Testament Newydd ein Arglwydd Jesv Christ. Gwedy ei dynnu, yd y gadei yr ancyfiaith, 'air yn ei gylydd or Groec a'r Llatin,
gan newidio ffurf llythyreu y gairiae-dodi. Eb law hyny y mae pop gair a dybiwyt y vot yn andeallus, ai o ran llediaith y
'wlat, ai o ancynefinder y devnydd, wedy ei noti ai eglurhau ar 'ledemyl y tu dalen gydrychiol. (London: by Henry Denham, at the costes and charges of Humfrey Toy, dwelling in Paules church yarde, at the signe of the Helmet, 1567), Mathew 26–8 (tt. 42v–49r), Actau 24–8 (tt. 212v–220v), 2 Corinthiaid 1–9 (tt. 262v–272v).
Cynnwys
Contents
[Yr Euangel y gan S. Matthew 26-28 (tt. 42v-49r)]
[td. 42v]
Pen. xxvj.
Bwriad yr Offeiriait yn erbyn Christ. Ef yn escuso Mair
Magdalen. Ordinat Swper yr Arglwydd. Gwendit y
discipulon. Brad Iuddas. Y cleddyf. Can i Christ y
'a
lw
y un yn vap Dew, y barnwyt ef yn deilwng o
an
gae.
Petr yn ymwady, ac yn edifarhay.
1 AC e ðarvu, gwedy i'r Iesu 'orphen
y gairie hyn oll, ef a ddyvot wrth ei
ddiscipulon,
2
Chwi wyddoch
[T: wydddoch], mae
o * vewn
[:- * ar ol] y ðauddydd y mae 'r Pasc
a' Map y dyn a roddir
‡ y'w groci
[:- ‡ ddodi ar y groes].
3 Yno ydd yngynnullawð yr
Archoffeiriait
a'r Scrivennyddion, a'
* Henyddion
[:- * Henafgwyr] y
popul i nauað yr Archoffeiriat, a elwit Caiaphas
4 ac a ymgyggoresont py vodd y dalient yr Iesu
trwy
‡ vrad
[:- ‡ ddichell], a' ei ladd.
5 Eithyr wynt a
ddywetso
{n
}t,
Nyd ar yr 'wyl, rac bod cynnwrf ym-plith y
*
popul
[:- * werin].
6 Ac val yð oedd yr
Iesu ym-Bethania yn-tuy
Simon 'ohanglaf,
7 e ddaeth ataw wreic, ac gyd
a hi
‡ vlwch
[:- ‡ llestrait, golwrch] o irait gwerthvawr, ac ei
tywalldawdd
ar ei benn, ac ef yn eistedd
* wrth y vort
[:- * ar y
bwrð].
8 A' phan weles ei ddiscipulon, wy a
‡ sorasont
[:- ‡ ddigiesont], gan
ddywedyt, Pa rait
* y gollet hon
[:- * yr afrat hyn]?
9
can ys ef al'esit
gwerthy er irait hwn er l'awer, a'i roddi ef ir
tlotion.
10 A'r Iesu a wybu, ac a ddyvot wrthwynt,
Paam ydd ych yn
‡ molesty
[:- ‡ ymliasu ar] yr wreic? can ys
hi a
weithiawdd weithret ða arnaf.
11
Can ys y
tlodion
a gewch
yn * wastat
[:- * bob amser] yn eich plith, a' myvy ny's
cewch yn oystat gyd a chwi.
12
Can ys lle y
tywall=
[td. 43r] tawdd
[T: tywall|tawddd] hi yr irait hwn ar vyg-corph, er mwyn
* vy-claðedigaeth
[:- * v'angladd] hi gwnaeth.
13
Yn wir y dywedaf
[T: ydywedaf]
wrthych, Pa le bynac y precether yr Euangel hon
yn yr oll vyt, hyn yma hevyt a wnaeth hi, a
venegir
er coffa am denei,
14 Yno yr aeth vn o'r dauddec,
yr hwn a elwit Iudas Iscariot, at yr
Archoffeiriait,
15 ac a ddyvot
vvrthynt, Pabeth a rowch i
mi,
a' mi y
‡ rroddaf
[:- ‡ vradychaf] ef y-chwy? Ac wy a 'osodesont
[T: a' osodesont]
iddaw
* ddec arugain o ariant
[:- * pop vn oeð yn cylch pedair a' dimae
[T: a'dimae] o'n cyfri
ni].
16 Ac o hynny alla
{n
},
y caisiawdd ef amser-cyfaddas yw vradychy ef.
17 Ac
ar y
dydd cyntaf o wyl y bara-
‡ croew
[:- ‡ cri, crai], y discipulon
a ðaethant at yr Iesu gan ddywedyt wrthaw,
P'le y myny i ni paratoi iti y vwyta 'r Pasc?
18 Ac
yntef a ddyuot, Ewch ir dinas
* at ryw vn
[:- * ar
gyfryw], a
dywedwch
wrthaw, Yr athro a ddywait, Vy amser
ys ydd agos, cyd a thi y cynhaliaf y Pasc, mi
[T: , y Pasc mi]
am discipulon.
19 A'r discipulon a wnaethant mal y
gorchmynesei 'r Iesu yddwynt, ac a paratoesont
y Pasc.
20 Ac gwedy ei mynet hi yn
‡ hwyr
[:- ‡ echwydd, gosper], ef a
eisteddawdd
i lawr gyd a'r dauddec.
21 Ac mal ydd
oeðe
{n
}t
yn bwyta, y dywedawð, Yn wir y doedaf wrthych,
y bradycha vn o hanawch vyuy.
22 Yno yr aethant
yn
* athrist
[:- * trist, drycverth] dros ben, ac a ddechraesont bop-vn
ddywedyt wrthaw.
Ai
[T: Ac] myvi Arglwydd?
23 Ac ef a
atepawdd ac a ddyvot, Yr hwn a
‡ drocha
[:- ‡ vlych] ei law
gyd a mi yn y ðescil, hwn a'm bradycha.
24
* Diau
[:- * yn sicr]
Map y dyn a gerdda, mal y mae yn escrivenedic
[T: ercrivenedic]
o hanaw, anid gwae 'r dyn hwnaw, trwy 'r hwn
y bradycher Map y dyn:
ys da vesei ir dyn
hwnaw, pe na's genesit erioet.
25 Yno Iudas yr hwn
y bradychawdd ef, a atepawdd ac a ddyvot, Ai
[td. 43v]
myvi yw ef,
* Athro
[:- *
Rabbi]? Ef a ddyvot wrthaw,
Ty ei
dywedaist.
26 Ac val yr oeddynt yn bwyta, e
gymerth
yr Iesu 'r bara: a' gwedy iddaw
‡
vendithiaw
[:- ‡ vendigo, ddiolch],
ef ei torawdd, ac ei roddes ir
discipulon, ac
a ddyvot, Cymerwch, bwytewch: hwnn yw vy-
corph.
27 Ac ef a gymerth y
* cwpan
[:- * phiol], a' gwedy iddo
ddiolch,
ef ei rhoddes yddynt, can ddywedyt
Yfwch
‡ oll
[:- ‡ bawp] o hwn.
28
Can
ys hwn yw vy gwaet *
[:- * ys ef gwaed] o'r
testament Newydd, yr hwn a
‡ dywelltir
[:- ‡ ddineir, ellyngir, ffrydijr] tros
lawer, er maddauant pechotae.
29
Mi ddywedaf
wrthych, nad yfwyf o hynn allan o'r ffrwyth hwn
* y wynwydden
[:- * ir] yd y dydd hwnw, pan ydd yfwyf
ef yn newydd gyd a chwi yn-teyrnas vy-Tad.
30 A'
gwedy yddwynt
‡ canu psalm
[:- ‡ ddywedyd gras ne emyn], ydd aethant
allan
i vonyth Olivar.
31 Yno y dyvot yr Iesu yr
[sic] wrthynt,
Chwychwi oll a
* rwystrir
[:- * dramgwyddir, gwympir] heno o'm pleit i: canys
escrivenedic yw, Trawaf y bugail, a' deveit y
‡ vagat
[:- ‡ gorlan, cadw] a 'oyscerir.
32
Eithyr gwedy 'r adgyvodwyf,
ir af och blaen ir Galilea.
33 Ac Petr atepawdd, ac
a ddyvot wrthaw, Pe
* rhan
[:- * rhon] i bawp ac
ymrwystro
oth pleit ti, eto ni 'im
‡ rhwystrir
[:- ‡ tramgwyddir] i byth.
34 Yr
Iesu a ðyvot wrthaw, Yn wir y dywedaf wrthyt,
mae yr nos hon, cyn
* canu
[:- * cathly] yr ceilioc, i'm gwedy
deirgwaith.
35 Petr a ðyvot wrthaw, Pe
gorvyddei
i mi varw gyd a thi, eto ny'th wadaf. Ar vn
modd hefyt y dyvot yr oll ddiscipulon.
36 Yno ydd
aeth yr Iesu gyd ac wynt i van a elwit
Gethsemane, ac a ddyvot
[T: ddyvor] wrth y discipulon.
Eisteddwch
yma,
‡ tra
[:- ‡ yd yn yd] elwyf a gweddiaw accw.
37 Ac ef a
gymerth
Petr, a' dau-vap Zebedeus ac a ðechreawð
* tristau
[:- * ddrycverthy], ac ymovidiaw yn tost.
38 Yno y dyvot
yr Iesu
[td. 44r]
wrthynt, Trist iawn yw vy enait
ys yd angae,
Aroswch
yma, a' gwiliwch gyd a mi.
39 Ac ef aeth
ychydic
pellach, ac a gwympodd ar ei wynep, ac y
weddyawdd, can ddywedyt,
* Vy-Tad
[:- * Vynhad], a's gellir,
aed y
‡ cwpan
[:- ‡ phiol] hwn
ywrthyf: na vyddet hagen, yn
ol vy ewyllys i, anid yn ol dy ewyllys di.
40 Yno y
daeth at y discipulon, ac ei cafas wy yn cyscu, ac a
ddyvot wrth Petr, Paam? a ny allech
'wiliaw
[T: allech' wiliaw] vn
awr gyd a mi?
41
Gwiliwch, a' gweðiwch rac
eich
myned
* ym-
[:- * mewn]provedigaeth:
‡ diau
[:- ‡ dilys] vot yr yspryt yn
parat, eithyr y cnawt
ys ydd 'wan.
42 Ef aeth
trachefn yr
ailwaith ac a weddiawð, can ddywedyt
* Vy-Tat
[:- * Vynhad],
any's gall y cwpa
n
hwn vynet ywrthyf, eb
orvod i
mi ei yvet, byddet dy ewyllys.
43 Ac ef a ddeuth, ac y
cavas wy yn cyscu trachefyn: can ys ei llygait wy
oedd drymion,
44 Ac ef ei gadawodd wy ac aeth
[T: aech] ymaith
drachefyn, ac a weddiawdd y trydeð waith,
can ddywedyt yr vn gairiae.
45 Yno y daeth ef at ei
discipulon
[sic], ac a ddyvot wrthynt, Cuscwch bellach
a' gorphwyswch:
‡ nycha
[:- ‡ wele], mae'r awr wedy
nesay, a' Map y dyn a roddir yn-dwylaw
pechaturieit.
46
Cyvodwch
[T: Cyvoðwch], awn: nycha, y mae geyr
llaw
yr hwn a'm bradycha.
47 Ac ef eto yn dywedyt
hyn,
* nycha
[:- * synna, yti], Iudas, vn or dauddec
‡ yn dyvot
[:- ‡ a
ddaeth] a' thorf
vawr cyd a' ef
[sic] a chleddyvae a'
* ffynn
[:- * chlwpae], ywrth yr
Archoffeiriait a' henurieit y popul.
48 A' hwn aei
bradychawdd
ef, a royðesei arwydd yddynt, can
ddywedyt, Pwy'n bynac a gysanwyf, hwnw ytyw,
deliwch ef.
49 Ac yn ebrwydd e ddaeth at yr Iesu, ac
a ddyvot,
* Henpych-well
[:- * Nos dayt]
‡ Athro
[:- ‡
Rabbi], ac ei cusanawð.
50 A'r Iesu a ddyvot wrthaw, Y
* car
[:- * cydymaith,
[T: cydymaith]
cyvaill] y ba beth y
da=
[td. 44v] ethost? Yno y deuthant ac y roesont ddwylo ar yr
Iesu, ac ei daliesant.
51 A'
* nycha
[:- * wele], vn or ei
oedd gyd
a'r Iesu, a estennawdd
ei law, ac a dynnawdd
ei gleddyf, ac a drawawdd was yr Archoffeiriat,
ac a dorawdd ei glust ymaith.
52 Yno y dyvot yr
Iesu wrthaw, Dod dy gleðyf yn ei
‡ le
[:- ‡ wain]: can
ys pawp
a'r a gymerant gleddyf, a chleddyf eu collir.
53
Ai
wyti yn tybiet, na's gallaf yr awrhon
* weddiaw
ar
[:- * erchy] vy-Tad, ac ef rydd i mi vwy na dauddec
‡ lleng
[:- ‡ rhifedi mawr]
o Angelion?
54
Can hyny pa vodd y cyflawnir yr
Scrythurae
y ddyvvedant, y gorvydd
* bot
[:- * gwnethur
[sic]] velly?
55 Yn yr awr hono y dyvot yr Iesu wrth y durfa
[sic],
Chwi a ddeuthoch allan megis
‡ at
[:- ‡ yn erbyn] leitr a chleddyfae ac
* a' fynn
[:- * chlwpae] im dal i: ydd oeddwn baunyð
yn eistedd ac yn
‡ dyscy'r popul
[:- ‡ dangos] yn y Templ yn
eich
plith ac ni'm daliesoch.
56
A' hyn oll a wnaethpwyt
[T: awnaethpwyt],
er cyflawny'r Scrythure a'r
[T: 'r] Prophwyti. Yno yr
oll ddiscipulon ai gadasant, ac a
‡ giliesant
[:- * ffoesont].
57 Ac
wynt a ðaliesant yr Iesu, ac aethant ac ef at Caiaphas yr Archoffeiriat, lle ydd oedd yr
* Scrivenyddion
[:- * Gwyr llen] ar
‡ Henuriait
[:- ‡ Henyðio
{n
}, Henaif] wedy'r ymgascly yn-cyt.
58 Ac Petr y cynlynawdd ef o hirbell yd yn
* llys
[:- * nauadd] yr
Archoffeiriat, ac aeth y mewn, ac a eisteddawdd
gyd a'r gweision i weled y
‡ diben
[:- ‡ diwedd].
59 A'r
Archoffeirieit a'r Henureit, a'r oll
‡ gymmynva
[:- * senedd] y geisieso
{n
}t
gaudestiolyeth yn erbyn yr Iesu, yw
* ddody
[:- ‡ roddi] ef i
angae.
60 Ac ny'
s
‡ cawsant [:- [no gloss]]
neb, ac er dyvot
yno
lawer gaudystion, ny chawsont chwaith. Ac o'r dywedd y deuth dau gau dystion,
61 ac a ddywedesont,
Hwn yma a ddyvot, Mi allaf
* ddestryw
[:- * ddinistrio, ddysperi] Templ
Dduw, a' hei adaillat
[sic] mewn tri-die
vvarnot
.
62 Yno
[td. 45r]
y cyfodes yr Archoffeiriat ac a ddyvot wrthaw, A
atepy di ddim? Pa peth
yvv pan vo reihyn yn testolaethy yn dy erbyn?
63 A'r Iesu a dawodd. Yno ydd
atepawdd yr Archoffeiriat, ac a ddyvot wrthaw,
Mi ath
* dyngaf trwy
[:- * orchymynaf
[T: orchymyaf] can, obleit] 'r Duw byw, ddywedyt
o hanot i ni, a's ti ywr Christ Map Duw.
64 Yr Iesu
a ddyvot wrthaw, Tu
ei dywedeist: eithyr mi a
ddywedaf wrthych, ar ol hynn y gwelwch Vap y
dyn, yn eistedd ar ddeheu gallu
Duvv, ac yn dawot yn
‡ wybrenae
[:- ‡ cymyle]'r nef.
65 Yno y
* rhwygawdd
[:- * drylliawð]
yr Archoffeiriat ei ddillat, can ddywedyt, Ef a
gablawdd: pa reit i ni mwy wrth testion? nycha,
clywsoch y gabl ef.
66
Peth dybygwch chwi?
Wy a
atepesant, can ddywedyt, Mae ef yn
* auawc i
[:- * dailwng o]
angae.
67 Yno y poeresont wy yn ei wynep, ac ei
‡ cernodiesont
[:- ‡ bonclustiesant]: ac eraill y trawsant ef a ei
* gwiail
[:- * swiðwiail]
[1],
68 gan ddywedyt, Prophwyta i ni, Christ, pwy yw
hwn ath trawodd?
69 Petr oedd yn eistedd
‡ hwnt
[:- ‡ allan]
yn y
nauadd
[:- * llys], ac a ddaeth
* morwynic
[:- ‡ bachgenes
[T: bachsenes]
] attaw, ac a
ddyvot,
Ac
[sic] ydd oeddyt ti y gyd ac Iesu o'r Galilea.
