffredinol ac anghyffredinol blaee a dialeddae, a
ellir i galw, yn rhann o gyfraith
dduw, neu megys pregethae
duw, 'rhain a dystiant ac a fanegant i ni, fod duw 'n ddigofus aruthr, wrth bob bath ar anwired' a ffieidd-dra, a deyrnasant
yn y byd: fal i bydde i bawb i vfuddhau a 'i darostwng i hunain i
[td. 68]
dduw, nadu ac vdo am ei pechodae,
a chystuddiedic a gwir edifeiriol galon, gann ddisyf i ras a 'i drigared'
ef.
Ac er ecsampl. Brodur Ioseph
yn gyntaf amser a welsont ei beieu
'rhain a wnaethent 'n erbyn i brawd,
pann i gorthrymwyd gann wir angen a chledi mewn gwlad estron.
Pann anfonodd 'r Arglwyd' i 'r anialwch ymhlith 'r Israelieit, Seirff gwenwynig, y 'w brathu, ac y 'w
gwenwyno, yno i daethant gyntaf
at Foeses, gann ddoedyd, ni a
bechasom am i ni ddoydyd yn erbyn yr Arglwyd' ac 'n d' erbyn ditheu.
Pann ydoed' y nodau 'n difa ac 'n
ysu 'r cwbl, yno i doedod' Dafydd
wrth yr Arglwyd': myfi a bechais
eythr beth a wnaeth y defaid hyn:
Os yw gann hynny yn fuddiol ac
yn angenrheidiol i ni gydnabod ein
pechodae, a 'n anwired' a bod yn
[td. 69]
edifeiriol o 'i plegyd, ni allwn ni yn
dda hebcor trwbleth ac adfyd.
Pen. 10.
Trwbleth ac adfyd a 'n helpiant ac a 'n
cynorthwyant i feithrin ac i
chwanegu 'n ffydd.
FE ddangoswyd ymlaen, i profid
'n ffyd' ni drwy 'r groes, ac adfyd: yr awrhon fe brofir yn eglur,
mae cyntaf amser i cadarnheir, i
meithrinir, ac i chwanegir 'n ffyd'
ni, pann ddel adfyd i 'n gorthrymu.
Yr iawn a 'r wir ffyd' Gristnogaid'
a sylfaenir yn vnic, ar ras, trigared', gallu, a help dduw trwy Grist,
rhwnn beth ni ellir i ymgyffred
drwy ofer feddylieu, gwag fwriadae, ne vwchelddysc ddynol, eythr
duw a dywallt bentwr o ddialeddae
ar bechadurieit.
Pa beth bynac a fwriadant, a
ymcanant, ne a gymerant mewn
[td. 70]
llaw, nid aiff ragddo ganthynt, a 'i
holl fywyd, a wnair 'n chwerwach
yddynt na 'r bustyl, fal na allant
gael dim esmwythdra: a ffa ham? 'n
ddiau er y perwyl hwnn: sef er
yddynt hwy 'n ollawl ddirmygu,
a distyru pob cyngor, cymorth, a
chysur gann ddyn, ac fal i tynnid
hwy oddiwrth bob gobaith, mewn
dichellion, a gallu bydol, ac fal na
obeithient help mewn vn creadur,
yn y byd.
Ac yn lle hynn, er yddynt osod
a roddi [sic] i caloneu, 'n vnic ar dduw,
ac fal na byddo dim oll 'n aros ynthynt ond vwchneidieu a dagreu
an-t-raethawl att duw, 'n deilliaw o wir ffyd', ynghymorth pwy
vn 'n vnic mae trigared' 'n sefyll 'n
gwbl.
Testimoniae o hynn allan o 'r
Scrythur lan. Moses a destioleithiff, fod duw 'n goddef, dwyn 'r
Israelieit, i amryw drallodae, ac
[td. 71]
i gyfyngderae mawrion, ac etto i
fod ef 'n i gwaredu hwy 'n rhyfeddol, er hynn, sef pann ddelent i dir y
gaddewid na allent ddoedyd, fy ngallu i fy hun, a nerth fy nwylaw i
a ddygasont hynn i benn: eythr
meddwl o honynt am yr Arglwyd'
i duw, cans ef a rydd y cyfryw
allu, fal i galler cyflowni a gwneuthur pob peth: ac felly i gwnaeth
duw gwedi hynny a phlant 'r Israel, rhain o 'i dyfais ac o 'i synwyr i
hun, a geisient help a chymorth
gann frenin 'r Assirieid, a brenin
'r Aipht, rhain gwedi hynn, a 'i amgylchynasant hwy, a 'i lladdasont,
ac a 'i caethgludasont ymaith 'n
garcharwyr. Yno i gwelsont ag
i gwybuont hwy, nad oed' vn a alle
i helpu a 'i cynorthwyo, ond yn vnic
'r Arglwyd', i bwy vn irr vfuddhaesont, ac irr ymroesont o 'r diwedd,
gann ddoedyd: nid oeddem 'n edrych am
ddim oll, ond marwolaeth. Eythr
[td. 72]
hyn i gyd a wnaethwyd er y perwyl hwnn, sef er i ni na obeithom
ynom ein hun, eythr ynnuw, 'r
hwnn a gyfyd i fyny y meirw eilwaith.
