Testament Newydd ein Arglwydd Jesv Christ. Gwedy ei dynnu, yd y gadei yr ancyfiaith, 'air yn ei gylydd or Groec a'r Llatin, gan newidio ffurf llythyreu y gairiae-dodi. Eb law hyny y mae pop gair a dybiwyt y vot yn andeallus, ai o ran llediaith y 'wlat, ai o ancynefinder y devnydd, wedy ei noti ai eglurhau ar 'ledemyl y tu dalen gydrychiol. (London: by Henry Denham, at the costes and charges of Humfrey Toy, dwelling in Paules church yarde, at the signe of the Helmet, 1567), Mathew 26–8 (tt. 42v–49r), Actau 24–8 (tt. 212v–220v), 2 Corinthiaid 1–9 (tt. 262v–272v).

Cynnwys
Contents

Yr Euangel y gan S. Matthew 26-28 (tt. 42v-49r)
Pen. xxvj. 42v
Pen. xxvij. 45v
Pen. xxviij. 48r
Actæ yr Apostolion 24–8 (ff. 212v–220v).
Pen. xxiiij. 212v
Pen. xxv. 214r
Pen. xxvj. 215v
Pen. xxvij. 217r
Pen. xxviij. 219r
Yr ail Epistol Paul at y Corinthieit 1–9 (ff. 262v–272v).
YR ARGVMENT. 262v
Yr ail Epistol Paul at y Corinthieit. 263v
Pen. j. 263v
Pen. ij. 264v
Pen. iij. 265v
Pen. iiij. 266v
Pen. v. 267v
Pen. vj. 268v
Pen. vij. 269v
Pen. viij. 270v
Pen. ix. 271v

[Yr Euangel y gan S. Matthew 26-28 (tt. 42v-49r)]



[td. 42v]


Pen. xxvj.


Bwriad yr Offeiriait yn erbyn Christ. Ef yn escuso Mair
Magdalen. Ordinat Swper yr Arglwydd. Gwendit y
discipulon. Brad Iuddas. Y cleddyf. Can i Christ y 'a
lw y un yn vap Dew, y barnwyt ef yn deilwng o an
gae. Petr yn ymwady, ac yn edifarhay.


1 AC e ðarvu, gwedy i'r Iesu 'orphen y gairie hyn oll, ef a ddyvot wrth ei ddiscipulon,
2 Chwi wyddoch [T: wydddoch], mae o * vewn [:- * ar ol] y ðauddydd y mae 'r Pasc a' Map y dyn a roddir ‡ y'w groci [:- ‡ ddodi ar y groes].
3 Yno ydd yngynnullawð yr Archoffeiriait a'r Scrivennyddion, a' * Henyddion [:- * Henafgwyr] y popul i nauað yr Archoffeiriat, a elwit Caiaphas
4 ac a ymgyggoresont py vodd y dalient yr Iesu trwy ‡ vrad [:- ‡ ddichell], a' ei ladd.
5 Eithyr wynt a ddywetso{n}t, Nyd ar yr 'wyl, rac bod cynnwrf ym-plith y * popul [:- * werin].
6 Ac val yð oedd yr Iesu ym-Bethania yn-tuy Simon 'ohanglaf,
7 e ddaeth ataw wreic, ac gyd a hi ‡ vlwch [:- ‡ llestrait, golwrch] o irait gwerthvawr, ac ei tywalldawdd ar ei benn, ac ef yn eistedd * wrth y vort [:- * ar y bwrð].
8 A' phan weles ei ddiscipulon, wy a ‡ sorasont [:- ‡ ddigiesont], gan ddywedyt, Pa rait * y gollet hon [:- * yr afrat hyn]?
9 can ys ef al'esit gwerthy er irait hwn er l'awer, a'i roddi ef ir tlotion.
10 A'r Iesu a wybu, ac a ddyvot wrthwynt, Paam ydd ych yn ‡ molesty [:- ‡ ymliasu ar] yr wreic? can ys hi a weithiawdd weithret ða arnaf.
11 Can ys y tlodion a gewch yn * wastat [:- * bob amser] yn eich plith, a' myvy ny's cewch yn oystat gyd a chwi.
12 Can ys lle y tywall=

[td. 43r]
tawdd [T: tywall|tawddd] hi yr irait hwn ar vyg-corph, er mwyn * vy-claðedigaeth [:- * v'angladd] hi gwnaeth.
13 Yn wir y dywedaf [T: ydywedaf] wrthych, Pa le bynac y precether yr Euangel hon yn yr oll vyt, hyn yma hevyt a wnaeth hi, a venegir er coffa am denei,
14 Yno yr aeth vn o'r dauddec, yr hwn a elwit Iudas Iscariot, at yr Archoffeiriait, 
15 ac a ddyvot vvrthynt, Pabeth a rowch i mi, a' mi y ‡ rroddaf [:- ‡ vradychaf] ef y-chwy? Ac wy a 'osodesont [T: a' osodesont] iddaw * ddec arugain o ariant [:- * pop vn oeð yn cylch pedair a' dimae [T: a'dimae] o'n cyfri ni].
16 Ac o hynny alla{n}, y caisiawdd ef amser-cyfaddas yw vradychy ef.
17 Ac ar y dydd cyntaf o wyl y bara-‡ croew [:- ‡ cri, crai], y discipulon a ðaethant at yr Iesu gan ddywedyt wrthaw, P'le y myny i ni paratoi iti y vwyta 'r Pasc?
18 Ac yntef a ddyuot, Ewch ir dinas * at ryw vn [:- * ar gyfryw], a dywedwch wrthaw, Yr athro a ddywait, Vy amser ys ydd agos, cyd a thi y cynhaliaf y Pasc, mi [T: , y Pasc mi] am discipulon.
19 A'r discipulon a wnaethant mal y gorchmynesei 'r Iesu yddwynt, ac a paratoesont y Pasc.
20 Ac gwedy ei mynet hi yn ‡ hwyr [:- ‡ echwydd, gosper], ef a eisteddawdd i lawr gyd a'r dauddec.
21 Ac mal ydd oeðe{n}t yn bwyta, y dywedawð, Yn wir y doedaf wrthych, y bradycha vn o hanawch vyuy.
22 Yno yr aethant yn * athrist [:- * trist, drycverth] dros ben, ac a ddechraesont bop-vn ddywedyt wrthaw. Ai [T: Ac] myvi Arglwydd?
23 Ac ef a atepawdd ac a ddyvot, Yr hwn a ‡ drocha [:- ‡ vlych] ei law gyd a mi yn y ðescil, hwn a'm bradycha.
24 * Diau [:- * yn sicr] Map y dyn a gerdda, mal y mae yn escrivenedic [T: ercrivenedic] o hanaw, anid gwae 'r dyn hwnaw, trwy 'r hwn y bradycher Map y dyn: ys da vesei ir dyn hwnaw, pe na's genesit erioet.
25 Yno Iudas yr hwn y bradychawdd ef, a atepawdd ac a ddyvot, Ai

[td. 43v]
myvi yw ef, * Athro [:- * Rabbi]? Ef a ddyvot wrthaw, Ty ei dywedaist.
26 Ac val yr oeddynt yn bwyta, e gymerth yr Iesu 'r bara: a' gwedy iddaw ‡  vendithiaw [:- ‡ vendigo, ddiolch], ef ei torawdd, ac ei roddes ir discipulon, ac a ddyvot, Cymerwch, bwytewch: hwnn yw vy- corph.
27 Ac ef a gymerth y * cwpan [:- * phiol], a' gwedy iddo ddiolch, ef ei rhoddes yddynt, can ddywedyt  Yfwch ‡ oll [:- ‡ bawp] o hwn.
28 Can ys hwn yw vy gwaet * [:- * ys ef gwaed] o'r testament Newydd, yr hwn a ‡ dywelltir [:- ‡ ddineir, ellyngir, ffrydijr] tros lawer, er maddauant pechotae.
29 Mi ddywedaf wrthych, nad yfwyf o hynn allan o'r ffrwyth hwn * y wynwydden [:- * ir] yd y dydd hwnw, pan ydd yfwyf ef yn newydd gyd a chwi yn-teyrnas vy-Tad.
30 A' gwedy yddwynt ‡ canu psalm [:- ‡ ddywedyd gras ne emyn], ydd aethant allan i vonyth Olivar.
31 Yno y dyvot yr Iesu yr [sic] wrthynt, Chwychwi oll a * rwystrir [:- * dramgwyddir, gwympir] heno o'm pleit i: canys escrivenedic yw, Trawaf y bugail, a' deveit y ‡ vagat [:- ‡ gorlan, cadw] a 'oyscerir.
32 Eithyr gwedy 'r adgyvodwyf, ir af och blaen ir Galilea.
33 Ac Petr atepawdd, ac a ddyvot wrthaw, Pe * rhan [:- * rhon] i bawp ac ymrwystro oth pleit ti, eto ni 'im ‡ rhwystrir [:- ‡ tramgwyddir] i byth.
34 Yr Iesu a ðyvot wrthaw, Yn wir y dywedaf wrthyt, mae yr nos hon, cyn * canu [:- * cathly] yr ceilioc, i'm gwedy deirgwaith.
35 Petr a ðyvot wrthaw, Pe gorvyddei i mi varw gyd a thi, eto ny'th wadaf. Ar vn modd hefyt y dyvot yr oll ddiscipulon.
36 Yno ydd aeth yr Iesu gyd ac wynt i van a elwit Gethsemane, ac a ddyvot [T: ddyvor] wrth y discipulon. Eisteddwch yma, ‡ tra [:- ‡ yd yn yd] elwyf a gweddiaw accw.
37 Ac ef a gymerth Petr, a' dau-vap Zebedeus ac a ðechreawð * tristau [:- * ddrycverthy], ac ymovidiaw yn tost.
38 Yno y dyvot yr Iesu

[td. 44r]
wrthynt, Trist iawn yw vy enait ys yd angae, Aroswch yma, a' gwiliwch gyd a mi.
39 Ac ef aeth ychydic pellach, ac a gwympodd ar ei wynep, ac y weddyawdd, can ddywedyt, * Vy-Tad [:- * Vynhad], a's gellir, aed y ‡ cwpan [:- ‡ phiol] hwn ywrthyf: na vyddet hagen, yn ol vy ewyllys i, anid yn ol dy ewyllys di.
40 Yno y daeth at y discipulon, ac ei cafas wy yn cyscu, ac a ddyvot wrth Petr, Paam? a ny allech 'wiliaw [T: allech' wiliaw] vn awr gyd a mi?
41 Gwiliwch, a' gweðiwch rac eich myned * ym- [:- * mewn]provedigaeth: ‡ diau [:- ‡ dilys] vot yr yspryt yn parat, eithyr y cnawt ys ydd 'wan.
42 Ef aeth trachefn yr ailwaith ac a weddiawð, can ddywedyt * Vy-Tat [:- * Vynhad], any's gall y cwpan hwn vynet ywrthyf, eb orvod i mi ei yvet, byddet dy ewyllys.
43 Ac ef a ddeuth, ac y cavas wy yn cyscu trachefyn: can ys ei llygait wy oedd drymion,
44 Ac ef ei gadawodd wy ac aeth [T: aech] ymaith drachefyn, ac a weddiawdd y trydeð waith, can ddywedyt yr vn gairiae.
45 Yno y daeth ef at ei discipulon [sic], ac a ddyvot wrthynt, Cuscwch bellach a' gorphwyswch: ‡ nycha [:- ‡ wele], mae'r awr wedy nesay, a' Map y dyn a roddir yn-dwylaw pechaturieit.
46 Cyvodwch [T: Cyvoðwch], awn: nycha, y mae geyr llaw yr hwn a'm bradycha.
47 Ac ef eto yn dywedyt hyn, * nycha [:- * synna, yti], Iudas, vn or dauddec ‡ yn dyvot [:- ‡ a ddaeth] a' thorf vawr cyd a' ef [sic] a chleddyvae a' * ffynn [:- * chlwpae], ywrth yr Archoffeiriait a' henurieit y popul.
48 A' hwn aei bradychawdd ef, a royðesei arwydd yddynt, can ddywedyt, Pwy'n bynac a gysanwyf, hwnw ytyw, deliwch ef.
49 Ac yn ebrwydd e ddaeth at yr Iesu, ac a ddyvot, * Henpych-well [:- * Nos dayt] ‡ Athro [:- ‡ Rabbi], ac ei cusanawð.
50 A'r Iesu a ddyvot wrthaw, Y * car [:- * cydymaith, [T: cydymaith] cyvaill] y ba beth y da=

[td. 44v]
ethost? Yno y deuthant ac y roesont ddwylo ar yr Iesu, ac ei daliesant.
51 A' * nycha [:- * wele], vn or ei oedd gyd a'r Iesu, a estennawdd ei law, ac a dynnawdd ei gleddyf, ac a drawawdd was yr Archoffeiriat, ac a dorawdd ei glust ymaith.
52 Yno y dyvot yr Iesu wrthaw, Dod dy gleðyf yn ei ‡ le [:- ‡ wain]: can ys pawp a'r a gymerant gleddyf, a chleddyf eu collir.
53 Ai wyti yn tybiet, na's gallaf yr awrhon * weddiaw ar [:- * erchy] vy-Tad, ac ef rydd i mi vwy na dauddec ‡ lleng [:- ‡ rhifedi mawr] o Angelion?
54 Can hyny pa vodd y cyflawnir yr Scrythurae y ddyvvedant, y gorvydd * bot [:- * gwnethur [sic]] velly?
55 Yn yr awr hono y dyvot yr Iesu wrth y durfa [sic], Chwi a ddeuthoch allan megis ‡ at [:- ‡ yn erbyn] leitr a chleddyfae ac * a' fynn [:- * chlwpae] im dal i: ydd oeddwn baunyð yn eistedd ac yn ‡ dyscy'r popul [:- ‡ dangos] yn y Templ yn eich plith ac ni'm daliesoch.
56 A' hyn oll a wnaethpwyt [T: awnaethpwyt], er cyflawny'r Scrythure a'r [T: 'r] Prophwyti. Yno yr oll ddiscipulon ai gadasant, ac a ‡ giliesant [:- * ffoesont].
57 Ac wynt a ðaliesant yr Iesu, ac aethant ac ef at Caiaphas yr Archoffeiriat, lle ydd oedd yr * Scrivenyddion [:- * Gwyr llen] ar ‡ Henuriait [:- ‡ Henyðio{n}, Henaif] wedy'r ymgascly yn-cyt.
58 Ac Petr y cynlynawdd ef o hirbell yd yn * llys [:- * nauadd] yr Archoffeiriat, ac aeth y mewn, ac a eisteddawdd gyd a'r gweision i weled y ‡ diben [:- ‡ diwedd].
59 A'r Archoffeirieit a'r Henureit, a'r oll ‡ gymmynva [:- * senedd] y geisieso{n}t gaudestiolyeth yn erbyn yr Iesu, yw * ddody [:- ‡ roddi] ef i angae.
60 Ac ny's  ‡ cawsant [:- [no gloss]] neb, ac er dyvot yno  lawer gaudystion, ny chawsont chwaith. Ac o'r dywedd y deuth dau gau dystion,
61 ac a ddywedesont, Hwn yma a ddyvot, Mi allaf * ddestryw [:- * ddinistrio, ddysperi] Templ Dduw, a' hei adaillat [sic] mewn tri-dievvarnot .
62 Yno

[td. 45r]
y cyfodes yr Archoffeiriat ac a ddyvot wrthaw, A atepy di ddim? Pa peth yvv pan vo reihyn yn testolaethy yn dy erbyn?
63 A'r Iesu a dawodd. Yno ydd atepawdd yr Archoffeiriat, ac a ddyvot wrthaw, Mi ath * dyngaf trwy [:- * orchymynaf [T: orchymyaf] can, obleit] 'r Duw byw, ddywedyt o hanot i ni, a's ti ywr Christ Map Duw.
64 Yr Iesu a ddyvot wrthaw, Tu ei dywedeist: eithyr mi a ddywedaf wrthych, ar ol hynn y gwelwch Vap y dyn, yn eistedd ar ddeheu gallu Duvv, ac yn dawot yn ‡ wybrenae [:- ‡ cymyle]'r nef.
65 Yno y * rhwygawdd [:- * drylliawð] yr Archoffeiriat ei ddillat, can ddywedyt, Ef a gablawdd: pa reit i ni mwy wrth testion? nycha, clywsoch y gabl ef.
66 Peth dybygwch chwi? Wy a atepesant, can ddywedyt, Mae ef yn * auawc i [:- * dailwng o] angae.
67 Yno y poeresont wy yn ei wynep, ac ei ‡ cernodiesont [:- ‡ bonclustiesant]: ac eraill y trawsant ef a ei * gwiail [:- * swiðwiail][1],
68 gan ddywedyt, Prophwyta i ni, Christ, pwy yw hwn ath trawodd?
69 Petr oedd yn eistedd ‡ hwnt [:- ‡ allan] yn y nauadd [:- * llys], ac a ddaeth * morwynic [:- ‡ bachgenes [T: bachsenes] ] attaw, ac a ddyvot, Ac [sic] ydd oeddyt ti y gyd ac Iesu o'r Galilea.
70 Ac ef a watawdd geyr ei bron wy oll, ac a ddyvot, Ny's gwnn beth ddywedy.
71 A' phan aeth ef allan ir porth, y gwelawdd morvvynic arall ef, ac a ddyvot wrth yr oedd ynow [sic], Ydd oedd hwnn hefyt gyd ac Iesu o Nazaret,
72 A thrachefyn ef a 'wadawdd ‡ gan dyngu [:- ‡ drwy lw], Nyd adwaen i'r dyn.
73 Ac ychydic gwedy, y deuth attaw 'rei oeð yn sefyll geyr llaw, ac a ddywedesont wrth Petr, Yn wir ydd * yw [:- * wy] ti yn vn o hanwynt, can ys bot dy lediaith yn dy ‡ gyhoeddy [:- ‡ gyhuddaw].
74 Yno y dechreawdd [T: drechreawdd] ef * ymregy [:- * ymdyngedy], a' thyngy, can ddyvvedyt, Nyd adwaen i'r dyn. Ac

[td. 45v]
yn y man y canawdd y ceiliawc.
75 Yno y cofiawdd Petr 'airie 'r Iesu yr hwn a ddywedesei wrthaw, Cyn canu yr ceilioc, tu a'm gwedy deirgwaith.  Yno ydd aeth ef allan ac ydd wylawdd yn * dost [:- * chwerw].


