1. Llythyr oddiwrth Hugh a Catherine Thomas (Trenton, Oneida, NY) at eu merch a'u mab-yng-nghyfraith, Mr a Mrs J. W. Zachariah (Gwastad Coed, Dolgellau), 25 Medi 1816, NLW 2722E.
[td. clawr]
Henry Owens Esqr.
Copy of a Letter from North America
in Septr. 1816 — to Jon Wm. Zackaria[1]
of Gwastad-Coed, from his daughter and
her husband ———
Feby. 8th 1817
Upperoldtown
[td. 1]
Exact copy
Anerch fy nhad a mam dan obeithio eich bod yn iach megis ag
yr rum ninau i 'r Arglwydd y byddo .r. diolch dan obeithio y bydd
I hyn o leinia ddod i 'ch llaw a 'ch cael chwithe yr un modd — fellu
chwi a ddymunwch gael peth o 'n hanes ni ein hunan, yn gyntaf. I mae
yn lled gysurus mewn perthynas i 'r rhigliniaith, nid iw ein ffarm
ni ond bychan 40 Acre, ond ei bod yn gyfleus iawn. dau nant yn __?
mynad trwyddi un yn y gorllewin [:- West] ar llall yn y dwyran [:- East] a 'r ffordd
dyrpeg yn myned drwy ei chanol hi. rydum ni yn cymerud gofal y
gate, am 80 dolar yn y flwyddyn. ar y ffordd Sudd o veta I Canede. fe
alle y bydd ichwi fod am wybod pa fodd y mae crefudd yma, I mae hi
yn gymysglud iawn ymlith y saeson, llawer o ddaliadau sydd yn groes
i 'n myddylia ni, llawer o fysoldeb ond ychydig sydd o rum diwioldeb
yn ymddangos, ond i mae yr hen gymru wedi Cael y fraint o lefaru
yr athrawiath y groes yn ole ag yn ogoneddus, ond nid i 'r un
arddeliad ag y Clywsom ni — efo chwi —, i mae ein braint yn fawr<.>
I mae y bedyddiwrs [:- Babtists] a nine yn cud gadw Cyrdde blynyddoedd sydd
yn para ddau ddiwrnod yn Veta a dau yn Stuben a 'r gyfeilliach
ynghyd yn aroglu yn beredd. I mae yn Veta ddwy syseiat
un o 'r bedyddiwrs ag un o honom ninne — dwy yn Stuben un o 'r
bedyddiwrs ag un ohonnon ine. dan yr enw Independent
ag yn dal ythrawiaeth Calfin — pwy su yn llefaru — atteb ein
gwnidog ini iw W.m Prys o sir garnarvon a John Rob.ts o 'r bala a
Robert Griffiths o 'r dinas mowddu — I mae rhwng y ddwy
<se>ttlment 16 o fylldiroedd. Stuben yn y gogledd a Veta yn y De
<a> nine yn byw yn y Canol ar haner y ffordd. wyth o deulu y Cymru
yn agos i 'w gilidd, pob Cyflusdra ag sudd achos — dwy dref farchnad
un o fewn 4 milldir a 'r llall o fewn 8. I werthu ne pa beth bynag a
fydd eusiau — digon o siopa mawr a ffob peth i 'w gael am arian
neu newid — Ysgol dda o fewn hanner milldir i 'n tû ni yn Cadw
dyn yno drwy 'r flwyddyn hon, yn talu iddo 20 dolar bôb mis neu
£4..10s o 'ch arian chwi, a 'i fwyd a 'i ddiod a 'i olchi — meline da yn agos
ffagtris gwlân a chotton — bob Crefftwur a digon ond ei bod yn ddrud
iawn a gweithiwrs hefyd — o 'n deutu ni y mae fel hyn, seiri coed a 'r
Joiners o ddeutu 10s yn y dydd — a 'r saeri maen yr oeddem ni yn
talu 12s yn y dydd a 'i fwyd — am weithio y cynauaf, yn talu 8s yn y
dydd. ag am waith arall 5s yn y dydd. yr haf hwn su wedi bod yn such
ag yn oer yn y rhan gyntaf o hono, a phob peth yn ddryd o ymborth
dynion. y gwenith y Cynhauaf oedd 10s y Busiel o 'ch arian chwi, a 'r
Bwsiel iw 32 quarts, a phob graen arall yn yr un modd — gwartheg oedd
yn ddrydion, par o ychen yn £22 — Buwch o - £6 i £8 Ceffyle o £10 i £30 — defad
£p10; mewn gair pob stoc yn ddrud iawn y flwyddyn ddiweddaf; ond i mae
pob peth yn is yrwan, ond Cyfloga dynion sudd yr un fath, chydig
sydd o ddiod frag, a hono yn 6d y Cwart. Rwm 4s..6d y galwyn. Jin 6s..6d y
galwun — Brandi yn 8s y galwyn — Whisgi 2s..6d y galwun — ymenun a 'r caws
yn ddryd — y menun 11d o 'ch arian chwi — a 'r Caws breision 9d y pwys.