Hefyd beth bynac a gynhyrfiff ac
a faethdriniff ein ffyd' ni, ni ddylem
ni ofni, eythr 'n hytrach gorfoleddu
yn hwnnw. Tra fyddom yn byw
mewn seguryd, ymhob trachwant
a ffleser, mae diawl yn cael gwall
arnom, ac yn dallu ein gwendid, fal y tybiwn nad yw duw yn
prisio ynom, a bod holl bethau y byd
yn digwyddo heb i ordeiniad, a 'i
ragwelediad ef, ond ymhob rhyw
gledi yn gystal anghyffredinol, a
chyffredinol, mae i ni fwy a dwysach achosion i faethdrino, ac i arferu ein ffyd'.
Duw sy 'n goddef i ti gwympo
mewn tlodi, ne i angeu ddwyn oddiarnat dy anwyl gymdeithion, ne i
ryw aflonyddwch arall ddamwain
[td. 73]
iti, a 'r pryd hynny hefyd, mae i ti
achos mawr i feithrin ac i arferu
dy ffydd. Ac 'n gyntaf i gofio gaddewidion duw, a ysbyswyd yn i
air ef, ac yno i alw arnaw am i
ras a 'i help, ac felly gwrthnebu a
sefyll 'n erbyn pob rhyw angrediniaeth ac anobaith, 'rhwn sy o naturiaeth yn y cnawd, er maint fyddo dy angen, ac er pelled i tybia
pob dyn droi o dduw i wyneb oddiwrthyt, ac na chynorthwya ef
ddim o honot. Yn 'r vn mod', mewn
oll angenion cyffredinol, hynn yw
'r iawn arfer o ffyd', a sancteiddiaf wasnaethu duw, sef, bod i ni 'n
gyntaf feddwl ac ystyriaw yn ddilys, oll beryglon a gorthrymderae a ddigwyddant i 'r eglwys,
neu i 'r wlad: gwedi hynny gweddio ar dduw a ffyd' fywiol, ddiyscog, ar iddaw ef waredu, a chadw, 'r eglwys oddiwrth gauddysceidiaeth, gwag argoelion a ffu[td. 74]ant: Ac, ar iddaw ef i rhwoli a 'i llywodraethu, yn rasusol. Ac hefyd
ar iddaw ef gadw 'r wlad mewn
rhwol dda, ac mewn heddwch
gann roddi wybren iachus, towyd'
rhesymol, a hefyd dofi a rhwystro,
anystywalld ac anosparthus amcanion a bwriadau y gwerin bobl:
gann ganiadhau hefyd, mantimio, a chadw, crefyd' Cristnogaid',
iawn ymwreddiad, a gonestrwyd',
fal i mawryger, ac i molianner,
i dduwiol a sanctawl enw ef, ac i
chwaneger, i'r helaether ac i siccraer i deyrnas ef: ac fal i diwraiddier
ac i gwradwydder teyrnas y cythraul.
A chofia hynn hefyd: pa bryd bynac i'r ystyri dy adfyd, na Anghofiach erfyn gann dduw obaith, o 'i ddiddanwch, help, a chymorth: gann
ymlad' ac ymdrech 'n nerthoc ac
'n wrawl, yn erbyn pob angrediniaeth: a dod ymaith hefyd, bob ano[td. 75]baith, er maint y chwanega dy adfyd a 'th gledi ac fal hynn i'r iawn
arferi ac i maethdrini dy ffyd': Er
ecsampl.
Oddi ar y Sainctaid' wr Iob,
y dygwyd cwbl oll a alle ddiddanu,
a chonfforddio gwr: gwraig, plant,
da, cyfeillion, ac vn trwbl, tristwch,
a drwg newyd' a ddoe ar vwchaf
y llall: ac nid ydoed' defnyn o waed
o fewn i gorff ef heb sychu a darfod: ac ef a eistedde yngolwg 'r oll
fyd, ac ef oed' 'n wattorgerd' yddynt, ac felly i'r arfereu ef i ffydd,
gann ymroi i hun 'n vnic, ac 'n gwbl
i dduw.
I Abraham i gaddawyd had,
mewn rhif megys tywod y mor, a
megys ser y nefoed', ac etto i wraig
ef ydoed' amhlantadwy ac anffrwythlawn, ac ynteu hefyd, oed'
hen ac mewn oedran, fal wrth reswm naturiol, nad oed' bossibl gyflawni a dwyn 'r addewid hynny i
[td. 76]
benn, a 'i wirhau ynthaw ef: etto Abraham drwy hynn a faethdrinod'
a arferod' ac a brofod' i ffyd'.
Ac fal hynn i bu Ioseph, Davyd'
Daniel yr holl Batriachiaid, Proffwydi ac Apostolion, yn gystal
mewn cyffredinol adfyd 'r eglwys,
ac yn i blinderoed' i hunain, yn arferu, ac yn meithrin i ffyd'.