Pen. xxvij.


Delifro Christ at Pilat. Iudas yn ymgrogy. Bot cyhoeddi
Christ yn wirion gan y beirniat, ac er hynny ei groci yn
ghyfrwng llatron. Ef yn gweddiaw ar ucha y groc. Bot
rhwygo 'r llen. Y cyrph meirw yn cyuodi. Ioseph yn
claddu Christ. Gwylwyr yn cadw'r bedd.


1 A' Phan ddeuth y borae, yð  ymgyggorawð yr oll Archoffeiriait a' henurieit y popul yn erbyn yr Iesu, er ei roddy i angae,
2 ac aethant ymaith ac ef yn rhwym, ac ei rhoea{n}t Pontius Pilatus y ‡ l'ywiawdr [:- ‡ presidens, Raglaw] . [T: ]
3 Yno pan weles Iudas aei bradychawdd, ei * ady [:- * varnu, ddienyddy] ef yn auawc, e vu edivar ganthaw, ac a dduc drachefn y dec arucain ariant ir Archoffeiriait, a'r Henurieit,
4 gan ddywedyt, Pechais can vradychy gwaet gwirian. Wythae a ðywydesont, Peth yw hyny i ni? edrych ti.
5 Ac wedy yddaw davly yr ariant yn y Templ, ef a ymadawodd, ac aeth, ac a ymgrogawdd,
6 A'r Archoffeiriait a gymeresont yr ariant, ac a ddywedesont, Nyd cyfreithlawn i ni ei bwrw wy yn y ‡ Corba{n} [:- ‡ tresordy], can ys gwerth gwaet ytyw.
7 A' gwedy yddynt ymgydgyggori, wy brynesont ac wynt vaes y  cro=

[td. 46r]
chenydd i gladdy * pererinion [:- * ospion, dieithreit, estronion, alltudion].
8 Ac am hyny y gelwir y maes hwnw ‡ Maes [:- ‡ werwyt] y gwaet yd y dydd heddyw.
9 (Yno y cwplawyt yr hynn a ddywetpwyt trwy Ieremias y Prophwyt, y ddywait, Ac wynt a gymersont ddec ar ucain ariant, gwerth y gwerthedic, yr hwn a bryneso{n}t gan pla{n}t 'r Israel.
10 Ac wynt eu roesont am vaes y crochenyð, megis y gossodes [T: gossoddes] yr Arglwydd ymy)
11 A'r Iesu a safawdd geyr bron y * llywyawdr [:- * president,], a'r llywyawdr a ovynawdd yddo, can ddywedyt, Ai ti'r Brenhin [T: Brehin] yr Iuddaeon? A'r Iesu a ddyvot wrthaw, tu ei dywedeist.
12 A' phan gyhuddwyt ef can yr Archoffeiriait [T: Archoffei|wait] ar Henurieit, nyd atepawdd ef ddim.
13 Yno y dyvot Pilatus wrthaw, A ny chlywy veint o pethae y maent wy yn ei roi yn dy erbyn?
14 Ac y nyd atepawdd ef yddo i vn gair, val y rryweddawdd [sic] y llywawdr [sic] yn vawr.
15 Ac ar yr wyl hono ydd ‡  arverei [:- ‡ gnotaei] y * llywiawdr [:- * deputi, presidens] ellwng ir popul vn carcharor yr hwn a vynnent.
16 Yno ydd oedd ganthwynt gar-charor ‡ honneit [:- ‡ hynot] a elwit Barabbas.
17 A' gwedy yðynt ymgasclu yn-cyt, Pilatus a ðyvot [T: ðyyvot] wrthynt, Pa vn a vynwch i mi ellwng y chwi, Barabas ai Iesu yr hwn a elwir Christ?
18 (canys ef a wyðiat yn dda mae o genvigen y roðesent ef.
19 Ac ef yn eisteð ar yr 'orseddvainc, ei wraic a ddanvonawdd attaw ga{n} ðywedyt, Na vit i ti a wnelych [T: awnelych] ar gvvr cyfiawn hwnnw, can ys goddefais lawer heðyw mewn breuddwydion [T: breuddwyddion] o ei achos.)
20 A'r archoffeiriait a'r Henureit * ymlewyð [:- * ymneheð [sic], ymbil] a wnaethe{n}t a'r bobl er mwyn govyn Barabbas, a' ‡ cholli [:- ‡ dienyddu]'r Iesu.
21 A'r llywyawdur a atepawdd, ac a ddyvot wrthynt, Pa vn o'r

[td. 46v]
ddau a vynwch i mi ei ellwng ychwy? Wyntae a ddywetsant Barabbas.
22 Pilatus a ðyvot wrthynt Peth a wnaf [T: awnaf] ynte i Iesu yr hwn a elwir Christ? Wy oll a ddywedesont wrthaw, Croger [:- * Croeshoeler, croeser] ef.
23 Yno y dyvot y llywyawdur, An'd pa ddrwc y wnaeth ef? Yno y llefesont yn vwy, can ddywedyt, * Croger [:- ‡ Roer ar y groes][2] ef.
24 Pan welawdd Pilatus na thycyei dim yddaw anid bot mwy o gynnwrf yn cody, ef a gymerth ddwfr, ac a 'olches [T: aca' olches] ei ddwylaw geyr bronn y * popul [:- * dyrfa], can ddywedyt, ‡ Gwirian [:- ‡ diargyoeð] wyf y wrth waet y cyfiawn hwnn, edrychwch-chwi arnoch.
25 A'r oll popul a atepawð ac a ðyvot, Bid y waet ef arnam ni [ac] ar ein plant.
26 Ac val hynn y gellyngawdd ef Barabas yddynt, ac ef a * yscyrsiodd [:- * ffrewilliawdd] yr Iesu, ac y rhoddes [T: rhodes] ef yw ‡ groci [:- ‡ groesi].
27 Yno milwyr y llywiawdr a gymeresont yr Iesu ir dadlaeduy, ac a gynullesont attaw yr oll * gywdawt [:- * vyddin],
28 ac ei ‡ dioscesont [:- ‡ dihatreso{n}t], ac roesant am danaw * huc coch [:- * mantell purpur],
29 ac a blethesont coron ddrain ac ei dodesont ar ei benn, a' chorsen yn ei law ddeheu, ac a blycesont ei glinie geir ei vron, ac ei gwatworesont, gan ddywedyt, * Henpych- well Brenhin [:- ‡ Nawdd duw [T: daw] arnat vrenhin] yr Iuddeon,
30 ac wynt a boeresont arnaw, ac gymersont gorsen ac ei ‡ trawsont [:- ‡ baeðesont] ar ei ben.
31 A' gwedy yddwynt ei watwary, wy ei * dioscesont [:- * dihatreso{n}t] ef o'r huc, ac ei gwiscesont ef aei ddillat ehun, ac aethant ac ef yw ‡ groci [:- ‡ groesi].
32 Ac a'n hwy yn * mynet [:- * dyvot] allan, eu cawsant ddyn o Cyren, a elwit Simon: a hwn a gompellasant i ddwyn y ‡ groc [:- * groes] ef.
33 A' phan ddaethan i le a elwit Golgotha, (ys ef yw hynny y Benglogva.)
34 Wy roesont yddaw yw yfet vinegr yn gymyscedic a bystyl: a' gwedy yðo

[td. 47r]
ei * brovi [:- * vlasy], ny vynnawdd ef yvet.
35 Ac wedy yðynt y ‡ grogy [:- ‡ groesi] ef, wy ranesont ei ddillat, ac a vwriesont * goelbrenni [:- * gwtysae, gyttae], er cyflawny y peth, y ddywetpwyt trwy 'r Prophwyt, Wy a rannasant vy-dillat yn eu plith, ac ar vy-gwisc y bwriesont goelbren.
36 Ac wy a eisteddesant ac ei gwiliesont ef yno.
37 Ac 'osodesont [T: Ac' osodesont] hefyt vch ei benn ei achos yn escrivenedic Hvvn yvv Iesu y Brenhin yr Iudæon.
38 Yno y crogwyt ddau [T: ddaw] leitr y gyd ac ef, vn ar ddehau, ac arall ar ‡ aswy [:- ‡ aseu].
39 A'r ei oedd yn mynet heibio, y caplesant ef, gan * ysgytwyt [:- * siglo] ei pe{n}nae,
40 a' dywedyt, Ti yr hwn a ddestrywi 'r Templ, ac ei adaily mewn tri-die, cadw dy hun: a's tu yw Map Duw, descen ‡ o groc [:- ‡ oyar y groes].
41 A'r vn modd yr Archoffeiriait y gwatworesont ef y gyd a'r Scrivenyddion, a'r Henurieit, a'r Pharisaieit gan ddywedyt.
42 Ef a waredawdd eraill, ac nyd all ef y ymwared ehun: a's Brenhin yr Israel yw ef, descennet yr awrhon * o groc [:- ‡ oyar y groes], ac ni a gredwn ydd-aw.
43 Mae e yn ymðiriet ‡ yn-Duw [:- ‡ ynnyw, nei i dduw], rhyðhaet ef yr awrhon, a's myn ef ei gahel: can ys ef a ddyvot, Map Dew ytwyf.
44 Yr vn peth hefyt a * eidliwiesont [:- * ddanodent] ydd-aw [T: ,] y llatron, yr ei a grocesit gyd ac ef.
45 Ac o'r chwechet awr, y bu tywyllwch ar yr oll ‡ ðaiar [:- ‡ dir], yd y nawvet awr.
46 Ac yn cylch y nawved awr y llefawdd yr Iesu a llef vchel, gan ddywedyt, Eli, Eli, lamasabachthani? ys ef yw, * Vy-Duw [:- * Vynuw], vy-Duw, paam im gwrthodeist?
47 A'r ei o'r sawl oedd yn sefyll yno, pan glywsont, a ðywedesont, Mae hwn yn galw ar Elias.
48 Ac yn y van vn o hanynt a [T: o] redawð, ac a gymerth ‡ yspong [:- ‡ yspwrn] ac ei llanwodd o vinegr, ac a ei dodes

[td. 47v]
ar ‡ gorsen [:- [no gloss]], ac a roes iddaw yw yfet.
49 Ereill a [T: a|a ] ddywesont [sic], Gad iddo: edrychwn, a ddel Elias y waredy ef.
50 Yno y llefawdd yr Iesu drachefyn a llef vchel, ac ef a vaðeuawdd yr yspryt.
51 * A' nycha [:- * Ac wele], l'en y Templ a rwygwyd yn ðau, or cwr vcha yd yr isaf, a'r ddaear a grynawdd, a'r main a ‡  holltwyt [:- ‡ gleisiesont],
52 a'r beddae a ymogeresont, a' llawer o gyrph y Sainct yr ei a gyscesent, a godesent,
53 ac a ddaethant allan o'r beddae ar ol y gyfodiat ef, ac aetha{n}t y mewn ir dinas sanctaidd, ac a ymddangosesont i lawer.
54 Pan weles y cann-wriad, ar ei oedd gyd ac ef yn gwylied yr Iesu, y ddaiar yn cryny, a'r pethe a wneythesit, wy ofnesont yn vawr, can ddywedyt, Yn wir Map Duw ytoedd hwn.
55 Ac ydd oedd yno lawer o wragedd, yn edrych arnavv o bell, yr ei a gynlynesent yr Iesu o'r Galilea, gan * weini yddaw [:- * ei wasanaethu].
56 Ym-plith yr ei ydd oedd Mair Magdalen, a' Mair mam Iaco ac Ioses, a' mam plant Zebedeus.
57 A' gwedi y myned hi yn hwyr, y daeth gwr goludawc o Arimathaia, a' ei enw Ioseph, yr hwn vesei yntef yn ddiscipul ir Iesu.
58 Hwn aeth at Pilatus, ac archoð gorph yr Iesu. Yno y gorchymynawdd Pilatus bot roddy y corph.
59 Ac velly y cymerth Ioseph y corph, ac ei * amdoes [:- * amwiscoð] mewn llen lliein glan,
60 ac ei dodes yn ei ‡ vonwent [:- ‡ veð, veddrod [T: vedrod] ] newydd, yr hwn a * drychesei [:- * doresei, naddasei] ef mewn craic, ac a dreiglodd ‡ lech [:- ‡ vaen] vawr * ar ddrws [:- * wrth] y ‡ vonwent [:- ‡ veddrod], ac aeth ymaith.
61 Ac ydd oedd Mair Vagdalen a'r Mair arall yn eystedd gyferbyn a'r bedd.
62 A'r dydd dranoeth yn ol paratoat y Sabbath, yr

[td. 48r]
ymgynullawdd yr Archoffeiriat a'r Pharisaieit at Pilatus,
63 ac a ddywedesont, Arglwydd, e ddaw in cof ni ddywedyt o'r * twyllwr [:- * hudwr] hwnw, ac ef etwa yn vyw, O vewn tri-die y cyfodaf ,
64 gorchymyn gan hyny gadw y ‡ bedd [:- ‡ veddrod] yn ddilys yd y trydydd dydd, rac dyvot ei ddyscipulon o hyd nos a'ei ladrata ef ffvvrd [sic] , a' dywedyt wrth y popul, Ef a gyfododd o veirw: ac velly y byð y * cyfeilorn [:- * dydro] dyweddaf yn waeth na'r cyntaf.
65 Yno y dyvot Pilatus wrthyn, ymae genwch wyliadwriaeth: ewch, a' diogelwch val y gwyddoch.
66 Ac wy aethan, ac a ddiogelesant y bedd ‡ y gan y [:- ‡ drwy'r] wiliadwriaeth, ac a inselieson y * llech [:- * maen].


Pen. xxviij.


Cyuodiat [T: Cynodiat] Christ. Broder Christ. Yr Archoffeiriait yn go
brio 'r * milwyr [T: milmyr] [:- * savvdwyr]. Christ yn ymddangos yw ddiscipulon,
ac yn ei danfon ymaith i precethy, ac i vatyddio, Gan a
ddaw yddyn borth 'oystadol.