70 Ac ef a watawdd geyr ei bron wy oll, ac a ddyvot,
Ny's gwnn beth ddywedy.
71 A' phan aeth ef allan
ir porth, y gwelawdd
morvvynic arall ef, ac a ddyvot wrth yr oedd ynow
[sic], Ydd oedd hwnn hefyt
gyd ac Iesu o Nazaret,
72 A thrachefyn ef a 'wadawdd
‡ gan dyngu
[:- ‡ drwy lw], Nyd adwaen i'r dyn.
73 Ac ychydic gwedy, y deuth attaw 'rei oeð yn sefyll geyr
llaw, ac a ddywedesont wrth Petr, Yn wir ydd
* yw
[:- * wy] ti yn vn o hanwynt, can ys bot dy lediaith yn
dy
‡ gyhoeddy
[:- ‡ gyhuddaw].
74 Yno y dechreawdd
[T: drechreawdd] ef
* ymregy
[:- * ymdyngedy],
a' thyngy,
can ddyvvedyt, Nyd adwaen i'r dyn. Ac
[td. 45v]
yn y man y canawdd y ceiliawc.
75 Yno y cofiawdd
Petr 'airie 'r Iesu yr hwn a ddywedesei wrthaw,
Cyn canu yr ceilioc, tu a'm gwedy deirgwaith.
Yno ydd aeth ef allan ac ydd wylawdd yn
* dost
[:- * chwerw].
Pen. xxvij.
Delifro Christ at Pilat. Iudas yn ymgrogy. Bot cyhoeddi
Christ yn wirion gan y beirniat, ac er hynny ei groci
yn
ghyfrwng llatron. Ef yn gweddiaw ar ucha y groc. Bot
rhwygo 'r llen. Y cyrph meirw yn cyuodi. Ioseph yn
claddu Christ. Gwylwyr yn cadw'r bedd.
1 A' Phan ddeuth y borae, yð
ymgyggorawð yr oll Archoffeiriait a'
henurieit y popul yn erbyn yr Iesu,
er ei roddy i angae,
2 ac aethant
ymaith ac ef yn rhwym, ac ei
rhoea
{n
}t Pontius Pilatus y
‡ l'ywiawdr
[:- ‡ presidens, Raglaw]
.
[T: ]
3 Yno pan weles Iudas aei
bradychawdd, ei
* ady
[:- * varnu, ddienyddy] ef yn auawc, e vu edivar
ganthaw, ac a dduc drachefn y dec arucain ariant ir
Archoffeiriait, a'r Henurieit,
4 gan ddywedyt,
Pechais can vradychy gwaet gwirian. Wythae a
ðywydesont, Peth yw hyny i ni? edrych ti.
5 Ac
wedy yddaw davly yr ariant yn y Templ, ef a
ymadawodd, ac aeth, ac a ymgrogawdd,
6 A'r
Archoffeiriait a gymeresont yr ariant, ac a ddywedesont,
Nyd cyfreithlawn i ni ei bwrw wy yn y
‡ Corba{n}
[:- ‡ tresordy],
can ys gwerth gwaet ytyw.
7 A' gwedy yddynt
ymgydgyggori, wy brynesont ac wynt vaes
y
cro=
[td. 46r] chenydd i gladdy
* pererinion
[:- * ospion, dieithreit, estronion, alltudion].
8 Ac am hyny y
gelwir y maes hwnw
‡ Maes
[:- ‡ werwyt] y gwaet yd y dydd
heddyw.
9 (Yno y cwplawyt yr hynn a
ddywetpwyt trwy Ieremias y Prophwyt, y ddywait,
Ac wynt a gymersont ddec ar ucain ariant, gwerth y
gwerthedic, yr hwn a bryneso
{n
}t gan pla
{n
}t 'r Israel.
10
Ac wynt eu roesont am vaes y crochenyð, megis
y gossodes
[T: gossoddes] yr Arglwydd ymy)
11 A'r Iesu a safawdd
geyr bron y
* llywyawdr
[:- * president,], a'r llywyawdr a
ovynawdd yddo, can ddywedyt, Ai ti'r Brenhin
[T: Brehin] yr
Iuddaeon? A'r Iesu a ddyvot wrthaw, tu ei
dywedeist.
12 A' phan gyhuddwyt ef can yr
Archoffeiriait
[T: Archoffei|wait]
ar Henurieit, nyd atepawdd ef ddim.
13 Yno y
dyvot Pilatus wrthaw, A ny chlywy veint o
pethae y maent wy yn ei roi yn dy erbyn?
14 Ac y nyd
atepawdd ef yddo i vn gair, val y rryweddawdd
[sic]
y llywawdr
[sic] yn vawr.
15 Ac ar yr wyl
hono ydd
‡
arverei
[:- ‡ gnotaei] y
* llywiawdr
[:- * deputi, presidens] ellwng ir popul vn carcharor
yr hwn a vynnent.
16 Yno ydd oedd ganthwynt
gar-charor
‡ honneit
[:- ‡ hynot] a elwit Barabbas.
17 A' gwedy
yðynt ymgasclu yn-cyt, Pilatus a ðyvot
[T: ðyyvot] wrthynt,
Pa vn a vynwch i mi ellwng y chwi, Barabas ai
Iesu yr hwn a elwir Christ?
18 (canys ef a wyðiat
yn
dda mae o genvigen y roðesent ef.
19 Ac ef yn eisteð ar
yr 'orseddvainc, ei wraic a ddanvonawdd attaw
ga
{n
} ðywedyt, Na vit i ti a wnelych
[T: awnelych] ar
gvvr cyfiawn
hwnnw, can ys goddefais lawer heðyw mewn
breuddwydion
[T: breuddwyddion] o ei achos.)
20 A'r archoffeiriait a'r
Henureit
* ymlewyð
[:- * ymneheð
[sic], ymbil] a wnaethe
{n
}t a'r bobl er mwyn
govyn Barabbas, a'
‡ cholli
[:- ‡ dienyddu]'r Iesu.
21 A'r
llywyawdur a atepawdd, ac a ddyvot wrthynt, Pa vn o'r
[td. 46v]
ddau a vynwch i mi ei ellwng ychwy? Wyntae a
ddywetsant Barabbas.
22 Pilatus a ðyvot wrthynt
Peth a wnaf
[T: awnaf] ynte i Iesu yr hwn a elwir Christ?
Wy oll a ddywedesont wrthaw,
Croger [:- * Croeshoeler, croeser] ef.
23 Yno y
dyvot y llywyawdur, An'd pa ddrwc y wnaeth ef?
Yno y llefesont yn vwy, can ddywedyt,
* Croger
[:- ‡ Roer ar y groes]
[2]
ef.
24 Pan welawdd Pilatus na thycyei dim yddaw
anid bot mwy o gynnwrf
yn cody, ef a gymerth
ddw
fr, ac a 'olches
[T: aca' olches] ei ddwylaw geyr bronn y
* popul
[:- * dyrfa], can ddywedyt,
‡ Gwirian
[:- ‡ diargyoeð] wyf y wrth waet
y cyfiawn hwnn, edrychwch-chwi
arnoch.
25 A'r oll
popul a atepawð ac a ðyvot,
Bid y waet ef arnam
ni
[ac
] ar ein plant.
26 Ac val hynn y gellyngawdd ef
Barabas yddynt, ac ef a
* yscyrsiodd
[:- * ffrewilliawdd] yr Iesu, ac
y rhoddes
[T: rhodes] ef yw
‡ groci
[:- ‡ groesi].
27 Yno milwyr y llywiawdr
a gymeresont yr Iesu ir dadlaeduy, ac a
gynullesont attaw yr oll
* gywdawt
[:- * vyddin],
28 ac ei
‡ dioscesont
[:- ‡ dihatreso
{n
}t], ac
roesant am danaw
* huc coch
[:- * mantell purpur],
29 ac a blethesont
coron ddrain ac ei dodesont ar ei benn, a' chorsen yn
ei law ddeheu, ac a blycesont ei glinie geir ei vron,
ac ei gwatworesont, gan ddywedyt,
* Henpych-
well Brenhin
[:- ‡ Nawdd duw
[T: daw] arnat vrenhin] yr Iuddeon,
30 ac wynt a boeresont
arnaw, ac gymersont gorsen ac ei
‡ trawsont
[:- ‡ baeðesont] ar
ei ben.
31 A' gwedy yddwynt ei watwary, wy ei
*
dioscesont
[:- * dihatreso
{n
}t] ef o'r huc, ac ei gwiscesont ef aei ddillat
ehun, ac aethant ac ef yw
‡ groci
[:- ‡ groesi].
32 Ac a'n hwy yn
* mynet
[:- * dyvot] allan, eu cawsant ddyn o Cyren, a elwit
Simon: a hwn a gompellasant i ddwyn y
‡ groc
[:- * groes]
ef.
33 A' phan ddaethan i le a elwit
Golgotha, (ys ef
yw hynny y Benglogva.)
34 Wy roesont yddaw yw
yfet vinegr yn gymyscedic a bystyl: a' gwedy yðo
[td. 47r]
ei
* brovi
[:- * vlasy], ny vynnawdd ef yvet.
35 Ac wedy yðynt
y
‡ grogy
[:- ‡ groesi] ef, wy ranesont ei ddillat, ac a
vwriesont
* goelbrenni
[:- * gwtysae, gyttae], er cyflawny y peth, y
ddywetpwyt trwy 'r Prophwyt, Wy a rannasant
vy-dillat yn eu plith, ac ar vy-gwisc y bwriesont
goelbren.
36 Ac wy a eisteddesant ac ei gwiliesont ef yno.
37
Ac 'osodesont
[T: Ac' osodesont] hefyt vch ei benn ei achos yn
escrivenedic
Hvvn yvv Iesu y Brenhin yr Iudæon.
38 Yno y
crogwyt ddau
[T: ddaw] leitr y gyd ac ef, vn ar ddehau, ac arall
ar
‡ aswy
[:- ‡ aseu].
39 A'r ei oedd yn mynet heibio, y
caplesant ef, gan
* ysgytwyt
[:- * siglo] ei pe
{n
}nae,
40 a' dywedyt, Ti
yr hwn a ddestrywi 'r Tem
pl, ac ei adaily mewn
tri-die, cadw dy hun: a's tu yw Map Duw,
descen
‡ o groc
[:- ‡ oyar y groes].
41 A'r vn modd yr Archoffeiriait y
gwatworesont ef y gyd a'r Scrivenyddion, a'r
Henurieit,
a'r Pharisaieit gan ddywedyt.
42
Ef a
waredawdd eraill,
ac ny
d all ef y ymwared ehun: a's
Brenhin
yr Israel yw ef, descennet yr awrhon
* o groc
[:- ‡ oyar y groes], ac ni a gredwn ydd-aw.
43
Mae e yn
ymðiriet
‡ yn-Duw
[:- ‡ ynnyw, nei i dduw], rhyðhaet ef yr awrhon, a's myn ef
ei gahel: can ys ef a ddyvot, Map Dew ytwyf.
44 Yr
vn peth hefyt a
* eidliwiesont
[:- * ddanodent] ydd-aw
[T: ,] y llatron,
yr ei a grocesit gyd ac ef.
45 Ac o'r chwechet awr, y bu
tywyllwch ar yr oll
‡ ðaiar
[:- ‡ dir], yd y nawvet awr.
46 Ac
yn cylch y nawved awr y llefawdd yr Iesu a llef
vchel, gan ddywedyt,
Eli, Eli, lamasabachthani?
ys
ef yw,
* Vy-Duw
[:- * Vynuw], vy-Duw, paam im
gwrthodeist?
47 A'r ei o'r sawl oedd yn sefyll yno, pan
glywsont, a ðywedesont, Mae hwn yn galw
ar Elias.
48 Ac yn y van vn o hanynt a
[T: o] redawð, ac a gymerth
‡ yspong
[:- ‡ yspwrn] ac ei llanwodd o vinegr, ac a ei dodes
[td. 47v]
ar
‡ gorsen
[:- [no gloss]], ac a roes iddaw yw yfet.
49 Ereill a
[T: a|a ]
ddywesont
[sic], Gad
iddo: edrychwn, a ddel Elias
y waredy ef.
50 Yno y llefawdd yr Iesu drachefyn a
llef vchel, ac ef a vaðeuawdd yr yspryt.
51
* A' nycha
[:- * Ac wele],
l'en y Templ a rwygwyd yn ðau, or cwr vcha yd yr
isaf, a'r ddaear a grynawdd, a'r main a
‡
holltwyt
[:- ‡ gleisiesont],
52 a'r beddae a ymogeresont, a' llawer o gyrph
y Sainct yr ei a gyscesent, a godesent,
53 ac a
ddaethant allan o'r beddae ar ol y gyfodiat ef, ac aetha
{n
}t
y mewn ir dinas sanctaidd, ac a ymddangosesont
i lawer.
54 Pan weles y cann-wriad, ar ei oedd gyd
ac ef yn gwylie
d yr Iesu, y ddaiar yn cryny, a'r
pethe a wneythesit, wy ofnesont yn vawr, can
ddywedyt, Yn wir Map Duw
ytoedd hwn.
55 Ac ydd
oedd yno lawer o wragedd, yn edrych
arnavv o bell,
yr ei a gynlynesent yr Iesu o'r Galilea, gan
* weini yddaw
[:- * ei wasanaethu].
56 Ym-plith yr ei ydd oedd Mair
Magdalen, a' Mair mam Iaco ac Ioses, a' mam plant
Zebedeus.
57 A' gwedi y myned hi yn hwyr, y daeth gwr
goludawc o Arimathaia, a' ei enw Ioseph, yr hwn
vesei yntef yn ddiscipul ir Iesu.
58 Hwn aeth at
Pilatus, ac archoð gorph yr Iesu. Yno y
gorchymynawdd Pilatus
bot roddy y corph.
59 Ac velly y
cymerth Ioseph y corph, ac ei
* amdoes
[:- * amwiscoð] mewn
llen
lliein glan,
60 ac ei dodes yn ei
‡ vonwent
[:- ‡ veð, veddrod
[T: vedrod]
] newydd,
yr hwn a
* drychesei
[:- * doresei, naddasei] ef mewn craic, ac a dreiglodd
‡ lech
[:- ‡ vaen] vawr
* ar ddrws
[:- * wrth] y
‡ vonwent
[:- ‡ veddrod], ac aeth
ymaith.
61 Ac ydd oedd Mair Vagdalen a'r Mair
arall yn eystedd gyferbyn a'r bedd.
62 A'r dydd dranoeth yn ol paratoat
y Sabbath, yr
[td. 48r]
ymgynullawdd yr Archoffeiriat a'r Pharisaieit at
Pilatus,
63 ac a ddywedesont, Arglwydd, e ddaw in
cof
ni ddywedyt o'r
* twyllwr
[:- * hudwr] hwnw, ac ef etwa yn
vyw, O vewn tri-die y cyfodaf
,
64
gorchymyn gan
hyny gadw y
‡ bedd
[:- ‡ veddrod] yn ddilys yd y trydydd dydd,
rac dyvot ei ddyscipulon o hyd nos a'ei ladrata ef
ffvvrd [sic]
, a' dywedyt wrth y popul, Ef a gyfododd o
veirw: ac velly y byð y
* cyfeilorn
[:- * dydro] dyweddaf yn
waeth na'r cyntaf.
65 Yno y dyvot Pilatus wrthyn,
ymae genwch wyliadwriaeth: ewch, a'
diogelwch val y gwyddoch.
66 Ac wy aethan, ac a
ddiogelesant y bedd
‡ y gan y
[:- ‡ drwy'r] wiliadwriaeth, ac a
inselieson y
* llech
[:- * maen].
Pen. xxviij.
Cyuodiat [T: Cynodiat] Christ. Broder Christ. Yr Archoffeiriait yn
go
brio 'r * milwyr [T: milmyr]
[:- * savvdwyr]. Christ yn ymddangos yw ddiscipulon,
ac yn ei danfon ymaith i precethy, ac i vatyddio, Gan
a
ddaw yddyn borth 'oystadol.
1 YNo
* yn-diweð
[:- * gan yr hwyr] y sabbath, a'r
dydd
centaf o'r wythnos yn dechrae
‡ gwawrio
[:- ‡ dyddhay, cleisio], y daeth Mair
Magdale
{n
} a'r Vair arall i edrych y beð.
2 A' nycha, y bu dayar-gryn mawr:
can ys descen
dodd Angel yr
Arglwydd
[T: Aagl|wydd]
o'r nef, a' dyvot a' threiglo y
llech y wrth y drws, ac eistedd arnei.
3 A' ei
‡ ðrych
[:- ‡ wynepryd]
oedd val
* mellten
[:- * lluched], a' ei wisc yn wen val eiry.
4 A' rac
y ofn ef yd echrynawdd y ceidweid, ac aethon val
[td. 48v]
yn veirw.