A hynn ydoedd i gwasanaeth
mwyaf tu-ac at dduw, drwy bwy
vn ir anrhydeddent, ac i gwasnaethent ef: Erwyd' paham, yn ein
amser ninneu, mae duw 'n rhoddi i
ni achosion mawrion, rhyfeddol,
drwy drwbl ac adfyd, i ddeffroi, i
gynhyrfu, ag i arfer ein ffyd': A
thrwy y cyfryw arfer, i chwanegir
ac i cadarnheir y ffyd', ie, ac i tewyniff yn ddisclairiach, ac i gwnair 'n brydferthach ac 'n fwy gogoneddus canys pa beth bynag a
brofod' ac a dreiod' gwr i hun ymlaen llaw, hynny a grediff ef yn ddi[td. 77]amau: yr awrhon y neb syd' Gristion yn fab, ne 'n ferch, a braw, ac a
wybyd' yn ddiau, i rhwolir, ir ymddeffynnir, i cysurir ac i cedwir
ef gann duw [sic], ynghanol i dristwch
a 'i adfyd: can's gobaith ni chwilwyddia.
Ac am hynny y Christion, a 'r ffyddlon ddyn drwy adfyd a gorthrymder, a wnair 'n hyfach, ac yn fwy hyderus, ac a gred ynthaw i hun fod
duw 'n prisio ac yn gofalu yn enwedic am y sawl syd' mewn adfyd, a
thrueni, ac i cynorthwyiff, ac i gwarediff ef hwy, allan yn rasusol.
Megys ac i mae gwr 'rhwn a fynych hwyliod' ar y mor, ac a siglwyd
gann forgymlad' y tonneu, ac a ddiangod' rhag llawer o demestloed'
rhyferthawc, enbydus, yn fwy Hyderus [sic], ac 'n hyfach eilchwel, i fyned
i 'rr mor, yn gymeint ac iddaw ddiainc vnwaith, a chael rhyde teg
ymlaenllaw; felly, y gwr Cristno[td. 78]gaid', 'rhwn a fynych flinwyd ac a
siglwyd gann y groes, yn gymeint
ac iddaw gael diddanwch, help, a
chymorth gann dduw bob amser, yn
ol hynny a obeithiff dduw 'n dda,
(ac y 'n wellwell pwy hwyaf i maethdrinir dann y groes) er i 'r cyfryw
adfyd 'rhwnn a fu vnwaith arnaw,
ddyfod drachefn: ac i 'r pwrpas yma gwrando ac ystyr ddau ecsampl
odidawg, arbennig, vn o 'r hen, arall
o 'r testament newyd'.
Pann ydoed' Dafyd' yn i barotoi
i hun i ymlad' 'n erbyn y nerthoc
gawr Goliah [sic] ef a ddywod fal hyn: 'r
Arglwyd' 'rhwnn am achubod' i, o
grafanc y llew, ac o balf yr Arth, ef
a 'm hachub i o law y Philistiad hwn.
A thrachefn, Paul a ddywaid: yr
hwn a 'n gwaredod' ni oddiwrth gyfryw ddirfawr angeu, ac sy yn ein
gwaredu; yn 'r hwn yr ydym yn
gobeitho y gwared ef rhag llaw.
Ac i 'r vnrhyw berwyl, i perthyn
[td. 79]
hynn hefyd; sef ystyriaw fod y groes
'n sicrhau y sawl a 'i dygant yn 'r Arglwyd', o ras, a ffafr gann dduw
drwy bwy rai i gwyddont 'n ddiameu, i bod o neirif yr etholedigion
ac yn blant i dduw, yn gymeint ac
iddaw ef edrych arnynt yn dadawl,
er i gwellau a 'i ceryddu hwy: can's
fal hynn i scrifennir. Yr oll rai, a
ryngasont fod' i dduw, a brofwyd,
ac a dreiwyd drwy amryw flinderoed', ac a gaed yn safadwy ac yn ddiyscog yn y ffyd': hefyd.
Pawb oll a 'r a chwenychant fyw 'n
dduwiol ynghrist Iesu, sy raid
yddynt oddef erlid lawer ac adfyd.
Pen. 11.
Trwbl, a chledi, sy 'n rhoddi i ni achosion, i weddio duw, y 'w foli, ac
y 'w fawrygu ef.
POb Cristion a wyr yn dda, fod
yn angenrheidiol, ac yn fuddiol
[td. 80]
iddaw, weddio a galw ar dduw 'n
ddyfal ac 'n ddefosionol. Yr awron,
pan fyddo gwr yn byw mewn llwyddiant, ni weddia ef ond ychydig, neu
hynny, yn oer, ac yn araf, nid oes gantho fawr dued' na meddwl ar i weddi. y weddi rhon ni yrer, ac ni wthier allan gann y groes nid yw 'n dyfod, o ddyfndwr ac o eigiawn y galon: eythr trystyd, trymder a chledi a
fywhant, ac a enynnant y meddwl, a 'i
gwthiant, a 'i heliant, ac a 'i ymlidiant at dduw, ie, hwy a 'i cymhellant
i alw arnaw yn daer, ac 'n ddyfal.
Can's pann welom a phann ddehallom yn dda, na allwn wneuthur
dim o honom ein hunain, a ffa faint
yw ein eisieu o dduw, ar fod yn wiw
ganthaw ein llywodraethu, ein cynorthwyo, a 'n amddeffynu.