1 YNo * yn-diweð [:- * gan yr hwyr] y sabbath, a'r dydd centaf o'r wythnos yn dechrae ‡ gwawrio [:- ‡ dyddhay, cleisio], y daeth Mair Magdale{n} a'r Vair arall i edrych y beð.
2 A' nycha, y bu dayar-gryn mawr: can ys descendodd Angel yr Arglwydd [T: Aagl|wydd] o'r nef, a' dyvot a' threiglo y llech y wrth y drws, ac eistedd arnei.
3 A' ei ‡ ðrych [:- ‡ wynepryd] oedd val * mellten [:- * lluched], a' ei wisc yn wen val eiry.
4 A' rac y ofn ef yd echrynawdd y ceidweid, ac aethon val

[td. 48v]
yn veirw.
5 A'r Angel y atepawdd ac a ddyvot wrth y gwragedd, Nac ofnwch: canys gwn mai caisio ydd ych yr Iesu yr hwn a * grogwyt [:- * groeshoelwyt, a roed ar y groes]:
6 nyd ef yman, can ys cyfodawdd, megis y dyvot: dewch, gwelwch y van lle y doded yr Arglwydd,
7 ac ewch a'r ffrwst, a' dywedwch y'w ddiscipulon gyfody o hanaw o veirw: a' ‡ nycha [:- ‡ wely [sic] ] ef yn ych racvlaeny i Galilea: yno y gwelwch ef: nycha ys dywedais y'wch.
8 Yno yð aethant yn ebrwyð o'r * vonwent [:- * beddrod] gan ofn a' llawenydd mawr, ac a redasan i venegy y'w ðiscipulon.
9 Ac a 'n hwy yn myned y venegy y'w ddiscipulon ef, a' ‡ nycha [:- ‡ wele] 'r Iesu yn cyhwrdd ac wynt, gan ddywedyt, * Dyw ich cadw [:- * Hyn bychwell [sic], Dydd da ywch.]. Ac wy a ddaethant, ac a ymavlesont yn ei draet, ac ei addolesont.
10 Yno y dyvot yr Iesu wrthwynt, Nac ofnwch. Ewch, a' dywedwch im broder ‡ yn [:- ‡ val] yd elont i Galilaea, yno y gwelant vi.
11 A' gwedy y myned hwy, * nycha [:- * wele] y daeth yr ei o'r wiliadwriaeth i'r dinas, ac venegesont i'r Archoffeiriait, yr oll a'r wnethesit.
12 Ac wy a ymgynullesont [T: yngynu|llesont] y gyd a'r ‡ Henyddion [:- ‡ Henafieit], ac a ymgyggoreso{n}t, ac a roeson arian lawer i'r * milwyr [:- * sawdwyr],
13 gan ddywedyt, Dywedwch, E ddaeth ei ddiscipulon [T: ddlscipulon] o hyd nos, ac y lladratesont ef a ni yn cyscu.
14 Ac a chlyw y ‡ llywiawdr [:- ‡ Raglaw] hyn, ni a * ei dygwn [:- * ymneheddwn] ef i gredy, ac ach cadwn chwi yn ‡ ddigollet [:- ‡ ddiogel].
15 Ac wy a gymeresont yr ariantae, ac a wnaethant val yr addyscwyt wy: ac y gyhoeðwyt y gair hwn ym-plith yr Iuðaeon [T: Inðaeon] yd y dydd heddyvv.
16 Yno yr aeth yr vn discipul ar ddec i Galilaea, i'r mynyth lle y * gosodesei [:- * trefnesei [T: trefnesel]]'r Iesu yddwynt.
17 A' phan

[td. 49r]
welsant ef, yr addolasont ef: a'r ei a ‡ betrusesant [:- ‡ ameuesa{n}t, dowtiesont].
18 A'r Iesu a ddaeth, ac a ymadroddawdd wrthwyn, gan ddywedyt, E roed i mi oll awturtot [:- * veddiant, allu] yn y nef ac * yn [:- * ar] ddaiar.
19 Ewch gan hyny, a' dyscwch yr oll genetloedd, gan ei batyddio hwy yn Enw y Tad, a'r Map, a'r Yspryt glan,
20 gan ddyscy yddwynt gadw bop peth a'r a 'orchymynais y chwy: a' ‡  nycha [:- ‡ wele], ydd wyf vi gyd a chwychvvi * yn 'oystat [:- * yr oll ddyddiau] yd diweð y byt, Amen. *

[Actæ yr Apostolion 24–8 (ff. 212v–220v).]



[td. 212v]


Pen. xxiiij.


Pawl wedy ei gyhuddaw yn atep dros ei vuchedd a'i ddyscei
daeth yn erbyn ei gyhvddwyr: Felix yn y deimlaw ef,
a'ei vryd ar gael gobr. Ac yn ol hynny yn ei ady ef yn-car
char.


1 AC yn ol pemp diernot, y daeth y waeret Ananias yr Archoffeiriat y gyd a'r Henafieit, ac Tertullus rryw areithiwr, yr ei a apariesont [:- * ymddangesont] ger bron y President yn erbyn Paul.
2 A' gwedy ei 'alw * ef [:- ‡ Paul] ir lle, e ddechreawdd Tertullus ei guhu=

[td. 213r]
ddaw, gan ddywedyt,
3 Can y ni vot yn byw yn dra heddychol oth bleit ti, a' bot gwneythyr llawer o bethe gwiw, ir genedl hon drwy dy ‡ racddyall [:- ‡ rrac ddarpar] di, Hyn yð ym ni yn * cydnabot [:- [no gloss]] yn ‡ hollawl [:- ‡ gwbl], ac ym- pop lle, yr * ardderchocaf [T: arddechocaf] [:- * goreu] Felix, y gyd a chwbyl ddiolvvch.
4 Eithr rac bot ymy dy ðalha yn rryhir ddygn, atolwc yty ein gwrandaw oth ‡ hynawster [:- ‡ voneddigeiddrwydd] ar ychydic 'airiae.
5 Can ys cawsam y gwr hwnn yn ddyn adwythus, ac yn * cyffroy [:- * cynnyrfy, peri] tervysc ymplith yr oll Iuddaeon trwy'r oll vyt, ac yn ‡ brifnerthwr [:- ‡ benawdur] ar yr * heresi [:- * opinion] y Nazarieit,
6 ac a ‡ vynysei [:- ‡ darperesei, amcanesei] halogy y Templ: ac am hyny y daliesam ef, ac a vynesem ei varny * yn ol ein Deddyf [:- * erwyð ein cyfraith]:
7 Eithyr y pen- Captaen Lysias a ddaeth arnam [:- ‡ ar ein vchaf, ar ein gwarthaf], a' thrwy drais mawr ei duc allan o'n dwylo,
8 gan orchymyn ydd ei guhuddwyr ddyvot ata ti, y gan ba rei y gelly (a's myny ymofyn) wybot yr oll pethae hynn yð ym ni yn y gyhuddaw * ev [:- * ef].
9 A'r Iuddaeon hvvythe hefyt a daeresant, gan ddywedyt vot y peth y moð hynny.
10 Yno Paul, gwedy amneidio o'r President arnaw y amadrawdd [T: amadrawddd], a atebawdd, Y mae yn ‡ haws [:- ‡ llawenach] genyf atep tros vyhun, can vy-bot yn gwybot dy vot ti lawer o vlyddynedd yn * ynat [:- * vrawdwr, [T: vawdwr,] varnwr, Ieustus] ir genadleth hon,
11 can ys gelly wybot, nad oes anid dauddec dieernot er pan ðaethym i vynydd i addoly i Caerusalem.
12 Ac ny im cawsant i yn y Templ yn ‡ ymddadleu [:- ‡ disputo] a nep, nac yn * cyffroy yr dyrva y ‡ gyvodi [:- * peri cyffro yn y popul], nac yn y * Synagogae [:- ‡ cynulleidfae], nac yn y dinas.
13 Ac ny allant chvvaith provi y pethae, y maent im cuhuddaw am danwynt.
14 Eithr cyffessy yty ddwyf hyn yma, * mae [:- * taw] yn ol y fforð (rhon y alwant vvy yn

[td. 213v]
heresi) velly yr addolaf vi Ddew vy-tadae, sef gan gredy yn yr oll pethe r' y scrivenir yn y Ddeðyf a'r Prophwyti,
15 a' gobeith 'sy genyf ar Ddew, am yr vn cyfodiadigeth y meirw ac y maent wytheu hefyt yn ei ddysgwyl, y bydd ef ‡ ys [:- ‡ ac] ir cyfiawnion ac ir ancyfiawnion.
16 Ac yn hyn ydd wy vi * ystudio [:- * ymorchesty] vot genyf yn wastat gydwybot ‡ ddirwystr [:- ‡ iach, glir] tu ac [at] Ddew a' thu ac at ðynion.
17 Ac yrovvon [sic] yn ol llawer o vlyddynedd, y daethym ac y dugeis * eluseni [:- * elusendot] im cenedleth ac offrymae.
18 Ac yn yr amser hynn, 'rei or Iuðeon o'r Asia am cawsant ‡ wedy vy-glanhay [:- ‡ yn buredic] yn y Templ, ac nid gyd a thorf, na thervysc.
19 ‡ Yr ei [:- [no gloss]] a * ddylesynt [:- * ddirparesynt] vot yn ‡ gynnyrchiol [:- ‡ presennol] rac dy vron, am cyhuddaw, a bysei ganthwynt ddim im erbyn.
20 Ai ynte dywedet yr ei hyn yma, a gawsant vvy ðim ancyfion * ynof [:- * arnaf], tra sefeis yn y Cyngor,
21 ‡ dieithyr [:- ‡ anid] am y * llef [:- * yr ymadrodd] vnic hon, a'r a lefeis yn sefyll yn ei plith vvy, sef Am gyfodiadigeth y meirw im * bernir [:- ‡ cyhuddir] heddyw genwch.
22 Pan glybu Felix y pethae hynn, yr oedawdd ef wynt, gan ddywedyt, Pan wypwyf yn ‡ yspesach [:- * hytrach, berfeithiach] y pethae a perthyn ir ffordd hon, pan vo i Lysias y pen-Captaen ddyvot yma, y dosparthaf eich mater.
23 Yno ydd archawdd i Gannwriat gadw Paul, a gadael iddaw gahel * gorffywys [:- ‡ esmythder], ac na 'oharddei i neb oei gydnabot ei weini, nei ddyvot attaw.
24 Yn ol ‡ talm [:- * niuer] o ddyddiae, yd aeth Felix ef aei wreic Drusilla, yr hon ytoeð Iuddewes, ac ef a 'alwodd am Paul, ac a glywawdd ganthaw am y ffydd ys ydd yn Christ.
25 Ac mal ydd oedd ef yn ‡ dosparth [:- ‡ rresymy] am gyfiawnder, a' * chymmedroldep [:- * cymesurdep], ac

[td. 214r]
am y varn y ddyvot, Felix a ddechrynawdd, ac a atebawdd, Does ymaith ‡ ar [:- ‡ dros] hyn o amser, anid pan gaffwy amser-cyfaddas, mi alwaf am danat.
26 Ac ydd oedd ef yn gobeithio hefyt y rhoddesit ariant iddaw gan Paul, er iddo ei ellwng ef: erwyð pa bleit yd anvonodd ef am danaw yn vynychach, ac y * chwedleuawdd wrthaw [:- * ymddiddanodd ac ef].
27 A' gwedy cerddet dwy ‡ vlwyddyn [:- ‡ vlynedd], y daeth Porcius Festus yn lle Felix: a' Felix yn ewyllysio enill bodd yr Iuddaeon, a adawdd Paul yn * rhwym [:- * carchar].


Pen. xxv.


Yr Iuddaeon yn cyhuddaw Paul ger bron Festus. Ef yn a
tep [T: a|atep] drostaw ehun. Ac yn appelio at yr Ymperawtr. Bot
yn cympwyll am y vater ef gar bron Agrippa. A'i ðwyn
ef allan.


1 GAn hyny gwedy dyvot Festus ir * ardal [:- * cyvoeth], ar ben y tridie yð aeth i vynydd i Gaerusalem o Caisareia.
2 Yno * yð ymðangosent [:- * appirent [T: appircnt]] yr Archoffeiriat a' phennaethieit yr Iuddaeo{n} ger ei vron ef yn erbyn Paul, ac atolygasant iddaw,
3 a' chan erchy ‡ caredigrwydd [:- ‡ ffafr] yn ei erbyn, bod iddo ddanvon am danaw i Gaerusalem: ac hvvy a wnaethant * gynllwyn [:- * vrad, vwriad] yw ladd ef ar y ffordd.
4 Eithyr Festus a atebodd, ‡ bot [:- ‡ am] cadw Paul yn Caisareia, ac a ðauei yntae ehun * eb ohir [T: ohit] [:- * ar vyrder] yd yno.
5 Can hyny (eb yr ef) dauet yr ei o hanoch chwi 'sy yn abl, y gyd a

[td. 214v]
ni i waeret: ac ad oes * neb anvviredd [:- * dim coegedd] ‡ yn [:- ‡ ar] y gwr, cyhuddant ef.
6 Pryt na thrigesei ef yn y plith wy * y tuhwnt y [:- * dros ben] ddec diernot, ef aeth y waeret y Caisareia, a'r dydd nesaf ydd eisteddawdd yn y vrawdle, ac a 'orchymynawdd ddwyn Paul atavv.
7 Ac wedy ei ddyvot, yr Iuddaeon y ddaethent o Gaerusalem, a safasont o ei amgylch, ac a ddodesont lawer o achwynio{n} trymion yn erbyn Paul, yr ei ny ellynt ei provi,
8 can yddaw vot yn atep, na ddaroeð yddaw pechy dim [:- ‡ wneythy [sic] dim yngha{m}] nac yn erbyn Deddyf yr Iuddaeon, nac yn erbyn y Templ, nac yn erbyn Caisar.
9 Er hyny Festus yn ewyllysiaw cahel * bodd [:- * ffavr] yr Iuddaeon, a atebawdd i Paul, gan ddywedyt, Ai di y vynydd y Gaerusale{m}, ac yno ith varny am y pethe hyn ger vy-bron i.
10 Ac Paul a ddyvot, Ydd wyf yn sefyll ‡ wrth [:- ‡ gar llaw] vrawdle Caisar, lle y perthyn vy-barny: ir Iuddaeon ny wneythym i ddim yngham, megis ac y gwyddos-ti yn dda ddigon.
11 Can ys, a's gwneythym ddim * cam [:- * yngham, eniwed], ai dim teilwng o angae, ny wrthðodaf vi varw: ‡ ac anid [:- ‡ as ynte] oes dim or cyfryvv betheu ac y maent * wy [:- * rhein] im cyhuddaw, ny all nep vy rroddi yddwynt: appelo ydd wyf ‡ ar Caisar [:- ‡ at yr Ymmerawtr].
12 Yno Festus wedy daroedd iddaw ymddiddan [T: ymddiddam] a'r Cygcor, a atebawð, A appeleas ti * ar [:- * at] Caisar? ar Caisar y cai vynet.
13 Ac yn ol swrn o ddyddiae, y Brenhin Agrippa a' Bernice ydd aethant y wared y Caisareia y * gyfarch-gwell [:- * ymanerch] i Festus.
14 A' gwedy yddwynt aros yno lawer o ddyddiae, Festus a venagawdd ir Brenhin ‡ vater [:- ‡ bethe, hawl] Paul, gan ddywedyt: Y mae yma ryw