5 A'r Angel y atepawdd ac a ddyvot wrth
y gwragedd, Nac ofnwch: canys gwn mai caisio
ydd ych yr Iesu yr hwn a
* grogwyt
[:- * groeshoelwyt, a roed ar y groes]:
6
ny
d ef yma
n,
can ys cyfodawdd, megis y dyvot: dewch,
gwelwch y van lle y doded yr Arglwydd,
7
ac ewch a'r
ffrwst, a' dywedwch y'w ddiscipulon gyfody o
hanaw o veirw: a'
‡ nycha
[:- ‡ wely
[sic]
] ef yn ych racvlaeny i
Galilea: yno y gwelwch ef: nycha
ys dywedais y'wch.
8 Yno yð aethant yn ebrwyð o'r
* vonwent
[:- * beddrod] gan ofn
a' llawenydd mawr, ac a redasan i venegy y'w
ðiscipulon.
9 Ac a 'n hwy yn myned y venegy y'w
ddiscipulon
ef, a'
‡ nycha
[:- ‡ wele] 'r Iesu yn cyhwrdd ac wynt,
gan ddywedyt,
* Dyw ich cadw
[:- * Hyn bychwell
[sic], Dydd da ywch.]. Ac wy a
ddaethant, ac a ymavlesont yn ei draet, ac ei
addolesont.
10 Yno y dyvot yr Iesu wrthwynt, Nac
ofnwch. Ewch,
a' dywedwch im broder
‡ yn
[:- ‡ val] yd elont
i Galilaea, yno y gwelant vi.
11 A' gwedy y myned hwy,
* nycha
[:- * wele] y daeth yr ei
o'r wiliadwriaeth i'r dinas, ac venegesont i'r
Archoffeiriait,
yr oll a'r wnethesit.
12 Ac wy a
ymgynullesont
[T: yngynu|llesont] y gyd a'r
‡ Henyddion
[:- ‡ Henafieit], ac a ymgyggoreso
{n
}t,
ac a roeson arian lawer i'r
* milwyr
[:- * sawdwyr],
13 gan
ddywedyt, Dywedwch, E ddaeth ei ddiscipulon
[T: ddlscipulon] o hyd
nos, ac y lladratesont ef a ni yn cyscu.
14
Ac a chlyw
y
‡ llywiawdr
[:- ‡ Raglaw] hyn, ni a
* ei dygwn
[:- * ymneheddwn] ef i gredy, ac ach
cadwn chwi yn
‡ ddigollet
[:- ‡ ddiogel].
15 Ac wy a gymeresont
yr arian
tae, ac a wnaethant val yr addyscwyt wy:
ac y gyhoeðwyt y gair hwn ym-plith yr Iuðaeon
[T: Inðaeon]
yd y dydd heddy
vv.
16 Yno yr aeth yr vn discipul ar ddec i Galilaea, i'r
mynyth lle y
* gosodesei
[:- * trefnesei
[T: trefnesel]]'r Iesu yddwynt.
17 A' phan
[td. 49r]
welsant ef, yr addolasont
ef: a'r ei a
‡ betrusesant
[:- ‡ ameuesa
{n
}t, dowtiesont].
18 A'r Iesu a ddaeth, ac a ymadroddawdd wrthwyn,
gan ddywedyt, E roed i mi oll
awturtot
[:- * veddiant, allu] yn y nef
ac
* yn
[:- * ar] ddaiar.
19
Ewch gan hyny, a' dyscwch
yr oll
genetloedd, gan ei batyddio hwy yn Enw y
Tad, a'r Map, a'r Yspryt glan,
20
gan
ddyscy yddwynt gadw bop peth a'r a
'orchymynais y chwy: a'
‡
nycha
[:- ‡ wele], ydd wyf vi gyd a
chwy
chvvi * yn 'oystat
[:- * yr oll ddyddiau] y
d diweð
y byt,
Amen.
*
[Actæ yr Apostolion 24–8 (ff. 212v–220v).]
[td. 212v]
Pen. xxiiij.
Pawl wedy ei gyhuddaw yn atep dros ei vuchedd a'i
ddyscei
daeth yn erbyn ei gyhvddwyr: Felix yn y deimlaw ef,
a'ei vryd ar gael gobr. Ac yn ol hynny yn ei ady ef
yn-car
char.
1
AC yn ol pemp die
rnot, y daeth y
waeret Ananias yr Archoffeiriat
y gyd a'r Henafieit, ac Tertullus
rryw areithiwr, yr ei a
apariesont
[:- * ymddangesont]
ger bron y President yn erbyn
Paul.
2 A' gwedy ei 'alw
* ef
[:- ‡ Paul]
ir lle, e
ddechreawdd Tertullus ei
guhu=
[td. 213r] ddaw, gan ddywedyt,
3 Can y ni vot yn byw yn
dra heddychol oth bleit ti, a' bot gwneythyr llawer
o bethe gwiw, ir genedl hon drwy dy
‡ racddyall
[:- ‡ rrac ddarpar]
di, Hyn yð ym
ni yn
* cydnabot
[:- [no gloss]] yn
‡ hollawl
[:- ‡ gwbl], ac ym-
pop lle, yr
* ardderchocaf [T: arddechocaf]
[:- * goreu] Felix, y gyd a chwbyl
ddiol
vvch.
4 Eithr rac bot ymy dy ðal
ha yn rryhir
ddygn,
atolwc yty ein gwrandaw oth
‡ hynawster
[:- ‡ voneddigeiddrwydd] ar
ychydic 'airiae.
5 Can ys cawsam y gwr hwnn yn
ddyn adwythus, ac yn
* cyffroy
[:- * cynnyrfy, peri] tervysc ymplith yr
oll Iuddaeon trwy'r oll vyt, ac yn
‡ brifnerthwr
[:- ‡ benawdur]
ar
yr * heresi
[:- * opinion] y Nazarieit,
6 ac a
‡ vynysei
[:- ‡ darperesei, amcanesei] halogy
y Templ: ac am hyny y daliesam ef, ac a
vynesem ei varny
* yn ol ein Deddyf
[:- * erwyð ein cyfraith]:
7 Eithyr y pen-
Captaen Lysias a ddaeth
arnam
[:- ‡ ar ein vchaf, ar ein gwarthaf], a' thrwy drais
mawr ei duc allan o'n dwylo,
8 gan orchymyn y
dd
ei guhuddwyr ddyvot ata ti, y gan ba rei y gelly
(a's myny ymofyn) wybot yr oll pethae hynn yð
ym ni yn y gyhuddaw
* ev
[:- * ef].
9 A'r Iuddaeon
hvvythe
hefyt a daeresant, gan ddywedyt vot y peth y moð
hynny.
10 Yno Paul, gwedy amneidio o'r President
arnaw y amadrawdd
[T: amadrawddd], a atebawdd, Y mae yn
‡ haws
[:- ‡ llawenach] genyf atep tros vyhun, can vy-bot yn
gwybot dy vot ti lawer o vlyddynedd yn
* ynat
[:- * vrawdwr,
[T: vawdwr,]
varnwr, Ieustus] ir
genadl
eth hon,
11 can ys gelly wybot, nad oes anid
dauddec die
ernot er pan ðaethym i vyny
dd i addoly
i Caerusalem.
12 Ac ny im cawsant i yn y Templ
yn
‡ ymddadleu
[:- ‡ disputo] a nep, nac yn
* cyffroy yr dyrva y
‡ gyvodi
[:- * peri cyffro yn y popul], nac yn y
* Synagogae
[:- ‡ cynulleidfae], nac yn y dinas.
13 Ac ny allant
chvvaith provi y pethae, y maent im
cuhuddaw am danwynt.
14 Eithr cyffessy yty
ddwyf
hyn yma,
* mae
[:- * taw] yn ol y fforð (rhon y alwant
vvy yn
[td. 213v]
heresi) velly yr addolaf
vi Ddew
vy-tadae,
sef gan
gredy yn yr oll pethe r' y scrivenir yn y Ddeðyf a'r
Prophwyti,
15 a' gobeith 'sy genyf ar Ddew, am yr
vn cyfodiadi
geth y meirw ac y maent wy
theu hefyt yn ei ddysgwyl, y bydd
ef ‡ ys
[:- ‡ ac] ir cyfiawnion ac
ir ancyfiawnion.
16 Ac yn hyn ydd wy vi
* ystudio
[:- * ymorchesty]
vot genyf yn wastat gydwybot
‡ ddirwystr
[:- ‡ iach, glir] tu ac
[at
] Ddew a' thu ac at ðynion.
17 Ac
yrovvon [sic]
yn ol llawer
o vlyddynedd, y daethym ac y dugeis
* eluseni
[:- * elusendot] im
cenedl
eth ac offrymae.
18 Ac yn
yr amser hynn, 'rei or
Iuðeon o'r Asia am cawsant
‡ wedy vy-glanhay
[:- ‡ yn buredic]
yn y Templ,
ac nid gyd a thorf, na thervysc.
19 ‡ Yr ei
[:- [no gloss]]
a
* ddylesynt
[:- * ddirparesynt] vot yn
‡ gynnyrchiol
[:- ‡ presennol] rac dy vron, am
cyhuddaw, a bysei ganthwynt ddim im erbyn.
20 Ai
ynte dywedet yr ei hyn yma, a gawsant
vvy ðim
ancyfion
* ynof
[:- * arnaf], tra sefeis yn y Cyngor,
21 ‡ dieithyr
[:- ‡ anid]
am
y * llef
[:- * yr ymadrodd] vnic hon, a'r a lefeis yn sefyll yn ei plith
vvy, sef Am gyfodiad
igeth y meirw im
* bernir
[:- ‡ cyhuddir] heddyw genwch.
22 Pan glybu Felix y pethae hynn, yr
oedawdd
ef wynt, gan ddywedyt, Pan wypwyf yn
‡ yspesach
[:- * hytrach, berfeithiach] y pethae a perthyn ir ffordd hon, pan
vo i Lysias y pen-Captaen ddyvot
yma, y
dosparthaf eich mater.
23 Yno ydd archawdd i Gannwriat
gadw Paul, a gadael iddaw gahel
* gorffywys
[:- ‡ esmythder],
ac na 'oharddei i neb oei gydnabot ei weini, nei
ddyvot attaw.
24 Yn ol
‡ talm
[:- * niuer] o ddyddiae, yd aeth Felix
ef aei
wreic Drusilla, yr hon ytoeð Iuddewes, ac
ef a
'alwodd am Paul, ac a glywawdd ganthaw am y
ffydd
ys ydd yn Christ.
25 Ac mal ydd oedd ef yn
‡
dosparth
[:- ‡ rresymy] am gyfiawnder, a'
* chymmedroldep
[:- * cymesurdep], ac
[td. 214r]
am y varn y ddyvot, Felix a
ddechrynawdd, ac a
atebawdd, Does ymaith
‡ ar
[:- ‡ dros] hyn o amser, anid
pan gaffwy amser-cyfaddas,
mi alwaf am danat.
26 Ac ydd oedd
ef yn gobeithio hefyt y rhoddesit
ariant iddaw gan Paul, er iddo ei ellwng
ef: erwyð
pa bleit yd anvonodd
ef am danaw yn vynychach,
ac y
* chwedleuawdd wrthaw
[:- * ymddiddanodd ac ef].
27 A' gwedy cerddet
dwy
‡ vlwyddyn
[:- ‡ vlynedd], y daeth Porcius Festus yn lle
Felix: a' Felix yn ewyllysio enill bodd yr
Iuddaeon, a adawdd Paul yn
* rhwym
[:- * carchar].
Pen. xxv.
Yr Iuddaeon yn cyhuddaw Paul ger bron Festus. Ef yn
a
tep [T: a|atep] drostaw ehun. Ac yn appelio at yr Ymperawtr. Bot
yn cympwyll am y vater ef gar bron Agrippa. A'i ðwyn
ef allan.
1
GAn hyny gwedy dyvot Festus ir
* ardal
[:- * cyvoeth], ar ben y tridie yð aeth i
vyny
dd i Gaerusalem o Caisareia.
2 Yno * yð
ymðangosent
[:- * appirent
[T: appircnt]] yr
Archoffeiriat a' phennaethieit yr Iuddaeo
{n
}
ger ei vron ef yn erbyn Paul, ac
atolygasant iddaw,
3 a' chan erchy
‡ caredigrwydd
[:- ‡ ffafr] yn ei erbyn, bod iddo ddanvon
am danaw i Gaerusalem: ac
hvvy a wnaethant
* gynllwyn
[:- * vrad, vwriad] yw ladd ef ar y ffordd.
4 Eithyr Festus
a atebodd,
‡ bot
[:- ‡ am] cadw Paul yn Caisareia, ac a
ðauei yntae ehun
* eb ohir [T: ohit]
[:- * ar vyrder]
yd yno.
5 Can hyny (eb yr
ef) dauet yr ei o hanoch chwi 'sy
yn abl, y gyd a
[td. 214v]
ni i waeret: ac a
d oes
* neb anvviredd
[:- * dim coegedd]
‡ yn
[:- ‡ ar] y gwr,
cyhuddant ef.
6 Pryt na thrigesei ef yn y plith wy
* y tuhwnt y
[:- * dros ben]
ddec die
rnot, ef aeth y waeret y Caisareia, a'r dydd
nesaf ydd eisteddawdd yn y vrawdle, ac a
'orchymynawdd ddwyn Paul
atavv.
7 Ac wedy ei ddyvot,
yr Iuddaeon y ddaethent o Gaerusalem, a
safasont o ei amgylch, ac a ddodesont lawer o
achwynio
{n
} trymion yn erbyn Paul, yr ei ny ellynt ei
provi,
8 can yddaw
vot yn atep, na ddaroeð yddaw
pechy dim
[:- ‡ wneythy
[sic]
dim yngha
{m
}] nac yn erbyn Deddyf yr Iuddaeon, nac
yn erbyn y Templ, nac yn erbyn Caisar.
9 Er
hyny Festus yn ewyllysiaw cahel
* bodd
[:- * ffavr] yr
Iuddaeon, a atebawdd i Paul, gan ddywedyt, Ai
di y
vyny
dd y Gaerusale
{m
}, ac yno ith varny am y pethe
hyn ger vy-bron i.
10 Ac Paul a ddyvot, Ydd wyf yn
sefyll
‡ wrth
[:- ‡ gar llaw] vrawdle Caisar, lle y perthyn
vy-barny: ir Iuddaeon ny wneythym i ddim yngham,
megis ac y gwyddos-ti yn dda ddigon.
11 Can ys, a
's
gwneythym ddim
* cam
[:- * yngham, eniwed], ai dim teilwng o angae,
ny wrthðodaf
vi varw:
‡ ac anid
[:- ‡ as ynte] oes dim or
cyfryvv
betheu ac y maent
* wy
[:- * rhein] im cyhuddaw, ny all nep vy
rroddi yddwynt: appelo ydd wyf
‡ ar Caisar
[:- ‡ at yr Ymmerawtr].
12 Yno
Festus wedy daroedd iddaw ymddiddan
[T: ymddiddam] a'r
Cygcor, a atebawð,
A appeleas
ti * ar
[:- * at] Caisar? ar
Caisar y cai vynet.
13 Ac yn ol swrn o ddyddiae, y Brenhin Agrippa a'
Bernice ydd aethant y wared y Caisareia y
*
gyfarch-gwell
[:- * ymanerch] i Festus.
14 A' gwedy yddwynt aros yno
lawer o ddyddiae, Festus a venagawdd ir
Brenhin
‡ vater
[:- ‡ bethe, hawl] Paul, gan ddywedyt: Y mae
yma ryw
[td. 215r]
wr wedy ei adael yn-carchar y gan Felix.
15 Am yr
hwn pan ddaethym i Caerusalem, ydd oedd yr
Archoffeiriait a' Henafieit yr Iuddeon yn
*
honny
[:- * cyhoeddy, menegy] ymy, gan ddeisyf
y cahel barn yn ei erbyn.
16 I ba
'r ei ydd atebeis, nad yw
‡ moes
[:- ‡ devod, arver] y Ruveinieit, er
* bodd
[:- * ffavr]
-
[sic]roddy nep i angae, cyn
noc y caffo yr vn a
gyhuddir, ei gyhuddwyr ger ei vron, a' chaffael o
honaw le y amddyffyn e
hun, am y caredd.
17 Wrth
hyny gwedy ei dyvot wy yma,
‡ eb 'oludd
[:- ‡ yn ddioet] y dydd
cyntaf
rac llavv ydd eisteddais yn y vrawdle ac a
'orchymynais ðwyn y gwr
ger bron.
18 Yn erbyn pa vn
pan savawdd y cuhyddwyr i vyny, ny
* ddugeso{n}t
[:- * ddyresont]
vvy vn caredd am gyfryw bethae ac y tybyeswn i:
19 namyn bot ganthwynt ryw
‡ gwestionae
[:- ‡ ymofynio
{n
}
] am
* y
gwangoel
[:- [no gloss]]
yddynt y hunain, ac am vn Iesu a vu
varw, yr hwn a daerei Paul ei vot yn vyw.
20 A'
mi
neu erwyð vy-bot yn
* petrusaw
[:- * amhau,
dowto
[T: dowto,]
]
‡ yn-cylch
[:- ‡ am] cyfryw
gwestion, a 'ovyneis iddaw a elei
ef y Gaerusale
{m
},
a' chymryt-barn yno am y pethae hyn.