Megys ac nad yw y dwfr, cyd
y byddo 'n llenwi, ac yn rhedeg
rhyd llydan, faith, wastadfaes, yn
torri allan yn rhyferthawg, eythr
[td. 81]
yn ymwascaru, ac yn ymdaenellu,
rhyd pob mann yn gyffelyb, ond
pann i crynhoer ynghyd drwy synwyr, a cyfrwyddyd [sic], a 'i ddwyn
i vn lle cyfing, megys i bistill, i
bibell, ne i gwndit, yna i pistilliff ac i saethiff ef allan yn vchel:
felly meddwl dyn, cyd i byddo 'n
llonyd', segur, ac heb flinder nac adfyd, sy 'n rhodio ac yn brwydro oddiamgylch, lle i mynno, wrth i gwrs
i hun: ond pann i dyger i mewn,
pann i gwthier, ne pann i llockier i
ryw gyfing gilfach, drwy drwbleth
neu adfyd, yna i tyrr ef allan 'n vwchel at dduw, tua 'r nefoed', drwy
ddyfal, hyderus a thaer weddiaw,
am i ras, i help, a 'i gymorth.
Ar hynn y tyfod' y ddihareb gyffredin, angen ac eisieu a ddyscant weddiaw. O Arglwyd' mewn adfyd ir
ymwelsont a thi, tywalltasont weddi, pann oed' dy gospedigaeth arnynt. Ecsampl o hynn. Pann glybu
[td. 82]
plant 'r Israel o ddyfodiad i gelynion y Philistieit, hwy a ofnesont,
ac a ddoedasont, wrth Samuel: na
thaw di a gweiddi drosom at yr Arglwyd' ein duw, ar iddaw ef ein gwared o ddwylaw y Philistieit: Manasses rhwn oll ddyddieu i fywyd,
ydoed' fathueitgi gwaedlyd, a chreulon, a rwymwyd mewn cadwyni,
ac a arweiniwyd i Fabilon, a ffan
ydoed' ef yn i gledi, a 'i ing eithaf, ef
a wnaeth vfud' weddi, ac erfyn o
flaen 'r Arglwyd' i dduw, a duw a
wrandawod' i weddi ef ac a 'i dyg eilwaith i Gaersalem.
Pann godod' Temestl ar y mor,
fal i gorchguddid y llong gann donneu, a Christ 'n cyscu, yno i prysureu
i ddyscyblion atto ef y 'w ddeffroi,
gann ddoedyd, cymorth Arglwyd'
cans mae 'n darfod am danom.
Siampl y wraig o Ganaan, a
ddysc i ni pa fod' y mae duw 'n oedi,
ac yn hwyrhau roddi help a chy[td. 83]morth weithiau, o wirgythgoddef
fal i 'n cynhyrfer yn fwy dirfawr i
alw arnaw, ac i barhau 'n daerach
yn ein gweddiau.
S. Austin a scrifenna fal hynn:
Y duwiol a orthrymir ac a gystuddir, yn 'r eglwys ne 'r gynelleidfa, er y perwyl hwnn: sef, pann i
gorthrymer i galwant, pann alwant i clywid, pann i clywid, i mawrygent ac i moliannent dduw.
Ac fal y mae y groes, ac adfyd, yn
ein gwthio ac yn ein tanbigo yn ein
blaen i 'r rhan gyntaf o weddi, sef i
erfyn, ac i ymbil a duw, felly hefyd,
i 'n helpiff, ac i 'n annogiff i 'r rhann
arall o weddi, rhonn yw, moli duw,
a bod 'n ddiolchgar iddaw. Ollalluog allu, doethineb, cyfiawnder, trigared' a gwirioned' duw (yr vchel
a 'r ardderchawg, rinweddae hynny,
addas o bob mawl ac anrhyded')
a ymddangosant mewn croes, gorthrymder, a chledi Cristnogion, pann
[td. 84]
fyddo duw yn gofwyo truain bechadurieit, yn diddanu y rhai syd'
mewn cyfyngder, a chledi, ac yn i
cynorthwyo, ac 'n i gwaredu hwy
allan o bob angenoctid, wrth hynn y
rhyfeddiff oll Gristnogaid' bobl,
'n ddirfawr, ac a dorrant allann, i
fawrygu, i ganmol, ac i addoli duw,
a chlod a mawl anraethawl.
Y mae genym y cyfryw drysor,
mewn llestri prid', fal i bydde ardderchowgrwyd' y meddiant hwnnw, o
dduw ac nid o hanom ni: sef yw hyny
i ddym yn druein ac 'n llestri gweinieid, fal i chwaneger anrhyded' a
gogoniant duw, ac nid yr eiddom ni.
Er ecsampl cymer stori D'aniel, pa
wed' i trod' carchar a chaethiwed 'r
Iddewon, 'n ogoniant ac yn foliant
mawr i dduw. Yn Iachawdwr Crist
sy 'n dangos 'r achos, pam ir ydoed'
y gwr yn ddall o 'i enedigaeth, sef
er bod gwrthieu a gweithredoed'
duw 'n oleu ac yn eglur ynddo ef.
[td. 85]
Heb law hynn: yr oll Broffwydi,
Apostolion, a dewisedig duw, drwy
bwy rai y gwnaeth ef bethau mawrion, rhyfeddawl, a ddirmygwyd
ac a ddistyrwyd, ie weithieu a laddwyd ac a arteithiwyd, fal i gwele,
ac i dealle bawb, fod i ffyd', a 'i gweithred ('rhain oeddynt ddisigl, a chadarn) yn waith duw, ac nid gallu
dyn. Ac am hyn i dylid, moli a mawrygu duw, vwchlaw pob peth oll.