I mae menun y Cymru yn myned I Newyork, gan amriw o
fersiandwur, ag yn delio yn onest, ag yn dod[2] a llawer o filoedd o
ddolars, dwy neu dair bob blwyddyn, ag yn talu yn onest — a dyma
un peth o lwyddiant y Cymru — a chida bod yr Arglw<y>dd
[td. 2]
Yn ei llwyddo yn fwy nag yr un genedle a ddaeth i 'r america
Irwi fi yn meddwl nad oes un wlad dan haul well i bob dyn
a fyddo yn weithgar ag yn onest i 'w chael na 'r america na gwell
Cyfreithia mor ffafrol I bobl weiniad, ni cheiff y gwan mo 'i sathru
na darchafu y mowrion: fe geiff barch yn ol ei heiddiant nid yn ol
ei gyfoeth, gwerth<u> y tiroedd Coediog a rhoddi yr arian ar y llog ag i mae
y llog yn llawer o filoedd o bunne bob blwyddyn i 'w ranu drwy state
New York I gynorthwuo pob tre ddegwm I gadw ysgol feisdir ag i mae
yn rhaid i hwnw fod wedi ei gwaliffeio neu yn gymwys i 'r gwaith, ag
I mae yn beth da, mae peth arall nad iw hawdd I chwi yna ei gredu —
hynnu iw, fod yn ein tre ni dros 160 o ddolars ar log o dreth tylodion
heb neb yn gofyn un geiniog ag ni welsom ni un tlawd yn begio
er pen ydum ni yma yn buw a hynnu dros 13 flynyddoedd; eto I
mae miloedd yn gweiddi am wlad well er cystal iw y wlad. mae
yma lawer o Elynion — byd — Cnawd — a diafol, rum ni yma mewn
Cymmaint perig ag yduchwitha yna, a dyna 'r peth sudd yn peri
rhai weiddi am wlad well. llawer a fuom ninne yn son am ddwad yma
ond o 'r diwedd mi ddaethom ond ymhen y gronun bach ni fyddwn
dros derfune amser, mewn gwlad arall; fellu hwn iw dymuniad
fy Enaid .r. Arglwydd trwy ei ras ein cymhwyso mewn byr o
amser I fyned i 'r wlad ie byd a beru byth. mi dderbynias eich llythur
y 29 o awst ag roedd yn dda ganddom ei dderbyn fel y gallem glywad
riw beth o 'ch helynt — am griffith Williams yr hannes diwaethaf a
glywsom ni oeddi wrthochwi ni wyddom ni pa un ai byw ai marw iw
fe — I mae dau deulu o 'n seseiet ni wedi mynad yno ars 15 mis <.>
mi ddymunes arnunt ymofyn am dano ond fe ddaeth llythur
ond nid oedd son am dano ef: I mae rhyngom ni ar fa<n>
hono 500 milldir yn y de [:- South] — mewn perthynas I Evan William
nid allaf ddeud dim pa beth iw ei le ef, ond os iw trefn
rhagliniaeth iddo fe ddod, hynnu i fod er lles I fagu ei blant bach
I mae gwaith llongau o Newyork I Albany a hynnu dros 200, o felldiroedd
ag yn bildio llawer ar hud yr afon mewn llawer o fanne, lestri
mawrion, ond ni wn ni pa beth iw ei Cyflog — ond mi a wn ei fod
yn gyflog mawr, nid o<e>s efo ni ddim bildio llongau, ond I mae yma
le da I seiri a Joiners, da fydde genuf weld miloedd ohonoch, ag