21 Eithyr can
ðarvot iddaw apello yn
[T: y n] y gedwit ef i
‡ wybyðyeth
[:- * holedigeth]
Augustus,
mi 'orchymynais ei gadw, yd pan
ðanvonwn ef at Caisar.
22 Yno Agrippa a ddyvot wrth
Festus, A' mi
neu a wyl'yswn glywed y
* dyn
[:- ‡ gwr]. Evory
eb yr
yntef
[sic], y cai y glywet ef.
23 A' thranoeth wedy
dyvot Agrippa a' Bernice a
‡ rhwysc
[:- ‡ rhodres, rrwyf] mawr, a'
myned i mewn ir Orseð y gyd a'r pen-capteinieit
a' phendevigion y dinas, wrth 'orchymyn Festus
y ducpwyt Paul
* yno
[:- * atwynt].
24 Ac y
‡ 'syganei
[:- ‡ dywedei] Festus,
* A
[:- * Ti] vrenhin Agrippa, a'
chvvithe bawp ys ydd yn
presen
tol gyd a ni,
ys gwelwch y
‡ dyn
[:- ‡ gwr] hwn,
o bleit pa vn y galwodd oll
* tyrfa
[:- * llios] yr Iuddaeon
[td. 215v]
arnaf,
bop vn yn-Caerusalem, ac yma, gan
arthlefain, na ddlei ef
gael byw a vei hwy.
25 Er hyny ni
vedreis i gael arnaw wneythy dim teilwng o
angae: anid can ddarvot iddaw appelo at Augustus
mi a verneis y
ddanfon ef.
26 Am pa vn nid oes
genyf ddim talgrwn yw escriveny at
vy Arglwydd:
erwydd
[T: erwyd] pa bleit
mi y dugais ef atoch, ac yn enwedic
atta ti, Vrenhin Agrippa, yd pan yw yn ol darvot
ei holi, gaffael o honof beth yw escrivenny.
27 Can
ys anrysymol y tybiaf
ddanvon carcharor, ac eb
‡ arwadocay
[:- * yspysy, honny] yr achosion
y cyhuddir ef.
Pen. xxvj.
Gwiriondap Paul a welit wrth adrodd ei vuchedd,
cymme
droldep ei atep wrth draha Festus.
1
YNo y dyvot Agrippa wrth Paul,
e genietir yty
* ymadrodd
[:- * ddywedyt] droso
ty
hun
[sic]. Velly Paul a estennodd
ei law, ac a
‡ atepodd
[:- ‡ ddyvot] drosto ehu
{n
}.
2 Ys dedwydd y tybiaf
vy-bot vy
hun
Vre
{n
}hin Agrippa, can y mi gahel
atep heddyw geyr
dy vron di, am
bop peth im cyhuddir y gan yr Iuddaeon:
3 yn
be
{n
}ddivaddae, can dy vot ti yn gwybot o ywrth yr oll
ddevodae, a' chwestionae 'r ysydd ym-plith yr
Iuddaeon: erwydd paam, yr atolygaf yty, vy-
gwrandaw yn ddioddefgar.
4 Ac am vy-buchedd
om mabolaeth, a' pha ryw wedd
ytoedd
hi or
dechreat ym-plith vy-cenedl
aeth vy hun
yn-Caeru=
[td. 216r] salem, e wyr yr oll Iuddaeon,
5 yr ei am adwaene
{n
}t
* gynt
[:- * or blaen] (pe mynent testolaethy) bot imi yn ol y
‡ sect
[:- ‡ gohanred]
* cynnilaf
[:- * craffaf] o'n creddyf vyw yn Pharisai.
6 Ac
yr awrhon ydd wy yn sefyll ac im cyhuddir am
obaith yr addewit
[T: adewit] a wnaed y gan Ddew i ein tadae.
7 At
‡ pa addevvit
[:- ‡ yr hwn] ein dauddec llwyth yn
gwasanaethy Dew eb dorr ddydd a' nos
[T: a'nos], a 'obeithant ðyvot:
er mwyn pa 'obeith, a Vrenhin Agrippa im
cyhuddir y gan yr Iuddaeon.
8 Paam y tybir yn
beth
ancredadwy y genwch, bot y Ddew gyvody y
meirw dragefyn?
9 Mi
neu hefyd yn ðiau a dybiais
yno vy hu
{n
}, y
* dylewn
[:- * dyleswn] wneythy llawer peth
‡
gwrthwyneb
[:- ‡ trawsedd] yn erbyn Enw
yr Iesu o Nazaret.
10 Yr hynn
beth a wnaethym i yn-Caerusalem: can ys
llawer o'r Sainct a 'orchaeais yn-carchar
oedd, can
vot genyf awturtat o ywrth yr Archofferait: ac
wrth ei
‡ divetha
[:- ‡ lladd, rhoi yw marwolaeth], y rhoddeis varn.
11 A'
mi y
* poeneis
[:- * cospeis]
wy yn vynech drwy yr oll
‡ Synagogae
[:- ‡ gynnulleidvaon], ac ei
cympelleis i gably, a' chan ynfydy ym-pel'ach yn y
herbyn wy, mi ei herlidiais,
hyd ar ddinasoedd
* estro{n}
[:- * dieithr].
12 Ac yn hynn, pan aethym i Ddamasco ac
awturtawt, a'
‡ chaniatat
[:- ‡ chomissio
{n
}
[T: ch omission]
] yr Archoffeiriait,
13 ar [:- * am] haner
dydd, a' Vrenhin, ar y ffordd y gwelais
‡ leuver
[:- ‡ lewych,
goleuni,
[T: goleuni] goleuad]
or nef
oedd, yn rhagori ar ddysclaerdap yr haul, yn
towynny om amgylch,
mi ar ei oeðynt yn ymðeith
y gyd a ni.
14 A' gwedy daroedd y ni oll
* ddygwyddo
ar y ddayar [T: yddayar]
[:- * gwympo, syrthio, ir llawr], y clywais lef yn llavaru wrthyf, ac yn
dywedyt yn-tavot Hebreo, Saul, Saul, paam
im
‡ erlidy
[:- ‡ ymlidy]?
* Calet
[:- * Anhawdd] yw yty wingo yn erbyn y
swmbylae.
15 A' mi
neu ddywedais, Pwy
ytwyt Arglwyð?
Ac
yntef ddyvot, My
vi yw Iesu yr hwn wy ti yn ei
[td. 216v]
erlit
[3].
16 Eithyr cyvod
y vyny a' sa ar dy draet: can ys
er mwyn hynn
yr ymddangoseis yty,
sef er dy 'osot
ti yn 'wenidawc
[T: yn'wenidawc] ac yn test,
* ys
[:- * yn gystal] am y pethae 'ry
weleist, ac am y pethae yn yr ei y ymddangosaf yty,
17 gan dy waredy y wrth y
* popul
[:- ‡ 'sef yr Iuðaeo
{n
}
], ac ywrth y
Cenedloedd, at pa 'r ei yd anvonaf yr awrhon,
18 er
yty agory ei llygait, ac ymchwelyt o hanwynt y
wrth dywyllwc
h i 'oleuni, ac ywrth
‡ veðiant
[:- * allu] Satan
* ar
[:- ‡ at] Ddew, yny
[T: y n y]
dderbyniont vaddeuant
pechotae, ac etiveddiaeth ym-plith yr ei, a
sancteiddiwyt trwy ffydd yno vi.
19 Am hyny, Vrenhin
Agrippa, nid anvfyddheis i ir weledigaeth
nefawl,
20 ani
d dangos yn gyntaf ydd wynt wy o
Damasco, ac yn-Caersalem, a' thrwy oll
or wlat
Iudaia, ac
yno ir Cenedloedd,
‡ er
[:- * ar] yddwynt
edivarhay, ac ymchwelyt
* ar
[:- ‡ at] Ddew, a' gwneythy
gweithredoedd a vei teilwng i wellaat buchedd.
21 Am
yr achos hynn
yr ymavlawdd yr Iuddaeon ynof
[:- * y daliawð yr Iuddaeon vi]
yn y Templ, ac a geisiesont vy lladd.
22 Er hyny mi
gefeis borth y gan Ddew, ac wyf yn
‡ aros
[:- ‡ parhay] yd y
dydd hwn, gan destolaethy ac i vychan a' mawr,
* ac eb
[:- * nad wyf yn] dywedyt dim amgen no'r pethae y ðyvawt
y Prophwyti a' Moysen y delei,
23 ys ef yvv hyny,
[4] bot
i Christ ddyoddef ac yðaw
ef vot yn gyntaf a
gyvotai o veirw, ac a ddangosei 'oleuni ir popul, ac
ir Cenedloedd.
24 Ac mal ydd oedd ef yn atep hynn
drostaw ehun, y dyvot Festus a llef vchel, Paul,
ydd wyt
yn ynvydu
[:- ‡ wedy ampwyllo]:
‡ lliaws
[:- * llawer] o ðysc syð ith
wneythy'r yn ynvyd.
25 Ac
yntef
ddyvot Ny
d wyf wedy
ynvydy,
‡ arðerchawc
[:- ‡ ddayonus, bendevic] Festus eithyr gairiae
gwirionedd a' sobrwyð wyf yn ei hadroð.
26 Can ys
* gwyr
[:- * ef a wyr, y mae yn espes gan]
[td. 217r]
y Brenhin am y petheu hyn, ger bron yr hwn hefyt
ydd wyf yn
* cympwyll
[:- * ymddiðan,
[T: ymddiðan]
amadrodd] yn
‡ hyf
[:- ‡ eon, yn hoderus], ac ydd wyf yn
tybieit nad oes dim or
pethe hynn yn guddiedic
racðaw
ef: can na wnaethant hynn yma mewn
congyl.
27 A Vrenhin Agrippa,
a gredy
di y Prophwyti?
Mi wnn dy vot yn credy.
28 Yno y 'saganei Agrippa
wrth Paul, Yðwyt
* o vewn ychydic
[:- * wrth vro
{n
}, hayachen] im annoc y
vot yn Christian.
29 Ac Paul a ddyvot,
Mi ‡
ddamunwn
[:- ‡ buchwn, rybuchwn] gan Dew nid yn vnic y ty
di,
namyn a'
phavvp
oll ys ydd im clywet i heddyw,
eich bot ac o vewn
ychydic ac yn gwbyl oll yn gyfryw ac ydd wyf
vi
nef * dieithyr
[:- * anyd] y rrwymae hynn.
30 Ac wedy yddaw
ddywedyt hyn, y cyvododd y Brenhin
i vynydd, a'r
President, ac Bernice, a'r ei oedd yn cyd eistedd ac
wynt.
31 Ac wedy yddwynt vyned o'r ailltu, wynt
a gympwyllesont yn ei plith e hunein, gan
ddywedyt, Nid yw'r
* dyn
[:- * gwr] hwn yn gwneythy dim
teilwng o angae, na rrwymae.
32 Yno y dyvot
Agrippa wrth Festus, Ef 'ellit gellwng y
‡ gwr
[:- ‡ Gr. dyn]
hwnn, pe na bysei iddaw appelo
ar
[:- * at] Caisar.
Pen. xxvij.
Mor peryglus vu * taith
[:- * sivvrnai] Paul ai gyfeillion parth a Ruuein.
Pa wedd a' pha le ei tiriasont.
1
GWedy daroedd
yddynt * gytvarny
[:- * ymgynghori],
y ni hwylio ir
‡ Ital
[:- ‡ Eidal], hwy a
roðesant
bob un Paul, a' rryw
[T: a'rryw] garcharorion ereil' at Ga
{n
}nwriat aei enw
Iulius o
* gatyrva
[:- * ranwyr] Augustus.
2 A'
dringo a wnaethom i long o
Adramyttium ar vedr hwyliaw ar
[td. 217v]
dueðae yr Asia, ac a dynaso
{m
} ymaith, ac Aristarchus
or Macedonia o
vvlad Thessalonia, oedd gyd a ni.
3 A'r dydd
* nesaf
[:- * Gr. arall] y tiriesam yn Sidon: ac Iulius a
ymdduc yn
* ddyngar
[:- * voneddigaidd, hawðgar] wrth Paul, ac a roes iðaw
ryðdit i vynet at ei gereint, y gahel ced
ganthwynt.
4 Ac o
ddyno y
moriesam [:- ‡ diangara=], ac yr hwyliesam eb
law Cyprus, erwydd bot y gwyntoedd yn
wrthwynep.
5 A' gwedy
‡ traweny
[:- ‡ hwyliaw] o hanam dros y mor
ger llaw Cilicia ac Pamphylia, a' dyvot i Myra,
dinas yn Lycia:
6 ac yno cahel or Cannwriat long o
Alexandria, yn hwyliaw ir Ital, ac a'n
* gosodes
[:- * dodes]
ynthei.
7 A' gwedy y ni hwyliaw yn
‡ llusgenaidd
[:- ‡ hwyr, ddyurys]
dros lawer o ddyddiae, ac o vraidd dyvot gar llaw
Gnidum, can vot y gwynt in
* lluddiaw
[:- * rhwystro], hwylio
a wnaetham
‡ yn-goror
[:- ‡ gan ystlys] Candi, gar llaw
Salmone,
8 ac o vreidd yr hwyliesam hebddei, ac a
ddaetham i ryw le elwit y Porthlaðoeð prydverth, ac
yn gyfagos iddaw ydd oedd dinas Lasaia.
9 Velly
wedy cerddet llawer o amser, ac yn awr bot
moriaw yn
* periclus
[:- * enbydus], can
‡ ddarvot
[:- ‡ vynet] hefyd amser yr
vmpryt, Paul y cygcorawdd
hvvy,
10 gan ddywedyt
wrthynt,
Ha-wyr,
mi welaf y byð
* yr hynt hon
[:- * y daith yma] gyd
a sarhaed ac eniwed mawr, nid am y llwyth a'r
llong yn vnic, anid am ein
‡ eneidiae
[:- ‡ bywyt, hoedl, einioes] hefyt.
11 Er
hyny y gyd mwy y credei y Cannwriat ir
llywydraethwr a'r llong-lywydd na' ar pethae y ddywed
esit
gan Paul.
12 A' phryt nad oedd y porthladd yn aðas
y 'ayafy
‡ yntho
[:- ‡ ynthei], llawer a gymersont yn ei cygor,
voriaw o ddyno, a's gallent mewn ryw bodd
ddyvot hyd yn Phoinice
a' gayafy
yno, yr hwn 'sy
porthladd yn-Candi, ac y'sydd ar gyfor
Deau-'orlle=
[td. 218r] wyn a'r Gogledd 'orllewin.
13 A' pan
[sic] * chwythawð
[:- * gyvodes]
awel
vach o ddeheuwynt, wyntwy yn tybieit
caffael
[T: caffa|]
ei
‡ pwrpos
[:- ‡ helhynt], a ddatdodesont
* i Asson
[:- * yn nes]
[5], ac a
hwyliasont eb law Candi.
14 Eithyr cyn pen ne-mawr
o
amser, e gyvodes
yn ‡ ei hemyl
[:- ‡ wrthi] rhyvelwynt y elwir
* Euroclydon
[:- * Gogleddddwyreinwynt].
15 A' phan attelit y llong, ac na allai
‡ wrthladd
[:- * vwhwma
{n
}
] y gwynt, ni adawsam yddi
* borthi yr
mor
[:- [no gloss]], ac in
‡ arweddwyt
[:- ‡ ducpwyt] ymaith.
16 A' gwedi yni
redec goris ynys vach a elwit Clauda, braidd y
gallesam gahel ir bad,
17 yr hwn a
dderchafesont i
vyny, ac arveresont o
bob canhorthwy
on, gan
*
gylchy
[:- * wregysy] y llong o
ddydenei, ac ofny a wnaetha
{n
}t rac
syrthio mewn
‡ Syrtis
[:- ‡ sugyndraeth], a gadael y llestri waeret, ac
velly y ducpwyt hwy.
18 A'r
dydd nesaf gwedy
cyvodi
* morgymladd
[:- * tempestl] ddirvawr arnam,
‡ y
diyspyddesont
[:- ‡ yr yscafnesont] wy yr llong:
19 a'r trydydd dydd y bwriesam an
dwylaw ein hunain daclae y llong allan
o hanei.
20 Ac pryd na welit na'r haul na'r ser dros
* liaws
[:- * lawer] o
ddyddiae, a' thempestl nyd bychan
oedd ar ein
gwartha, ys daroedd
‡ trosgwyddo
[:- ‡ dwyn] oll 'obeith
bywyt o
ddyarnam.
21 Eithyr yn ol hir
* ddirwest
[:- * newyn, cythlwng], y
safodd Paul yn y canol hwy, ac a ðyvot,
Ha-wyr,
chvvi ðylysech wrandaw arnavi a' pheidio
[T: a'pheidio] a
‡
datdot
[:- ‡ diangori] o ywrth Ca
{n
}di, ac
yno * y die{n}gesech
[:- * enill]
[6] rac y sarhaed
a'r gollet yma.
22 Ac yr awrhon ydd eiriolaf arnoch
vod yn dda ei cyssir: can na chollir vn
map eneit
dyn
o hanoch, amyn y llong yn vnic.