Pen. 12.
Trwbleth ac adfyd a 'n tywysant
i rinweddae da, ac i
dduwioldeb
Y groes ag adfyd, a darfant, ac a
yrrant ymaith bechodae, a wnaethwyd o 'r blaen, ac a rwystrant, ac
a wrthnebant, bechodae syd' ar ddyfod, a helpant i blannu, i feithrin, ac i
chwanegu pob rhinwed' dda, fal i
dener ac i dyger yr anuwiol i edifeirwch, newydd-deb a gwellant
[td. 86]
buched', a 'r duwiol i fyned rhagddo
i chwaneg o rinweddae, a duwioldeb: cans pwy adfyd bynag a ddiod'efo 'r cnawd, y mae yn i boeni yn
ddirfawr, gwell o lawer fydde gantho fod yn llawen, yn heddychol ac
yn ddihelbul: yr awrhon pob dyn
'rhwn syd' ganthaw ddim rheswm,
a wyr yn ddigon da, i fod ef yn dwyn
llawer o adfyd ar i wddwf i hun
drwy i drachwantae, a 'i ymwreddiad drwg i hunan: am hyny ef a ddechreu wilio, a gochel yn well o hynny allan fuched' afrwolus ac anllywodraethus, megys achos, gwreiddin, a dechrevad pob blinder, a
thristwch: fal hefyd (heb law cosbedigaeth presennol) na ffoener ef yn
dragwyddol. A hyn a fanegir, ac a
brofir yn gyntaf, a chyfflybiaethae,
yn ail a thestimoniae o 'r Scrythur
lan, ac yn drydyd' drwy hynod a
gwybodedig ecsampleu. Dwfr 'r hwn
sy 'n oestadol yn sefyll yn i vnlle, er
[td. 87]
gloywed fyddo, y mae yn llygredig ac 'n ddiffaith: eythr y dwfr syd'
rydegog bob amser, pwy fwya i rhua
ac i rhed, drwy 'r creigiau a 'r cerrig,
teccach, croywach a pherffeiddiach
fyd' o lawer: felly y gwr duwiol heb
y groes, syd' ddiddarbod, dwl, a
lluddedig, eythr drwy 'r groes, ac
adfyd, ef a fywheir, a faethdrinir,
ac a chwanegir ymhob daioni. Yr
hayarn rhydlyd, cancredic, gan y llif
ddur, a loewir, ac a lyfnheir, felly
i 'r hen Adda lygredic, mae 'n angenrhaid cael, ing ac adfyd y 'w ffwrbio
ac y 'w lanhau oddiwrth gancr a rhwd
pechod. Cyllell er llyfned fyddo, oni arferir, a gascl rwd, a 'r rhwd a 'i
difa ac a 'i hyssiff: eythr pwy fwya ir
arferir, er iddi ddarfod peth, etto
gloewach fyd': yn 'r vn mod', er bod
llawer vn yn naturiol ac yn hynaws
etto oni arferir, ac oni feithrinir ef,
mewn trwbleth ac adfyd, ef a lygriff gann rwd a chancr pechod.
Eythr drwy 'r groes ac adfyd, er
[td. 88]
i 'r rhwd ynill peth o honaw, (oblegit ei ddynawl wendid) etto ef a
loywir, a lanheir, ac a wnair yn
fwy disclair, ac yn brydferthach
drachefn.
Yr had rhwn a havir, yn y maes,
er iddaw oddef gwynt, glaw, eira,
rhew a ffob bath ar demestl, etto fe
gynyddiff, ag a ffrwythiff, felly 'r
ysbrydol had, 'r hwn yw gair duw,
pann i derbynir mewn calon dda
ddefosionol, ni ddinistrir ddim o hanaw drwy drwbleth, eythr ef a
ddwg allan ffrwyth da proffidiol.
Prenn cnau ffrengig pwy fwya
i curir, wellwell fydd: felly gwr
drwy aml wialennod, a llawer o adfyd, a dru oddiwrth i ddrigioni, ac
a wnair yn well.
I galed ac i dewgroen march ne
assyn, nid oes dim well na ffrewyl'
dost y 'w fflangellu: felly nid oes dim
mwy addas, na mwy buddiol i 'n
cnawd afrowiogfalch nineu, na
[td. 89]
thristwch a thrwbleth, er i gynhyrfu a 'i yrru yn well rhagddo.
Brethyn syd' raid i fynych haulo a 'i frwyssio, rhag (mal y mae yr
ddihareb) i yssu gann bryfed: felly
yr ysbrydol bryfedae, a gwyfynnae, sef, anwired', pechod, a ffieidd-dra, syd' yn llai i grymm i fagu ynom nineu, os nyni a gurir ag a frwyssir mewn amser, gann orthrymder ac adfyd.