[td. 215r]
wr wedy ei adael yn-carchar y gan Felix.
15 Am yr hwn pan ddaethym i Caerusalem, ydd oedd yr Archoffeiriait a' Henafieit yr Iuddeon yn * honny [:- * cyhoeddy, menegy] ymy, gan ddeisyfy cahel barn yn ei erbyn.
16 I ba 'r ei ydd atebeis, nad yw ‡ moes [:- ‡ devod, arver] y Ruveinieit, er * bodd [:- * ffavr] - [sic]roddy nep i angae, cyn noc y caffo yr vn a gyhuddir, ei gyhuddwyr ger ei vron, a' chaffael o honaw le y amddyffyn ehun, am y caredd.
17 Wrth hyny gwedy ei dyvot wy yma, ‡ eb 'oludd [:- ‡ yn ddioet] y dydd cyntaf rac llavv ydd eisteddais yn y vrawdle ac a 'orchymynais ðwyn y gwr ger bron.
18 Yn erbyn pa vn pan savawdd y cuhyddwyr i vyny, ny * ddugeso{n}t [:- * ddyresont] vvy vn caredd am gyfryw bethae ac y tybyeswn i:
19 namyn bot ganthwynt ryw ‡ gwestionae [:- ‡ ymofynio{n} ] am * y gwangoel [:- [no gloss]] yddynt y hunain, ac am vn Iesu a vu varw, yr hwn a daerei Paul ei vot yn vyw.
20 A' mineu erwyð vy-bot yn * petrusaw [:- * amhau, dowto [T: dowto,]‡ yn-cylch [:- ‡ am] cyfryw gwestion, a 'ovyneis iddaw a elei ef y Gaerusale{m}, a' chymryt-barn yno am y pethae hyn.
21 Eithyr can ðarvot iddaw apello yn [T: y n] y gedwit ef i ‡ wybyðyeth [:- * holedigeth] Augustus, mi 'orchymynais ei gadw, yd pan ðanvonwn ef at Caisar.
22 Yno Agrippa a ddyvot wrth Festus, A' mineu a wyl'yswn glywed y * dyn [:- ‡ gwr]. Evory eb yr yntef [sic], y cai y glywet ef.
23 A' thranoeth wedy dyvot Agrippa a' Bernice a ‡ rhwysc [:- ‡ rhodres, rrwyf] mawr, a' myned i mewn ir Orseð y gyd a'r pen-capteinieit a' phendevigion y dinas, wrth 'orchymyn Festus y ducpwyt Paul * yno [:- * atwynt].
24 Ac y ‡ 'syganei [:- ‡ dywedei] Festus, * A [:- * Ti] vrenhin Agrippa, a' chvvithe bawp ys ydd yn presentol gyd a ni, ys gwelwch y ‡ dyn [:- ‡ gwr] hwn, o bleit pa vn y galwodd oll * tyrfa [:- * llios] yr Iuddaeon

[td. 215v]
arnaf, bop vn yn-Caerusalem, ac yma, gan arthlefain, na ddlei ef gael byw a vei hwy.
25 Er hyny ni vedreis i gael arnaw wneythy dim teilwng o angae: anid can ddarvot iddaw appelo at Augustus mi a verneis y ddanfon ef.
26 Am pa vn nid oes genyf ddim talgrwn yw escriveny at vy Arglwydd: erwydd [T: erwyd] pa bleit mi y dugais ef atoch, ac yn enwedic atta ti, Vrenhin Agrippa, yd pan yw yn ol darvot ei holi, gaffael o honof beth yw escrivenny.
27 Can ys anrysymol y tybiaf ddanvon carcharor, ac eb ‡ arwadocay [:- * yspysy, honny] yr achosion y cyhuddir ef.


Pen. xxvj.


Gwiriondap Paul a welit wrth adrodd ei vuchedd, cymme
droldep ei atep wrth draha Festus.


1 YNo y dyvot Agrippa wrth Paul, e genietir yty * ymadrodd [:- * ddywedyt] droso tyhun [sic]. Velly Paul a estennodd ei law, ac a ‡ atepodd [:- ‡ ddyvot] drosto ehu{n}.
2 Ys dedwydd y tybiaf vy-bot vyhun Vre{n}hin Agrippa, can y mi gahel atep heddyw geyr dy vron di, am bop peth im cyhuddir y gan yr Iuddaeon:
3 yn be{n}ddivaddae, can dy vot ti yn gwybot o ywrth yr oll ddevodae, a' chwestionae 'r ysydd ym-plith yr Iuddaeon: erwydd paam, yr atolygaf yty, vy- gwrandaw yn ddioddefgar.
4 Ac am vy-buchedd om mabolaeth, a' pha ryw wedd ytoedd hi or dechreat ym-plith vy-cenedlaeth vy hun yn-Caeru=

[td. 216r]
salem, e wyr yr oll Iuddaeon,
5 yr ei am adwaene{n}t * gynt [:- * or blaen] (pe mynent testolaethy) bot imi yn ol y ‡ sect [:- ‡ gohanred] * cynnilaf [:- * craffaf] o'n creddyf vyw yn Pharisai.
6 Ac yr awrhon ydd wy yn sefyll ac im cyhuddir am obaith yr addewit [T: adewit] a wnaed y gan Ddew i ein tadae.
7 At ‡ pa addevvit [:- ‡ yr hwn] ein dauddec llwyth yn gwasanaethy Dew eb dorr ddydd a' nos [T: a'nos], a 'obeithant ðyvot: er mwyn pa 'obeith, a Vrenhin Agrippa im cyhuddir y gan yr Iuddaeon.
8 Paam y tybir yn beth ancredadwy y genwch, bot y Ddew gyvody y meirw dragefyn?
9 Mineu hefyd yn ðiau a dybiais yno vy hu{n}, y * dylewn [:- * dyleswn] wneythy llawer peth ‡  gwrthwyneb [:- ‡ trawsedd] yn erbyn Enw yr Iesu o Nazaret.
10 Yr hynn beth a wnaethym i yn-Caerusalem: can ys llawer o'r Sainct a 'orchaeais yn-carcharoedd, can vot genyf awturtat o ywrth yr Archofferait: ac wrth ei ‡ divetha [:- ‡ lladd, rhoi yw marwolaeth], y rhoddeis varn.
11 A' mi y * poeneis [:- * cospeis] wy yn vynech drwy yr oll ‡ Synagogae [:- ‡ gynnulleidvaon], ac ei cympelleis i gably, a' chan ynfydy ym-pel'ach yn y herbyn wy, mi ei herlidiais, hyd ar ddinasoedd * estro{n} [:- * dieithr].
12 Ac yn hynn, pan aethym i Ddamasco ac awturtawt, a' ‡ chaniatat [:- ‡ chomissio{n} [T: ch omission] ] yr Archoffeiriait,
13 ar [:- * am] haner dydd, a' Vrenhin, ar y ffordd y gwelais ‡ leuver [:- ‡ lewych, goleuni, [T: goleuni] goleuad] or nefoedd, yn rhagori ar ddysclaerdap yr haul, yn towynny om amgylch, mi ar ei oeðynt yn ymðeith y gyd a ni.
14 A' gwedy daroedd y ni oll * ddygwyddo ar y ddayar [T: yddayar] [:- * gwympo, syrthio, ir llawr], y clywais lef yn llavaru wrthyf, ac yn dywedyt yn-tavot Hebreo, Saul, Saul, paam im ‡ erlidy [:- ‡ ymlidy]? * Calet [:- * Anhawdd] yw yty wingo yn erbyn y swmbylae.
15 A' mineu ddywedais, Pwy ytwyt Arglwyð? Ac yntef ddyvot, Myvi yw Iesu yr hwn wy ti yn ei

[td. 216v]
erlit[3].
16 Eithyr cyvod y vyny a' sa ar dy draet: can ys er mwyn hynn yr ymddangoseis yty, sef er dy 'osot ti yn 'wenidawc [T: yn'wenidawc] ac yn test, * ys [:- * yn gystal] am y pethae 'ry weleist, ac am y pethae yn yr ei y ymddangosaf yty,
17 gan dy waredy y wrth y * popul [:- ‡ 'sef yr Iuðaeo{n} ], ac ywrth y Cenedloedd, at pa 'r ei yd anvonaf yr awrhon,
18 er yty agory ei llygait, ac ymchwelyt o hanwynt y wrth dywyllwch i 'oleuni, ac ywrth ‡ veðiant [:- * allu] Satan * ar [:- ‡ at] Ddew, yny [T: y n y]  dderbyniont vaddeuant pechotae, ac etiveddiaeth ym-plith yr ei, a sancteiddiwyt trwy ffydd yno vi.
19 Am hyny, Vrenhin Agrippa, nid anvfyddheis i ir weledigaeth nefawl,
20 anid dangos yn gyntaf ydd wynt wy o Damasco, ac yn-Caersalem, a' thrwy oll or wlat Iudaia, ac yno ir Cenedloedd, ‡ er [:- * ar] yddwynt edivarhay, ac ymchwelyt * ar [:- ‡ at] Ddew, a' gwneythy gweithredoedd a vei teilwng i wellaat buchedd.
21 Am yr achos hynn yr ymavlawdd yr Iuddaeon ynof [:- * y daliawð yr Iuddaeon vi] yn y Templ, ac a geisiesont vy lladd.
22 Er hyny mi gefeis borth y gan Ddew, ac wyf yn ‡ aros [:- ‡ parhay] yd y dydd hwn, gan destolaethy ac i vychan a' mawr, * ac eb [:- * nad wyf yn] dywedyt dim amgen no'r pethae y ðyvawt y Prophwyti a' Moysen y delei,
23 ys ef yvv hyny,[4] bot i Christ ddyoddef ac yðaw ef vot yn gyntaf a gyvotai o veirw, ac a ddangosei 'oleuni ir popul, ac ir Cenedloedd.
24 Ac mal ydd oedd ef yn atep hynn drostaw ehun, y dyvot Festus a llef vchel, Paul, ydd wyt yn ynvydu [:- ‡ wedy ampwyllo]: ‡ lliaws [:- * llawer] o ðysc syð ith wneythy'r yn ynvyd.
25 Ac yntef ddyvot Nyd wyf wedy ynvydy, ‡ arðerchawc [:- ‡ ddayonus, bendevic] Festus eithyr gairiae gwirionedd a' sobrwyð wyf yn ei hadroð.
26 Can ys * gwyr [:- * ef a wyr, y mae yn espes gan]

[td. 217r]
y Brenhin am y petheu hyn, ger bron yr hwn hefyt ydd wyf yn * cympwyll [:- * ymddiðan, [T: ymddiðan] amadrodd] yn ‡ hyf [:- ‡ eon, yn hoderus], ac ydd wyf yn tybieit nad oes dim or pethe hynn yn guddiedic racðaw ef: can na wnaethant hynn yma mewn congyl.
27 A Vrenhin Agrippa, a gredy di y Prophwyti? Mi wnn dy vot yn credy.
28 Yno y 'saganei Agrippa wrth Paul, Yðwyt * o vewn ychydic [:- * wrth vro{n}, hayachen] im annoc y vot yn Christian.
29 Ac Paul a ddyvot, Mi ‡ ddamunwn [:- ‡ buchwn, rybuchwn] gan Dew nid yn vnic y tydi, namyn a' phavvp oll ys ydd im clywet i heddyw, eich bot ac o vewn ychydic ac yn gwbyl oll yn gyfryw ac ydd wyf vinef * dieithyr [:- * anyd] y rrwymae hynn.
30 Ac wedy yddaw ddywedyt hyn, y cyvododd y Brenhin i vynydd, a'r President, ac Bernice, a'r ei oedd yn cyd eistedd ac wynt.
31 Ac wedy yddwynt vyned o'r ailltu, wynt a gympwyllesont yn ei plith e hunein, gan ddywedyt, Nid yw'r * dyn [:- * gwr] hwn yn gwneythy dim teilwng o angae, na rrwymae.
32 Yno y dyvot Agrippa wrth Festus, Ef 'ellit gellwng y ‡ gwr [:- ‡ Gr. dyn] hwnn, pe na bysei iddaw appelo ar [:- * at] Caisar.


Pen. xxvij.


Mor peryglus vu * taith [:- * sivvrnai] Paul ai gyfeillion parth a Ruuein.
Pa wedd a' pha le ei tiriasont.


1 GWedy daroedd yddynt * gytvarny [:- * ymgynghori], y ni hwylio ir ‡ Ital [:- ‡ Eidal], hwy a roðesant bob un Paul, a' rryw [T: a'rryw] garcharorion ereil' at Ga{n}nwriat aei enw Iulius o * gatyrva [:- * ranwyr] Augustus.
2 A' dringo a wnaethom i long o Adramyttium ar vedr hwyliaw ar

[td. 217v]
dueðae yr Asia, ac a dynaso{m} ymaith, ac Aristarchus or Macedonia o vvlad Thessalonia, oedd gyd a ni.
3 A'r dydd * nesaf [:- * Gr. arall] y tiriesam yn Sidon: ac Iulius a ymdduc yn * ddyngar [:- * voneddigaidd, hawðgar] wrth Paul, ac a roes iðaw ryðdit i vynet at ei gereint, y gahel ced ganthwynt.
4 Ac o ddyno y moriesam [:- ‡ diangara=], ac yr hwyliesam eb law Cyprus, erwydd bot y gwyntoedd yn wrthwynep.
5 A' gwedy ‡ traweny [:- ‡ hwyliaw] o hanam dros y mor ger llaw Cilicia ac Pamphylia, a' dyvot i Myra, dinas yn Lycia:
6 ac yno cahel or Cannwriat long o Alexandria, yn hwyliaw ir Ital, ac a'n * gosodes [:- * dodes] ynthei.
7 A' gwedy y ni hwyliaw yn ‡ llusgenaidd [:- ‡ hwyr, ddyurys] dros lawer o ddyddiae, ac o vraidd dyvot gar llaw Gnidum, can vot y gwynt in * lluddiaw [:- * rhwystro], hwylio a wnaetham ‡ yn-goror [:- ‡ gan ystlys] Candi, gar llaw Salmone,
8 ac o vreidd yr hwyliesam hebddei, ac a ddaetham i ryw le elwit y Porthlaðoeð prydverth, ac yn gyfagos iddaw ydd oedd dinas Lasaia.
9 Velly wedy cerddet llawer o amser, ac yn awr bot moriaw yn * periclus [:- * enbydus], can ‡ ddarvot [:- ‡ vynet] hefyd amser yr vmpryt, Paul y cygcorawdd hvvy,
10 gan ddywedyt wrthynt, Ha-wyr, mi welaf y byð * yr hynt hon [:- * y daith yma] gyd a sarhaed ac eniwed mawr, nid am y llwyth a'r llong yn vnic, anid am ein ‡ eneidiae [:- ‡ bywyt, hoedl, einioes] hefyt.
11 Er hyny y gyd mwy y credei y Cannwriat ir llywydraethwr a'r llong-lywydd na' ar pethae y ddywedesit gan Paul.
12 A' phryt nad oedd y porthladd yn aðas y 'ayafy ‡ yntho [:- ‡ ynthei], llawer a gymersont yn ei cygor, voriaw o ddyno, a's gallent mewn ryw bodd ddyvot hyd yn Phoinice a' gayafy yno, yr hwn 'sy porthladd yn-Candi, ac y'sydd ar gyfor Deau-'orlle=

[td. 218r]
wyn a'r Gogledd 'orllewin.
13 A' pan [sic] * chwythawð [:- * gyvodes] awel vach o ddeheuwynt, wyntwy yn tybieit caffael [T: caffa|] ei ‡ pwrpos [:- ‡ helhynt], a ddatdodesont * i Asson [:- * yn nes][5], ac a hwyliasont eb law Candi.
14 Eithyr cyn pen ne-mawr o amser, e gyvodes yn ‡ ei hemyl [:- ‡ wrthi] rhyvelwynt y elwir * Euroclydon [:- * Gogleddddwyreinwynt].
15 A' phan attelit y llong, ac na allai ‡ wrthladd [:- * vwhwma{n} ] y gwynt, ni adawsam yddi * borthi yr mor [:- [no gloss]], ac in ‡ arweddwyt [:- ‡ ducpwyt] ymaith.
16 A' gwedi yni redec goris ynys vach a elwit Clauda, braidd y gallesam gahel ir bad,
17 yr hwn a dderchafesont i vyny, ac arveresont o bob canhorthwyon, gan * gylchy [:- * wregysy] y llong o ddydenei, ac ofny a wnaetha{n}t rac syrthio mewn ‡ Syrtis [:- ‡ sugyndraeth], a gadael y llestri waeret, ac velly y ducpwyt hwy.
18 A'r dydd nesaf gwedy cyvodi * morgymladd [:- * tempestl] ddirvawr arnam, ‡ y diyspyddesont [:- ‡ yr yscafnesont] wy yr llong:
19 a'r trydydd dydd y bwriesam an dwylaw ein hunain daclae y llong allan o hanei.
20 Ac pryd na welit na'r haul na'r ser dros * liaws [:- * lawer] o ddyddiae, a' thempestl nyd bychan oedd ar ein gwartha, ys daroedd ‡ trosgwyddo [:- ‡ dwyn] oll 'obeith bywyt o ddyarnam.
21 Eithyr yn ol hir * ddirwest [:- * newyn, cythlwng], y safodd Paul yn y canol hwy, ac a ðyvot, Ha-wyr, chvvi ðylysech wrandaw arnavi a' pheidio [T: a'pheidio] a ‡ datdot [:- ‡ diangori] o ywrth Ca{n}di, ac yno * y die{n}gesech [:- * enill][6] rac y sarhaed a'r gollet yma.
22 Ac yr awrhon ydd eiriolaf arnoch vod yn dda ei cyssir: can na chollir vn map eneit dyn o hanoch, amyn y llong yn vnic.
23 Can ys safawdd gar vy llaw [:- ‡ yn v'emyl, wrthyf] y nos hon Angel Dew, yr hwn am piae, ac ydd wyf yn ei wasanaethy,
24 gan ddywedyt, Nac ofna Paul: can ys dir yw dy * ðwyn [:- * osot] gerbron Caisar: ‡ a' nachaf [:- ‡ ac wele, llyma] y rhoddes Dew yty yr oll rei