23 Can ys safawdd
gar vy llaw
[:- ‡ yn v'emyl, wrthyf] y nos hon Angel Dew, yr hwn am
piae, ac ydd wyf yn ei wasanaethy,
24 gan ddywedyt,
Nac ofna Paul: can ys dir yw dy
* ðwyn
[:- * osot] gerbron
Caisar:
‡ a' nachaf
[:- ‡ ac wele, llyma] y rhoddes Dew yty yr oll rei
[td. 218v]
'sydd yn moriaw gyd a thi.
25 O bleit paam,
ha-wyr,
byddwch lew
-eich-calon, can ys credaf Ddew, mae
velly y bydd yn y moð ac y dywetpwyt ymy.
26 Eithyr
dir yw ein
* tavly
[:- * bwrw] i
‡ nebun
[:- ryw] ynys.
27 A' gwedy dyvot
y petwaredd nos ar ddec, mal ydd oeddem yn
* bwhwman
[:- * mordwyo, in trawsddugit] yn y
mor Adrial yn-cylch hanner nos,
y tybiawdd
[T: tybrawdd] y morinwyr
‡ nesau
[:- ‡ ymdda
{n
}gos
[T: ymdangos]
] o ryw wlat ydd
wynt,
28 ac a
* sowndiasont
[:- * blwmiesont], ac
ei cawsont yn vcain
'wrhyd
o ddyfnder: a' gwedy myned ychydic pellach,
sowndio drachefn a wnaethant a'
ei gael
yn pempthec 'wrhyd.
29 Ac wy yn ofny rac syrthio mewn ryw
leoedd
‡ geirwon
[:- ‡ agarw, geirw], bwrw a wnaethant pedair
ancor
allan o'r parth-ol-ir-llong, gan ddamunaw
* gwawrio o'r dydd
[:- * y myned hi yn ddydd].
30 Ac mal ydd oedd y llongwyr
yn ceisiaw ffo
allan o'r llong, a' gwedy gellwng bad
i wared ir mor, mal petyssent ar veidr bwrw
ancorae
allan o'r pen-blaen ir llong,
31 y 'syganei Paul
wrth y Cannwriat ar milwyr. A' ddieithyr ir ei
hyn aros yn y llong,
[T: llong.] ny ellw-chwi vot yn
gadwedic
[:- ‡ ddiangol].
32 Yno y torawdd y
* milwyr
[:- * sawdwyr] raffae yr bat, ac
y gadaosont yddaw
‡ ddygwyddaw
[:- ‡ gwympo, syrthio] ymaith.
33 A'
gwedy dechrae y bot hi yn ddydd, yr eiriolawdd
Paul ar bawp gymeryt bwyt, gan ddywedyt,
Llyma 'r pedwerydd dydd ar ddec ydd arosoch, ac
y parhaesoch
* yn ymprydiaw
[:- * ar eich cythlwnc], eb gymeryt ddim
llunieth.
34 Am hyny yð eiriolaf arnoch gymeryt bwyt:
can ys lly'ma
[sic] eich
‡ iechyt
[:- ‡ diogelrwydd]: o bleit ny ddygwydd
vn blewyn y ar ben yr vn o hanoch.
35 A' gwedy
iddaw ddywedyt hynn, y cymerawdd vara, ac y
diolchawð i Ddew, yn-
golwc
[:- * gwydd]
pavvp oll, ac
ei * drylliawdd
[:- ‡ torawdd], ac a ddechreawdd vwyta.
36 Yno y
‡ siriodd [T: siriod]
[:- * ymlewhaoð, llonhodd]
pawp, ac y cymersont
vvythe vwyt
hefyt.
[T: hefyt]
37 Ac ydd
[td. 219r]
oedd o hanam
y gyd oll yn y llong ddaucant,
trivgain ac vn ar pemthec o eneidiae.
38 A' gwedy
daroedd yddynt vwyta
* digon
[:- * ei gwala], yr yscafnhasont y llo
{n
}g,
gan vwrw yr gwenith
allan ir mor.
39 Ac pan ytoedd
hi ddydd, nid adnabuont wy yr
‡ tir
[:- ‡ vro, wlad], ac hwy
ga
{n
}vuesont ryw
* ebach
[:- * borthladd vach] a'
‡ thorlan
[:- ‡ glan, phe
{n
}
rryn] iddaw,
ir lle y
meðyliesant (a's gallent) wthio yr llong y mewn.
40 Ac wedy yddwynt dderchafy yr ancorae, y
maddeuesont
‡ y llong
[:- *
y hunain
] ir mor, ac y gellyngesont yn
rhydd rwymeu y llyw, ac y dyrchafasont y lliein-
hwyl parth ar gwynt, ac a dynnasont ir 'lann.
41 A' gwedy dygwyddo
[T: dygwydo] o hwynt
[T: h&wynt] mewn lle dauvor-
gyhvvrdd, y gwthiasont y llong y mewn: a'r pen-
blaen-iddei a lynawdd eb
allu ei sylfyd, a'r penn-ol
a ymoascarawdd gan
‡ nerth
[:- ‡ rwys, hwrddiat] y tonnae.
42 Yno
cycor y milwyr oedd lladd y carcharorion, rac bot ir
vn
o hanynt, wedy nofio ir 'lan,
* ffo
[:- * gilo, ðianc] ymaith.
43 Eithyr
y Cannwriat yn ewyllysio cadw Paul, ei
goharddawdd ywrth y cygcor
hvvn, ac a 'orchymynodd
ir ei vedrent nofiaw, ymvwrw ir mor yn gyntaf,
a' myned allan ir tir:
44 ac bot ir lleill, 'rei ar
*
estyllot
[:- ‡ vyrdde, vorde
[T: verde]], ac ereill ar ryw
ddrylliae o'r llong: ac velly y
darvu, dyvot o bawp
oll ir tir yn ddiangol.
Pen. xxviij.
Paul a'ei gydymðeithion yn cahel yr estron genedl yn vwyn
ac yn gymmwynasgar. Bot y * wiper
[:- * neidr
] eb wneythur
eni
wed iddo. Ef e [sic] yn Iachay tad Publius ac ereill, a' gwedy
iddo gael ei ddiwally ganthwynt o bethe angenreidiol,
tynny a wnaeth i Ruuein. Ac yno wedy dderbyn gan y
broder, y mae yn dangos ei negesae. Ac yno yn
prece
tha yspait dwy vlynedd.
[td. 219v]
1
AC wedy yddwynt ddianc yn-iach,
yno y gwybuant mae
* Melita y
gelwit yr ynys
[:- * hon y elwir heðyw Malta].
2 A'r
‡ Barbarieit
[:- ‡ Estron genedl] a
ðangosesant yni
* hawðgarwch
[:- * ddyngarwch, vwynder] nid-bychan: can ys wy a gynneuson dan,
ac an
derbyniesant
y gyd oll, o bleit
y gawat gynnyrchiol, ac o bleit yr oervel.
3 A'
gwedy casclu o Paul talm o vriwyð, a'ei dody ar y tan,
e ddaeth
‡ gwiper
[:- ‡ rryw neider bericlaf] allan o'r gwres, ac a ruthrawð
y ei law.
4 A' phan welawdd y Barbarieit y
*
bwystvil
[:- * pryf] yn-crog wrth ei law, y dywedent yn ei plith
ehunain, Yn sicr
‡ lleiddiat
[:- ‡ lladdwrcelain] yw 'r dyn hwn, yr hwn
cyd diangawdd
* or mor
[:- * ar vor], ny's gad diale
dd i vyw.
5 Ac ef e a yscytwodd y bwystvil y wrtho ir tan ac
ny bu arno ddim eniwed.
6 Eithyr wynt
vvy a
ddysgwilient gantaw am chwyddo,
‡ nai
[:- * neu]
dygwyddo
[:- ‡ cwympo, syrthio] y
lawr yn ddysyvyt yn varw: ac wynt yn hir
o amser
yn
* edrych
[:- * dysgwyl], ac eb welet dim
‡ ancyflwr
[:- ‡ an cymmesur] yn dygwyð
iddaw, troi ei meddwl a wnaethant, a' dywedyt,
Mae Dew
ytoedd ef.
7 Yn y
cyfle
oedd hyny, ydd oeð
* tiredd
[:- * cyfanneddion] i bennaeth yr ynys, (aei enw
oedd ef Publius) yr hwn an erbyniawdd, ac 'an lletyawdd
dros dri-die yn
‡ anwyl
[:- ‡ gu, yn voesawl, yn gwrtais].
8 Ac e
* dderyw
[:- * ddamwyniodd], bot tad
Publius yn gorwedd yn glaf
‡ o gryd, a' darymred
gwaedlyt
[:- ‡ o'r ddeirton a haint ei galon]: ac attaw ydd aeth Paul y mewn, a'
gwedy iddo weddiaw, y dodes
ei ddwylo arnaw,
ac yr iachaodd ef.
9 A' gwedy gwneythyd hynn, yr-
eill hefyt or ynys, ar oedd hein
tiae arnynt, a ðaeth
attaw, ac eu iachawyt:
10 yr ei an
* parchasont
[:- * anrrydeddesont] yn
vawr iawn: ac wrth longi o hanam, in
llwythesant a phethae angenreidiol.
[td. 220r]
11 Ac ar ben y trimis ir aetham
ir mor mewn llong
o Alexandria, yr hon y vesei yn gaeafy yn yr
ynys, a'r harwyð
hi oeð Castor ac Pollux.
12 Ac wedy
ein
‡ dyvot
[:- ‡ tirio] i Syracusa y trigesam
yno dri-die:
13 Ac
o
dd yno y cyrchasam amgylch, ac y daetham i
Rhegium: ac yn ol vn dydd, y chwythawdd
Dehauwynt, ac y daetham yr ail dydd i Puteoli,
14 lle
causam
[sic] vroder, ac in deisyfwyt i drigo gyd ac wynt
saith die
rnot, ac velly ydd aetham
* parth a
[:- * i] Ruuein.
15 Ac o
ddyno, pan glybu yr broder o
ddywrthym, y
daethant y
‡ gyfarvot
[:- ‡ gyfwrdd] a ni yd ym-Marchnat
Appius, a'r Tair tavarn, yr ei pan welawdd Paul,
diol
vvch i Ddeo a wnaeth, a bot yn
* hyderus
[:- * ehon, hyf].
16 Ac
vel'y wedy ein dyvot i Ruuein, y rhoðes y Ca
{n
}wriat
y carcharorion at y Captaen-goruchaf: eithyr
Paul y adwyt y drigo
‡ vvrtho ehun
[:- ‡ yntef] y gyd a
* milwr
[:- * sawdiwr]
oedd y ei gadw.
17 Ac ar ben y tridie, y galwoð Paul
‡ be{n}naethieit
[:- ‡ blaenorieit] yr Iuðeon yn-cyt: Ac wedy ei dyvot,
y dywedawdd wrthwynt,
Ha-wyr vroder, cyd na
wneythym ddim yn erbyn y popul,
nai Cyfreithiae
yr tadae [T: yrtadae] [:- * henuriait]
eto, im rroðwyt i yn garcharawr o
Gaerusalem i ðwylo y Ruueinwyr,
18 yr
[T: y r] ei wedy darvot
yðwynt vy holi, a vynesent vy-gellwng ymaith, can
nad oedd ðim achos angae ynof.
19 Eithyr can vot yr
Iuðaeon yn gwrthðywedyt, im cympellwyt i
appelo
* ar
[:- * at] Caisar, nid o
herwydd bot genyf ddim y
achwyn ar vy-cenedl.
20 ‡ Ac or achos hyn
[:- ‡ Can hyny] y galweis
am danoch, y
eich gwelet, ac y
* gytgympwyl'
[:- * ymðiddan
[T: ymðiddau] a
chvvi
]:
er
mvvyn gobaith yr Israel im
cylchynir
[:- ‡ rrwymir] a'r catwin
hon.
21 Ac wy
the a ðywed
eso
{n
}t wrtho. Ny wnaetham
ni na chael l'ythyre o Iuðaia
* am danat
[:- * oth bleit di], na dyvot
neb o'r broder a venegoð nei a ddyvot dim
*
an=
[td. 220v]
vad
[:- ‡ drwc]
[7] am danat.
22 Eithyr
ni wyllyse
{m
} glywet genyt' pa
beth a
* synny
[:- * dyby]: can ys am
‡ y sect
[:- ‡ yr opinion] hon, y mae yn
* wybodedic
[:- * honneit] genym, vot ym-pop lle yn ei
gwrthðywedyt.
23 A' gwedy gosot die
rnot iddo, e daeth
[sic] llawer
edd attaw
ir ‡ hospyty
[:- ‡ yw letuy, ostri], i ba rei yd
[sic] esponiodd ac
testolaethawdd ef deyrnas Dew, ac a precethawð
yddwynt am yr Iesu ac o Ddeddyf Moysen
ac or
Prophwyti, o'r borae yd
* 'osper
[:- * pryd gosper, prydnawn, hwyr, nos].
24 A'r ei a
gydsynient a'r y pethae, ry ðywed
esit, a'r ei ny chredent.
25 A' phryt nad oedden yn cydcordio yn ei plith ei
hunain, ymadael a wnaethant, gwedy dywedyt o
Paul vn gair,
nid amgen, Da y
‡ llavarawdd
[:- ‡ dywedodd] yr
Yspryt glan trwy Esaias y Prophet wrth ein
tadae,
26 gan ddywedyt, Cerdd
a at y popul hyn, a'
dyweit,
* Yn
[:- * Gan] clywet y clywch, ac ny ðeallwch, ac yn
gwelet y gwelwch, ac ny chanvyddwch.
27 Can ys
calon y popul hynn a vrassawyt, ac aei clustiae
ys
pwl y clywant, a'ei llygait a gaeasont, rac bot
yddwynt welet a
ei llygait, a' chlywet a
ei clustiae,
a' deall a
ei calonae, ac ymchwelyt
‡ y n [sic] yd
[:- ‡ val yr] iachawn
i hwy.
28 Gwybodedic gan hyny vo ychwy, mae
yr
* iechydvvrieth
[:- * iecheit] hwn
‡ gan
[:- ‡ eiddo] Ddew a ðanvonwyt
ir Genetloedd, ac wynt
vvy ei
* clywant
[:- * gwrandawant].
29 A' phan
ddyvot ef y pethae hyn, ydd aeth yr Iuddaeon
ymaith, gan vot ymresymy mawr ganthwynt yn
ei plith ehunain.
30 Ac Paul a drigawdd ddwy
vlynedd yn ei duy ardrethol, ac a
dderbyniawdd bawp
oll a ddaeth y mewn attaw,
31 gan pregethy teyrnas
D
dew, a dyscy cyfryw bethae, ac a 'sydd
‡ herwyð
[:- ‡ yn perthynu
[T: porthynu]]
yr Arglwydd Iesu Christ, yn gwbyl
* hyderus
[:- [no gloss]],
ac
eb
nep yn ‡ gohardd
[:- * rrwystro, llestair, lluddias, deor, rragot].
[td. 262v]
Yr ail Epistol Paul at y Corinthieit [1–9 (ff. 262v–272v).]
YR ARGVMENT.
MEgis na ellir scrivenu dim, nac mor
perfeith, nac mor garedicvryd, a'c nad
yw anvuddiol i lawer, ac yn wrthwy
nebus gan rei, velly yr epistol cyntaf a
scrivenesei S. Paul at y Corinthieit,
eb law y purdeb a'r perffeithrwydd a
thraweth, a ddengys gariat arnynt
wy yn rhagori ym-pell tros veddyl
serch anianol: yr hwnn nyd yn vnic ny vuddiawdd i bawp
oll, anyd peri caledu calonhae llawer i aros yn ei cildinrwyð,
a' thremygu awdurtot yr Apostol. Erwydd pa bleit S. Paul
wedy i rwystro gan iawn * anachae
[:- * achosion
] y ddyvot atynt wy, a
[td. 263r]
scrivenodd yr epistol hwn o Macedonia, gan veddwl gwplau
y gwaith a ddechreasei yn ei plith wy. Yn gyntaf gan hyny y
mae ef yn erchi daioni yddynt yn yr Arglwydd, gan ðatcan
cyd darvot y ryw 'rei enwir gamarver oi gystuddion ef i ddi
ddimmu wrth hyny y awturtot ef, er hyny ydd oeddynt yn
ddiscipliad angenreidiol, ac wedy eu danvon yddaw ef gan
Dduw er gwellad yðynt wy. A' lle maent wy yn ceryddu am
y vot yn hir o ywrthynt, ny ðaeth hyny o ddim anwadalwch,
anyd y gytdwyn ai anableð a'i amperfeithrwyð [T: amperfeitrwyð] hwy, rac yðaw
yn erbyn ei dadawl gariadserch, 'orvod arver o'r gasgyfreith
ac eithaf ei awdurdot. Ac am yr scrivennu yn vlaenllym a
wnaethoeddoedd yn yr epistol or blaen, ar ei bai'n hwy vu
hyny, vegis y mae yn awr yn eglaer, gan yddaw bop vn
vaddae y sarhaed, ac yntef yn ediuarhau: a' hefyd can y vod
yn aflonydd yn ei veðwl, nes cahel o honaw trwy Titus espe
srwydd am ei stat a'i cyflwr wy. Eithyr yn gymeint a' bot gau
Ebestyl yn bwriadu ‡ divuriaw
[:-
*
diwadnu
] y awdwrdot [sic] ef, y mae ef yn
diffoddi ei gorchestddadl hwy ac yn cymmennu ei swydd, ai
dyscaelus wasanaethu hi: megis y gorvyddei i Satan dra
dallu llygait, yr ei ny welynt ddysclaerdeb yr Euangel ar ei
bregeth ef: gweithred yr hyn yw newyðdab buchedd, ym
wrthot a nyni ein hunain, ymlyn a Duw, ciliaw rac del
w-addoliad, a chroesawy y gwir ddysceidaeth, a' chyfryw
ddolur ac a vag 'wir ediveirwch o honaw: wrth pa du y mae
wedy ei gyssylltu trugaredd a' thosturi * parth
[:- ‡ tu] an brodur:
hefyd doethinep y ddodi gohan rhwng semlder yr Euangel, a'
bocsach y gan precethwyr, yr ei wrth liw precethu'r gwirioneð
a geisynt yn vnic la{n}wy y boliae, lle yð oedd ef yn wrthwynep
i hyny yn y caisaw wyntwy, ac nyd eu da, megis yr oedd yr
ei ‡ ymyrrus
[:- ‡ rhyvygus, rhwyfus
] hyny yn y * enllibiaw
[:- * sclandro, hortio
] ef: erwydd paam wrth ei
ddyvodiat y mae ef yn bygwth yr ei a wrthladdant y awdwr
dot ef, y menaic ef trwy esempl or egluraf, mae efe yw'r ffyð
lawn gennadwr Iesu Christ.
[td. 263v]
Yr ail Epistol
Paul at y Corinthieit.
Pen. j.
Datcan y mae ef vaint y budd a ddaw ir ffyddlonieit ywrth
ei cystuddedic dravaelon. A' rhac yddyn vwrw yn yscavn
der meddwl arnaw, ddarvod iddo oedi ei ddyvodiad yn
erbyn ei addewid, y mae ef yn provi ei ddwysfryd ai ddi
anwadalwch, yn gystal gan ei burdep yn precethu, a'
hefyt gan ddiysmudedic wirionedd yr Euangel. Yr hon
wirionedd a ddysylir ac a 'rwndwelir [T: a'rwndwelir]
a'r Christ, ac a in
selir yn ein calonae gan yr Yspryt glan.
1
PAul Apostol Iesu
Christ
trwy*
[:- * gan,
[T: gan] wrth] ewyllys Duw, a'
n brawd
Timoth
eus, at Eccles Duw, ys ydd yn
Corinthus y gyd a'r
oll Sainct
æ, yr ei
'sydd yn Achaia:
2 Rat
vo gyd a chwi, a' tha
{n
}gneðyf y
‡ gan
[:- ‡ wrth] Duw
ein Tat, a'
chan yr Arglwydd Iesu Christ.
3
Be
{n
}diged
ic yvv Duw
'sef Tat Arglwydd Iesu Christ, Tat y trugareddae, a' Duw yr oll
* ddiddanwch
[:- * gonfort, ddyhuðiant],
4 yr hwn a'n diðana
ni yn ein ol'
‡ 'orthrymder
[:- ‡ vlinder, trallod,
travael
[T: travael,]
], val y gallom ðiða=
[td. 264r] nu yr ei 'sy mewn
* dim
[:- * neb, vn] gorthrymder, trwy 'r diddanwch in diddenir ni
nheu gan Dduw.
5 Can ys
megis yr amlheir dyoddefiadae Christ ynom, velly yr amlheir
ein diddanwch ni trwy Christ.
6 A'
phwy vn bynac ai in gorthrymer, er diddanwch
ac ieched
vvrieth y chwi
ydyvv, yr hon a weithir gan
ymaros yn yr vn ryw ddyoddefiadae, yr ei
ddym ni
hefyd yn y dyoddef: ai diddaner ni, er diddanwch
ac ieched
vvrieth y chwi
ydyvv.
7 Ac y mae ein gobeith
yn
‡ ffyrf
[:- ‡ ddilys, ddiogel] am danoch, can y ni wybot megis ac ydd
ych' yn gyfranoc
ion o'r dyoddefiadae, velly
y byddvvch hefyt
gyfranoc o'r diddanwch.
8 Can ys broder,
ny vyne
{m
} ywch' anwybot am ein gorthrymdr
[sic], y
* vu
[:- * ddaeth, wnaed a]
i ni yn yr Asia,
sef val y pwyswyt arnam
‡ yn anveidrawl dros ben ein gallu
[:- ‡ dros vesur,
[T: vesur]
ytuhwnt in nerth], megis ydd oeddem-
mewn-trachyfing-gyngor,
* ac am yr
[:- * sef am ein]
‡ einioes
[:- bywyt,
hoedl
[T: hoedl,]
].
9 Do, ni a
dderbyniesam varn angeu ynam, val na
'obeithem ynam ein hunain, any
d yn*-Duw
[:- * yn-uw], yr
hwn a gyvyd y meirw.
10 Yr hwn a'
n gwaredawdd
ni ywrth gyfryw ddirvawr
* angeu
[:- * berigl], ac 'sy yn
ein
gwaredu: yn yr hwn
‡ y gobeithiwn
[:- ‡ yr ymddiriedwn],
in gwared
a
rhac llaw,
11 a's
chvvychwi a gydweithiwch yn-gweddi trosam, pan yw tros y dawn
a roddet y ni er
mvvyn llawer, bod roi diol
vvch gan lawer dyn y trosam.
12 Can ys ein
* gorvoledd
[:- * gorawen, llawenydd] ni yw hyn,
sef testiolaeth ein cydwybot, can ys yn
‡ symlder
[:- ‡ diblyc, gwiriondeb] a' duwiol burdep, ac nyd yn-doethinep cnawdawl, any
d
gan rat Duw y bu i ni
‡ ymgydtro
[:- ‡ ymddwyn] yn y byt, ac yn
* ben
[:- * bennaf] ddivaddef tu ac ato-chwi.
13 Can nac ym yn
scrivennu amgen
ach betheu atoch', nac y ddarlle
nwch, neu ar ydd ych yn
ei cydnabot, ac a
'obei=
[td. 264v] thaf y cydnabyddwch yd y dywedd.
14 Sef megis y
cydnabuoch ni o ran, ein bot yn orvoledd ychwi,
megis ac ydd yw chwi
the i ni
nheu, yn-dydd
* yr
[:- * ein]
Arglwydd Iesu.
15 Ac
‡ yn
[:- ‡ ar] y gobaith hyn ydd oedd
im bryd i ddyvot atoch
* y tro cyntaf
[:- * yn y blaen], val y caffech
‡ ddau
[:- ail] rat,
16 a' myned hebo-chwi i Macedonia, a'
dyvot drachefn o Macedonia atoch, a' chael vy
* hebrwng
[:- * arwain] genwch tua Iudaia.
17 Gan hyny pan
oeddwn yn
amcanu
[:- ‡ bwriadu, meddwl] val hyn, a arverwn i o yscavnder? neu wyfi yn amcanu y petheu 'r wy 'n amcanu, erwydd y cnawd, val y byddei gyd a myvi,
‡ Do, do, ac Na ddo, na ddo
[:- ‡ Ie, ie, ac Nag ef, nag ef].
18 Sef
ys ffyddlon yw
Duw, na bu ein gair tu ac atoch, Do ac Na ddo.
19 Can ys Map Duw Iesu Christ yr hwn a precethwyt yn eich plith
chvvi genym ni,
'sef myvi, a' Siluanus a' T
himoth
eus, ny
d ytoedd,
* Do, ac Na
ðo
[:- * Ie ac Nac ef]: eithyr yndo ef,
‡ Do
[:- ‡ Ie] y doedd.
20 Can ys oll
addeweidion Duw yndo ef
ynt * Do
[:- [no gloss]], ac
ynt yndaw
ef Amen, er gogoniant Duw trwy
ddom ni.
21 A' Duw
yw 'r hwn a'n cadarna ni y gyd a chwi yn-Christ,
ac a'
n ‡ enneinioð
[:- ‡ irodd] ni.
22 Yr hwn hefyt a'r
inseliawð,
ac a roes
* ernes
[:- * wystleideth] yr Yspryt yn ein caloneu.
23 Ac ydd
wy vi yn galw Duw yn test i'm enait, may i'ch arbed chwi, na ddaethym i
‡ yd hynn
[:- ‡ eto] i Corinthus.
24 Nyd can eyn bot yn arglwyðiaw
ar eich ffyð
chvvi,
any
d ein bot yn
* ganhorthwywyr
[:- * cyd-ðirprwywyr] ich llawenyð:
can ys gan ffydd y sefwch.
Pen. ij.
[td. 265r]
Dangos ei gariat yddynt y mae ef. Gan erchi hefyd arnynt
vot yn esmwyth wrth y godinabwr-cyfathrach, can iðaw
edivarhau. Mae ef hefyt yn ymhoffy yn-Duw dros ner
thowgrwydd ei ðysceidaeth, Gan orchvygu dadl y cyfryw
gwerylwyr, ac wrth ymescus dadleu yny erbyn ef, nyd
oeddynt yn ceiso dim amgen, na dywreiddiaw y athro
aeth ef.
1
EIthr
mi tervynais [:- ‡ vernais] hyn yno y hunan, na ddelwn atoch drachefn
* yn-
[:- * mewn] tristit.
2 O bleit a's mi ach tristaa chwi, pwy yw'r hwn a'm llawenha vi, dyeithyr hwn a dristawyt y can y vi?
3 A' mi a scrivenais
hyn yma atoch, rac pan ddelwn,
‡ cael
[:- ‡ gymeryd]
o hanof tristit gan yr ei, y dylywn
ymlawenhau: mae vy-gobaith ynoch oll, vot vy llawenydd
i
yn llavvenydd y'wch 'oll.
4 Can ys yn-gorthrymder
mawr, a' chyfingder calon ydd yscrivenais atoch
* gan ddaigrae
[:- * a dagrae] lawer: ny
d val ych tristaid chwi,
eithr val y
‡ gwybyddech
[:- ‡ dyellech] y cariat ys y genyf, yn
enwedic y chwi.
5 Ac a
* gwnaeth
[:- * pharodd] neb
un dristau, ny
wnaeth ef i mi dristau, anyd o ran (rac i mi
bwyso [:- ‡ graffu]
arnavv) y chwi oll.
6 Digon
yvv ir cyfryw
vn * bod
[:- * gael] ei
geryddu gan lawer.
7 Megis yn hytrach yn-gwrthwynep y dylyechwi vaddau
yddavv, a' ei ðiddanu
rac y llyncit y cyfryw
vn y gan 'ormodd
‡ tristit
[:- ‡ tristwch, trymder].
8 Erwydd paam, yr atolygaf' ywch
[T: atolygaf'ywch], gadarnhau
eich
cariat arno.
9 Can ys er mwyn hyn hefyt ydd yscrivenais, val y gwy
byddwn braw
* o hanoch
[:- * am danoch], 'sef a
vyddech vvyddion
‡ i bop
[:- ‡ ym-pop] peth.
10 Yr hwn y madde=
[td. 265v] uoch
[T: och] ddim yddaw,
y maddeuaf vi
nheu hefyt: can ys
yn wir a's maddeuais i ddim, ir hwn y maddeuais, er eich mwyn chwi
y maddeuais, yn-golwc Christ,
11 rac
bod y Satan ein
‡ gorchvygu
[:- ‡ [no gloss]]: can nad anwybot genym y amcanion ef.
12 Yno, pan ddaethym i Troas
* er
[:- * i, y]
precethu euangel Christ, ac
bot agori drws y-my' gan yr Arglwydd,
13 ny chawn lonydd
yn vy
‡ yspryt
[:- ‡ meddwl], can na
vedrwn gael Titus vy-brawt, anyd
* canu yn
iach
[:- * ymiachau] yddynt a wnaethym
[T: awnaethym], a' myned ymaith i Macedonia.
14 Anyd y Dduw y ddyol
vvch, yr hwn yn
wastat a wna yni
‡ 'orvot
[:- ‡ gael y llaw vchaf, vyned armaes] yn-Christ, ac a eglurha
arogl
e y wybod
aeth ef trwy
ddom ni ym-pop lle.
15 Ca
{n
}
ys ydd ym ni y Dduw yn ber
* arwynt
[:- * arogl, sawyr] Christ, yn
yr ei'n a
‡ iachêir
[:- ‡ gedwir], ac yn yr ein a
gyfergollir.
16 Ir ei
hyn
ydd ym yn * arogl
[:- * arwynt, sawr] <angeu, i angeu, ac ir llaill yn arogl> bywyt, i vywyt, a' phwy 'sy
ddigonol i'r petheu hyn.
17 Can nad ym ni val
y mae
llawer, yn
‡ masnachu
[:- ‡ arwerthu] gair Duw: eithr val o burdap, eithr val o Dduw yn-gwydd Duw, ydd ym
ni yn ymadrodd
* yn-
[:- * o, am] Christ.
Pen. iij.
Cymeryd y mae ef yn esempl ffydd y Corinthieit yn brouedi
gaeth o'r gwirionedd a precethawdd ef. Ac y dderchafu y
Apostoliaeth ef yn erbyn colffrost y gau Ebestyl. Y mae
ef yn cyffelypu rhwng y Ddeddyf a'r Euangel.
[td. 266r]
1
A Ddechreuwn
ni ‡ ymganmol
[:- ‡ ein moli ein hunain] drachefn? ai rait i ni val i eraill, wrth
* epistolae
[:- * lythryae]
canmoliant atoch
vvi,
neu
lythyræ canmolia
{n
}t y
‡ genwch
[:- ‡ wrthych
[T: wthych]
]?
2 Ein epistol
ni ydyw-chwi, yn escrivenedic yn ein calonae, yr hwn a
ddyellir ac a ddarlle
nir gan bawp
dyn,
3 can ys eglur ydych, y vot yn epistol Christ, a
wasanaethwyt genym ni, ac a scrivenwyt, ny
d * a
duy
[:- * ac inc], amyn ac Yspryt
y Duw byw, ny
d yn
lleche
[:- ‡ eleche]
main
yn eithr yn-cnawdol leche y calon.
4 A' chyfryw
ymddiriet
[:- * obaith] 'sy genym trwy Christ ar
Dduw:
5 nyd erwyð ein bot yn
‡ aðas
[:- * deilwng,
[T: deilwng]
ddigonol] o hanam ein
hunain, y veddwl
iet dim, megis o hanam ein hunain: eithyr ein
* addasdap
[:- * digonedd, teilyngdot]
ni y
sydd [sic] o Dduw.
6 Yr
hwn hefyt a'
n gwnaeth ni yn
‡ weinidogion
[:- ‡ Wenistreit] digonol i'r Testament newydd, ny
d yn vvenidogion
ir llythyr
en, amyn ir Yspryt: can ys y llythyr
en a
ladd
* a'r
[:- * ond yr] Yspryt a rydd vywyt.
7 Ac ad yw y wenidogeth angeu wedyr
yscrivennu a llythyre
nnæ ai
* ffurfiaw
[:- ‡ argraphu] ym-main
in, vot yn-gogoniant
us, mal na allai plant
yr Israel
edrych [:- * dremio] yn wynep Moysen, can
'ogonia
{n
}t ei wyne
pryd [sic] (rhwn
'ogoniant a
‡ ddilewyt
[:- ‡ ddivawyt, a ddarvu am dano])
8 pa wedd na bydd gweinidogeth yr Yspryt ym-
mwy o 'ogoniant?
9 Can ys a
bu gweinidogeth
* barnedigaeth
[:- * gauogrwydd] yn-
gogoniant
us, mwy o lawer y
rhagora gweinidogaeth
cyfiawnder yn gogoniant.
10 Canys yr hyn ac 'ogoniantwyt, ny 'ogoniantwyt yn y rhan
‡ hon
[:- ‡ hyn],
sef a berthyn ir gogoniant
* trarhagorawl
[:- * ardderchawc, arbenic].
11 O bleit a's hynn a ddilëid ymaith,
oedd yn-gogoniant
us, mwy o lawer
y bydd
[td. 266v]
hyn a erys, yn ogoniant
us.
12 Velly can vot genym
gyfryw 'obeith, ydd ym
* yn arver
[:- [no gloss]] o ymadrodd
‡ mor
[:- ‡ vawr]
* hyderus
[:- * ðiragrith].
13 Ac ny
d ym ni mal Moysen,
yr hvvn
a ddodei
‡ gudd
[:- ‡ llenn
[T: llenn,]
] ar ei wynep, rac y blant
yr Israel
edrych ar
* ðiben
[:- * ddywedd] yr hyn a ddilëid.
14 Am hyny y caledwyt y meddwl hwy: can ys yd y dydd heddyw y
mae'r
llen-gudd honno yn aros heb hi
* ymatguð
[:- * dadguðio, ‡ didoi]
[8]
wrth ddarllen yr hen Testament, yr hon
‡ yn-
[:- [no gloss]]
Christ a dynir ymaith.