Y cig yr hwnn syd' newyd' lad',
yn dyfod o 'r farchnad, ac yn ir, yn
brysur a ddiflesiff, ac a gynrhoniff,
eythr yr heli, a 'r halen a 'i ceidw yn
felus ac yn ddilwgr: felly duw syd'
yn taunu ac yn taenellu halen arnom nineu, drwy amryw brofedigaethae, a gorthrymderae, er yddynt yn halldu, rhag yn llygru a 'n
cyfergolli mewn pechod.
Y corff rhwn sydd yn oestadawl 'n
segur, ac heb wneuthur dim, a ddigwyd' yn hawd' i glefydon a doluri[td. 90]au, eythr cyrff y rhai a weithiant ac
a lafuriant, ydynt iachach, ac ifiengach, ac a barhant yn well: felly yr
enaid rhwn a faethdrinir, ac a arferir mewn trwbleth a blinder, sydd
iddaw achosion i fod, yn brydferthach
yn iachach, ag yn ddisclairiach.
Mae yn ddihareb wir, pwy tosta
yr lleisw, glana i gylch: felly i 'n natur lygredig, wenwynig nineu, mae
yn angenrhaid cael, tost, a garw feddiginiaeth, a ffwy tosta fyddo yr
adfyd, mwyaf o 'r cwbl a ylch ef ymaith o aflendid, ac anghymesurwyd'.
I gylla gwann, drwgfaethus, y
mae yr chwerw wermod yn dda, ac
yn iachus, felly i enaid llesc, gwaelus, chwerw drwbl ac adfyd syd'
iachus ac angenrheidiol: cofia yr ddihareb honn.
Pann gaffo yr claf i iechyd,
E fyd' gwaeth, na chyn ei glefyd.
Ac am hyny clefyd syd' angenrheidiolach iddaw, rhag i waethygu, a
[td. 91]
byw yn fwy anwireddus. Bellach,
mi a roddaf i lawr destimonae o 'r
scrythur lan. Duw syd' yn bygwth
anfon saith mwy pla, ar blant 'r Israel, os hwy ni wellhaen pann i cosbid, yn yscafn ac yn esmwyth ganthaw: gan ddwyn ar ddevall drwy
Foeses, fod adfyd a blinder, i 'n dyscu,
i gyweirio, ac i wellhau ein buched'.
Briwiau, cleisiau, a dyrnodiau,
yn curo celloed' y bol, ydynt scrafellau i gosi yr anuwiol.
Ni welir chwaith yn hyfryd, vn
cospedigaeth, tros 'r amser presennol, eythr yn anhyfryd: etto wedi
hynny, heddychol ffrwyth cyfiawnder a ryd' hi, i 'rr rhai a fyddant wedi eu cynefino a hi.
Ac eilwaith fe a ddoedir: gan ddioddef o Grist trosom ni yn y cnawd,
chwithau hefyd arfogwch eich hunain, a 'r vnrhyw feddwl, sef peidio
o hwnn a ddioddefod' yn y cnawd a
ffechod: fal na byddo iddo o hyn allan
[td. 92]
tros hynn syd' yngweddill o 'r amser 'n y cnawd, fyw ar ol trachwantae dynion, eythr ar ol ewyllys
duw.
A hyn a wnair yn eglurach trwy
ecsample. Dann Iosua yr enillod'
plant yr Israel, lawer maes, a hwy
a yrrwyd i ymlad' yn erbyn i gelynion, ac ni chwympasont, ac ni yscogasont, oddiwrth yr Arglwyd',
nes i dyfod i esmwythdra, ac i gael
pob peth yn ddigonawl: hynn sy ecsampl o liaws o bobl.
Ionas Broffwyd pann ydoedd
ymol y morfarch, a gofiod' ei bechodae, a 'i newidiod' i hun, a droes, ac a
fu vfuddol i dduw.
Y mab colledig, anystywalld, yn
gyntaf amser a droes adref att i
dad, pann ganfu a ffann welod' ef i
drueni, a 'i dlodi i hunain.
Craffa, ar arfer beunyddol y
byd: nyni a feddyliwn ynom ein hunain yn fynych fal hyn. O pe i bawn
[td. 93]
vnwaith etto yn iach, yn wir myfi
a ymddygwn, ac a 'm ordriwn fy hun
mal i dylwn: myfi a gynorthwywn
ac a wnawn wasanaeth i bawb, &c.
O na bawn gyfoethawg, mi a rannwn ac a roddwn yn llawen ac yn
ffyddlon i 'r tlodion: eythr cyn gynted ac i delom allan o 'n perigl, ni a
ollyngasom hynn oll yn angof: tra
fyddom heb eisiau dim arnom, ni
ddichon neb rwystro, nac attal yn
camwedd.