wedi hynnu gellir dyweud eto ma lle, — Merch fy mam ag
yn dymunad iddi bob llwuddiant, ag yn teimlo rhuwm arnaf
I fod yn ddiolchgar iddi am ei gofal a 'i hymgeledd I fy hen dad
dan obeithio y bydd i 'r Arglwydd ei gobrwyo — pan fyddoch yn
danfon attom, danfon helunt pa fodd y mae fy ngerunt, a 'm hen
ffrindia, fy hen fameth Cathrin Davudd a Marri Jones o 'r hen
Efal — am y gwaith mwn nid oes dim o hono yn y parthau
yma am wyddom ni — pris y Tir Coed o ddeutu 8 dolar yr acr, ag
O 25 I 30 dolars am dir Clir — a thalu mewn 5 neu 7 mlynedd
ond talu llog bob blwyddyn — am y Cymru I mae yn anoedd I chwi
feddwl fel y maent yn llwyddo — llawer o honunt nad oeddant
werth punt yn werth llawer o ganoedd — amdanom ein hunan
nid allaf ddyweud ond fel hun — pan ddaethom yma nid
oedd genum ddim ond 195 o ddolars [:- = £45 British], ag ar ol prynu y tir mi
[td. 3]
Brynson bar o ychain a buwch a thalu 40 dolar am y tir I ddechra
fellu mi aethom trwyddynt yn fuan wrth arloesi y tir, ond mae y ffarm
yn llawn stoc o bob peth — fe alle y byddwch am wybod pa beth sydd o
Ystoc genum; y flwyddyn hon 14 o dda Corniog, a 2 o' geffyle 4 o foch,
38 o ddefaid; I mae yn rhaid ini werthu peth o 'r da am fod y
gwair yn bring: mi roedd ganthom y llynedd o' ddeutu 20 Tynell
o wair, ond nid oes y leni ddim dros 17 o dynelli; mi ddaw ymenyn
oeddiwrth 4 buwch, o ddeutu 60 dolars — yn ei werthu am 20 dolar y
Cant — (I fund I Newyork) ond ir ydum heb orffen talu am y ffarm y
flwyddyn o 'r blaen: ni gowsom lawer o golledion — Colli Buwch y
dala 30 o' ddolars — Colli Cefful, tair blwydd oed, yn werth 70 o' ddolars
y Bleiddiad a laddoedd 12 o' ddefaid — Colli 30 o ddolars wrth drystio
Dyn am bâr o ychen; fellu mae golud yn cymerud Edenydd ag yn
hedeg ymaith, fellu diben Duw drwy y pethau hun I ddyfni fy
ngalon o 'r ddaer —— y rhan a ddewisoedd mary boed hono yn rhan I mi
ag aed y ddaer heibio i 'r sawl a 'i hoffo hi —— ni waeth Imi dewi
ni ddigonir y llygaid a gweled na 'r glust a <c>hlywad — fellu hyn
o hannes gida llawer o amherffeithrwydd at fy holl gyfeillion
a 'm Ceraint oeddiwrth
Hugh Thomas &
Catherine Thomas
Y plant am gofio attoch fel pe baent yn eich adnabod —
Ebenesar sydd wedi gadel ei 13,
Eleuasaph yn 8 oed ——
Frances sydd 11 er mis m<a>wrth
Danfonwch attom mor fuan ag y galloch — am Hugh Roberts I
mae wedi laddu gwen ei wraig ers dau fis — Howel Thomas wedi claddu
ei wraig ag ûn plentun a chanddo fachgan bach yn fyw ag ynte yn weddw
agos I ddwy flynnedd ——
Trenton
Sep.r the 25th
Nerida County [:- (supposed to be Oneyda)]
state of Newyork
North America