15 Eithyr ac yd y dydd heðyw
pan ddarllenir Moysen, y dodir y llen
-gudd ar ei
calon
æ wynt.
16 Er hyny pan ymchoeler
ei calon at yr
Arglwyð, y tynnir ymaith y llen
-gudd.
17 Weithian
yr Arglwydd yw'r Yspryt, a' lle
mae
Ysprit yr Arglwydd, yno
ymay rhyð
dit.
18 Eithyr edrych ydd ym
ni oll megis
* mewn drych
[:- * drwy gwydr] ar 'ogoniant yr Arglwydd ac wynep
‡ ymatgudd
[:- ‡ agoret], ac in newidir
ni ir
vnryw ddelw, o 'ogoniant i 'ogoniant, megis y
gan Yspryt yr Arglwydd.
Pen. iiij.
Mae ef yn datcan ei ddiyscaelusrwydd ai dalgrynrwydd yn
ei swydd. A'r hyn oedd ei 'elynion yn ei gymryd yn ðielw
iddo, sef, y ‡ groc
[:- ‡ groes
] a'r travaelion yr ei y mae ef ei goðef,
a droes ynteu yn 'elw mawr yddaw. Can ddangos pa
vudd a ddaw o hyny.
1
AM hyny, can vot i ni y
* gweinidogeth
[:-
‡ gwasanaeth, swydd]
hynn, megis y cawsam drugaredd,
nyd ym
ni yn
‡ llaesu
[:-
* deffigio, lleddfu]:
2 eithr ymwrthot
a wnaetham a gorchuddiau coegedd,
[td. 267r]
ac nyd rhodiaw
ydd ym yn
* hoccedus
[:- * callinep, dilechtit], ac nyd ym yn
‡ camdraethu
[:- ‡ ffalsau, siomi am] gair Duw: eithr can eglurhau y
gwirionedd ydd ym yn ymbrifio wrth cydwybot
pop dyn yn-golwc Duw.
3 Ac ad yw ein Euangel
yn guddiedic, ir ei a
gyfergollwyt, y mae hi yn
guddiedic.
4 Ym-pa 'rei
* Duw y byt hwn
[:- * sef Satan] a ddallawdd y meddiliae, 'sef ir anffyddlonion, rag towynnu yddynt
‡ llewyrch
[:- ‡ 'olauni, 'oleuad] y gogoneddus Euangel
Christ, rhwn yw delw Dduw.
5 Can nad ym yn
ymprecethu ein hunain, anyd Christ Iesu yr Arglwydd, a' ninheu yn weision ywch er mwyn Iesu.
6 Can ys Duw 'rhwn a 'orchymynnawð ir golauni
lewy
rchu
allan o dywyllwc
h,
yvv ef yr hwn a lewy
rchawdd yn ein calonae, y
roddi golauni'r gwybodaeth y gogoniant Duw yn wynep Iesu Christ.
7 Eithr y tresawr hwn 'sy
[T: hwn'sy] genym mewn llestri pridd,
val y byddei arðerchowgrwyð y meðiant hwnw o
Duw
[sic], ac nyd o hano
{m
} ni.
8 Yð ys in gorthrymu o bop
‡ parth
[:- ‡ tu], er hyny nyd ym mewn cyfyngder: ydd
ym mewn
* cyfing gyngor
[:- * tlodi], er hyny nyd ym yn
* ðigyngor
[:- * dlawd anobaith].
9 Ydd ys yn ein ymlid, and ny'n gedir eb
‡
navvdd
[:- ‡
ymgeledd
]:
ydd ym wedy ein tavlu y lawr, eithr ny'n
collir.
10 Ym pop lle ydd ym yn arwedd o y amgylch
yn ein corph
* varwoleth
[:- * varwhad] yr Arglwyð Iesu, val yr
eglurer hefyt vywyt Iesu yn ein corph
e.
11 Can ys
ny
ni 'rei sydd yn vyw, a roðir yn wastat y angeu er
mwyn Iesu, val yr eglur
haer hefyt vywyt Iesu
yn ein marwol gnawd.
12 Ac velly angeu a weithia
ynam
ni, a' bywyt yno-chwi.
13 A' chan vot i ni yr
vn Yspryt ffyð, erwydd y mae yn scrivenedic, Credais, ac am hyny
* y llavarais
[:-
‡ yr adroddais, dywedais]
, ac ydd ym ni
nheu
[td. 267v]
yn credu, ac am hynny
* y llavarwn
[:- * yr adroddwn
[T: yradroddwn], dywedwn],
14 can wybot y
bydd y hwn a gyfododd yr Arglwydd Iesu, eyn
cyfodi ni
nheu hefyt trwy Iesu, ac a'n gosyd
ni y gyd
a chwi.
15 Ca
{n
} ys pop peth
oll ys ydd [T: yd]
er eich mwyn chwi
val yr amylhao yr helaethaf rat gan ddiolchiat
llawer
oedd er
‡ gogoniant [T: gogoniat]
[:- ‡ moliant] y Dduw.
16 Am hyny nyd
ym ni yn
* ymellwng
[:- * deffygiaw,
[T: deffygiaw]
llipau, myscrellu], eithyr cyd llygrer ein dyn o
ddyallan, er hyny y dyn o
ddymewn a adnewyðir
beunydd.
17 O bleit yscavnder ein gorthrymder
‡ rhwn ny phara ddim hayachen
[:- ‡ trangedic], a
* bair
[:- * weithia] y ni dra
arðerchawc
a' thragyvythawl bwys
o 'ogoniant,
18 pryd na
d edrychom ar y petheu hyn a welir, anyd
ar y petheu, ny welir
ddim hanynt
: can ys y petheu
a welir,
'sy
dros amser
[:- ‡ amserol]: a'r petheu ny welir,
'sy tragyvythawl.
Pen. v.
Paul yn myned rhacddaw y venegy y budd a ddaw ywrth y
* groc
[:- * groes]. Pa wedd y ddylyem ni ymparatoi yddei. Drwy
bwy, Ac er pa dervyn. Ef yn espesu am rat Christ, A'
swydd gweinidogion yr Eccles, a'r oll ffyddlonion.
1
CAn ys gwyddam
pe a's ein dayarol d
uy y
* pebyll
[:- * lluest, trigva] hyn a ddinistrir,
vot i ni adail
at vvedy roddi ga
{n
} Duw,
nid amgen, t
uy ny
d ‡ o waith llaw
[:- ‡ gwneuthuredic gan ddwylo]
ddyn, any
d tragyvythawl yn y nefoedd.
2 Can ys am hyny ydd ym yn
vcheneidiaw, gan ddeisyf
u [T: ddeif|u] cael ein
gwisco a'n t
uy, rhwn 'syð or nef.
3 O bleit a's gwis=
[td. 268r] cir-ni, ny'n ceffir yn noethion.
4 Can ys yn ddiau
nyni 'r ei 'sy
dd yn y
* pebyll hynn
[:- * pabell hwn],
ydym yn vcheneidio, ac yn llwythoc, can nad wyllysem ein
‡ diosc
[:- ‡ dihatry], any
d cahel ymwiscaw am danom, val y
darllyncit marwolaeth gan vywyt.
5 A' hwn a'n creawdd
ni ir peth hyn,
ydy Duw, yr hwn hefyt a roddes y-
ni
* ernes
[:- * wystleideth]
o yr Yspryt.
6 Am hynny ydd ym bop amser yn
‡ hyderus
[:- ‡ hyf, ehovn], cyd gwypom
mae tra ydym
* gartref
[:- [no gloss]] yn y corph, eyn bot
yn
ymddeith
[:- * ðyvodieit, ddyeithreit]
[9] ywrth yr Arglwydd.
7 (Can ys wrth ffydd y rhodiwn,
ac nyd
wrth
‡ 'olwc
[:- ‡ edrychiat])
8 er hyny ydd ym yn
* hyderus
[:- * hyf, eovn] ac a
vynnem yn hytrach
‡ ysmutaw
[:- ‡ vudo] allan o'r corph, a'
* thrigiaw
[:- * phreswilio] y gyd a'r Arglwydd.
9 Am hyny hefyt y
‡ chwenychem
[:- ‡ ðamunem puchem], a ni yn trigo gartref ac yn mudo o
ddygartref, vot yn gymradwy ganto ef.
10 Can ys
* dir
[:- * rait] yw y ni oll
‡ ymðangos
[:- ‡ apero] geyr bron
* brawdle
[:- * gorsedd]
Christ, val y
d erbynio pop vn y petheu
a vvnaethpvvyt yn
ei gorph, erwydd yr hyn a wnaeth,
pa vn
bynac ai da ai drwc.
11 Velly can
y ni * wybot
[:- * adnabot] ofn
had
yr Arglwydd, ydd ym yn peri y ddynion gredu, ac
in eglurhawyt i Dduw, ac yddwy yn gobeitho hefyt
ddarvot ein egluraw
ni yn eich cydwybodae
chvvi.
12 Can na
d ym yn ymganmol drachefn wrthych, anyd rhoddy ywch achos
‡ gorvoledd
[:- ‡ llawenhau] am danom,
val y caffoch
beth y atep yn erbyn yr ei 'sy ai gorvoledd
* yn
[:- * ar] yr wynep, ac nyd yn y galon.
13 Can ys
pa vn bynac ai am
pwyllo ydd ym, y Dduw
ydd ym: ai
ynteu bot yn ein
iavvnpwyll, y chwi
ydd ym.
14 Can
ys cariat Christ a'n cym
pell: can y ni varnu val
hyn, o bleit a's bu vn varw tros
am * bavvp
[:- *
ni
] oll, yno
ys meirw
‡ oeddynt
[:- ‡ ydym] oll,
15 ac ef vu varw dros
bavvb
[td. 268v]
oll, val y bo ir ei byw, na vyddant vyw rhac llaw
yðyn y hunain, anyd i hwn a vu varw drostwynt,
ac a
adg
yvodes.
16 Ac velly, ar ol hyn nyd ym yn adnabot neb
un * erwydd
[:- * yn ol] y cnawt, a' chyd adnabysem
ni Christ erwydd y cnawt, er hynny o hyn allan nyd ym yn y adnabot
ef mwy.
17 Can hyny a'd
oes neb
vn yn-Christ,
byddet ef yn creatur newydd.
Yr hen betheu aethan heibio: wely, yr oll petheu
‡ sy wedy gwneuthur o
[:- ‡ aethon yn] newydd.
18 A'r oll petheu
ynt o Dduw, hwn a'n
* cysiliawdd
[:- * cymododd,
[T: cymododd]
cytunodd
[T: cytunddd]
]
ni yddo ehun,
trwy Iesu Christ, ac a roddes i ni weinidogeth
cysiliat.
19 Can ys Duw
ytoedd yn Christ, ac a gysiliawdd y byt yddo yhun, eb
‡ liwio
[:- ‡ gyfrif] yddynt ei pechotae, ac a ddodes i ni 'air y
* cysiliat
[:- * cymmot].
20 Wrth hynny
ydd ym ni genadwri dros Christ: megis pe bai
Duw
‡ ich adolwyn [:- ‡ ervyn] trwyom ni, atolygwn
yvvch yn
lle Christ, bot ych cysilio a Duw.
21 Can ys gwnaeth
ef hwnw
y vot yn bechot trosam, yr vn nyd adnabu
ddim pechot, val in gwnelit yn gifiawnder
Duw ynddo
ef.
Pen. vj.
Eiriol i vuchedd Christianoc, Ac ar vot gantyn gyffelyp ser
chvryd yddaw ef, ac ys y ganto ef yddyn hwy. Hefyd ar
ymgadw o hanynt y wrth oll halogrwydd * delw-addoliat
[:- * eiddol-addoliat
]
yn-corph ac enait, ac na bo cyfadnabot a delw-addolwyr.
1
VElly ni
neu can hyny megis yn gydweithwyr a atolygwn
yvvch, na
dderbynioch
vvi rat Duw yn over.
2 Canys dywait ef, Yn amser cymradwy ith
* erglywais
[:- * wrandawais], ac yn-
dydd iachyd
vvrieth ith gan=
[td. 269r] horthwyais: wely'r awrhon
* yr amser
[:- * y pryd] cymeradwy,
[T: cymeradwy]
wele'r awrhon ddydd
yr ieched
vvrieth.
3 Ny
d ym ni
yn rhoi vn achos
‡ tramcwydd
[:- ‡ chwymp, rhwystr] yn-
dim, rac
* cael
bei ar [:- * coddi] ein gweinidogaeth.
4 Eithyr ym-pob peth
ydd ym yn
‡ ein provi
[:- ‡ ymosot, ymðangos] ein hunain val yn wenidogion Duw,
* yn
[:- * mewn] ammynedd mawr, yn gorthrymderae, yn ang
henion, yn-cyfyngderae,
5 yn-gwialenodae, yn-carcharae, yn-tervysce, yn-travaelion,
‡ gan
[:- ‡ trwy] wiliaw, gan vmprydiaw,
6 gan burdep, gan
wybyddieth, gan
hirddyoddef
[:- * hwyrðigio], gan
‡ diriondeb
[:- ‡ vwynder],
gan yr Yspryt glan, gan gariat diffua
{n
}tus
7 gan 'air
gwirionedd, gan nerth Duw, gan arvae
* cyfiawnder
[:- * vniondeb] ar ddeheu ac
‡ aswy
[:- ‡ aseu],
8 gan barch, ac amparch, gan glod ac ac anglod, megis twyllwyr, ac
er hyny yn gywir:
9 megis yn anadna
*byddus
[:- *=bodedic], ac
er hyny yn adnabyddus: megis yn meirw, ac wele ni yn vyw: megis wedy ein cospi, ac ny
d wedy 'n lladd:
10 megis yn
‡ dristion
[:- ‡ trwmveddylio], ac
eto * yn 'oystat
[:- * bop amser]
yn llawen: megis yn dlodion, ac
eto yn
‡ cyvoethogi
[:- ‡ goludogi] llawer: megis eb ddim cenym, ac
eto yn meddy
annu * pop dim
[:- * y cwbl, oll].
11
Chvvi Corinthieit y mae ein
geneu yn agoret ychwi: ein calon a
‡ ehengwyt
[:- ‡ lydanwyt].
12 Ni 'ch cadwyt yn cyfing ynom
ni, eithr ich cadwyt
chwi yn gyfing yn eich ymyscaroedd eich vnain.
13 Yrowon yn lle tal
iad, y dywedaf vegis wrth
vy
* meibion
[:- * vy-plant]. Ehenger chwi
the hefyt.
14 Nac
‡ iauer
[:- ‡ chwplyser]-
chwi yn
* ancymparus
[:- * anghyfelypol] gyd a'r anffyddlonion: can
ys pa
‡ gymddeithas
[:- ‡ gyfeillach] 'sydd i wiredd ac anwireð:
a' pha
* gommun
[:- * gyffredinrwydd, gyfraniat] 'sydd y 'oleuni a thywyllwch:
15 a' pha
‡ gyssondeb
[:- ‡ gydvot] ys ydd
* i
[:- rrwng] Christ a Belial? neu
pa ran 'sydd i hwn a gred gyd a'r
‡ hwn 'sy eb ffyð
[:- ‡ anffyddlon
[T: anffydlon]
]:
16 a' pha gydfot 'sydd i Tem
pl D
duw
* ac eiddoleu
[:- * a delweu]?
[td. 269v]
can ys
* chwi yw
[:- * ydywch] Tem
pl Dduw byw: val y dyvod
Duw,
‡ Preswiliaf
[:- ‡ Mi a drigaf
[T: adrigaf]
] ynthwynt, ac a rodiaf yn y
mewn: a' byddaf
yn Dduw yddwynt, ac hwy vyddant
yn popul y mi.
17
Can hyny dewch allan oei
plith wy, ac ymohanwch, medd yr Arglwydd: ac
na chyhwrddwch ddim aflan, a' mi ach
derbyniaf
chvvi.
18
A' byddaf ywch yn Dat, a' chwi vydd
vvch yn
veibion ac yn verchet i mi, medd yr Arglwydd oll
* gyvoethawc
[:- * alluawc].
Pen. vij.
Eu heiriol y mae ef gan addeweidion Duw yd cadw y hu
nain yn bur, Gan eu diogelu am ei gariat arnyn, Ac nyd
yw yn escuso galeted ei awdurtot tu ac atynt, anyd ym
hoffi wrthaw, gan ystyried pa vudd a ddaeth. Ywrth [T: ywrth] hyny,
Am ddauryw * dristit
[:- * drymvryd
].
1
WEithion can vot i ni yr
addeweidion
[T: a ddewei|dion] hyn,
vy-garedion,
* ymgarthwn
[:-
‡ ymla
{n
}hawn] y wrth oll
‡ vrynti
[:- ‡ vndreddi, halogrwyð] y
* cnawt
ac yspryt
[:- * corph ac enaid], gan ymgwplau i saincteiddrwydd yn ofn
i Duw.
2
‡ Derbyniwch
[:- ‡ Cynwyswch] ni: ny wnaetham gam
vvedd
i neb
un: ny
d anreithiesam neb
un:
ny
‡ siomesam
[:- [no gloss]] neb
un.
3 Nyd er
ech barnedigaeth
y dywedaf: can ys rac ddywedais, ych bot chwi yn
ein calonheu
ni, y gyd varw a' byw.
4 Y mae
* hyfder
[:- ‡ vy-diragreithwch, ehovnder] vy ymadrodd wrthych:
[10] mae genyf
‡ 'orvoledd
[:- ‡ ymhoffedd]
mawr ynoch: im cyflawnir o ddiddanwch, ac ydd
wyf yn dra llawen yn ein oll
* 'orthrymder
[:- * vlinvyd].
5 Can ys
gwedy ein dyvot
[T: ddyvot] i Vacedonia, ny chai
ein cnawd
[td. 270r]
ni ddim
* llonydd
[:- * heddwch], eithr in gorthrymid o bop parth,
gan ymladdae o
ddy allan,
ac ofn
ion o
ddy mywn.
6 Eithr Duw, yr hwn a
ddiddan
[:- ‡ gonfforðia] yr ei custuddedic, a'
n
diddanawdd ni
* gan
[:- * wrth,
[T: wrth] trwy] ddyvodiat Titus:
7 ac ny
d
gan y ddyvodiat ef yn vnic, anyd hefyd y gan y
diddanwch y diðenit ef genychwi pan venagawð
ef i ni
eich awydd
vryd chwi, eich
‡ galar
[:- * wylofain, nad], eich
* anwylserch
[:- * goglyd] i mi, mal y llawenhawn yn vwy o lawer.
8 Can ys cyd tristeais i chwi a llythyr, nyd edivar
yw genyf, cyd
‡ byðei
[:- ‡ bu] ediuar genyf: can ys
* gweled
[:- * dyall]
yddwyf ddarvot ir llithyr hwnw ych tristau chwi,
cyd bei any tros amser.
9 Yr awrhon yr wy'n llawe
{n
}
nyd can
ich tristëit chwi, anyd am ych tristau i edweirwch: canys tristau a wnaethoch
yn ‡ ðuwiol
[:- ‡ herwydd
[T: herwyd] Duw],
val na chawsoch enwed yn-dim y genym ni.
10 Can
ys duwiol dristit a
* bair
[:- * weithia] ediuerwch er iechyd
vvrieth
diedivar
us: eithr bydol dristit a bair angeu.
11 Ca
{n
} ys
wely, hyn yma am ðuwiol dristau o hanoch, pa
‡ astudrwyð
[:- ‡ 'ofal, carc] ei veint a weithioð ynoch: anyd pa
* amðeffen
[:- * ymiachaad, ymgliriad]: any
d pa gilwc: any
d pa ofn: any
d pa 'oglyd: anyd
pa wynvyd: any
d pa ddial:
ac ym pop peth yr ymðangosasoch ych bot yn pur yn y
‡ devnyð
[:- ‡ helhynt, mater, gwaith] hwn.
12 Erwyð paa
{m
}, er scrivenu atoch, nyd scrivenais oi bleit
ef yr hwn a wnaethoed
oedd [sic] y cam
vvedd, nac o bleit
yr hwn a gafas y cam
vvedd, and er bod y gofal
* tu ac atoch
[:- * am danoch] chwi yngolwc Duw yn eglur y chwi.
13 Am hyny in diddanit
ni, achos ych diddany
ad chwi:
eithr llawenach o lawer
‡ mwy
[:- ‡ byt] oeddem ni am lawenydd Titus, can
* lonni
[:- * esmwytho] y
‡ yspryt
[:- ‡ glaan] ef genwch
'oll.
14 Can ys a's ffrostiais ðim wrthaw am danoch,
ny'm cywilyddiwyt: eithyr megis y dywedeis
am
[td. 270v]
wrthych bop dim yn-gwirionedd, velly hefyt ydd
oedd ein
* ffrost
[:- * gorvoledd,
[T: gorvoledd]
bost] ni wrth Titus yn gywir.
15 Ac y may
y
‡ galondit
[:- ‡ ymyscaroedd] ef yn helaethach tu ac atoch
vvi, pan
goffaeych vvyðdot chwi oll,
a' pha wedd
* gyd ac
[:- [no gloss]]
ofn ac echryn yd erbyniesoch ef.
16
Am hyny llawen
wyf can i mi allu
ymddiried
[:- * ymddires, hydery]
[11] ynoch ym-pop dim.
Pen. viij.
Wrth esempl y Macedonieit, A' Christ y mae ef yn cygori i
barhau i gymporth y Sainct tlodion. Gan ganmawl yðyn
ddechreu yn dda. Gwedy hyny mae ef yn gorchymyn Ti
tus a'i gydymddeithion yddwynt.
1
YDd ym ni hefyt yn espesu ywch,
broder, y r
hat Duw a roðwyt i Ecclesi Macedonia,
2 ca
{n
} ys ym-mawr
brovedigeth gorthrymder yr amylhaoð y llawenyð hwy
nt, ai l'wyr
eithaf dlodi a amylhaodd y'w
ehelaeth
[T: ehe|aeth] haelioni.
3 Can ys yn ei gallu
(ddwy 'n testio
laethu) ac
* uchlaw
[:- * tuhwnt]
ei gallu, ydd
oeddent
[T: o|ddent] yn 'wyllysgar,
4 ac a
‡ weddiesant
[:- ‡ archesant] arnam a
mawr ervyn ar
dderbyn o hanam y rrat, a' chymddeithas y weinidogaeth ysydd ir Sainct
æ:
5 A'
hyn a vvnaethant [T: vnaethant] vvy, ny
d mal ydd oeðem
ni yn edrych
am danaw: anyd y rhoi y hunain, yn gyntaf ir Arglwydd, ac yno y ni
nheu gan ewyllys Duw,
6 er
bot i ni
‡ annoc
[:- ‡ eiriol] Titus, pan-yw yddaw val y dechreawð, velly ac yddo
* 'orphen
[:- * gwplau] yr vnryw rat yn
eich plith
chvvi hefyt.
7 Can val ydd ych yn amylhau
[td. 271r]
ym-pop dim,
* yn
[:- * mewn] ffydd a' gair, a' gwybod
aeth, ac
ym-pop astudrwydd, ac yn eich cariat
‡ i
[:- ‡ tu ac atom] ni,
bot i
chvvi yr vn modd amylhau yn y rhat hyn hefyt.
8 Ny
ddywedaf
hyn wrth 'orchymyn, anyd o bleit astudrwydd
'rei eraill: am hyny ydd wyf, yn provi
*
rywiowgrwydd
[:- * naturioldep
[T: naturioldep,]
] eich cariat.
9 Can ys adwaenoch
‡ rat
[:- ‡ ddawn] ein Arglwydd Iesu Christ, 'sef am iddo ac
ef yn
* gyvoethawc
[:- * oludoc], vynet er eich mwyn chwi yn
dlawt, val
‡ can
[:- trwy] y dlodi ef y cyfoethogit chwi.
10 Ac ydd wyf yn dangos
vy meddwl
* yn
[:- * ar] hyn: can
ys da vyddei hyn ychwi, yr ei a ddechreusoch nyd
yn vnic gwneuthur, anyd hefyt wyllysy
avv, er es
blwyðyn.
11 Ac yr awrhon gorphenwch wneuthy
'd
hyny hefyt, val megis
ac ydd oedd ‡ awydd
[:- ‡ parodrwydd] y wyllysy
avv, velly bot y-chwy hefyt eu
* 'orphen [T: o'rphen]
[:- * gwplau]
‡ o hynn
'sy genych
[:- ‡ or caffaeliat].
12 Can ys a's bydd yn gyntaf 'wyllysgarwch, cymradwy yw
* erwyð
[:- * yn ol, wrth] yr hyn 'sy gan
ddun,
ac ny
d erwydd yr hyn nyd yw gant
ho.
13 Ac ny
d yvv
er esmwytho ac eraill,
‡ a'ch gorthrymu
[:- ‡ a phwyso] chwi
theu.
14 Eithr dan yr vn ambot,
bot y pryt hyn i'ch
[T: 'ich] * helaethrwydd
[:- * ehengder,] chwi
ddivvallu y
‡ eisieu
[:- ‡ deffic, digondap] hwy, val y bo hefyt y helaethrwydd hwy
* tu ac at
[:-
‡ yn borth] eich eisieu chwi,
val y bo cymmedroldep:
15 megis y mae yn escrivenedic, Yr
huun
a gasclavvdd lawer, nyd oedd gant
ho
‡ vwy
[:-
* ddim dros ben], a'r
huun
a gasclavvdd [T: glascavvd]
ychydic, nyd oedd
gant
ho lai.
16 Ac y Dduw
y bo 'r diol
vvch, yr hwn a ðodes yn-calon Titus yr vnryw
* 'ofal
[:-
‡
gur,
[T: gur] gark]
y trosoch.
17 Ca
{n
}
iddo gymeryd
‡ yr eiriol
[:-
* y cygcor], and ydd oedd ef mor
* astud
[:-
‡ ofalus] ac ydd aeth
‡ oi vodd
[:-
* ar ei am-]
[12] yhun
yd atoch.
18 A'
ni a
ddanvonesam hefyt y gyd ac ef y brawd, rhwn 'sy
[T: s'y]
a moliant iddo
* yn yr Euangel
[:-
‡ sef am precethu] trwy'r oll Ecclesi,
[td. 271v]
19 (ac nyd
hyny yn vnic, eithr hefyt ef a ddywyswyt
gan Ecclesi
dd yn gydymddeith
vvr y-ni
‡ erwydd
y rhat hyn
[:- ‡ am, o bleit y rhodd hon] a wasanaethwyt genym er gogonia
{n
}t
yr vnryw Arglwydd, ac
amlygiat eich ewyllysgarwch
chvvitheu)
20 ga
{n
} ymochely
d hyn,
* rac
[:- * val na] y neb veio
arnam yn yr helaethrwydd yma rhyn a
‡ wasanaethir
[:- ‡ weinir] genym,
21
yr ei ddym yn racparatoi petheu
* sybervv
[:- * honest], nyd yn vnic rac bron yr Arglwydd, an'd
hefyt rac bron dynio
{n
}.
22 Ac anvonesa
{m
} y gyd ac wynt
ein brawt, yr hwn a brovesam yn vynech o amser
y vot yn
‡ ddiwyt
[:- ‡ astud,
[T: aud, st] ddyscaelus
[T: ddyscaetus] ddyval],
[13] yn llawer o betheu, ac yr owrhon yn ddiwytiach o lawer, am y mawr ymddiriet
'sy genyf ynoch.
23 Neu a's
gofyn neb am Titus,
efe yvv
vy-cyfaill a' chydweithydd tu
[ac
] ato-chwi: neu am
ein brodur,
y maent yn
* gennadae [:- * Apostolon] yr Ecclesi
dd, ac
yn 'ogoniant Christ.
24 Can hynny dangoswch tu ac
yddynt wy, a' rac bron yr Ecclesi brovedigeth o'ch
cariat, ac
‡ o'n
[:- ‡ o'r] gorvoledd 'sy cenym
* o hanoch
[:- * am danoch].
Pen. ix.
Achos dyuodiat Titus ef ai gymddeithion atynt wy. Mae ef
yn eiriol rhoi elusen yn dirion, Gan ddangos pa ffrwyth
a ddaw o hyny.
1
CAn ys
tu ac at am y weinidogeth ir
Sainct
æ, afraid yw i mi scrivenu
atoch.
2 Can ys adwaen eich
* ewyllysgarwch
[:-
‡ astudrwyð] chwi, 'rhwn ydd wyf yn
ymffrostio am danoch wrth yr ei o
Macedonia,
gan ddyvvedyt, bot
Achaia gwedy hi pharatoi er ys
[td. 272r]
blwyddyn, ach
* awyddvryd
[:-
* zelus
] chwi a annogodd lawer.
3 A' mi a
ddanvoneis y broder, rac y ein gorvoeð
ni am danoch
vot yn ‡ over
[:- ‡ vyned yn wac], yn y rhan
* hon
[:- * hyn], val
(vegis y dywedais
ym [T: dywedais |ym]) y boch parot:
4 rac a's y Macedonieit a ðawa
{n
} gyd a mi, a'ch cahel chwi yn amparot,
yno bot i ni nyd wy 'n dywedyt vot y chwi gael cywilyð
‡ yn yr hyderus 'orvoledd
[:- ‡ am y gwastadol vost] hyn
veuvi.
5 Erwyð paam
mi a dybiais vod yn angenrait annoc y
brodur y ddyvot yn y blaen atoch, a' chwplau eich
* be{n}dith
[:- * ymporth, elusen] rac ðarparedic, a' bot yn parat,
a' dyuot [T: ddyuot]
megis o
‡ vendith
[:- ‡ galon erwydd, giried], ac nyd megis
* o gympel'
[:- * yn gribddail
[T: yn gribddail,]
].
6 A' hyn
bid
ich cof, may hwn a heua yn
‡ eiriachus
[:- ‡ arbedus, yn brin], a ved hefyt
yn eiriachus, a hwn a heuo yn
* ehelaeth
[:- * hael, yn dirio
{n
}, mewn ciried], a ved
hefyt yn ehelaeth.
7 Megis y
‡ damuno
[:- ‡ pucho] pop
dun yn
ei galo
{n
},
velly may iddo roi, nyd yn
* athrist
[:- * vgus] neu
‡ wrth
yr ing
[:- ‡ o ddir, ne gymmell, ne angen]: cans Duw a gar roðiawdr tirion.
8 Ac y mae
Duw yn abl i beri ir oll rat amylhau
‡ arnoch
[:- ‡ ywch], val
y bo ywch ac oll ddigonoldeb genych ym-pop dim,
allu amylhau ym-pop gweithret da,
9 megis y mae
yn scrivenedic,
Ys tanodd ef ar lled a' rhoddes
[T: a 'rhoddes] ir
tlodion: ei
* giried
[:- * gyfiawnder, elusen, haelder]
ef a erys yn
‡ oes oesoedd
[:- ‡ dragwyðol, ei oes ef].
10 Hefyt
yr hwn a bair had ir heuwr, a bair eisioes vara
yn ymborth, ac a
* liosoca
[:- * amylha] eich had, ac a a
{n
}gwanega
‡ ffrwyth eich ciried
[:- ‡ doreth ych elusen],
11 val o bop ra
{n
} ich cyuoethoger
y ‡ bop
calondit-dda
[:- ‡ haelioni], yr hyn a weithia trwy
ddom
ni ddiol
vvch y Dduw.
12 Can ys gwenidogeth y
[T: y|y ]gwasanaeth hwn nyd yw yn vnic yn
* cyflanwy
[:- * diwygio, diwallu,
cwplau
[T: cuplau]
]
ange
{n
}reidiae 'r Sainct
æ, anyd y mae hefyt yn aml
gan ddyolch llaweroe
dd y Dduw,
13 (yr ei wrth
broviad y weinidogaeth
‡ hon
[:- [no gloss]] a volant Dduw
dros eich
* cydsynniol
[:- [no gloss]] ym
ddarostwng
edigaeth i
r E=
[td. 272v] uangel Christ, a' thros eich dibrin gyfraniat yddynt wy, ac y bawp
oll)
14 a' chan ei gweddi trosoch,
gan ych
* deisyfu
[:- * cyfarch, trachwenychu] chwi yn vawr, am
‡ yr ardderchawc-rat
[:- ‡ y rhagorawl ras] Duw
'sy ynoch.
15 Ac y Dduw
bo'r diol
vvch dros ei
* an traethawl ddawn
[:- * anveidrol rodd].
Nodiadau
Notes
1.
|
Gloss swiðwiail is misplaced and follows next gloss allan.
|
2.
|
At first glance the gloss corresponding to * Croger here in line 46v.6 seems to be * Croeshoeler, croeser, on account of the matching signs (*). However, this would leave the following gloss ‡ Roer ar y groes without a corresponding term in the main text. Instead, Croeshoeler, croeser apparently refers to Croger in line 46v.4, which is unmarked, and the second Croger here is explained by Roer ar y groes.
|
3.
|
The catchword at the bottomo of folio 216r is spelled erlid. |
4.
|
ys ef yvv hyny added by the translator and here taken to belong to verse 23.
|
5.
|
i Asson is a mistranslation; yn nes is the correction. |
6.
|
diengesech is a free translation of the Greek; enill gives the literal meaning of the verb. |
7.
|
This gloss is still on folio 220r. |
8.
|
didoi, although marked as a separate gloss (and seemingly, according to the gloss signs, referring to yn- in the next line), goes with dadguðio.
|
9.
|
Gloss ðyvodieit, ddyeithreit is incorrectly attached to gartref, but belongs to ymddeith.
|
10.
|
The translation is faulty, and the glosses are confused: cf. Great [is] my boldness of speech toward you in the English King James Version.
|
11.
|
This gloss is marked as if it belonged to gyd ac two lines earlier, but clearly cannot refer to anything else but ymddiried, which is unmarked.
|
12.
|
Read ar ei amcan?
|
13.
|
aud, st in the gloss seems to be a printer's mistake, presumably for astud.
|