[td. 218v]
'sydd yn moriaw gyd a thi.
25 O bleit paam, ha-wyr, byddwch lew-eich-calon, can ys credaf Ddew, mae velly y bydd yn y moð ac y dywetpwyt ymy.
26 Eithyr dir yw ein * tavly [:- * bwrw] i ‡ nebun [:- ryw] ynys.
27 A' gwedy dyvot y petwaredd nos ar ddec, mal ydd oeddem yn * bwhwman [:- * mordwyo, in trawsddugit] yn y mor Adrial yn-cylch hanner nos, y tybiawdd [T: tybrawdd] y morinwyr ‡ nesau [:- ‡ ymdda{n}gos [T: ymdangos] ] o ryw wlat ydd wynt,
28 ac a * sowndiasont [:- * blwmiesont], ac ei cawsont yn vcain 'wrhyd o ddyfnder: a' gwedy myned ychydic pellach, sowndio drachefn a wnaethant a' ei gael yn pempthec 'wrhyd.
29 Ac wy yn ofny rac syrthio mewn ryw leoedd ‡ geirwon [:- ‡ agarw, geirw], bwrw a wnaethant pedair ancor allan o'r parth-ol-ir-llong, gan ddamunaw * gwawrio o'r dydd [:- * y myned hi yn ddydd].
30 Ac mal ydd oedd y llongwyr yn ceisiaw ffo allan o'r llong, a' gwedy gellwng bad i wared ir mor, mal petyssent ar veidr bwrw ancorae allan o'r pen-blaen ir llong,
31 y 'syganei Paul wrth y Cannwriat ar milwyr. A' ddieithyr ir ei hyn aros yn y llong, [T: llong.] ny ellw-chwi vot yn gadwedic [:- ‡ ddiangol].
32 Yno y torawdd y * milwyr [:- * sawdwyr] raffae yr bat, ac y gadaosont yddaw ‡ ddygwyddaw [:- ‡ gwympo, syrthio] ymaith.
33 A' gwedy dechrae y bot hi yn ddydd, yr eiriolawdd Paul ar bawp gymeryt bwyt, gan ddywedyt, Llyma 'r pedwerydd dydd ar ddec ydd arosoch, ac y parhaesoch * yn ymprydiaw [:- * ar eich cythlwnc], eb gymeryt ddim llunieth.
34 Am hyny yð eiriolaf arnoch gymeryt bwyt: can ys lly'ma [sic] eich ‡ iechyt [:- ‡ diogelrwydd]: o bleit ny ddygwydd vn blewyn y ar ben yr vn o hanoch.
35 A' gwedy iddaw ddywedyt hynn, y cymerawdd vara, ac y diolchawð i Ddew, yn- golwc [:- * gwydd] pavvp oll, ac ei * drylliawdd [:- ‡ torawdd], ac a ddechreawdd vwyta.
36 Yno y ‡ siriodd [T: siriod] [:- * ymlewhaoð, llonhodd] pawp, ac y cymersont vvythe vwyt hefyt. [T: hefyt]
37 Ac ydd

[td. 219r]
oedd o hanam y gyd oll yn y llong ddaucant, trivgain ac vn ar pemthec o eneidiae.
38 A' gwedy daroedd yddynt vwyta * digon [:- * ei gwala], yr yscafnhasont y llo{n}g, gan vwrw yr gwenith allan ir mor.
39 Ac pan ytoedd hi ddydd, nid adnabuont wy yr ‡ tir [:- ‡ vro, wlad], ac hwy ga{n}vuesont ryw * ebach [:- * borthladd vach] a' ‡ thorlan [:- ‡ glan, phe{n} rryn] iddaw, ir lle y meðyliesant (a's gallent) wthio yr llong y mewn.
40 Ac wedy yddwynt dderchafy yr ancorae, y maddeuesont ‡ y llong [:- * y hunain ] ir mor, ac y gellyngesont yn rhydd rwymeu y llyw, ac y dyrchafasont y lliein- hwyl parth ar gwynt, ac a dynnasont ir 'lann.
41 A' gwedy dygwyddo [T: dygwydo] o hwynt [T: h&wynt] mewn lle dauvor- gyhvvrdd, y gwthiasont y llong y mewn: a'r pen- blaen-iddei a lynawdd eb allu ei sylfyd, a'r penn-ol a ymoascarawdd gan ‡ nerth [:- ‡ rwys, hwrddiat] y tonnae.
42 Yno cycor y milwyr oedd lladd y carcharorion, rac bot ir vn o hanynt, wedy nofio ir 'lan, * ffo [:- * gilo, ðianc] ymaith.
43 Eithyr y Cannwriat yn ewyllysio cadw Paul, ei goharddawdd ywrth y cygcor hvvn, ac a 'orchymynodd ir ei vedrent nofiaw, ymvwrw ir mor yn gyntaf, a' myned allan ir tir:
44 ac bot ir lleill, 'rei ar * estyllot [:- ‡ vyrdde, vorde [T: verde]], ac ereill ar ryw ddrylliae o'r llong: ac velly y darvu, dyvot o bawp oll ir tir yn ddiangol.


Pen. xxviij.


Paul a'ei gydymðeithion yn cahel yr estron genedl yn vwyn
ac yn gymmwynasgar. Bot y * wiper [:- * neidr ] eb wneythur eni
wed iddo. Ef e [sic] yn Iachay tad Publius ac ereill, a' gwedy
iddo gael ei ddiwally ganthwynt o bethe angenreidiol,
tynny a wnaeth i Ruuein. Ac yno wedy dderbyn gan y
broder, y mae yn dangos ei negesae. Ac yno yn prece
tha yspait dwy vlynedd.



[td. 219v]
1 AC wedy yddwynt ddianc yn-iach, yno y gwybuant mae * Melita y gelwit yr ynys [:- * hon y elwir heðyw Malta].
2 A'r ‡ Barbarieit [:- ‡ Estron genedl] a ðangosesant yni * hawðgarwch [:- * ddyngarwch, vwynder] nid-bychan: can ys wy a gynneuson dan, ac an derbyniesant y gyd oll, o bleit y gawat gynnyrchiol, ac o bleit yr oervel.
3 A' gwedy casclu o Paul talm o vriwyð, a'ei dody ar y tan, e ddaeth ‡ gwiper [:- ‡ rryw neider bericlaf] allan o'r gwres, ac a ruthrawð y ei law.
4 A' phan welawdd y Barbarieit y * bwystvil [:- * pryf] yn-crog wrth ei law, y dywedent yn ei plith ehunain, Yn sicr ‡ lleiddiat [:- ‡ lladdwrcelain] yw 'r dyn hwn, yr hwn cyd diangawdd * or mor [:- * ar vor], ny's gad dialedd i vyw.
5 Ac ef e a yscytwodd y bwystvil y wrtho ir tan ac ny bu arno ddim eniwed.
6 Eithyr wyntvvy a ddysgwilient gantaw am chwyddo, ‡ nai [:- * neu]  dygwyddo [:- ‡ cwympo, syrthio] y lawr yn ddysyvyt yn varw: ac wynt yn hir o amser yn * edrych [:- * dysgwyl], ac eb welet dim ‡ ancyflwr [:- ‡ an cymmesur] yn dygwyð iddaw, troi ei meddwl a wnaethant, a' dywedyt, Mae Dew ytoedd ef.
7 Yn y cyfleoedd hyny, ydd oeð * tiredd [:- * cyfanneddion] i bennaeth yr ynys, (aei enw oedd ef Publius) yr hwn an erbyniawdd, ac 'an lletyawdd dros dri-die yn ‡ anwyl [:- ‡ gu, yn voesawl, yn gwrtais].
8 Ac e * dderyw [:- * ddamwyniodd], bot tad Publius yn gorwedd yn glaf ‡ o gryd, a' darymred gwaedlyt [:- ‡ o'r ddeirton a haint ei galon]: ac attaw ydd aeth Paul y mewn, a' gwedy iddo weddiaw, y dodes ei ddwylo arnaw, ac yr iachaodd ef.
9 A' gwedy gwneythyd hynn, yr- eill hefyt or ynys, ar oedd heintiae arnynt, a ðaeth attaw, ac eu iachawyt:
10 yr ei an * parchasont [:- * anrrydeddesont] yn vawr iawn: ac wrth longi o hanam, in llwythesant a phethae angenreidiol.

[td. 220r]
11 Ac ar ben y trimis ir aetham ir mor mewn llong o Alexandria, yr hon y vesei yn gaeafy yn yr ynys, a'r harwyð hi oeð Castor ac Pollux.
12 Ac wedy ein ‡ dyvot [:- ‡ tirio] i Syracusa y trigesam yno dri-die:
13 Ac odd yno y cyrchasam amgylch, ac y daetham i Rhegium: ac yn ol vn dydd, y chwythawdd Dehauwynt, ac y daetham yr ail dydd i Puteoli,
14 lle causam [sic] vroder, ac in deisyfwyt i drigo gyd ac wynt saith diernot, ac velly ydd aetham * parth a [:- * i] Ruuein.
15 Ac o ddyno, pan glybu yr broder oddywrthym, y daethant y ‡ gyfarvot [:- ‡ gyfwrdd] a ni yd ym-Marchnat Appius, a'r Tair tavarn, yr ei pan welawdd Paul, diolvvch i Ddeo a wnaeth, a bot yn * hyderus [:- * ehon, hyf].
16 Ac vel'y wedy ein dyvot i Ruuein, y rhoðes y Ca{n}wriat y carcharorion at y Captaen-goruchaf: eithyr Paul y adwyt y drigo ‡ vvrtho ehun [:- ‡ yntef] y gyd a * milwr [:- * sawdiwr] oedd y ei gadw.
17 Ac ar ben y tridie, y galwoð Paul ‡ be{n}naethieit [:- ‡ blaenorieit] yr Iuðeon yn-cyt: Ac wedy ei dyvot, y dywedawdd wrthwynt, Ha-wyr vroder, cyd na wneythym ddim yn erbyn y popul, nai Cyfreithiae yr tadae [T: yrtadae] [:- * henuriait] eto, im rroðwyt i yn garcharawr o Gaerusalem i ðwylo y Ruueinwyr,
18 yr [T: y r] ei wedy darvot yðwynt vy holi, a vynesent vy-gellwng ymaith, can nad oedd ðim achos angae ynof.
19 Eithyr can vot yr Iuðaeon yn gwrthðywedyt, im cympellwyt i appelo * ar [:- * at] Caisar, nid o herwydd bot genyf ddim y achwyn ar vy-cenedl.
20 ‡ Ac or achos hyn [:- ‡ Can hyny] y galweis am danoch, y eich gwelet, ac y * gytgympwyl' [:- * ymðiddan [T: ymðiddau] a chvvi ]: er mvvyn gobaith yr Israel im cylchynir [:- ‡ rrwymir] a'r catwin hon.
21 Ac wythe a ðywedeso{n}t wrtho. Ny wnaetham ni na chael l'ythyre o Iuðaia * am danat [:- * oth bleit di], na dyvot neb o'r broder a venegoð nei a ddyvot dim * an=

[td. 220v]
vad
[:- ‡ drwc][7] am danat.
22 Eithyr ni wyllyse{m} glywet genyt' pa beth a * synny [:- * dyby]: can ys am ‡ y sect [:- ‡ yr opinion] hon, y mae yn * wybodedic [:- * honneit] genym, vot ym-pop lle yn ei gwrthðywedyt.
23 A' gwedy gosot diernot iddo, e daeth [sic] llaweredd attaw ir ‡ hospyty [:- ‡ yw letuy, ostri], i ba rei yd [sic] esponiodd ac testolaethawdd ef deyrnas Dew, ac a precethawð yddwynt am yr Iesu ac o Ddeddyf Moysen ac or Prophwyti, o'r borae yd * 'osper [:- * pryd gosper, prydnawn, hwyr, nos].
24 A'r ei a gydsynient a'r y pethae, ry ðywedesit, a'r ei ny chredent.
25 A' phryt nad oedden yn cydcordio yn ei plith ei hunain, ymadael a wnaethant, gwedy dywedyt o Paul vn gair, nid amgen, Da y ‡ llavarawdd [:- ‡ dywedodd] yr Yspryt glan trwy Esaias y Prophet wrth ein tadae,
26 gan ddywedyt, Cerdda at y popul hyn, a' dyweit, * Yn [:- * Gan] clywet y clywch, ac ny ðeallwch, ac yn gwelet y gwelwch, ac ny chanvyddwch.
27 Can ys calon y popul hynn a vrassawyt, ac aei clustiae ys pwl y clywant, a'ei llygait a gaeasont, rac bot yddwynt welet a ei llygait, a' chlywet a ei clustiae, a' deall a ei calonae, ac ymchwelyt ‡ y n [sic] yd [:- ‡ val yr] iachawn i hwy.
28 Gwybodedic gan hyny vo ychwy, mae yr * iechydvvrieth [:- * iecheit] hwn ‡ gan [:- ‡ eiddo] Ddew a ðanvonwyt ir Genetloedd, ac wyntvvy ei * clywant [:- * gwrandawant].
29 A' phan ddyvot ef y pethae hyn, ydd aeth yr Iuddaeon ymaith, gan vot ymresymy mawr ganthwynt yn ei plith ehunain.
30 Ac Paul a drigawdd ddwy vlynedd yn ei duy ardrethol, ac a dderbyniawdd bawp oll a ddaeth y mewn attaw,
31 gan pregethy teyrnas Ddew, a dyscy cyfryw bethae, ac a 'sydd ‡ herwyð [:- ‡ yn perthynu [T: porthynu]] yr Arglwydd Iesu Christ, yn gwbyl * hyderus [:- [no gloss]], ac eb nep yn ‡ gohardd [:- * rrwystro, llestair, lluddias, deor, rragot].



[td. 262v]


Yr ail Epistol Paul at y Corinthieit [1–9 (ff. 262v–272v).]


YR ARGVMENT.

   
MEgis na ellir scrivenu dim, nac mor
perfeith, nac mor garedicvryd, a'c nad
yw anvuddiol i lawer, ac yn wrthwy
nebus gan rei, velly yr epistol cyntaf a
scrivenesei S. Paul at y Corinthieit,
eb law y purdeb a'r perffeithrwydd a
thraweth, a ddengys gariat arnynt
wy yn rhagori ym-pell tros veddyl
serch anianol: yr hwnn nyd yn vnic ny vuddiawdd i bawp
oll, anyd peri caledu calonhae llawer i aros yn ei cildinrwyð,
a' thremygu awdurtot yr Apostol. Erwydd pa bleit S. Paul
wedy i rwystro gan iawn * anachae [:- * achosion ] y ddyvot atynt wy, a

[td. 263r]

scrivenodd yr epistol hwn o Macedonia, gan veddwl gwplau
y gwaith a ddechreasei yn ei plith wy. Yn gyntaf gan hyny y
mae ef yn erchi daioni yddynt yn yr Arglwydd, gan ðatcan
cyd darvot y ryw 'rei enwir gamarver oi gystuddion ef i ddi
ddimmu wrth hyny y awturtot ef, er hyny ydd oeddynt yn
ddiscipliad angenreidiol, ac wedy eu danvon yddaw ef gan
Dduw er gwellad yðynt wy. A' lle maent wy yn ceryddu am
y vot yn hir o ywrthynt, ny ðaeth hyny o ddim anwadalwch,
anyd y gytdwyn ai anableð a'i amperfeithrwyð [T: amperfeitrwyð] hwy, rac yðaw
yn erbyn ei dadawl gariadserch, 'orvod arver o'r gasgyfreith
ac eithaf ei awdurdot. Ac am yr scrivennu yn vlaenllym a
wnaethoeddoedd yn yr epistol or blaen, ar ei bai'n hwy vu
hyny, vegis y mae yn awr yn eglaer, gan yddaw bop vn
vaddae y sarhaed, ac yntef yn ediuarhau: a' hefyd can y vod
yn aflonydd yn ei veðwl, nes cahel o honaw trwy Titus espe
srwydd am ei stat a'i cyflwr wy. Eithyr yn gymeint a' bot gau
Ebestyl yn bwriadu ‡ divuriaw [:- * diwadnu ] y awdwrdot [sic] ef, y mae ef yn
diffoddi ei gorchestddadl hwy ac yn cymmennu ei swydd, ai
dyscaelus wasanaethu hi: megis y gorvyddei i Satan dra
dallu llygait, yr ei ny welynt ddysclaerdeb yr Euangel ar ei
bregeth ef: gweithred yr hyn yw newyðdab buchedd, ym
wrthot a nyni ein hunain, ymlyn a Duw, ciliaw rac del
w-addoliad, a chroesawy y gwir ddysceidaeth, a' chyfryw
ddolur ac a vag 'wir ediveirwch o honaw: wrth pa du y mae
wedy ei gyssylltu trugaredd a' thosturi * parth [:- ‡ tu] an brodur:
hefyd doethinep y ddodi gohan rhwng semlder yr Euangel, a'
bocsach y gan precethwyr, yr ei wrth liw precethu'r gwirioneð
a geisynt yn vnic la{n}wy y boliae, lle yð oedd ef yn wrthwynep
i hyny yn y caisaw wyntwy, ac nyd eu da, megis yr oedd yr
ei ‡ ymyrrus [:- ‡ rhyvygus, rhwyfus ] hyny yn y * enllibiaw [:- * sclandro, hortio ] ef: erwydd paam wrth ei
ddyvodiat y mae ef yn bygwth yr ei a wrthladdant y awdwr
dot ef, y menaic ef trwy esempl or egluraf, mae efe yw'r ffyð
lawn gennadwr Iesu Christ.




[td. 263v]


Yr ail Epistol
Paul at y Corinthieit.


Pen. j.


Datcan y mae ef vaint y budd a ddaw ir ffyddlonieit ywrth
ei cystuddedic dravaelon. A' rhac yddyn vwrw yn yscavn
der meddwl arnaw, ddarvod iddo oedi ei ddyvodiad yn
erbyn ei addewid, y mae ef yn provi ei ddwysfryd ai ddi
anwadalwch, yn gystal gan ei burdep yn precethu, a'
hefyt gan ddiysmudedic wirionedd yr Euangel. Yr hon
wirionedd a ddysylir ac a 'rwndwelir [T: a'rwndwelir] a'r Christ, ac a in
selir yn ein calonae gan yr Yspryt glan.


1 PAul Apostol Iesu Christ trwy* [:- * gan, [T: gan] wrth] ewyllys Duw, a'n brawd Timotheus, at Eccles Duw, ys ydd yn Corinthus y gyd a'r oll Sainctæ, yr ei 'sydd yn Achaia:
2 Rat vo gyd a chwi, a' tha{n}gneðyf y ‡ gan [:- ‡ wrth] Duw ein Tat, a' chan yr Arglwydd Iesu Christ.
3 Be{n}digedic yvv Duw 'sef Tat Arglwydd Iesu Christ, Tat y trugareddae, a' Duw yr oll * ddiddanwch [:- * gonfort, ddyhuðiant],
4 yr hwn a'n diðana ni yn ein ol' ‡ 'orthrymder [:- ‡ vlinder, trallod, travael [T: travael,] ], val y gallom ðiða=

[td. 264r]
nu yr ei 'sy mewn * dim [:- * neb, vn] gorthrymder, trwy 'r diddanwch in diddenir ninheu gan Dduw.
5 Can ys megis yr amlheir dyoddefiadae Christ ynom, velly yr amlheir ein diddanwch ni trwy Christ.
6 A' phwy vn bynac ai in gorthrymer, er diddanwch ac iechedvvrieth y chwi ydyvv, yr hon a weithir gan ymaros yn yr vn ryw ddyoddefiadae, yr ei ddym ni hefyd yn y dyoddef: ai diddaner ni, er diddanwch ac iechedvvrieth y chwi ydyvv.
7 Ac y mae ein gobeith yn ‡ ffyrf [:- ‡ ddilys, ddiogel] am danoch, can y ni wybot megis ac ydd ych' yn gyfranocion o'r dyoddefiadae, velly y byddvvch hefyt gyfranoc o'r diddanwch.
8 Can ys broder, ny vyne{m} ywch' anwybot am ein gorthrymdr [sic], y * vu [:- * ddaeth, wnaed a] i ni yn yr Asia, sef val y pwyswyt arnam ‡ yn anveidrawl dros ben ein gallu [:- ‡ dros vesur, [T: vesur] ytuhwnt in nerth], megis ydd oeddem- mewn-trachyfing-gyngor, * ac am yr [:- * sef am ein] ‡ einioes [:- bywyt, hoedl [T: hoedl,] ].
9 Do, ni a dderbyniesam varn angeu ynam, val na 'obeithem ynam ein hunain, anyd yn*-Duw [:- * yn-uw], yr hwn a gyvyd y meirw.
10 Yr hwn a'n gwaredawdd ni ywrth gyfryw ddirvawr * angeu [:- * berigl], ac 'sy yn ein gwaredu: yn yr hwn ‡ y gobeithiwn [:- ‡ yr ymddiriedwn], in gwareda rhac llaw,
11 a's chvvychwi a gydweithiwch yn-gweddi trosam, pan yw tros y dawn a roddet y ni er mvvyn llawer, bod roi diolvvch gan lawer dyn y trosam.
12 Can ys ein * gorvoledd [:- * gorawen, llawenydd] ni yw hyn, sef testiolaeth ein cydwybot, can ys yn ‡ symlder [:- ‡ diblyc, gwiriondeb] a' duwiol burdep, ac nyd yn-doethinep cnawdawl, anyd gan rat Duw y bu i ni ‡ ymgydtro [:- ‡ ymddwyn] yn y byt, ac yn * ben [:- * bennaf] ddivaddef tu ac ato-chwi.
13 Can nac ym yn scrivennu amgenach betheu atoch', nac y ddarllenwch, neu ar ydd ych yn ei cydnabot, ac a 'obei=

[td. 264v]
thaf y cydnabyddwch yd y dywedd.
14 Sef megis y cydnabuoch ni o ran, ein bot yn orvoledd ychwi, megis ac ydd yw chwithe i ninheu, yn-dydd * yr [:- * ein] Arglwydd Iesu.
15 Ac ‡ yn [:- ‡ ar] y gobaith hyn ydd oedd im bryd i ddyvot atoch * y tro cyntaf [:- * yn y blaen], val y caffech ‡ ddau [:- ail] rat,
16 a' myned hebo-chwi i Macedonia, a' dyvot drachefn o Macedonia atoch, a' chael vy * hebrwng [:- * arwain] genwch tua Iudaia.
17 Gan hyny pan oeddwn yn amcanu [:- ‡ bwriadu, meddwl] val hyn, a arverwn i o yscavnder? neu wyfi yn amcanu y petheu 'r wy 'n amcanu, erwydd y cnawd, val y byddei gyd a myvi, ‡ Do, do, ac Na ddo, na ddo [:- ‡ Ie, ie, ac Nag ef, nag ef].
18 Sef ys ffyddlon yw Duw, na bu ein gair tu ac atoch, Do ac Na ddo.
19 Can ys Map Duw Iesu Christ yr hwn a precethwyt yn eich plith chvvi genym ni, 'sef myvi, a' Siluanus a' Thimotheus, nyd ytoedd, * Do, ac Na ðo [:- * Ie ac Nac ef]: eithyr yndo ef, ‡ Do [:- ‡ Ie] y doedd.
20 Can ys oll addeweidion Duw yndo ef ynt * Do [:- [no gloss]], ac ynt yndaw ef Amen, er gogoniant Duw trwyddom ni.
21 A' Duw yw 'r hwn a'n cadarna ni y gyd a chwi yn-Christ, ac a'n ‡ enneinioð [:- ‡ irodd] ni.
22 Yr hwn hefyt a'r inseliawð, ac a roes * ernes [:- * wystleideth] yr Yspryt yn ein caloneu.
23 Ac ydd wy vi yn galw Duw yn test i'm enait, may i'ch arbed chwi, na ddaethym i ‡ yd hynn [:- ‡ eto] i Corinthus.
24 Nyd can eyn bot yn arglwyðiaw ar eich ffyð chvvi, anyd ein bot yn * ganhorthwywyr [:- * cyd-ðirprwywyr] ich llawenyð: can ys gan ffydd y sefwch.


Pen. ij.



[td. 265r]


Dangos ei gariat yddynt y mae ef. Gan erchi hefyd arnynt
vot yn esmwyth wrth y godinabwr-cyfathrach, can iðaw
edivarhau. Mae ef hefyt yn ymhoffy yn-Duw dros ner
thowgrwydd ei ðysceidaeth, Gan orchvygu dadl y cyfryw
gwerylwyr, ac wrth ymescus dadleu yny erbyn ef, nyd
oeddynt yn ceiso dim amgen, na dywreiddiaw y athro
aeth ef.


1 EIthr mi tervynais [:- ‡ vernais] hyn yno y hunan, na ddelwn atoch drachefn * yn- [:- * mewn] tristit.
2 O bleit a's mi ach tristaa chwi, pwy yw'r hwn a'm llawenha vi, dyeithyr hwn a dristawyt y can y vi?
3 A' mi a scrivenais hyn yma atoch, rac pan ddelwn, ‡ cael [:- ‡ gymeryd] o hanof tristit gan yr ei, y dylywn ymlawenhau: mae vy-gobaith ynoch oll, vot vy llawenydd i yn llavvenydd y'wch 'oll.
4 Can ys yn-gorthrymder mawr, a' chyfingder calon ydd yscrivenais atoch * gan ddaigrae [:- * a dagrae] lawer: nyd val ych tristaid chwi, eithr val y ‡ gwybyddech [:- ‡ dyellech] y cariat ys y genyf, yn enwedic y chwi.
5 Ac a * gwnaeth [:- * pharodd] nebun dristau, ny wnaeth ef i mi dristau, anyd o ran (rac i mi bwyso [:- ‡ graffu] arnavv) y chwi oll.
6 Digon yvv ir cyfryw vn * bod [:- * gael] ei geryddu gan lawer.
7 Megis yn hytrach yn-gwrthwynep y dylyechwi vaddau yddavv, a' ei ðiddanu rac y llyncit y cyfryw vn y gan 'ormodd ‡ tristit [:- ‡ tristwch, trymder].
8 Erwydd paam, yr atolygaf' ywch [T: atolygaf'ywch], gadarnhau eich cariat arno.
9 Can ys er mwyn hyn hefyt ydd yscrivenais, val y gwybyddwn braw * o hanoch [:- * am danoch], 'sef a vyddech vvyddion ‡ i bop [:- ‡ ym-pop] peth.
10 Yr hwn y madde=

[td. 265v]
uoch [T: och] ddim yddaw, y maddeuaf vinheu hefyt: can ys yn wir a's maddeuais i ddim, ir hwn y maddeuais, er eich mwyn chwi y maddeuais, yn-golwc Christ,
11 rac bod y Satan ein ‡ gorchvygu [:- ‡ [no gloss]]: can nad anwybot genym y amcanion ef.
12 Yno, pan ddaethym i Troas * er [:- * i, y] precethu euangel Christ, ac bot agori drws y-my' gan yr Arglwydd,
13 ny chawn lonydd yn vy ‡ yspryt [:- ‡ meddwl], can na vedrwn gael Titus vy-brawt, anyd * canu yn iach [:- * ymiachau] yddynt a wnaethym [T: awnaethym], a' myned ymaith i Macedonia.
14 Anyd y Dduw y ddyolvvch, yr hwn yn wastat a wna yni ‡ 'orvot [:- ‡ gael y llaw vchaf, vyned armaes] yn-Christ, ac a eglurha arogle y wybodaeth ef trwyddom ni ym-pop lle.
15 Ca{n} ys ydd ym ni y Dduw yn ber * arwynt [:- * arogl, sawyr] Christ, yn yr ei'n a ‡ iachêir [:- ‡ gedwir], ac yn yr ein a gyfergollir.
16 Ir ei hyn ydd ym yn * arogl [:- * arwynt, sawr] <angeu, i angeu, ac ir llaill yn arogl> bywyt, i vywyt, a' phwy 'sy ddigonol i'r petheu hyn.
17 Can nad ym ni val y mae llawer, yn ‡ masnachu [:- ‡ arwerthu] gair Duw: eithr val o burdap, eithr val o Dduw yn-gwydd Duw, ydd ym ni yn ymadrodd * yn- [:- * o, am] Christ.


Pen. iij.


Cymeryd y mae ef yn esempl ffydd y Corinthieit yn brouedi
gaeth o'r gwirionedd a precethawdd ef. Ac y dderchafu y
Apostoliaeth ef yn erbyn colffrost y gau Ebestyl. Y mae
ef yn cyffelypu rhwng y Ddeddyf a'r Euangel.



[td. 266r]
1 A Ddechreuwn ni ‡ ymganmol [:- ‡ ein moli ein hunain] drachefn? ai rait i ni val i eraill, wrth * epistolae [:- * lythryae] canmoliant atochvvi, neu lythyræ canmolia{n}t y ‡ genwch [:- ‡ wrthych [T: wthych] ]?
2 Ein epistol ni ydyw-chwi, yn escrivenedic yn ein calonae, yr hwn a ddyellir ac a ddarllenir gan bawp dyn,
3 can ys eglur ydych, y vot yn epistol Christ, a wasanaethwyt genym ni, ac a scrivenwyt, nyd * a duy [:- * ac inc], amyn ac Yspryt y Duw byw, nyd yn lleche [:- ‡ eleche] mainyn eithr yn-cnawdol leche y calon.
4 A' chyfryw ymddiriet [:- * obaith] 'sy genym trwy Christ ar Dduw:
5 nyd erwyð ein bot yn ‡ aðas [:- * deilwng, [T: deilwng] ddigonol] o hanam ein hunain, y veddwliet dim, megis o hanam ein hunain: eithyr ein * addasdap [:- * digonedd, teilyngdot] ni ysydd [sic] o Dduw.
6 Yr hwn hefyt a'n gwnaeth ni yn ‡ weinidogion [:- ‡ Wenistreit] digonol i'r Testament newydd, nyd yn vvenidogion ir llythyren, amyn ir Yspryt: can ys y llythyren a ladd * a'r [:- * ond yr] Yspryt a rydd vywyt.
7 Ac ad yw y wenidogeth angeu wedyr yscrivennu a llythyrennæ ai * ffurfiaw [:- ‡ argraphu] ym-mainin, vot yn-gogoniantus, mal na allai plant yr Israel edrych [:- * dremio] yn wynep Moysen, can 'ogonia{n}t ei wynepryd [sic] (rhwn 'ogoniant a ‡ ddilewyt [:- ‡ ddivawyt, a ddarvu am dano])
8 pa wedd na bydd gweinidogeth yr Yspryt ym- mwy o 'ogoniant?
9 Can ys a bu gweinidogeth * barnedigaeth [:- * gauogrwydd] yn-gogoniantus, mwy o lawer y rhagora gweinidogaeth cyfiawnder yn gogoniant.
10 Canys yr hyn ac 'ogoniantwyt, ny 'ogoniantwyt yn y rhan ‡ hon [:- ‡ hyn], sef a berthyn ir gogoniant * trarhagorawl [:- * ardderchawc, arbenic].
11 O bleit a's hynn a ddilëid ymaith, oedd yn-gogoniantus, mwy o lawer y bydd

[td. 266v]
hyn a erys, yn ogoniantus.
12 Velly can vot genym gyfryw 'obeith, ydd ym * yn arver [:- [no gloss]] o ymadrodd ‡ mor [:- ‡ vawr] * hyderus [:- * ðiragrith].
13 Ac nyd ym ni mal Moysen, yr hvvn a ddodei ‡ gudd [:- ‡ llenn [T: llenn,] ] ar ei wynep, rac y blant yr Israel edrych ar * ðiben [:- * ddywedd] yr hyn a ddilëid.
14 Am hyny y caledwyt y meddwl hwy: can ys yd y dydd heddyw y mae'r llen-gudd honno yn aros heb hi * ymatguð [:- * dadguðio, ‡ didoi][8] wrth ddarllen yr hen Testament, yr hon ‡ yn- [:- [no gloss]] Christ a dynir ymaith.
15 Eithyr ac yd y dydd heðyw pan ddarllenir Moysen, y dodir y llen-gudd ar ei calonæ wynt.
16 Er hyny pan ymchoeler ei calon at yr Arglwyð, y tynnir ymaith y llen-gudd.
17 Weithian yr Arglwydd yw'r Yspryt, a' lle mae Ysprit yr Arglwydd, yno ymay rhyðdit.
18 Eithyr edrych ydd ym ni oll megis * mewn drych [:- * drwy gwydr] ar 'ogoniant yr Arglwydd ac wynep ‡ ymatgudd [:- ‡ agoret], ac in newidir ni ir vnryw ddelw, o 'ogoniant i 'ogoniant, megis y gan Yspryt yr Arglwydd.


Pen. iiij.


Mae ef yn datcan ei ddiyscaelusrwydd ai dalgrynrwydd yn
ei swydd. A'r hyn oedd ei 'elynion yn ei gymryd yn ðielw
iddo, sef, y ‡ groc [:- ‡ groes ] a'r travaelion yr ei y mae ef ei goðef,
a droes ynteu yn 'elw mawr yddaw. Can ddangos pa
vudd a ddaw o hyny.


1 AM hyny, can vot i ni y * gweinidogeth [:- ‡ gwasanaeth, swydd] hynn, megis y cawsam drugaredd, nyd ym ni yn ‡ llaesu [:- * deffigio, lleddfu]:
2 eithr ymwrthot a wnaetham a gorchuddiau coegedd,

[td. 267r]
ac nyd rhodiaw ydd ym yn * hoccedus [:- * callinep, dilechtit], ac nyd ym yn ‡ camdraethu [:- ‡ ffalsau, siomi am] gair Duw: eithr can eglurhau y gwirionedd ydd ym yn ymbrifio wrth cydwybot pop dyn yn-golwc Duw.
3 Ac ad yw ein Euangel yn guddiedic, ir ei a gyfergollwyt, y mae hi yn guddiedic.
4 Ym-pa 'rei * Duw y byt hwn [:- * sef Satan] a ddallawdd y meddiliae, 'sef ir anffyddlonion, rag towynnu yddynt ‡ llewyrch [:- ‡ 'olauni, 'oleuad] y gogoneddus Euangel Christ, rhwn yw delw Dduw.
5 Can nad ym yn ymprecethu ein hunain, anyd Christ Iesu yr Arglwydd, a' ninheu yn weision ywch er mwyn Iesu.
6 Can ys Duw 'rhwn a 'orchymynnawð ir golauni lewyrchu allan o dywyllwch, yvv ef yr hwn a lewyrchawdd yn ein calonae, y roddi golauni'r gwybodaeth y gogoniant Duw yn wynep Iesu Christ.
7 Eithr y tresawr hwn 'sy [T: hwn'sy] genym mewn llestri pridd, val y byddei arðerchowgrwyð y meðiant hwnw o Duw [sic], ac nyd o hano{m} ni.
8 Yð ys in gorthrymu o bop ‡ parth [:- ‡ tu], er hyny nyd ym mewn cyfyngder: ydd ym mewn * cyfing gyngor [:- * tlodi], er hyny nyd ym yn * ðigyngor [:- * dlawd anobaith].
9 Ydd ys yn ein ymlid, and ny'n gedir eb navvdd [:- ‡ ymgeledd ]: ydd ym wedy ein tavlu y lawr, eithr ny'n collir.
10 Ym pop lle ydd ym yn arwedd o y amgylch yn ein corph * varwoleth [:- * varwhad] yr Arglwyð Iesu, val yr eglurer hefyt vywyt Iesu yn ein corphe.
11 Can ys ny ni 'rei sydd yn vyw, a roðir yn wastat y angeu er mwyn Iesu, val yr eglurhaer hefyt vywyt Iesu yn ein marwol gnawd.
12 Ac velly angeu a weithia ynam ni, a' bywyt yno-chwi.
13 A' chan vot i ni yr vn Yspryt ffyð, erwydd y mae yn scrivenedic, Credais, ac am hyny * y llavarais [:- ‡ yr adroddais, dywedais] , ac ydd ym ninheu

[td. 267v]
yn credu, ac am hynny * y llavarwn [:- * yr adroddwn [T: yradroddwn], dywedwn],
14 can wybot y bydd y hwn a gyfododd yr Arglwydd Iesu, eyn cyfodi ninheu hefyt trwy Iesu, ac a'n gosyd ni y gyd a chwi.
15 Ca{n} ys pop peth oll ys ydd [T: yd] er eich mwyn chwi val yr amylhao yr helaethaf rat gan ddiolchiat llaweroedd er ‡ gogoniant [T: gogoniat] [:- ‡ moliant] y Dduw.
16 Am hyny nyd ym ni yn * ymellwng [:- * deffygiaw, [T: deffygiaw] llipau, myscrellu], eithyr cyd llygrer ein dyn o ddyallan, er hyny y dyn o ddymewn a adnewyðir beunydd.
17 O bleit yscavnder ein gorthrymder ‡ rhwn ny phara ddim hayachen [:- ‡ trangedic], a * bair [:- * weithia] y ni dra arðerchawc a' thragyvythawl bwys o 'ogoniant,
18 pryd nad edrychom ar y petheu hyn a welir, anyd ar y petheu, ny welir ddim hanynt : can ys y petheu a welir, 'sy  dros amser [:- ‡ amserol]: a'r petheu ny welir, 'sy tragyvythawl.


Pen. v.


Paul yn myned rhacddaw y venegy y budd a ddaw ywrth y
* groc [:- * groes]. Pa wedd y ddylyem ni ymparatoi yddei. Drwy
bwy, Ac er pa dervyn. Ef yn espesu am rat Christ, A'
swydd gweinidogion yr Eccles, a'r oll ffyddlonion.


1 CAn ys gwyddam pe a's ein dayarol duy y * pebyll [:- * lluest, trigva] hyn a ddinistrir, vot i ni adailat vvedy roddi ga{n} Duw, nid amgen, tuy nyd ‡ o waith llaw [:- ‡ gwneuthuredic gan ddwylo] ddyn, anyd tragyvythawl yn y nefoedd.
2 Can ys am hyny ydd ym yn vcheneidiaw, gan ddeisyf u [T: ddeif|u] cael ein gwisco a'n tuy, rhwn 'syð or nef.
3 O bleit a's gwis=

[td. 268r]
cir-ni, ny'n ceffir yn noethion.
4 Can ys yn ddiau nyni 'r ei 'sydd yn y * pebyll hynn [:- * pabell hwn], ydym yn vcheneidio, ac yn llwythoc, can nad wyllysem ein ‡ diosc [:- ‡ dihatry], anyd cahel ymwiscaw am danom, val y darllyncit marwolaeth gan vywyt.
5 A' hwn a'n creawdd ni ir peth hyn, ydy Duw, yr hwn hefyt a roddes y- ni * ernes [:- * wystleideth] o yr Yspryt.
6 Am hynny ydd ym bop amser yn ‡ hyderus [:- ‡ hyf, ehovn], cyd gwypom mae tra ydym * gartref [:- [no gloss]] yn y corph, eyn bot yn  ymddeith [:- * ðyvodieit, ddyeithreit][9] ywrth yr Arglwydd.
7 (Can ys wrth ffydd y rhodiwn, ac nyd wrth ‡ 'olwc [:- ‡ edrychiat])
8 er hyny ydd ym yn * hyderus [:- * hyf, eovn] ac a vynnem yn hytrach ‡ ysmutaw [:- ‡ vudo] allan o'r corph, a' * thrigiaw [:- * phreswilio] y gyd a'r Arglwydd.
9 Am hyny hefyt y ‡ chwenychem [:- ‡ ðamunem puchem], a ni yn trigo gartref ac yn mudo o ddygartref, vot yn gymradwy ganto ef.
10 Can ys * dir [:- * rait] yw y ni oll ‡ ymðangos [:- ‡ apero] geyr bron * brawdle [:- * gorsedd] Christ, val yd erbynio pop vn y petheu a vvnaethpvvyt yn ei gorph, erwydd yr hyn a wnaeth, pa vn bynac ai da ai drwc.
11 Velly can y ni * wybot [:- * adnabot] ofnhad yr Arglwydd, ydd ym yn peri y ddynion gredu, ac in eglurhawyt i Dduw, ac yddwy yn gobeitho hefyt ddarvot ein egluraw ni yn eich cydwybodae chvvi.
12 Can nad ym yn ymganmol drachefn wrthych, anyd rhoddy ywch achos ‡ gorvoledd [:- ‡ llawenhau] am danom, val y caffoch beth y atep yn erbyn yr ei 'sy ai gorvoledd * yn [:- * ar] yr wynep, ac nyd yn y galon.
13 Can ys pa vn bynac ai ampwyllo ydd ym, y Dduw ydd ym: ai ynteu bot yn ein iavvnpwyll, y chwi ydd ym.
14 Can ys cariat Christ a'n cympell: can y ni varnu val hyn, o bleit a's bu vn varw trosam * bavvp [:- * ni ] oll, yno ys meirw ‡ oeddynt [:- ‡ ydym] oll,
15 ac ef vu varw dros bavvb

[td. 268v]
oll, val y bo ir ei byw, na vyddant vyw rhac llaw yðyn y hunain, anyd i hwn a vu varw drostwynt, ac a adgyvodes.
16 Ac velly, ar ol hyn nyd ym yn adnabot nebun * erwydd [:- * yn ol] y cnawt, a' chyd adnabysem ni Christ erwydd y cnawt, er hynny o hyn allan nyd ym yn y adnabot ef mwy.
17 Can hyny a'd oes nebvn yn-Christ, byddet ef yn creatur newydd. Yr hen betheu aethan heibio: wely, yr oll petheu ‡ sy wedy gwneuthur o [:- ‡ aethon yn] newydd.
18 A'r oll petheu ynt o Dduw, hwn a'n * cysiliawdd [:- * cymododd, [T: cymododd] cytunodd [T: cytunddd]ni yddo ehun, trwy Iesu Christ, ac a roddes i ni weinidogeth cysiliat.
19 Can ys Duw ytoedd yn Christ, ac a gysiliawdd y byt yddo yhun, eb ‡ liwio [:- ‡ gyfrif] yddynt ei pechotae, ac a ddodes i ni 'air y * cysiliat [:- * cymmot].
20 Wrth hynny ydd ym ni genadwri dros Christ: megis pe bai Duw ‡ ich adolwyn [:- ‡ ervyn] trwyom ni, atolygwn yvvch yn lle Christ, bot ych cysilio a Duw.
21 Can ys gwnaeth ef hwnw y vot yn bechot trosam, yr vn nyd adnabu ddim pechot, val in gwnelit yn gifiawnder Duw ynddo ef.


Pen. vj.


Eiriol i vuchedd Christianoc, Ac ar vot gantyn gyffelyp ser
chvryd yddaw ef, ac ys y ganto ef yddyn hwy. Hefyd ar
ymgadw o hanynt y wrth oll halogrwydd * delw-addoliat [:- * eiddol-addoliat ]
yn-corph ac enait, ac na bo cyfadnabot a delw-addolwyr.


1 VElly nineu can hyny megis yn gydweithwyr a atolygwn yvvch, na dderbyniochvvi rat Duw yn over.
2 Canys dywait ef, Yn amser cymradwy ith * erglywais [:- * wrandawais], ac yn-dydd iachydvvrieth ith gan=

[td. 269r]
horthwyais: wely'r awrhon * yr amser [:- * y pryd] cymeradwy, [T: cymeradwy] wele'r awrhon ddydd yr iechedvvrieth.
3 Nyd ym ni yn rhoi vn achos ‡ tramcwydd [:- ‡ chwymp, rhwystr] yn-dim, rac * cael bei ar [:- * coddi] ein gweinidogaeth.
4 Eithyr ym-pob peth ydd ym yn ‡ ein provi [:- ‡ ymosot, ymðangos] ein hunain val yn wenidogion Duw, * yn [:- * mewn] ammynedd mawr, yn gorthrymderae, yn anghenion, yn-cyfyngderae,
5 yn-gwialenodae, yn-carcharae, yn-tervysce, yn-travaelion, ‡ gan [:- ‡ trwy] wiliaw, gan vmprydiaw,
6 gan burdep, gan wybyddieth, gan hirddyoddef [:- * hwyrðigio], gan ‡ diriondeb [:- ‡ vwynder], gan yr Yspryt glan, gan gariat diffua{n}tus
7 gan 'air gwirionedd, gan nerth Duw, gan arvae * cyfiawnder [:- * vniondeb] ar ddeheu ac ‡ aswy [:- ‡ aseu],
8 gan barch, ac amparch, gan glod ac ac anglod, megis twyllwyr, ac er hyny yn gywir:
9 megis yn anadna*byddus [:- *=bodedic], ac er hyny yn adnabyddus: megis yn meirw, ac wele ni yn vyw: megis wedy ein cospi, ac nyd wedy 'n lladd:
10 megis yn ‡ dristion [:- ‡ trwmveddylio], ac eto * yn 'oystat [:- * bop amser] yn llawen: megis yn dlodion, ac eto yn ‡ cyvoethogi [:- ‡ goludogi] llawer: megis eb ddim cenym, ac eto yn meddyannu * pop dim [:- * y cwbl, oll].
11 Chvvi Corinthieit y mae ein geneu yn agoret ychwi: ein calon a ‡ ehengwyt [:- ‡ lydanwyt].
12 Ni 'ch cadwyt yn cyfing ynom ni, eithr ich cadwyt chwi yn gyfing yn eich ymyscaroedd eich vnain.
13 Yrowon yn lle taliad, y dywedaf vegis wrth vy * meibion [:- * vy-plant]. Ehenger chwithe hefyt.
14 Nac ‡ iauer [:- ‡ chwplyser]- chwi yn * ancymparus [:- * anghyfelypol] gyd a'r anffyddlonion: can ys pa ‡ gymddeithas [:- ‡ gyfeillach] 'sydd i wiredd ac anwireð: a' pha * gommun [:- * gyffredinrwydd, gyfraniat] 'sydd y 'oleuni a thywyllwch:
15 a' pha ‡ gyssondeb [:- ‡ gydvot] ys ydd * i [:- rrwng] Christ a Belial? neu pa ran 'sydd i hwn a gred gyd a'r ‡ hwn 'sy eb ffyð [:- ‡ anffyddlon [T: anffydlon] ]:
16 a' pha gydfot 'sydd i Templ Dduw * ac eiddoleu [:- * a delweu]?

[td. 269v]
can ys * chwi yw [:- * ydywch] Templ Dduw byw: val y dyvod Duw, ‡ Preswiliaf [:- ‡ Mi a drigaf [T: adrigaf] ] ynthwynt, ac a rodiaf yn y mewn: a' byddaf yn Dduw yddwynt, ac hwy vyddant yn popul y mi.
17 Can hyny dewch allan oei plith wy, ac ymohanwch, medd yr Arglwydd: ac na chyhwrddwch ddim aflan, a' mi ach derbyniaf chvvi.
18 A' byddaf ywch yn Dat, a' chwi vyddvvch yn veibion ac yn verchet i mi, medd yr Arglwydd oll * gyvoethawc [:- * alluawc].


Pen. vij.


Eu heiriol y mae ef gan addeweidion Duw yd cadw y hu
nain yn bur, Gan eu diogelu am ei gariat arnyn, Ac nyd
yw yn escuso galeted ei awdurtot tu ac atynt, anyd ym
hoffi wrthaw, gan ystyried pa vudd a ddaeth. Ywrth [T: ywrth] hyny,
Am ddauryw * dristit [:- * drymvryd ].


1 WEithion can vot i ni yr addeweidion [T: a ddewei|dion] hyn, vy-garedion, * ymgarthwn [:- ‡ ymla{n}hawn] y wrth oll ‡ vrynti [:- ‡ vndreddi, halogrwyð] y * cnawt ac yspryt [:- * corph ac enaid], gan ymgwplau i saincteiddrwydd yn ofni Duw.
2 ‡ Derbyniwch [:- ‡ Cynwyswch] ni: ny wnaetham gamvvedd i nebun: nyd anreithiesam nebun: ny ‡ siomesam [:- [no gloss]] nebun.
3 Nyd er ech barnedigaeth y dywedaf: can ys rac ddywedais, ych bot chwi yn ein calonheu ni, y gyd varw a' byw.
4 Y mae * hyfder [:- ‡ vy-diragreithwch, ehovnder] vy ymadrodd wrthych:[10] mae genyf ‡ 'orvoledd [:- ‡ ymhoffedd] mawr ynoch: im cyflawnir o ddiddanwch, ac ydd wyf yn dra llawen yn ein oll * 'orthrymder [:- * vlinvyd].
5 Can ys gwedy ein dyvot [T: ddyvot] i Vacedonia, ny chai ein cnawd

[td. 270r]
ni ddim * llonydd [:- * heddwch], eithr in gorthrymid o bop parth, gan ymladdae oddy allan, ac ofnion oddy mywn.
6 Eithr Duw, yr hwn a ddiddan [:- ‡ gonfforðia] yr ei custuddedic, a'n diddanawdd ni * gan [:- * wrth, [T: wrth] trwy] ddyvodiat Titus:
7 ac nyd gan y ddyvodiat ef yn vnic, anyd hefyd y gan y diddanwch y diðenit ef genychwi pan venagawð ef i ni eich awyddvryd chwi, eich ‡ galar [:- * wylofain, nad], eich * anwylserch [:- * goglyd] i mi, mal y llawenhawn yn vwy o lawer.
8 Can ys cyd tristeais i chwi a llythyr, nyd edivar yw genyf, cyd ‡ byðei [:- ‡ bu] ediuar genyf: can ys * gweled [:- * dyall] yddwyf ddarvot ir llithyr hwnw ych tristau chwi, cyd bei any tros amser.
9 Yr awrhon yr wy'n llawe{n} nyd can ich tristëit chwi, anyd am ych tristau i edweirwch: canys tristau a wnaethoch yn ‡ ðuwiol [:- ‡ herwydd [T: herwyd] Duw], val na chawsoch enwed yn-dim y genym ni.
10 Can ys duwiol dristit a * bair [:- * weithia] ediuerwch er iechydvvrieth diedivarus: eithr bydol dristit a bair angeu.
11 Ca{n} ys wely, hyn yma am ðuwiol dristau o hanoch, pa ‡ astudrwyð [:- ‡ 'ofal, carc] ei veint a weithioð ynoch: anyd pa * amðeffen [:- * ymiachaad, ymgliriad]: anyd pa gilwc: anyd pa ofn: anyd pa 'oglyd: anyd pa wynvyd: anyd pa ddial: ac ym pop peth yr ymðangosasoch ych bot yn pur yn y ‡ devnyð [:- ‡ helhynt, mater, gwaith] hwn.
12 Erwyð paa{m}, er scrivenu atoch, nyd scrivenais oi bleit ef yr hwn a wnaethoedoedd [sic] y camvvedd, nac o bleit yr hwn a gafas y camvvedd, and er bod y gofal * tu ac atoch [:- * am danoch] chwi yngolwc Duw yn eglur y chwi.
13 Am hyny in diddanit ni, achos ych diddanyad chwi: eithr llawenach o lawer ‡ mwy [:- ‡ byt] oeddem ni am lawenydd Titus, can * lonni [:- * esmwytho] y ‡ yspryt [:- ‡ glaan] ef genwch 'oll.
14 Can ys a's ffrostiais ðim wrthaw am danoch, ny'm cywilyddiwyt: eithyr megis y dywedeisam

[td. 270v]
wrthych bop dim yn-gwirionedd, velly hefyt ydd oedd ein * ffrost [:- * gorvoledd, [T: gorvoledd] bost] ni wrth Titus yn gywir.
15 Ac y may y ‡ galondit [:- ‡ ymyscaroedd] ef yn helaethach tu ac atochvvi, pan goffaeych vvyðdot chwi oll, a' pha wedd * gyd ac [:- [no gloss]] ofn ac echryn yd erbyniesoch ef.
16 Am hyny llawen wyf can i mi allu ymddiried [:- * ymddires, hydery][11] ynoch ym-pop dim.


Pen. viij.


Wrth esempl y Macedonieit, A' Christ y mae ef yn cygori i
barhau i gymporth y Sainct tlodion. Gan ganmawl yðyn
ddechreu yn dda. Gwedy hyny mae ef yn gorchymyn Ti
tus a'i gydymddeithion yddwynt.


1 YDd ym ni hefyt yn espesu ywch, broder, y rhat Duw a roðwyt i Ecclesi Macedonia,
2 ca{n} ys ym-mawr brovedigeth gorthrymder yr amylhaoð y llawenyð hwynt, ai l'wyr eithaf dlodi a amylhaodd y'w ehelaeth [T: ehe|aeth] haelioni.
3 Can ys yn ei gallu (ddwy 'n testiolaethu) ac * uchlaw [:- * tuhwnt] ei gallu, ydd oeddent [T: o|ddent] yn 'wyllysgar,
4 ac a ‡ weddiesant [:- ‡ archesant] arnam a mawr ervyn ar dderbyn o hanam y rrat, a' chymddeithas y weinidogaeth ysydd ir Sainctæ:
5 A' hyn a vvnaethant [T: vnaethant] vvy, nyd mal ydd oeðem ni yn edrych am danaw: anyd y rhoi y hunain, yn gyntaf ir Arglwydd, ac yno y ninheu gan ewyllys Duw,
6 er bot i ni ‡ annoc [:- ‡ eiriol] Titus, pan-yw yddaw val y dechreawð, velly ac yddo * 'orphen [:- * gwplau] yr vnryw rat yn eich plith chvvi hefyt.
7 Can val ydd ych yn amylhau

[td. 271r]
ym-pop dim, * yn [:- * mewn] ffydd a' gair, a' gwybodaeth, ac ym-pop astudrwydd, ac yn eich cariat ‡ i [:- ‡ tu ac atom] ni, bot i chvvi yr vn modd amylhau yn y rhat hyn hefyt.
8 Ny ddywedaf hyn wrth 'orchymyn, anyd o bleit astudrwydd 'rei eraill: am hyny ydd wyf, yn provi * rywiowgrwydd [:- * naturioldep [T: naturioldep,] ] eich cariat.
9 Can ys adwaenoch ‡ rat [:- ‡ ddawn] ein Arglwydd Iesu Christ, 'sef am iddo ac ef yn * gyvoethawc [:- * oludoc], vynet er eich mwyn chwi yn dlawt, val ‡ can [:- trwy] y dlodi ef y cyfoethogit chwi.
10 Ac ydd wyf yn dangos vy meddwl * yn [:- * ar] hyn: can ys da vyddei hyn ychwi, yr ei a ddechreusoch nyd yn vnic gwneuthur, anyd hefyt wyllysyavv, er es blwyðyn.
11 Ac yr awrhon gorphenwch wneuthy'd hyny hefyt, val megis ac ydd oedd ‡ awydd [:- ‡ parodrwydd] y wyllysyavv, velly bot y-chwy hefyt eu * 'orphen [T: o'rphen] [:- * gwplau] ‡ o hynn 'sy genych [:- ‡ or caffaeliat].
12 Can ys a's bydd yn gyntaf 'wyllysgarwch, cymradwy yw * erwyð [:- * yn ol, wrth] yr hyn 'sy gan ddun, ac nyd erwydd yr hyn nyd yw gantho.
13 Ac nyd yvv er esmwytho ac eraill, ‡ a'ch gorthrymu [:- ‡ a phwyso] chwitheu.
14 Eithr dan yr vn ambot, bot y pryt hyn i'ch [T: 'ich] * helaethrwydd [:- * ehengder,] chwi ddivvallu y ‡ eisieu [:- ‡ deffic, digondap] hwy, val y bo hefyt y helaethrwydd hwy * tu ac at [:- ‡ yn borth] eich eisieu chwi, val y bo cymmedroldep:
15 megis y mae yn escrivenedic, Yr huun a gasclavvdd lawer, nyd oedd ganth‡ vwy [:- * ddim dros ben], a'r huun a gasclavvdd [T: glascavvd] ychydic, nyd oedd gantho lai.
16 Ac y Dduw y bo 'r diolvvch, yr hwn a ðodes yn-calon Titus yr vnryw * 'ofal [:- ‡ gur, [T: gur] gark] y trosoch.
17 Ca{n} iddo gymeryd ‡ yr eiriol [:- * y cygcor], and ydd oedd ef mor * astud [:- ‡ ofalus] ac ydd aeth ‡ oi vodd [:- * ar ei am-][12] yhun yd atoch.
18 A' ni a ddanvonesam hefyt y gyd ac ef y brawd, rhwn 'sy [T: s'y] a moliant iddo * yn yr Euangel [:- ‡ sef am precethu] trwy'r oll Ecclesi,

[td. 271v]
19 (ac nyd hyny yn vnic, eithr hefyt ef a ddywyswyt gan Ecclesidd yn gydymddeithvvr y-ni ‡ erwydd y rhat hyn [:- ‡ am, o bleit y rhodd hon] a wasanaethwyt genym er gogonia{n}t yr vnryw Arglwydd, ac amlygiat eich ewyllysgarwch chvvitheu)
20 ga{n} ymochelyd hyn, * rac [:- * val na] y neb veio arnam yn yr helaethrwydd yma rhyn a ‡ wasanaethir [:- ‡ weinir] genym,
21 yr ei ddym yn racparatoi petheu * sybervv [:- * honest], nyd yn vnic rac bron yr Arglwydd, an'd hefyt rac bron dynio{n}.
22 Ac anvonesa{m} y gyd ac wynt ein brawt, yr hwn a brovesam yn vynech o amser y vot yn ‡ ddiwyt [:- ‡ astud, [T: aud, st] ddyscaelus [T: ddyscaetus] ddyval],[13] yn llawer o betheu, ac yr owrhon yn ddiwytiach o lawer, am y mawr ymddiriet 'sy genyf ynoch.
23 Neu a's gofyn neb am Titus, efe yvv vy-cyfaill a' chydweithydd tu [ac] ato-chwi: neu am ein brodur, y maent yn * gennadae [:- * Apostolon] yr Ecclesidd, ac yn 'ogoniant Christ.
24 Can hynny dangoswch tu ac yddynt wy, a' rac bron yr Ecclesi brovedigeth o'ch cariat, ac ‡ o'n [:- ‡ o'r] gorvoledd 'sy cenym * o hanoch [:- * am danoch].


Pen. ix.


Achos dyuodiat Titus ef ai gymddeithion atynt wy. Mae ef
yn eiriol rhoi elusen yn dirion, Gan ddangos pa ffrwyth
a ddaw o hyny.


1 CAn ys tu ac at am y weinidogeth ir Sainctæ, afraid yw i mi scrivenu atoch.
2 Can ys adwaen eich * ewyllysgarwch [:- ‡ astudrwyð] chwi, 'rhwn ydd wyf yn ymffrostio am danoch wrth yr ei o Macedonia, gan ddyvvedyt, bot Achaia gwedy hi pharatoi er ys

[td. 272r]
blwyddyn, ach * awyddvryd [:- * zelus ] chwi a annogodd lawer.
3 A' mi a ddanvoneis y broder, rac y ein gorvoeð ni am danoch vot yn ‡ over [:- ‡ vyned yn wac], yn y rhan * hon [:- * hyn], val (vegis y dywedaisym [T: dywedais |ym]) y boch parot:
4 rac a's y Macedonieit a ðawa{n} gyd a mi, a'ch cahel chwi yn amparot, yno bot i ni nyd wy 'n dywedyt vot y chwi gael cywilyð ‡ yn yr hyderus 'orvoledd [:- ‡ am y gwastadol vost] hyn veuvi.
5 Erwyð paam mi a dybiais vod yn angenrait annoc y brodur y ddyvot yn y blaen atoch, a' chwplau eich * be{n}dith [:- * ymporth, elusen] rac ðarparedic, a' bot yn parat, a' dyuot [T: ddyuot]  megis o ‡ vendith [:- ‡ galon erwydd, giried], ac nyd megis * o gympel' [:- * yn gribddail [T: yn gribddail,] ].
6 A' hyn bid ich cof, may hwn a heua yn ‡ eiriachus [:- ‡ arbedus, yn brin], a ved hefyt yn eiriachus, a hwn a heuo yn * ehelaeth [:- * hael, yn dirio{n}, mewn ciried], a ved hefyt yn ehelaeth.
7 Megis y ‡ damuno [:- ‡ pucho] pop dun yn ei galo{n}, velly may iddo roi, nyd yn * athrist [:- * vgus] neu ‡ wrth yr ing [:- ‡ o ddir, ne gymmell, ne angen]: cans Duw a gar roðiawdr tirion.
8 Ac y mae Duw yn abl i beri ir oll rat amylhau ‡ arnoch [:- ‡ ywch], val y bo ywch ac oll ddigonoldeb genych ym-pop dim, allu amylhau ym-pop gweithret da,
9 megis y mae yn scrivenedic, Ys tanodd ef ar lled a' rhoddes [T: a 'rhoddes] ir tlodion: ei * giried [:- * gyfiawnder, elusen, haelder] ef a erys yn ‡ oes oesoedd [:- ‡ dragwyðol, ei oes ef].
10 Hefyt yr hwn a bair had ir heuwr, a bair eisioes vara yn ymborth, ac a * liosoca [:- * amylha] eich had, ac a a{n}gwanega ‡ ffrwyth eich ciried [:- ‡ doreth ych elusen],
11 val o bop ra{n} ich cyuoethoger y ‡ bop calondit-dda [:- ‡ haelioni], yr hyn a weithia trwyddom ni ddiolvvch y Dduw.
12 Can ys gwenidogeth y [T: y|y ]gwasanaeth hwn nyd yw yn vnic yn * cyflanwy [:- * diwygio, diwallu, cwplau [T: cuplau] ] ange{n}reidiae 'r Sainctæ, anyd y mae hefyt yn aml gan ddyolch llaweroedd y Dduw,
13 (yr ei wrth broviad y weinidogaeth ‡ hon [:- [no gloss]] a volant Dduw dros eich * cydsynniol [:- [no gloss]] ymddarostwngedigaeth ir E=

[td. 272v]
uangel Christ, a' thros eich dibrin gyfraniat yddynt wy, ac y bawp oll)
14 a' chan ei gweddi trosoch, gan ych * deisyfu [:- * cyfarch, trachwenychu] chwi yn vawr, am ‡ yr ardderchawc-rat [:- ‡ y rhagorawl ras] Duw 'sy ynoch.
15 Ac y Dduw bo'r diolvvch dros ei * an traethawl ddawn [:- * anveidrol rodd].

Nodiadau
Notes

1. Gloss swiðwiail is misplaced and follows next gloss allan.
2. At first glance the gloss corresponding to * Croger here in line 46v.6 seems to be * Croeshoeler, croeser, on account of the matching signs (*). However, this would leave the following gloss ‡ Roer ar y groes without a corresponding term in the main text. Instead, Croeshoeler, croeser apparently refers to Croger in line 46v.4, which is unmarked, and the second Croger here is explained by Roer ar y groes.
3. The catchword at the bottomo of folio 216r is spelled erlid.
4. ys ef yvv hyny added by the translator and here taken to belong to verse 23.
5. i Asson is a mistranslation; yn nes is the correction.
6. diengesech is a free translation of the Greek; enill gives the literal meaning of the verb.
7. This gloss is still on folio 220r.
8. didoi, although marked as a separate gloss (and seemingly, according to the gloss signs, referring to yn- in the next line), goes with dadguðio.
9. Gloss ðyvodieit, ddyeithreit is incorrectly attached to gartref, but belongs to ymddeith.
10. The translation is faulty, and the glosses are confused: cf. Great [is] my boldness of speech toward you in the English King James Version.
11. This gloss is marked as if it belonged to gyd ac two lines earlier, but clearly cannot refer to anything else but ymddiried, which is unmarked.
12. Read ar ei amcan?
13. aud, st in the gloss seems to be a printer's mistake, presumably for astud.