Bellach i ddyfod at ecsample:
meddwl ddau amryw duy, naillduawl, vn, yn yr hwnn i cedwir priodas lle i mae gorfoled' a llawenyd' a ffob daynteth: arall, yn yr
hwn y mae vn yn ei glaf-wely ymronn angeu. Ynhuy yr briodas lle i
mae dawnsio, ir arferir pob hoewder a gwamalrwyd', geirieu anweddus, aflan, cynghaneddion a rhimynau bustleddaid', digwilyd' ymwreddiad ag arfereu, hoyw a gwa[td. 94]mal drwssiadae, vn a neitia, ac a winga, fal march: aral' a ddilia ei draed
wrth lawr, fal assyn: y trydyd', a yf,
oni feddwo: y pedweryd' ni wnaiff
ddim a fyddo gonest, fal y dichon
gwr ddoedyd yn wir, i bod hwy yn
waeth nac anifeileit. Ond lle i mae
y claf 'n i welu, mae pob peth 'n ddistaw, ni ddoedir gair ond a fyddo
gonest, a gwed'us: pob peth a wnair
'n sobr, yn arafaid', a chan bwyll. A 'r
pryd hyny, nid 'n vnic y gwyr, eythr
y gwraged', a 'r plant hefyd, a 'r hol' du
a arferir 'n dduwiol: hwy a weddiant,
hwy a 'i cyssurant i hunain, gan dorri
allan i 'rr rhain, ne i 'rr cyfryw ymadroddion: pa beth yw dyn? O mor
drancedig ac mor ofer yw 'r oll bethau syd' genym ar y ddayar yma?
ond nid fal hyn y byd' yn y byd syd'
ar d'yfod. Ac hefyd o duy 'r briodas
llawer vn a aiff adref yn drymhyrddig, yn drist yn helbulus, ac yn
ddirmygus ei feddwl, am nad yw ef
[td. 95]
mor hapus, ac mor ddedwyd', ac eraill: ac yn ddisymwth ef a dreisir
gan bryd a gwed', rhyw wraig, ne
forwyn, a welod' ef 'n y dawns, 'rhon
a 'i clwyfod' hyd att i galon: A ffann
d'el ef adref, ef a edrych 'n sarug ar ei
wraig, e fyd' chwerw wrth i blant, anynad wrth ei deuluy, a neb ni fedr
ryngu bod' iddaw. Ond 'r hwn a
aiff adref o duy 'r claf, a 'i tybia i hun
yn ddedwyd', ac 'n fendigedig, am
nad yw ef yn gorwed' yn y cyfryw
ddialeddus ing, ac os oes arnaw ef i
hun, ryw ofyd ne flinder, y mae ef yr
awrhon 'n aplach y 'w ddioddef 'n esmwythach, ac 'n fwy ymorthoys, pan i
cyfflybo i ferthur dialeddus, ac i anoddefus boen, yr vn syd' ymhoene
Angeu. Ac o achos hynn, mae ef yn
fwy ei ymyned', 'n hawddgarach, ac 'n
foneddigeiddiach tuac at ei wraig
ei blant, a 'i hol' deuluy, ie, ac heb law
hyn, ef a gymmer achos o hyn i wel'au i ddrwg fuchedd.
[td. 96]
Pen. 13.
Tristwch ac adfyd, a 'n dyscant i
ofni, ac i garu duw.
ADfyd, a blinder a fagant ofn
duw, yn y Sawl a 'i goddef, ac
hefyd, yn y Sawl a glywant, ac a
wyddant o hynny: ac felly mae llawer yn cymryd siampl, ac addysc
drwy hynn, ar na amcanant ddim
yn amhwyllog yn erbyn ewyllys
duw: canys ef yn gyfraithlawn a
ddylid i ofni a 'i arswydo, 'rhwnn a
ddichon ddwyn, a gosod arnom, bob
bath ar ddialeddae, ac syd' iddaw
iawn achosion, a hawl arnom, i, wneuthur hynny: yr awrhonn ny ni yn
wael ac yn weinieid ni allwn mewn
mod' yn y byd, wrthnebu, na gwrthryfela yn erbyn y nerthawg, a 'r
galluawg dduw, nid allwn cymeint a gwrthod ne droi ymaith y
diwrnod lleiaf o 'r acsus ne o 'r crud
[td. 97]
crynnu: ie, nid allwn i rwystro, i 'rr
gwaelaf, ac i 'rr dystyraf, o greadurieit y byd, yn dialeddu, a 'n aflonyddu: megys, llau, chwain, pryfed,
a 'r cyfryw gymyscbla, rhain, a feistriasont, ac a orfuont, rymus ac ardderchawg frenin yr Aipht.
Mae yn ddihareb wir, llaw a
loscwyd vnwaith a ofna yr tan, canys yn y synwyr a 'r deuall hwnnw,
i doedodd Moeses wrth y bobl ofnus, i 'ch profi chwi y daeth duw, ac i
fod i ofn ef garr eich bronnau, fal na
ffechech. Er ecsampl: pwy fwyaf ir
ymdroe ac ir ymhelie yr Arglwyd'
ynghylch Dafydd, dilusach yr oed'
Dafydd yn edrych ar yr Arglwyd'
ac yn i ofni: ac nid yn vnig Dafydd,
eythr eraill hefyd, pann welsont, a
phan ddeuallasont ei trueni, a 'i gwaeled', a gymerasont achos o hyn, i ofni
duw 'n fwy nac y gwnaethent o 'r blaen
ac yn enwedig pan welsont, pa fod'
i cospodd duw lawruddiaeth a godi[td. 98]neb Dafyd', drwy derfyscae, cyfrysed', celaned', ac a cholledau lawer
o bobloedd.
Yr Scrythur lan syd' yn gosod
o flaen ein llygaid ni, lawer o 'r fath
siamplau ofnadwy, fal na byddo i
ni brisio ofn duw, yn yscafn beth, eythr ofni o honom bob anwired', pechod, a ffieidd-dra.
Pan ddyger allan vn a fo troseddwr y gyfraith i dorri i ben, y 'w grogi, y 'w losci, ne mewn rhyw fodd arall y 'w ddihenyddio: eraill a 'r a 'i
gwelant ef, a ddyscant ofni, a gochel
y peth a 'i dyg ef i 'rr diwed' hwn: yn
'r vn mod' pan ddanfono duw ryw
ddialedd, naill ai ar ryw rai yn enwedic, ne ar 'r oll gyffredin, pawb
eraill a ddylent ystyriaw o hyny,
fal pe i baent hwy i hun, yn lle y rhai
gorthrymedig hynny: ac fal pe i bae
adfyd y rheini yn orthrymder yddynt hwy i hunain, ac ofni duw 'n wel'
a gwilio rhag cwympo o honynt
[td. 99]
hwythau, i gyfryw ddialedd duw.
Ac yn ddiau mae cymeint o achos
i 'r da, a 'r duwiol i ofni, ac syd' i 'r anwir a 'r anuwiol. Canys wrth hyn ir
ystyr y ffyddlon, fod y tra
ncedig ddialeddae hynn, yn arwyddion ac yn
destimoniae eglur, o 'r cospedigaethae tragwyddol, syd' i ddyfod,
'rhai ynt fil
filoedd o weithiau 'n fwy
gofidus, ac heb ddiwed' yddynt, erwyd' paha
m, yn gystal i adfyd ei hunain, a gorthrymder eraill, a rydd
yddynt ddigon o achos i wellau, ac
i ymwrthod a 'r peth, drwy 'r hwn y
mae pawb oll, yn dwyn plaeæ tragwyddol, ar i gyddfe ei hunain. Yr
Anwir a 'r anffyddlonieit hwythau
(oni fydda
nt ry gildynnus, a gwrthnysig, ac o bydd dim rheswm ganthynt) a ddechreua
nt hefyd ofni duw,
a meddwl ynthynt i hunain fal hyn:
ga
n fod duw 'n gofwyo, 'n scyrsio, ac 'n
ceryddu y da, a 'r ffyddlo
n, drwy drymder, ac adfyd, rhai nid ydynt elfyd'
mor
[7]
[td. 100]
anuwiol ac ym ni: pa wedd i diengwn nineu 'rhai a hauddasom,
ddengwaith, ie, vgeinwaith fwy dialeddus cospedigaeth na hwynt
hwy? creffwch ac ystyriwch (medd
y Proffwyd Ieremi) canys wele
mi a ddechrevais ddrygu y ddinas,
yr honn i gelwir fy enw arni, ac a
ddiengwch chwi? Canys yr ydwyf
yn galw am gleddyf ar oll drigolion y ddayar, medd Arglwyd' y lluoedd. Ac hefyd: os gwnant hyn i 'rr
prenn ir, beth a wnair i 'r crin? Yr
amser a ddaeth (medd S. Petr) i
bydd rhaid, i 'rr farn ddechreu ar dy
dduw, ac os ydyw yn gyntaf yn
dechreu arnom ni, pa ryw ddiwed'
a fydd i 'r rhai ni chredant efengyl
dduw?
Ci diniwed, 'rhwnn ni wnaeth
ddim drwg, a gurir yngolwg y
llew, fal i byddo i 'r llew, pan wypo
ddigio, a sorri i feistr, fod 'n fwy i ofn.
A. S. Grygor a escrifenna fal hynn.
[td. 101]
Os yw duw yn ceryddu cyn drymed y
rhai y mae ef yn i caru, pa wedd na chur
ef yn dostach ac yn drymach, y sawl nid
yw ef yn caru ddim o honynt?
Cristnogion, rhain a ddygant y
groes, ac ydynt orthrymedig, a garant dduw a mwy awyd', yngymeint ag yddynt glywed ynghanol
i hadfyd, yr hyfryd ddiddanwch,
'rhwnn sydd yn dyfod oddiwrth ei
tad nefol: o drigarog ewyllys pwy
vn, nis gallant ammeu nac anobeitho.
Ci ffyddlon, er ei feistr i daro ef,
eto fe a 'i car er hyny, ac a ymlewyd'
ac ef drachefn: plentyn da er i guro,
nid anllai i ceriff i dad a 'i fam, gann
ddamuno i nawd' eilwaith: felly yn
yr vn mod' mae meddylieu y gwir
Gristnogion, tuac at i tad nefol, eythr y cyfryw blant ac ydynt ddrigionus, ac anhynaws, pann i curer ychydig hwy a ffoant ymaith oddiwrth i rhieni gann furmur a grwgnach y 'w erbyn.
Nodiadau
Notes
1.
|
Nasal abbreviation is above the a = gyfianwder.
|
2.
|
Catch-word on p. 16 reads chwa-.
|
3.
|
= catch-word; no corresponding text on p. 34. |
4.
|
ryw wrthwyneb aral', rhwn nis dylid i farnu accidentally repeated.
|
5.
|
= catch-word; no corresponding text on p. 39. |
6.
|
= catch-word; no corresponding text on p. 46. |
7.
|
= catch-word; no corresponding text on p. 100. |
© University of Cambridge 2004
Diweddarwyd:
Last update: