Detholiad o farddoniaeth rydd Tomas ab Ieuan ap Rhys
A selection of the free-metre poetry of Tomas ab Ieuan ap Rhys

Cynnwys
Contents

1.Kreawdr y byd a'r nef hefyd, NLW 13081B, 133v-134r [ll. 1-20]; NLW 13070B, 1 [ll. 21-36]. (= HG 1)
2.Mab vn Duw byw yw pob Kriston, NLW 13070B, 1-3. (= HG 2)
3.Nid jawn kanmol ond y dwyvol, NLW 13070B, 3-5. (= HG 3)
4.Kreawdr o'r nef, arno e krier, NLW 13070B, 5-7. (= HG 4)
5.Mae vn marchog aurgadwynog, NLW 13070B, 7-9. (= HG 5)
6.Vn gwr i gyd yw'r kadernyd, NLW 13070B, 9-11. (= HG 6)
7.Roed Duw i vawr rhad, NLW 13070B, 11-12. (= HG 7)
8.Duw gwyn a'n gwnaeth, NLW 13070B, 13-15. (= HG 8)
9.Arglwydd Jesu, dros dy garu, NLW 13070B, 15-17. (= HG 9)
10.Y grog yw'r gras, NLW 13070B, 17-18. (= HG 10)
11.O Dduw nef, pa vyd yw hi ar ddynion, NLW 13070B, 18-20. (= HG 11)
12.Kreawdr yn kar, nef a daear, NLW 13070B, 20-3. (= HG 12)
13.Y ddelw auraid ddolurys, NLW 13070B, 23-4. (= HG 13)
14.Gwrandewch ddau air, NLW 13070B, 25-6. (= HG 14)
15.Da oedd edrych ar air Duw, NLW 13070B, 26-7. (= HG 15)
16.Kreawdr pob dim, i ti kredaf, NLW 13070B, 28-9. (= HG 16)
17.Rad Duw a'i ras, NLW 13070B, 29-30. (= HG 17)
18.Moeswch ddodi'n bryd ar Ddewi, NLW 13070B, 30-2. (= HG 18)
19.Ny'm ddireda i dir na da, NLW 13070B, 32-4. (= HG 19)
20.Y gwr a vu ar y groes, NLW 13070B, 34-5. (= HG 20)
21.Pob rhyw Griston glan i galon, NLW 13070B, 35-8. (= HG 21)
22.Duw, n'ad ti gam, NLW 13070B, 38-9. (= HG 22)
23.Kriston wyf j'n kredy Grist, NLW 13070B, 40. (= HG 23)
24.Gwir Duw a'i vab yw, NLW 13070B, 40-1. (= HG 24)
25.Yddwi'n gosod kanu barnod, NLW 13070B, 166-8. (= HG 25)
26.Mae Duw yn dangos i'r byd, Cardiff Free Library 2.619, 21-4. (= HG 26)
27.Gwae vilioedd a sydd mewn gofalon, Cardiff Free Library 2.619, 30-2. (= HG –)
28.Mawr jawn i kerais j'r byd, Cardiff Free Library 2.619, 32-6. (= HG –)
29.Pwy bynag fo gwedy dotio, NLW 13081B, 156v-158r. (= HG 27)
30.Y may dogon ar y gar, NLW 13081B, 160v-162v. (= HG –)
31.Pwy yw'r syr goray oll, NLW 13081B, 162v-164r. (= HG –)
32.Wedy proffer pob man, NLW 13081B, 164v-165v. (= HG –)
33.Gwrandewch arnai bob ryw ddyn, NLW 13081B, 125v-127r. (= HG 29)
34.Rhyfedd ddigon y bob Kriston, NLW 13081B, 127r-128r. (= HG 30)
35.Arglwydd Iesu Grist, er mwyn dy fam, NLW 13081B, 128v-131r. (= HG 31)
36.Y plwyf a'r wlad lle may 'y nghariad, NLW 13081B, 131r-132r. (= HG 32)
37.Yn y pechod 'ddyni yn byw, NLW 13081B, 135v-136v. (= HG 33)
38.F'aeth yn ychel pris yr yd, NLW 13081B, 173v-175r. (= HG 28)
39.Gofyn kwndid ymi y gaf, NLW 13081B, 182r-183v. (= HG 34)
40.Hael blwyfogion harddwych ffyddlon, NLW 13081B, 186r-187v. (= HG 35)

Kreawdr y byd a'r nef hefyd, NLW 13081B, 133v-134r [ll. 1-20]; NLW 13070B, 1 [ll. 21-36]. (= HG 1)

[td. NLW 13081B, 133v]

Kreawdr y byd ar nef hefyd
duw ywnaeth tayr iaith yn un gair
yn gyna gryw ar ail ebryw
llading drydy arferwys jesu
ar bedwredd or dialedd
duw wasgarodd yr holl jeythoedd
am bod nin byw yn jaith ebryw
yn doydyd gair byth mynn kredir
ond dewised may duw yn clowed
a hyny y sy ddifai geny
na drwg nada y feddylia
dyn maer drindod duw yny wybod
bwedd y dychyn e wybod hyn
heb y fod ef duw yn y clonef
yddwni yn y tad duw yn wstad
ac may ynte ynonine [td. NLW 13081B, 134r]
velly may bod yny pechod
ni thrig duw yn hir ond yny cowir
may llid jni yddi ofni
duw yny diawl yn gyndrychawl [td. NLW 13070B, 1]
grym na gavel      yn y kythrel
nyd oes onyd      duw 'n y symyd
i mae ynte 'n      vrawd i ninne
oddiar y grog      yn drigarog
ved yn ddelo 'r      dydd i draio
rhwng kam a jawn      ve vydd kyviawn
'n y modd i bo 'r      dyn pan elo
i 'r bedd o 'r byd      velly kyvyd
ond ymolched      pawb a 'i waithred
drwg kyn el y      ddy bridd wely
pan ddel gairbronn      justys kyvion
i hvnan sy      'n kael i varny
nef yn barod      i 'r dibechod
i eraill bydd      poen dragywydd
ny ddwg vndyn      bwys tri gronyn
o bybyr y      nef heb daly
Thomas ap jeuann ap Rys a 'i kant 29

Mab vn Duw byw yw pob Kriston, NLW 13070B, 1-3. (= HG 2)


Mab vn duw byw      yw pob kriston
ag yn byw sydd      mewn ffydd ffyddlon
gwyr a gwragedd da      a morynion
kyflawn i kred      merched maibon
drwy vedydd vry      jesu o sain sion
yn oed dauwr      mewn dwr avon [td. NLW 13070B, 2]
<yr> hwnn i kant      hwyr plant gwirion
i rhoi 'n y ffydd      efrydd mvdion
er i dwyn hwy      drwy 'r alldrawon
at i tad dduw      yn vywolion
tri chyfaillt sydd      nos dydd taeron
gwrthnebwyr duw      yw 'r kyvaillon
y knawd a 'r byd      ysbryd kroelon
drwg yn troi sy      y meddylon
nys gad e y      gredy 'n ffyddlon
i kaiff 'n y vyw      gan dduw ddigon
kasglad a vydd      kebydd kyson
ve gad hwy gyd      i 'r byd estron
v' a 'n hoeth lle 'dd oedd gwisgoedd gwychion
gair bronn wrth wys justys kyvion
drwy 'r tan a 'r ja      vo gwna gwaison
duw 'n y purdan e 'n lan ddigon
heb vwy o dravl      na 'r havl wenngronn
lliw aira nos      ne ros gwynion
megis i bu      jesu 'r kyvion
yngolwg tri      o 'r disgyblon
jeuann ddidro      jago simon
pedr i ni      yw 'r tri thustion
ve airch duw dad      nad y 'th galon
vod llid ynghudd      bydd heddychlon [td. NLW 13070B, 3]
na rho help y 'r      traiswyr lladron
na chyngor y 'r      twyllwyr ffailston
ro dy dda 'n hu      y 'r tylodion
a 'th dir teg rho      lle bo kyvion
kar vi na choll      o 'th holl galon
os velly gwnav      ti gav ddigon
Thomas ap jeuann ap Rys a 'i kant 30

Nid jawn kanmol ond y dwyvol, NLW 13070B, 3-5. (= HG 3)


Nyd jawn kanmol      ond y dwyvol
anwyvol nyd ody 'n kredy
dall yw a dwl      yn y veddwl
byddar a mvd      yw e hevyd
ny ad gelyn      enaid pob dyn
yddy galon      gredy 'n ffyddlon
ny chred e vod      mab y drindod
vy ar y grog      yn alleog
ag ny chred y      'r ffairad ally
o 'r gairav gna      gnawd o 'r bara
na thrwy 'r lladin      i try e 'r gwin
yn waed mab rhad      vel i dywad
nag i rhwym llen      ddwr a halen
i ladd ynghyd      y drwg ysbryd
yr hwnn rhagddo      maent yn kilo
vel partris rhog      yr ysbarog [td. NLW 13070B, 4]
ny chrede y      bax y jesu
dive ganto      i vynd e haibo
ny ddychon e i neb i vadde
ag nys govyn      yntav i vndyn
yr oen gwirion ymroes dryson
ysy 'n karu      yn kusanv
ve rhoes kusan      i 'r ysbryd glan
yn ffalst ve gas      kusan sidas
pa gyvaillt wyd      hebe 'r proffwyd
y 'm kusanv      heb vy ngharu
ny char e chwaith      vara kyfraith
sy 'n ymdiffyn      eneid pob dyn
os kaiff dwyvol      o law 'r urddol
v' a i eneid e      i 'r nef gole
a 'i gorff yn wir      i gysegr dir
bwedd bynnag vo      angav yddo
heb ymfoddi      nag ymgrogi
ne leas arall      megis angall
ny fforffeta      gainog o 'i dda
na 'v dir na 'v dy      yr wythnos hynny
chwi gewch ddangos      Risiart thomas
yr achos y     dd wyf j 'n kany
er mwyn erchi      rhodd i chwchwi
ny bydd y rhodd      hynny /n/ ormodd [td. NLW 13070B, 5]
pax jesu lwyd      i langynwyd
lle nad oes gwell      na dryll astell
os rhowch i mi      er i erchi
minnav ddweda      ywch beth a wna
o daw haibo      esgob tailo
na swffrigan      i wlad vorgan
mi wnaf yddo      i vendigo
a rhoi ar hwnn      i bawb bardwn
vel i bo i chwi      rhann o 'r weddi
drwy blwyf y llann!      vawr a bychan
Thomas ap jeuann ap Rys a 'i kant 31

Kreawdr o'r nef, arno e krier, NLW 13070B, 5-7. (= HG 4)


Kreawdr or nef arnoe krier
kredig ir mab jesu kreder
ysbrydawl vn tri nydoes bryder
i ymswyn y groes ar bob amser
a gaisais gan dduw pan ddangoser
mi kevais ystor yw ym kyver
pendevig y wlad penn nad over
dwn rhefn nybo does yn rhyver
a thaliad gan dduw yn lleth alwer
yw gweled dy warr dan aur goler
syr bevys yth gad syr o bwver
syr Ritta gawr wyd ail syr watter [td. NLW 13070B, 6]
s<y>r lawnslod ir maes      lleth sialainsier
sy<r> predyr mae hil hors ny pryder
arevwch na newch yn rhy over
<y>ch keraint ach hvn vwy vwy ych karer
<ll>in harbert ydywch vel llwyn aurber
<a> chedwch ynghyd mawr ywch hyder
a<g> ymborth dy wyr yngwlad gamber
yn llwygys ti gav vrad yn lloeger
oi paido ar hynn      ddywad peder
offeren ai throi yn waith fforier
yn gasbeth i ddaeth pylgain gosber
pwy oedi am saith weddir pader
ai mawr chwant ar gig sadwrn mercher
a gwenwyn rhyw ddydd oedd gig wener
nyd rhyvedd na chair mawr waith tryver
na ffrwyth da ar goed ond diffrwythder
llef arythr ywr tir lle llavurier
na chwnnir or yd ywch yr hanner
ve gyvyd ny vysg ydig ever
a maedens a gwyg kyn i meder
ar gwannyd a gan wynt pan gwnner
ny velin ef an dalch ban valer
anevail yw pob dyn or niver
na ymswyn o gair duw vn amser [td. NLW 13070B, 7]
traeturiaid i ddant ir tarw torer
i pennav ag vyth vwy vwy poener
ail marsia a chwi aml aurser
ych kyty dairoes hir ych katwer
Thomas ap jeuann ap Rys ai kant 32

Mae vn marchog aurgadwynog, NLW 13070B, 7-9. (= HG 5)


Mae vn marchog      aurgadwynog
Yn rhagori      ar arglwyddi
syr siorys sydd      harbert ddedwydd
ywchlaw digon      o varchogion
o 'ch gwaed y kaid      jairll a dvkiaid
ag o wraiddon      tywysogion
'dd oedd dduw 'n karu      kenedl kymry
pan y 'ch kavad      yn lle 'chendad
o rhoes jesu      y 'ch tad y ky
glan syr mathias      chwi a 'i kavas
i vawr gariad      a 'i ddwedvdiad
a 'i ddedwyddyd      i mae chwi gyd
mawr oedd ffortyn      duw y 'ch kalyn
pan gaich gymryd      yn ych jenktyd
vod yn berchen      ar ail Elen
verch lan liviog      goel godebog
marsia dirion      i dylodion
barchys gryaidd      arlwyddesaidd [td. NLW 13070B, 8]
o 'ch dau gorff chwi      bo 'n kyvodi
gant aur dorchaid      o harberdaid
ny bu berchen      dauty hafren
ty o 'ch siwt chwi      onyd harri
ny chedwis gwyr      gwedy Arthyr
vath gwyr ych llys      chwi syr siorys
morgannwg vras      tair Gwent, Aeas
a gwyr hevyd      a ddichlynyd
kewri gwychion      o varchogion
llewod i ladd      lle bo ymladd
hwy aent ddwsen      a chwi 'n gapden
lle nad elon      vil o saeson
mae kapdenni      yn kael kodi
gwyr wrth blaked      harri wythfed
a pha gwypvn      beth a wnelvn
nyd aent o dre      dros y trothe
kwnwchwi ych bys      bach syr siorys
llyna godi      pawb gyda chwi
mae rhai o 'r byd      yma 'n dwedvd
mae 'r ffrangod sy      yn kinwrychy
ag o disgyn      ych mynd atyn
gwae nwy ych dyvod      o 'r diwarnod
kymer y 'th law      ddvkiaeth llydaw
achos di ddau      ty di piav [td. NLW 13070B, 9]
a gyrr ffrangod      megis llygod
i 'r parwydydd      a 'i rhoi vynydd
a thi gau 'r byd      wrth darfeddyd
a 'th ewyllys di      syr siorys
a choroni /r/      wythfed harri
ymharis kynn      penn y vlwyddyn
Thomas ap jeuann ap Rys a 'i kant 33

Vn gwr i gyd yw'r kadernyd, NLW 13070B, 9-11. (= HG 6)


Vn gwr i gyd      yw 'r kadernyd
a brenin ar      nef a daear
a hwnn yw 'r tad      duw vo kaidwad
ywch syr siorys      harbert hapys
sy lew rhywiog      hael trigarog
a 'r gair yw dros      bell ag agos
wrth gadarn gwych      kadarn ydych
ag oen auraid      wrth y gwainaid
bardd ywch heddwch      o ddigryvwch
a sarff kroelon      ych kasogion
mi 'ch kevais chwi      ar vy ngweddi
gan dduw i ddwyn      aur yn gadwyn
mi gaf ganto      ych rhoi chwi etto
lle 'dd oedd ych rhyw      chwi 'n jarll kernyw
llyma ddiwedd      y deng mlynedd
sydd er pan vy     /m/ j yma 'n kany [td. NLW 13070B, 10]
gwrandewch v' esgys      i syr siorys
myn duw meistir      mi ddweda 'r gwir
myvi a vy      bymp o 'r hainy
yn kael troelo      na wrth sywto
a thair ailwaith      yn vy llawnwaith
yn taly 'r da      vym ny chwyna
ar ddwy eryll      gorfod sevyll
lle rhoes ych kar      chwi vi yngharchar
yn rhe gynffig      sytai yrddedig
ag o vewn gwal      kastell tvbal
ag o 'n byse      duw katwo e
y jarll da yno      i byswn eto
ag y leni      vel dyma vi
ailwaith ych llys      chwi syr siorys
'dd wyf j 'n ofnys      dyvod y 'ch llys
na chair ych bronn      ail kaswallon
os chwi a sy      yn ddig wrthy
am droi haibo      rhag ych blino
gwae vi vlined      i mi yn hynged
na bewn wedy      kael vy ngladdy
y pendevig      'dd wyf jnnav 'n ddig
wrthychwithe      pai gwelwn le
wrth j dwesbwyd      yn llan gynwyd
ych ewyllys      chwi syr siorys
ddyvod llaidir      ailwaith i 'r tir
a dwyn dwy vy      oddiwrth vy nhy [td. NLW 13070B, 11]
bai sy o ladron      ved gaer llion
gawr ar ddyfrdwy      betai 'n kanmwy
diawl a ddygvn      hwy vywch ond vn
oddiarna      gwnaen i gwaetha
ag i mae honn      yn hen gordon
led hesb ddiog      vnllygaidog
tryan oedd hynn      bucho i henddyn
dwl byddar hen      a dall haechen
onyd dwaised      chwi gewch glywed
bwedd i ordra      vi hynn yma
maddauwchwi      i mi ych oedi
idd wyf jnne      yn maddav i chwithe
ni drown waithon      yn heddychlon
a chwi vlinwch      rhag yr heddwch
os nyd ai 'm hol      o nef bydol
i maes o 'ch ty      nes vy maeddy
Thomas ap jeuann ap Rys a 'i kant 34

Roed Duw i vawr rhad, NLW 13070B, 11-12. (= HG 7)


Roed duw i vawr rhad      a llwydd a phen llad
ny twr goler wlad      tra gloew i lenn
ty gwyn teg wyd      llew ag eryr llwyd
kartre 'r havl wyd      kwrt yr hal wenn
kroes dai krist jor      mor wynn airw mor
hael a drych jvor      hael drychevenn [td. NLW 13070B, 12]
a gwledd y chwech gwlad      yn rhydd ag yn rhad
kael tai adailiad      koel tad elen
gwawn grest gwyn ner gra      mynnfyr lliw mamoa
gwyn grys o aira      gwenn groes seren
ffimrav pob ffenest      oes i mwy yn wesmest
yny ywchel hoewfrest      ywchlaw hafren
gwydr ar gydfod      main nadd liw manod
res myntai lewod      rismwnt lawen
parth llawn pyrth ar lled      dwrbil diarbed
tramwy a gweled      tir mair o gwlen
ynyr hal yn rhoi 'r ych      yn byw 'n hir i bych
a rauad aur wych      o rhyd ar wenn
graen a gwaed gronw goch      ffylib ny ffaeloch
ar berfil eloch      ar bel aur velen
wythran aeth ar jav      brodyr ar brydiav
rywiowgwaed orav      o reged a jrien
naw maes yny maen      ar brain awna braen
ewch i chwarav baen      ar ych ywch benn
a lladd hyd y llawr      plyg kaith palfau 'r kawr
a rhann yn vnawr      o hil ronwenn
vn mab yny maes      a ladd ag adain laes
gwir jesu byrhaes      vu ar y groes brenn
try 'r oes yt ar hyd      trychant trwy jechyd
kryston a gwawn ynghyd      krist ag Ann wenn
Thomas ap jeuann ap Rys a 'i kant 35

Duw gwyn a'n gwnaeth, NLW 13070B, 13-15. (= HG 8)

[td. NLW 13070B, 13]

Duw gwyn a 'n gwnaeth      pwy gyhyraeth
i ddyn yw 'r byd      am i vywyd
heddiw yn gryf      hoenys hainyf
ag yvory      yn y gladdy
ddoe ny berthog      traws kenedlog
heddiw 'r bobol      oll ny ddansiol
ddoe pawb yddo      /n/ kryny kapo
heddiw 'n vnig      tlawd pallennig
afraid i bydd      llawen vndydd
nyd ody 'r byd      hynn ond tristyd
ve ddaw govyn      ar bob rhyw ddyn
am a rhoes e      yn y ene
ag a ddelo      ailwaith hano
a grav 'r galon      ond yn gyvion
ny ddwg neb dda      i 'r byd yma
nyd a ganto      ddim pan elo
o vair vorwyn      gwrando di 'r kwyn
a 'r llef sy dros      bell ag agos
dy vab di sy      yn harglwydd jesu
yn wr kroelon      wrth dylodion
yn brid i ddaeth      pob prydigaeth
ar kydwybod      gwedy darfod
kariad perffaith      a aeth ymaith
v' aeth rhyw aflwydd      ar gredigrwydd [td. NLW 13070B, 14]
a 'r gwr a vy 'n vawr yn helpy
v' aeth duw ag e      ag a 'i pie
och ddydd och nos      vynd a thomos
ap willam na      chae dair oes Adda
ny ddaeth twrn drwg      i vorgannwg
es tair oes waeth      nav varwolaeth
mynd ag enaid      y llaisonaid
a blodaevn      wiliam siankvn
nyd oedd rhyvedd      kwyno i vonedd
mae kwyn a sy      waeth na hynny
ny chae dduw o      sais na chymro
wr o 'i siwt e      i gynheddfe
distaw gairwir      kredig kywir
doeth a chymen      hael a llawen
ny bu 'r bailchon      na 'r tylodion
neb na chavas      da gan domas
ny wnn j vod      gwr o liflod
vath berchen ty      en holl gymry
balch ag anfalch      bara didalch
kann gwenith gwyn      pob rhyw enllyn
pym rhyw ddiod      kwrw a bragod
gwin koch a gwyn      a meddyglyn
a 'i rhoi 'n ddigost      ag yn ddivost
i bob rhyw ddyn      heb i wravvn [td. NLW 13070B, 15]
mwyn a thirion      wrth dylodion
rhoi amwisgoedd y      /r/ mairw a 'i kladdy
roddi dillad      i 'r pedair gwlad
pob priodas      a wnai domas
ag os tlawd vai      /r/ sawl a 'i kaffai
rhoi dydd hir y      allel taly
a phan delid      ny ddoe'n hwy gid
yddy bwrs e      ond i madde
ble mae heddy      a wna velly
ble bu ble bydd      byth dragywydd
roed duw dernas      nef i domas
ag yddy blant      ras a ffyniant
a rhoed jechyd      er i thristyd
yddy briod      rhoddi kardod
ny chlyw vndyn      y weddi hynn
na ddweto e o 'i benn      jesu amen.
Thomas ap jeuann ap Rys a 'i kant 36

Arglwydd Jesu, dros dy garu, NLW 13070B, 15-17. (= HG 9)


Arglwydd jesu      dros dy garu
truan a thost      a ni gwnaethost
roi ni ventig      gwr yrddedig
a 'i ddwyn rhagon      yn ddi ymryson
a thi nyd gwiw      ym gyveddliw
ve gyrch pob gwr      i wsnaethwr [td. NLW 13070B, 16]
ond v' arglwydd dad      gann dy gennad
rhy vyrr i ddaeth i venthygiaeth
bychan ddigon      vysai syr sion
watgin ny byd      dair oes ennyd
nyd gnwad yn ol      y vath yrddol
gwnny aberth      i sant lidnerth
ny bu rygor      ywch benn allor
bab nag Awstin      well o ladin
kywir i gwnaeth      i wsanaeth
i dduw ar hyd      i bu vywyd
ar gant ny chaid      o 'r vakriaid
well perchen ty      en holl gymry
amlach oedd win      syr sion watgin
nag esgob llan      daf i hvnan
pan ddavth jesu      yddy gyrchy
ve wnaeth dolur      ar gwmpniwyr
lai lai waeth waeth      y gwmpniaeth
vwy vwy 'r diglod      a 'r kebydddod
gwae blwyf ylltyd      i bod ny byd
a phlwyf a gwlad      lidnerth abad
gwae blwyf dewi      /r/joed o 'i golli
a phlwyf a llann      dydwg dryan
pei rhoe 'r drindod      yddo e gyvod
ailwaith i 'r byd      yn y jenktyd [td. NLW 13070B, 17]
ve gae drysto      ond i rhivo
ddaigain vikar      myn sant jlar
trist yw amdano      person krallo
ar hael di bring      sion ystradling
ar anhawgwr      ffylib lychwr
a lloen ap Rys      sy hiraethys
Rys ap siankin      aeth at vrenin
nef o 'r blaen y      beri gyrchy
ag yntwy sydd      'n y llawenydd
ninnav ny byd      hynn mewn tristyd
Thomas ap jeuann ap Rys a 'i kant 37

Y grog yw'r gras, NLW 13070B, 17-18. (= HG 10)


Y grog yw 'r gras      i govio gavas
jesu rhoe lanas      ar i elynion
er poen er penyd      drostyn ar dristyd
noswaith y gablyd      gyda i ddisgyblon
y modd i maeddwyd      o sgwrsiav ysgwrsiwyd
drwy benn i gyrrwyd      drain boen goron
rygas i rhakwyd      tynn jawn i tynnwyd
gwir jesu hoelwyd      ar y groes hoelion
koded yn kaidwad      yn duw a 'n jawndad
y barnwr a ddywad      brenin jddewon
dallwr a dwyllwyd      o 'r karchar kyrchwyd
llaw a gwaew helwyd      i holli galon [td. NLW 13070B, 18]
gwir jesu grasys      lawnserch i lonsys
yn rhydd olaigys      i rhoddai olygon
da oedd duw dad      rhoi vn mab yn rhad
o ddirfawr gariad      i 'r yvydd gwirion
i 'r grog ar y groes      wrth yn rhaid ni rhoes
er byrhae dainoes      i bryny dynion
dy gorff duw yny gair      gwir vab gwyry vair
trindod ny gadair      troi yn gredigion
dy lvn delw dduw      gwyddyn nad gaudduw
rhag kyhoeddir siesuw      vo kuddiavr saeson
pa gwyn pa ganiaid      pai ddyn pwy ddywaid
ny ddon yn gywiriaid      i dduw nar goron
gwelwch vod gelyn      eneidav yndyn
y diawl a ffelstyn      na dala 'n ffailston
trachwant ny trochi kadarn ny kodi
chwerwach nar geri      chwynychy 'r goron
diva mab duw evaeth      rhylys rhiolaeth
pilwyr llywodraeth      polwyr lladron
kar dduw 'r kywiriaid      yddyvion ddevaid
gwainaid llavuriaid      ai llevau oeron
Thomas ap jeuann ap Rys a 'i kant 38

O Dduw nef, pa vyd yw hi ar ddynion, NLW 13070B, 18-20. (= HG 11)


O dduw nef pa vyd yw hi ar ddynion
dialedd a rhoist vel ar dalon [td. NLW 13070B, 19]
darostwng idd wyd bawb yn driston
marfolaeth a wnaeth mawr ovalon
e vagwyd yn gwlad bendefigion
y dygodd duw holl gymodogon
y ddynwyd y kael yr nen ddynion
o 'i vebaint ve dyg duw hwy 'n vaibon
y llysoedd lle bu egin llaison
ny thygiawdd yn bryd aeth yn waigon
o gwenfair y 'th blwyf gwae 'n hwyr gwainon
tir lidnerth a 'th blwyf gwaer tylodion
a dewi dy blwyf lef brain duon
llwydd kewydd bu ddwyn lladd y kywion
ry dannwrth ny wlad i rhy dynion
arythlef ar dduw trist hiraethlon
kerdd orwag oedd gynt gwaith kerddorion
poen adfyd a wnaeth pawb yn vudion
dwyn matho 'n y ol nyd ym waithon
brawd Adda vras oedd ar brydyddion
ny welwn i kair gwnawn ni wnelon
mab wiliam gan dduw er ambilion
a 'i 'dwaenai e 'n dda ymysg dynion
a 'i gwelas ve gan gwae i galon
roi gairav am wys yn rhagorion
digryvach na neb o 'r digryvion
ny gwindai ai blas mawr ny gwyndo<n>
tra haelach nag vn o 'r tri haelion [td. NLW 13070B, 20]
oes daunydd a bod degoes dynion
i gwelir ny byd vab vn galon
dwyn harri 'n y ol nyd anhirion
brywysgerdd a wnaeth odlav braisgon
brytaniaidd nyd dim yw bryd dynion
nav siarad am gael oesav hirion
sion airav mor ddoeth a sain sieron
yn siroedd oedd vab domas wirion
gwir jesu erjoed a garyson
e dygawdd duw lan gymodogon
glynn ogwr lle bu vairdd glynogion
ar ddiwedd y byd hwy ddarfyon
o dyrwyd ir mab dydded oeron
o vairig e vaeth gwawd yn vyrion
ym methiant ny byd yma waithon
maen wbwb ny hol nef i 'r maibion
Thomas ap jeuann ap Rys a 'i kant 39

Kreawdr yn kar, nef a daear, NLW 13070B, 20-3. (= HG 12)


Kreawdr yn kar      nef a daear
mor ag att hynn      a sydd yndyn
gair duw oedd e      yn y dechre
a duw yw 'r gair      a ddyg gwenfair
yn dri ag vn      duw yn kalyn
tad mab hevyd      a glan ysbryd [td. NLW 13070B, 21]
yn vn a thri      'n y baichogi
ag er i ddwyn      mair sydd vorwyn
yn dduw nevol      yn ddyn knawdol
yn vara a gwin      ag yn vrenin
ag nyd ffyddlon      dim o 'r kriston
ny bo 'n kredy      vod e velly
mawr o gariad      a roes y tad
dduw nef arnom      ni 'r kristnogion
vo wnaeth angel      v' aeth yn gythrel
dyna sampol      i ni 'r bobol
penna gairbronn      yr engylion
a theka i bryd      a 'i wedd hevyd
pan valchioedd      ef a syrthioedd
er dangos bwedd      idd a 'r balchedd
kenfigenny      a thrachwanty
ar balchedd a      /r/ llid a syrthia
mae 'r pedwar hynn      ar vn gwraiddyn
ag vn ny bydd      heb i gilydd
ar sawl i bo /n/      hwy 'n y galon
mae duw yddo      gwedy ordro
poen vffernol      yn dragwyddol
a diva vo      /n/ tyvy o hano
ailwaith y naf      duw wnaeth Addaf
ve a 'i gymar      o bridd daear [td. NLW 13070B, 22]
ve rhoes yddyn      hwy 'r holl vyd hynn
a lle i orffwys yn y bradwys
saith awr yn bring      i bu 'r taring
gynt na gado      /r/ diawl yw twyllo
am hynn gorfod      arnynt ddyvod
ylldau /n/ hoethon      i lynn ebron
heb gael trwyddyd      yddy gymryd
ond gwellt a dail      vel dau anevail
a byw 'n y byd      trwy vawr ovyd
gwedy gorfod      y tri phechod
y glothineb      a 'r godineb
a 'r diogi      vel dyna 'r tri
a 'r pechodau      wnaethont hwyll dav
hynn yma gair      yn y kyvair
newyn noethi      kynen tlodi
kwilydd klevyd      poen daisyvyd
'dd ym ni 'n dwedvd      yn bod ni gyd
yn vaibon y      dduw a 'i garu
a gwaeth na 'r kwn      yn pan ddwedwn
yn vn amser      pader noster
ony bai 'n bod      o 'n hen bechod
yn meddylio      ar droi ato
<m>arddel a 'r tad      yw 'n dwedvdiad
<a>n klonav /n/ vn      a 'n tri gelyn [td. NLW 13070B, 23]
y knawd a 'r da      yw 'r hain yma
a 'r kythrel sy      /n/ peri kary
Thomas ap jeuann ap Rys a 'i kant 40

Y ddelw auraid ddolurys, NLW 13070B, 23-4. (= HG 13)


Y ddelw auraid ddolurys
delw dduw dy alw i ddys
y grog wyn gwyarog wyd
lan gwiniaith o langynwyd
llvn y mab rhad jradboen
ny llvn i bu 'n llawn o boen
edrych ar hyd y drych hwnn
velly bu jesu 'n y basiwnn
meddyliwn am i ddolur
maen gred yn weled i gur
ofni heb raid yn vab bronn
ir oedd dduw yr jddewon
vae wyry vam ef ar var
i gilio rhag gwaew galar
herwa 'n wr talh hirwyn teg
yddoedd jesu a 'i ddauddeg
sidas anwylwas ydoedd
chwarav /m/danaw ddifav 'dd oedd
er gwerthy bronn gwirionfab
ef ai 'r vn mes ef a 'r mab [td. NLW 13070B, 24]
gwedy dyvod travod trwg
d' alon oedd o vewn d' olwg
dy vradwr gwenaithwr gwann
a gaisav gael dy gusan
eth rhwymawdd dy nawdd duw ner
yr wyth bilain wrth biler
dyrny gwiw jesu grasol
o dwy ffust gord rhwng dau ffol
divai rannoedd duw vrenin
i gnawd ef yn gann a gwin
dyfr a gwin dy vri a gad
eli vair vu lef airad
dyvod a chawg a dyfwr
yd yn llawn da jawn wyd wr
ar dy ddaulin vrenhinwaed
ogylch droi a golchi draed
addef o wiw dduw yddynt
a gad am waith eva gynt
hoelo 'r dwylo ny halaeth
a 'i draed ef ar drydy vaeth
diod a ddauth gwedy ddwyn
gwin egr bystl a gwenwyn
Thomas ap jeuann ap Rys a 'i kant 41

[td. NLW 13070B, 25]

Gwrandewch ddau air, NLW 13070B, 25-6. (= HG 14)


Gwrandewch ddau air      trwy gennad ma<ir>
o lawenydd      er mwyn y dydd
dauthym i 'r byd      heb gadernyd
na mawr o dda      os meddyla
a phan elo      i 'r pridd ar gro
gennyf nyd a      dim oddyma
na da 'n y byd      na mawr olyd
ond krys a vo      a dau glwm arno
vo ddaw dydd brawd      a phawb 'n y knawd
i wrando barn      gyvion gadarn
pan ddel gwaithred      korff ag ened
ag ysgryven pawb 'n y dalken
yno i govyn      yn harglwydd yn
a gadwyson      ni 'r gorchmynion
pwy sy ddychyn      yr amser hynn
wedyd mae do      yn wir wrtho
v' arglwydd jesi      ny 'ch gwelson ni
ny byd yno      erjoed yn kaiso
gwelsochwi 'r gwann      vel vy hvnan
ym henw j      'dd oedd e 'n erchi
roesoch yddo      yddy swkro
chwi kewch engwledd y drigaredd
mae tri gelyn      trwm y 'n herbyn
y knawd a 'r byd      a 'r drwg ysbryd [td. NLW 13070B, 26]
a 'r tri hynny      trwy dwyll a sy
yn troi 'r ened      i 'r kaethiwed
llesgedd gwae ni      a diogi
a glothineb      trwm yw 'r ateb
ryvig balchedd      peth oedd rhyvedd
i vod mewn dyn      brwnt o briddyn
Thomas ap jeuann ap Rys a 'i kant 42

Da oedd edrych ar air Duw, NLW 13070B, 26-7. (= HG 15)


Da oedd edrych       yn dra mynych
ar air duw a      phyth i goffa
i mae 'r jesu      yn kyfflybu
'n y vengil e      swrn o bethe
ag nyd oes vn      gair ohanvn
ond er synaid      ar yr enaid
v' aeth gwr medd e      i hav hade
ag aeth allan      a had pywrlan
a pheth o 'r had      a ddigwyddiad
ar phyrdd a than      draed hwy sathran
a 'r holl adar      gwyllton anwar
yn mynd ag e      heb gael ffrwythe
ar rhann arall      ymlith ysgall
drain a drysi      yny vogi
a 'r drydedd ve      gwymp ar roke
ond i saethy      maen difflanny [td. NLW 13070B, 27]
a 'r bedwrydd      rhann mewn tir prydd
yn dwyn ffrwythed      ar i ganfed
dieithr yw hynn      heb i ovyn
tywyll yw 'r gair      na ddeallair
y llavuriad      ydiw 'r kywrad
a 'r had gaire      duw yn hwynte
ar ffyrdd llymon      yw 'r kristnogion
nadel gaire      duw 'n y kluste
a 'r adar sy      ny dihady
drwg ysbrydion      sy 'n troi 'r galon
drysi a gwyd      ydiw 'r golyd
a sy 'n mogi      /r/ holl ddaeoni
ar rock na bo      /r/ had yn gwraiddo
gwedy egin      mae mynd yn grin
dyn vo 'n kymryd      gair duw 'n y vryd
ag yn y mann      i droi allan
ar brynar prudd      a sy ddedwydd
a 'r dyn a vo      tebig yddo
kael mae hwnnw      /r/ gair a 'i gadw
a gwnaethyr 'n y      ol a 'i gredy
nyd sawl a vo      ar dduw 'n krio
o laverydd a sy      ddedwydd
ond a drefna      gwaithredoedd da
a 'i gyfraithav      a 'i orchmynnav
Thomas ap jeuann ap Rys a 'i kant 43

[td. NLW 13070B, 28]

Kreawdr pob dim, i ti kredaf, NLW 13070B, 28-9. (= HG 16)


Kreawdr pob dim i ti kredaf
ti ddyly gael pawb ti addolaf
ti a gery bob dyn ti a garaf
ti ddewis dy wyr ti weddiaf
ry wylais am yd vynd ar haelaf
di daring gwae vi ddaed ar dewraf
os gwelliant lle mae n mynd nys gallaf
syr water gwae vi nas rhou ataf
gwae vinnav wrth bwy y govynnaf
byth i adel ny ol byth i hudaf
o cherddir yr holl vyd ny chwrddaf
ai vaner e byth nys erfynnaf
diwarnod mi wnn nada arnaf
nydolig ym byw byth nad wylaf
llwyth wilim o went llai yth welaf
kadarnwych vaeth duw ar kadarnaf
o epil y jarll vu wr aplaf
o Raglan i maent bawb yn rhyglaf
ryw anap a ddauth gwae n hwyr hynaf
gwaer ailwaith ny ol y gwrolaf
gwaer gwychion ai pyrth gwae r rhai gwychaf
pai leni bai r gwaith pwy ywr blaenaf
gwae glonnav i wyr gewri glanaf
<.>i briod ny ol dwyn ail briaf [td. NLW 13070B, 29]
darostwng awnaeth duw yn dristaf
ragorol ar bawb y wraig araf
hiraethy ny byd ywr radd waethaf
llawenydd i ti velly hvnaf
aur dorchog yd vab duw i archaf
yn daliad yn lle dy dad alwaf
el eneid i nef water lanaf
nadoedd vndyn oi siwt wedi Addaf
Thomas ap jeuann ap Rys ai kant 44

Rad Duw a'i ras, NLW 13070B, 29-30. (= HG 17)


Rad duw ai ras      ych plas mainin
arglwydd ai stil      o hil godwin
yth lys maester      water haelwin
harbert gann tyrth      da i pyrth byddin
ny bu ve wys      yn llys brenin
o bob rhyw rhost      vwy gost kegin
bir kwrw er bod      bragod gasgwin
bara bwrdd tal      nys mal melin
ach gwraig o vraint      saint y katrin
yn rhoi bob tlawd      gardawd ddibrin
ar orav myd      hyd try gythin
or dwyrain vry      yr gorllewin
os mawr daulu      vu gystennin
ych llys heb drai      ny llai r vyddin [td. NLW 13070B, 30]
da berchen ty      a vy Ellffin
ai vardd pan oedd      oedd daliesin
mi drof ych plas      yn was hengrin
ail gwion bach      or wrach gredwin
ve ddauth o gau      a dav vyrddin
bai gwir i gyd      kawn vyd gerwin
pan droir saesneg      o deg ladin
di vraint eglwys      a chrwys katrin
ar llug yn llen      medd hen ddewin
am grist ai ffydd      bydd ym gyrin
duw gatwo n gwlad      rhag brad dolffin
ar kiw daupen      berchen byrgwin
hwnnw or daw      wnar naw byddin
trwy nerth i vrad      yngwlad Awstin
ofni daw tro      o/r/ gorllewin
ty vewn ir kae      bydd gwae gwerin
gwr yn dwyn bath      kath tri ewin
ai vryd ai vael      ar gael gwresgin
kael i chwi r gras      y gas kynin
hiroes di drist      gan grist vrenin
Thomas ap jeuann ap Rys ai kant 45

Moeswch ddodi'n bryd ar Ddewi, NLW 13070B, 30-2. (= HG 18)


Moeswch ddodi      n bryd ar ddewi
<v>ab sanct orig      vab karedig [td. NLW 13070B, 31]
ar ddewi a      duw sy benna
maen llawnoed ynn      alw arnyn
maer pryd ar nod      gwedy dyvod
a sydd enbaid      i vrytaniaid
ny bu n hynys      ni mor ddyrys
er joed ag y      mae hi heddy
kwarter y rod      a sy n dyvod
a diale      am bechode
pob vn a sydd      wrth i gilydd
ny allen waeth      bai gelyniaeth
ve gâr kriston      yny galon
gladdy vrawd      o chaiff e eiddio
nydoes karu      dim ar jesu
nav vam onyd      ar y golyd
ve rhoes dewi      rhybydd i ni
gwelwn i vod      gwedy dyvod
pan vo r mab rhad      ar offairad
ny werthy yr      llu pechadur
ag yn ddifraint      holl demlau r saint
yr eglwysi      ar mynwenti
diffrwyth koedydd      ag avonydd
ysgib ednod      kairw jyrchod
pymp gwae a sy      gwedy saethy
rwng dwylo r tad      medd saint bern<ad> [td. NLW 13070B, 32]
y pymp gwaew hynn      duw ai denfyn
ar sawl a sy      yny haeddy
pystelens pan ddel      newyn ryvel
lladd a llosgi      pawb ai krogi
ny bydd vndyn      onyd tridyn
byw y niwedd      y dialedd
y gryvangwr      daer gwachelwr
ar dyn a vo      yn gweddio
awn j /n/ gweddi      bawb at ddewi
penn rhaith wyllys      yr holl ynys
ag at jesu      or nevoedd vry
gael trigaredd      ar yn diwedd
Thomas ap jeuann ap Rys ai kant 46

Ny'm ddireda i dir na da, NLW 13070B, 32-4. (= HG 19)


Nym ddireda      i dir na da
na dyn ny byd      yny mywyd
ny wnn j ddyn      ag a ddychyn
ymddired y      neb ond jesu
a ddoto i vryd      ar y golyd
ar ddyn nav dir      ef a dwyllir
tri chariad vu      /r/ joed ved heddy
a thri a vydd      byth dragywydd
kariad pryffaith      ffydd a gobaith
<y> sy n peri      nef i ny ni [td. NLW 13070B, 33]
ar kariad ail      rhai ai kynail
rhwng priodolion      a chyd ddynion
kariad trydy      maen difflanny
ar ddyn a thir      ar dda i dodir
ag vel dyna      /r/ kariad mwya
ddym ni r niver      hanoe n arfer
ag ny kariad      hynny n wastad
i mae elyn yn twyllo dyn
llyma r achos      i ddwin dangos
a pham i gyd      i ddwin dwedvd
vynghyvaillon      oedd brydyddion
gynt a vuo      j ny kytro
mi welaf vn      yn troi /m/ herbyn
ny wnn na bo      /r/ nall yn grwdgio
hwy am gwelant      j ar ffyniant
a hwynte sy      gwedy methy
vannwyl vrawd ffydd      j oedd ddavydd
ny chefflybwn      i neb i hwnn
i ddoedd aise      gwraig arnai n rhe
ym gwsnaethy      yn vy llety
yddoedd wydw      jevank weddw
ddistaw brysyr      ymhlwyf kainwyr
ddoedd hi n trigo      gair llaw daio
yn wir gwaetha      oedd pwy nesa [td. NLW 13070B, 34]
i mae davpen      y genfigen
ai chenol ny      volae n tyvy
beth na ond kydfod      ar vy ethrod
a throi airiach      am kyvathrach
minne gwedy      klywed hynny
a vym daerach      ar y vasnach
mae n troi garu      vy molianny
yn rhoi m anair      ar y naillgair
kaiso mae e      vynd ym hasgre
ny modd i bvm j ny garu
betfai r holl vyd      drystoen dwedvd
yny myw j      nyd gwaeth tewi
ny wnai tra vo      byw am ddaio
ond i ady      ar y naillty
o kyvarch da      myvi ddweda
dydd daed daio      a mynd haibo
Thomas ap jeuann ap Rys ai kant 47

Y gwr a vu ar y groes, NLW 13070B, 34-5. (= HG 20)


<Y> gwr a vu ar y groes      yn goddef gloes yn pryny
an kymero ar i law      mi wnn ve ddaw yn barny
<Duw> maddaeo i ni gyd      vaint ywn bryd ni gasgly
<a c>hy vyrred yny byd      a sydd o hyd yw drefny
<.>i ystyrie griston doeth      mor noeth oedd kyn i vagy
<ac mor> vychan oedd i rym      heb allel dym ymdaery [td. NLW 13070B, 35]
afraid yddoe vod yn valch      tra vytho r gwalch yn ty<fy>
a chy hawsed i ddae n wann      a phawb oi rhann ny ady
kasgly golvd pryny tir      trwy gam a gwir ai mynny
a gwsnaethyr meddwl ffol      ag ar i ol i gady
nyda gantoe ddim or byd      or golvd gwedy kasgly
ond i hvnan val i doeth      a digon noeth yw hynny
ag ve ddwede rhai or wlad      vod ych tad heb daly
llawer kainog rhaid i chwi      brovi i chyviawny
hwynte ddwedyn ny modd hynn      nyd gweddys ynn ni da<ly>
ny ni biav r maint a sydd      yn ol i ddydd ny ady
ar pryd hynny beth awnawn      ir llaw vy lawn ysgaw<ry>
heb werth kainog o dda byw      a duw yn erchi taly
ond ymwrthod a dar diawl      ar sawl a sydd ny kasgly
an gwaithredon tra von vyw      ni gawn gan dduw yn <barny>
duw i harchwn ninnav n bod      yn barod i ddoen kyrc<hy>
awr ag orig nos a dydd      ar ffordd yn rhydd at jesy
Thomas ap jeuann ap Rys ai kant 48

Pob rhyw Griston glan i galon, NLW 13070B, 35-8. (= HG 21)


Pob rhyw griston      glan i galon
gwrandewch er mwyn      duw vi n achwyn
gwae bob henddyn      myvi wyr hynn
berchen gwraig kryf      jevank hainyf
gwae r anhawgwr      gwraigog llwvwr
ar gair yddo      er nas haeddo [td. NLW 13070B, 36]
gwaer gwr a vo      a gwraig yddo
a honno n wir      arnoe n veistir
or disgin bod      dim anghydfod
rhyddyn hi a      ar llaw n ywcha
i mae klwtyn      o wyndon gwyn
wrth ddrws y ty      wi ny rhenty
llai nag erw      beth hwnnw
lle mae porfa      gwaedde r wraigdda
mae gwyr perchen      parav ychen
yddi n addo      i lavurio
a minnav sy      yn prydery
na chai hadyd      yddoe ym bywyd
nychai lonydd      na nos na dydd
genti ond a      ir vro i ytta
bwrais j honn      bob esguson
o ddiogi      mynd i erchi
hawraig maen vlin      Act y brenin
ag yn rhwystro      pawb i gaiso
taw di waithon      ath esguson
<t>i gau hadyd      nyr vn hwndryd
mi aetho n js jslawr palis
<...>ni vyo      valch o ddyno [td. NLW 13070B, 37]
beth a ddwedaf      o chranfyddaf
ar hen aran      du wylmorgan
kerdda vydredd      wytin addef
ofni tavod      y gogysgod
siars sy arnaf      j na chanaf
ddychan ny byd      yn vy mywyd
os dechre wna      ymddivarcha
na garbed kan      ir hen aran
gwna dy neges      yn rhe lales
a llangewydd      ynyr vndydd
does drwa ir dwr      i dir ogwr
ti gesgly had      dau lavuriad
a nad vndyn      heb vynd atyn
o sant dynod      hed ymhytgod
ny phall vndyn      o dre golwyn
hed ynharen      y dwnrheven
na pherchen yd      o lann ylltyd
ir priordy      veder pally
maen hwyn saesnig      ynghylch y wig
ny wis beth vo      j ny gaiso
mith ddysga di      ffol i erchi
ond kadw yth go      vel yth ddysgo
j prav jow syr      ffor lov maestyr
god wil giv mi      and owr ladi [td. NLW 13070B, 38]
pan ddwetoe      kom hom syre
jl kwm to yow      god redward yow
er peck o od      ny ddawr tavod
ny modd i bu      r wraig ym dysgi
mawr ywr taeredd      vn or gwragedd
bwedd i mae ddyn      bally yddyn
kael y trybedd      ny chyndaredd
rhoi ergid ar      blygiav nwyar
braidd i gellais      j gael vymhais
am pig a gwân      vymhenn allan
llyma orfod      arnai ddyvod
vnwaith ych plith      gwyr y gwenith
er mwyn jesu      provwch vy helpu
myvi golla      dre onys ka
Thomas ap jeuann ap Rys ai kant 49

Duw, n'ad ti gam, NLW 13070B, 38-9. (= HG 22)


Duw nad ti gam      byth ar vargam
plas dan rhodiad      havl a llauad
vel dyma r lle      i bu nechre
ag yma i bo      niwedd etto
mae arnai chwant      kanv moliant
lle llvno j medd      ar vy niwedd [td. NLW 13070B, 39]
lle sainwyd plas      gwych o urddas
mam jesu wyn      wyr Siohasyn
kraig o wydyr      kor krevyddwyr
kroestai krist jaith      paradwyswaith
kor i vaibon      krist ai waison
kaer gywrain vydd      korfrig koedydd
pais ywchel bris      plastar paris
plwm plygiav llenn      am <i> cheven
twr arfys main      krisial myrain
krysav kalchwydd      maran mynydd
kaer loew val      ar main barbal
kewch weled honn      ar waith avion
jn principio      erat sermo
ar ysbryd glan      ywr ymddiddan
dav beth a sy      ych tebygy
ail nef a llys      abad lewys
tri pheth a sy      ych kyvanheddy
organ a chlych      a chan menych
ny bu bais wenn      am dan berchen
lanach dan gred      wedy bened
nag mor yddyf      yny grevydd
wedy kybi      abad a chwi
gwenfair ach gwnaeth      ych abadae<t>h
gwneled duw chwi      /n/ esgob dewi
Thomas ap jeuann ap Rys ai kant 50

[td. NLW 13070B, 40]

Kriston wyf j'n kredy Grist, NLW 13070B, 40. (= HG 23)


Kriston wyf j n kredy grist      ag yn drist veddyle
ag yn gweddio r drindod      i ddyvod oi bechode
gweled i ddwyf j nadoes      pan ddelo gloes yn ange
i ddyn ddim mor dailynged      a bod ny gwaithred gore
achos pan ddel yr enaid      ar kythraulaid ar pwyse
maen bryderys ony chair      gan vair ddodi phadere
i gydbwyso an gelyn      yn erbyn yn pechode
am ddelyed kymodog      trwm ywr gainog nas tale
chwaethach goludion lawer      ag a gasgler drwy okre
a chael i kynvll gan bwyll      trwy dwyll ag anvdone
maen hwyn elyn ir enaid      ony chaid ai gwasgare
i ventvno eglwysi      ag i beri fferenne
ag i waith pynt avonydd      a rhoi baunydd gardode
lle bo mwya r kynired      ag i wared kawsie
ag i helpy ysgolhaigion      tylodion ar i llyfre
ag i ventvno merched      amddived yw lletye
gwedy darffo i dad rhoi      ai rhoi gymen vn ddime
<l>aia gobrwy oddiwrthyn      a vyddai r dyn ai kasgle
<i> dduw i ddwyf j n erchi      er ym dorri r gorchmynne
<vo>d vy enaid jn gorffwys      yny baradwys ole
Thomas ap jeuann ap Rys ai kant 51

Gwir Duw a'i vab yw, NLW 13070B, 40-1. (= HG 24)


<Gwir> duw ai vab yw      a vynn bod      yn llywydd
<da>ear vndydd yny drindod [td. NLW 13070B, 41]
ar gair a ddyg mair      yn amerod      gyvion
i beri gweryddon nef yn barod
ysbryd glan hevyd hyvod yn dolef
duw byw yny nef      dyn i myn bod
kreawdr mor mawr      myriaw pysgod      rhwyd
yn karu ni r ydwyd      kreawdr yr ednod
kreav yr holl ymddaith      kreod      yr engylion
ag or llu'r aigion      i grav r llygod
krav Addaf rhydd naf      dan rhod      ffyrfaven
ag or asen bruddwen      ve grav i briod
nawkant i dwedant      vod      adam yny bod
a thri deg hevyd      tra vu r kyvod
pedair mil ai hil      i waelod      kystydd
jesu wiw ddovydd      nes i ddyvod
pan ddel jesu i varny      yn vod      yny deav
ar y llaw asav      ir llu jsod
trwy rhanswm trwm      torr amod      awnaeth
ny deg kaiff jawn jaith      hed y dydd kyfnod
o dwyll trwy amwyll      torr amod i doded
yn gloewdeg jechyd      hyd yn gwlad ywch<od>
o varglwydd rho i mi vawrglod      lawen<ydd>
na ame wiw ddovydd      i nef i mi ddyvod
Thomas ap jeuann ap Rys ai kant 52

Yddwi'n gosod kanu barnod, NLW 13070B, 166-8. (= HG 25)

[td. NLW 13070B, 166]

Y ddwi n gosod      kanu barnod
ag vallai bod      genni n barod
mi roesym lw      raid ym gadw
ar na chanwy      ym bywyd mwy
i mae r achos      yddy ddangos
genni gwedy      ysgryvenny
mor drwm i ddaeth      i varolaeth
y meistr sion      yn vynghalon
gwae vy naurydd      aros i ddydd
a gwae ddailed      byth i glywed
gwr a bia      yr amser da
a wyr kalon      Marged Sainsion
ai dad hevyd      mae mewn tristyd
Mair wenn a ro      kynffwrd yddo [td. NLW 13070B, 167]
bei kelsai er da      drigo yma
hwy rysoeddyd      dros i vywyd
y ddoedd waison      i meistr Sion
a rysoedde      vil o vorke
hwy dalysyd      dros i vywyd
a thraen pwver brenin lloegr
llyna ganred      vawr ar blaned
gwympo mrigyn      y blodauyn
ny bu ddwy awr      dre ruvain vawr
ar ol i ddydd      heb roi vynydd
<>mae ty jago      y mronn kwympo
bedd krist hevyd      mae mronn symyd
<>vaeth y nywl du      dros y koetu
nes symvd jaith      a byd ailwaith
<>ny chair klydwr      ynghoed mwstwr
na phrenn ar dan      gan waith haearn
<>mae yno ffynnonn      wrthfawr ddigon
mewn llwyn o gyll      dan le r pebyll
<>ny chair gwelliant      y mae n y sant
gwedy delo      /r/ saeson yno
<>yn jach was glan      o hynn allan
yn jach kampav      a gwybodav
<>yn jach glendid      ag velly bid
yn jach bonedd      ef aeth ir bedd
ef a gladdwyd      yn llvndain lwyd
mae gorff mewn bedd      gwyn yn gorwedd [td. NLW 13070B, 168]
mae eneide      n rodio r graddie
ag yny byd      i mae 'r tristyd
o daw govyn      pwy ganoedd hynn
mab mewn hiraeth      am i vrawdfaeth
Thomas ap jeuann ap Rys ai kant 118

Mae Duw yn dangos i'r byd, Cardiff Free Library 2.619, 21-4. (= HG 26)

[td. Cardiff 2.619, 21]

Mae duw yn dangos ir byd     
vod yn llawnbryd gweddio
a dangos pam na veddwl     
lawer exampl yddo
i gaiso yn garu r eglwys     
a bwrwn gorbwys arno
ar golud ym ny garu     
a gady r jesu haibo
mae dwedvd a rryvedd yw     
vod yn tad dduw yn digio
vaeth y llid gydar kythrel     
oedd yn angel kyn syrthio
kyviawnder ywr kyviawn hedd     
kaiswn drigaredd ganto
rrag yn trachwant an balchedd
glwth god llesgedd yn damno [td. Cardiff 2.619, 22]
an gelynion yw r haini     
nydym ni n gally ymado
mae n bryderys ny diwedd
yn troi ddialedd pharo
hwnnw gavas kyviawnder     
ar holl bwver oedd ganto
om gyhydy ai arglwydd     
ef aeth yn aflwydd rragddo
kyviawnder oedd i sodma
a gomorra sinko
y pvmp dinnas diaereb     
vy r godineb oedd yno
ny bv grenydd na chwddiaeth     
na gasybiaeth heb gydio
nag vn krefyddwr yn bod     
na bai wraig briod yddo
velly ddaeth ynys brydain     
pan drosbwyd rryvain haibo
heb na gweddi nag ympryd     
na phenyd nag ynsoelio
na chyffes nag angeny     
na chladdy a na bedyddio
na sens na chwyr bendigaid     
na phax nidoedd raid wrtho [td. Cardiff 2.619, 23]
na chroes igovio r prynwr     
na dwr wedy vendigo
na chael kymvn o gorff krist
i ddoedd yn drist yn hebddo
ny ddoi r ffairad ir pylpyd     
heb gymeryd igino     
o vrwd a rrost i mynnai     
a mawnsai wedi dwymo
ef a ddangoeses adda     
ag eva i ni ymprydio
a pherchir sul ar gwener
ag arfer o weddio
ir glothineb mae tivedd     
ag nidoes diwedd arno
i maen anwyl ny bresen
ag i mae saithbenn yddo
a saith kythrel ywr rrai hynn
a saith gelyn syn twyllo
ar vwyd a llynnoedd kedyrn
tevyrn i maent nym ddyrno
gweddi kardod ag ympryd     
a bair ymweglyd rragddo
rrag yddo ladd yr enaid     
mae n angenraid ymswyno [td. Cardiff 2.619, 24]
pan ddel yr arglwydd jesu     
i varny ai dilyno
i bwll vffern i tewlir     
ag yno i kaujr arno
Thomas ap jeuann ap rrys ai kant

Gwae vilioedd a sydd mewn gofalon, Cardiff Free Library 2.619, 30-2. (= HG –)

[td. Cardiff 2.619, 30]

gwae vilioedd a sydd mewn gofalon
tal ydiw gwlad nef ir tylodion
newynog yn bawb ag wainon
a delwau ymhob plas i delon [td. Cardiff 2.619, 31]
nid kerrig nid koed yn myn karon
ond delwau wnaeth duw yn gnawdolion
ymaros i ddym ymron mairwon
on karchar lle ddym duw an kyrchom
ny gwledydd lle mae r mawr goludion
ny chaffant onyd haeyru a chyffon
o ddial am ddwyn tai r gweddion
ai dinistr mae duw n poeni dynion
ond aryth o waith penadurion
y garu rrai kasb ar y gwirion
y dialedd a gait gan dy alon
a thorri dy gnawd a thi n wirion
ynghyvair yn drwg anghyvion
i dygyd ti r boen vwyn na digion
pan roddyn i ti vwya rrodion
sy ddegwm vae vael ir swyddogon
a sieswn a ffydd vront y saeson
ai llywodraeth awnaeth pawb yn lladron
o gariad ar ddwyn dar gywirion
anweddvs au rroi r sgryvenyddion
ny thykia y pryd kyvoethogion
gwybydded y sawl sydd gebyddion
gynvll da yngham medd y ganon
ar waered i dda r plant ar wyron
a dilyn e ffordd gyda i alon
hwy krylian e mewn poenau kroelon [td. Cardiff 2.619, 32]
val aries ny rroe vael i wirion
i lasar y tlawd krie laeson
a lasar ef ae oi boen loeson
i vynwes y tad wrth ovynion
ag arias ef ae gan rrai gairwon
ffai nigart ir tan ffyrnigion
gwirionedd yw hynn a gwir vnion
gwageled vo n dwyn diawl yny galon
thomas ap jeuann ap rrys ai kant

Mawr jawn i kerais j'r byd, Cardiff Free Library 2.619, 32-6. (= HG –)


Mawr jawn i kerais jr byd     
yr hyd i bvm yn tyvy
ve rroes ym wendid a haint     
er maint i bvm n gary
nym dwg vy aulodau mainon     
sy wainon ag yn kryny
ny chlywai neb yn amlwg     
am golwg sy n tywylly
ar bedestr gwedy darfod     
bai rann gorfod tryvaely
wedy kwympo mewn methiant     
a mogiant a phesychy
ag heb allel yn vynych     
or grwn i rrych gychwnny [td. Cardiff 2.619, 33]
ond bod am kefn yn grwm     
yn gwrwm ar y llydy
mi vyo valch rryvygys     
trachwantys ag yn kasgly
be kawn nir wlad vy hvnan     
rry vychan oedd ym hynny
mi vyo lwth a diog     
a chwannog i odineby
yn tyngy over lwon     
ag anydon yr hainy
mi vym laitrach nar kadno     
yn traiso n kynfigenny
heb rrai llety nachardawd     
ir tlawd ond i watwary
o greawdr nef a llawr     
min klywai n awr yn ffaely
danfon atai vihangel     
ym harddel ag ym kyrchy
ti am prynaist j ar y groes     
ti rroesost oes ym bechy
tro di varglwydd vynghalon     
j waithon i tivary
ag i vedry gwnaethur jawn     
ag i gyviawn gyffesy
megis i bwyf j parod     
i ddyvod or lle dauthy [td. Cardiff 2.619, 34]
a honno yw gwenwlad ef     
lle mae ef yn ternasy
merthyri a gweryddon     
angylion ny volianny
pan rroir yr en ar y ffrwyn     
ag at y trwyn i gwasgy
a gwerchyrio vy llygaid     
ar enaid gwedy yngady
a dwyn vy nwylo j waered     
ag ar varffed i klymy
a dodi nwy traed ynghud
ag ar vy hyd yngady
ar sawl i bvm j yno     
ny kytro ag ny kary
wrth vynd ymaith ny ddaw vn     
o hanvn ym kysany
am dodi ar vy niwedd     
ym bedd am torr i vyny
heb weled na haul na lloer     
yn ddigon oer vyngwely
a mi ddwedaf i chwi wir     
yr hwnn ellir i gredy
nid ody r korff pridd ond myd     
yr ysbryd a syn traethy [td. Cardiff 2.619, 35]
mi ga gorff er nas gwelwch     
o ddirgelwch y jesy
o bob aulod yn gywraint
yn gymaint ag wyf heddy
mi debygwn yny byd     
vyngolud jr pryd hyny
i geffyl gwedy vlyngo     
a vaid yny ado i bydry
ar piaued ar kigfrain     
ar byrgytain ny dyny
ar kwn yn briwa i gaudod     
nes darfod i hwldary
velly r golud vym jn byw     
yn vwy na duw ny kary
vynghenedl a ddaw yno     
iym gigo wrth i rranny
a minav yn hoeth yn kerdded     
am delyed heb daly
a phawb a ddaw ym govyn     
i bvm arnyn ny kasgly
ny chair ar gywir yno     
gadycho nau oframy [td. Cardiff 2.619, 36]
na bwgwth i vonklusto     
nau sardo nau watwary
rraid yw sevyll ar y gwir     
yr hynn ny ellir i wady
onyd addef i bob dyn     
ar gelyn yn disgyrny
ef a ir karchar ganto ef     
lle gweloe nef ar jesy
ag ve sgryvennwys matho     
nadae o ddyno nes taly
gwae e vy valch rryvygys     
trachwantys yn kolledy
y llavuriad kywir a vo     
yn kaibo ag yn dyrny
thomas ap jeuann ap rrys ai kant

Pwy bynag fo gwedy dotio, NLW 13081B, 156v-158r. (= HG 27)

[td. NLW 13081B, 156v]

Pwy bynag fo gwedy dotio
dwl jawn y trig a dotiedig
y ddynir kymry gwedy yn gyry
kyn enfyted a ffoled rhisga
ac ar yn kread gwedy myned
duw yn kyfrwyddo ymhell ar ddidro
ny ni droyson gan ffydd sayson
ni ddaw yn kalone ni byth yn y lle
ond trigo yn ddwl mewn tri meddwl
heb wybod pun gore hanyn
rhai syn doydyd vod duw 'ny byd
yn gorfforol yny bobol
eraill ysy yn gwan gredy
nadoes yn y byd ond yr ysbryd
medder doethon dysk mefyrion
vn achyfan yw duw ymhob man
ychlawr ywch-der dan y dyfn-der
yn y nef yny byd yma hefyd
am nad oydden yn kredy hyn
feddyg rhagom dalam o roddion
feddyg ffrwythydd koed ameysydd [td. NLW 13081B, 157r]
veddyg pysgod dwr edynod
ac yskryblodd <a>r fenyddoedd
keyrw jerchod ac ewigod
ve ddyg ymaith gariad perffaith
mynodd ddiffod y gvdwybod
rhows y kythrel y lawn afel
ar yreglwys ynte ay espeiliws
venny fryntyn blasoedd meinin
ve yrws ty dduw yn wak ty
nyd gwell y len fod yn siaplen
heb gael meistir o bechadyr
nyd oes yddo le y weddio
Duw yn y dy heb y bryny
ac saith bechod gan y drindod
saith bechod vn yn saith gelyn
ar saith hyny y sydd heddy
bena ynhemprol ac yn ysbrydol
lle yddoedd yni beth rymedi
nyd ynt ychwaith ar dwy gyfraith
ac er dylysed y for dlyed
ffalst ywystla rhaith ac a ymaith [td. NLW 13081B,157v]
y tlawd gwirion ny bo gar bron
ve ar ffalst ar lw fo yni helw
bay ran dy fod or saith pechod
ffimar kwyntri / arhydd wyti
llymar flwyddyn ytres duw gwyn
wyn y gallon ar y sayson
hwn yrason dduw yr gwndwn
ve gyr hwynte dan yffyrnne
mayr fam jesu kwd llysay fy
pechadyres / mai yn frenhines
peder ynte pob attwrne
by weddio llawer rhagddo
heddy may was yn y dernas
yn peri amey y tafoday
ac aeth y dy kefnder jesu
jago bostol nyd oedd ffol
efo orfy arnyn gyrchy
ywlad jago sawl ay kroko
nyd oedd bryder / yn vn amser
ar vn kriston fod duw yn ffyddlon [td. NLW 13081B, 158r]
maer pen tryma am drais athra
ar diale heb yddechre
Thomas ap jeuan ap rhys ay kant

Y may dogon ar y gar, NLW 13081B, 160v-162v. (= HG –)

[td. NLW 13081B, 160v]

Ymay dogon ar y gar
gwrando ar addweda
vaeth y byd ar veth y gid
wrth y byd y wela
y syn bwrw yn fawr y fryd
ar y byd h<wn> yma
bid e ddiogel yny ffydd
ymay yddo rybydd kwta
kanys efo ydiw vn
or tri gelyn gwaytha
sydd ar les yrenayd gwyn
a ffob dyn y dwylla
dyn a gayf gan y byd
vynd yr golyd pena
ac vo gedyr byd e'nhoeth
vel y doeth e yna
wedy darffo ymhob dyll
yddo gynyll kronfa
nyd a gantho bil nachroes
ond aroes yn y fola
vel y karo dyn y byd
vo ddaw yr ysbryd gwaytha [td. NLW 13081B, 161r]
ac ay rhwstra ywneyth chwaith
or saith weithred pena
pen delo [sic] christ atto y hyn
yn y llyn tolota
yddwy fi yn dlawd edrych ddyn
rho ymir pilin gwaytha
gwna di les y ki krach
yddwyti yn jach debyga
ameddylied yddwyti
may myfi yth ddillata
rho ymi fwyd er duw gwyn
ymay newyn arnaf
nyd oedd raid ytt fod yn dlawd
ddiawl dy flawd nath fara
rho ymi ddiod myn fynghred
ymay syched arna
ti ay toryt ymhob nant
ond dy chwant di y gyrfa
rho ymi letty haner nos
yny diddoes yna
does di wers yna fry [td. NLW 13081B, 161v]
ti kay e ynty nesa
ve'roes duw vi vynghar
yn y karchar blina
mawr dda yt gael hyny yn swrth
wrth dy byteina
yddwy fi yn glaf ynty yna draw
gar dy law dir gwrda
or kywaythog llawen gwych
dare y edrych arna
ti fyddy jach yn yman
nyd wyti wan dybyga
ac nicharaf hanad chwaith
mi wnaf vyngwaith yn gyntaf
a ddoydi gladdy y tlawd yna hwnt
aeth y brwnt o dyna
ny naeth e swydd trafy yny byd
onyd kip rytha
nydoes amdo ym duw amair
oni chayr kinhoka
chwiliar kwd sy dan y ben
ymay yno goden dwba
y may yn ddigon llaes y lyp [td. NLW 13081B, 162r]
kyfod chwyp affrysta
tyred attai ar dy swyp
ti welyr gip sydd arna
ffrwynar kefful ffroenwyn dy
tyn yr ty kyfrwya
middelya bynt ne'ddwy
mi myna hwy yn gynta
vo vydd yddo ddogon vael
gwedy kael y g<osgol va>
vo ddaw vn ni rodda nag
ac ay gwasgara
jo yn siompol yni sy
y vy gyfoethoka
gwedy kyfrif pawb y gid
y vy yn y byd yma
efo gollay blasoedd rhydd
yn vn dydd ay holl dda
gwedi kolli hyny y gid
vo ay yny klefyd blina
vo gaer krach yn ayr pur
yw roddi yr kerddwyr pena
er y fod e megis hwch
yn y llwch ar llaka [td. NLW 13081B, 162v]
am y fod e velly yn byw
yn kary dyw yn bena
efo ay jach yddy dai
ac y gay y holl dda
ac o gwnawninay gud
yn y byd yma
vel y gwnaeth ymae yniwlad
gydar tad gorycha
Thomas ap Ieuan ap Rhys Ay kant

Pwy yw'r syr goray oll, NLW 13081B, 162v-164r. (= HG –)

[td. NLW 13081B, 162v]

Pwy ywr syr goray oll
yn yr holl vrenhiniaeth
syr siorys mathay sy
yn berchen tyaeth
yn yradyr mawr ywr graes
ymaer vras gynhaliaeth
pawb syn medry kyrchy lle
ymay goray llyniaeth
maen hwy yn dyfod mal wrth wys [td. NLW 13081B, 163r]
ato yr llys yn llawn faeth
ynte gresewi pawb ar goedd
velly ddoedd yn<....>eth
ymayr gayr yddo ef
gore y ganhaliaeth
na doedd yni gael
hael oy rywogaeth
hael yn fab llawen hy
arhyd y by fabolaeth
ar ymroddi y vod yn hael
gwedi kael gwroliaeth
dilis jawn y farbara hael
gael taladigaeth
ysyn enill tref ythad
gwlad nef ynhelaeth
pawb yddaw yradyr lân
yno y kan y kyd faeth
at y teyly goray braint
ymaint lly 'merhodraeth
nyd oes gwrthod klaf nag jach
mawr na bach na mamaeth [td. NLW 13081B, 163v]
hen ac jevaink don <y>r llys
dilys o brydigaeth
kan gwyn brwd arhost
difan gost gwin faeth
medd meddyglyn bragod pur
kwrw byr rhagoriaeth
dan dy gadwyn ayr yddwyd
yllew llwyd llawen faeth
velly yroedd y keylog fry
dy o waedoliaeth
y proffwydi yddowad hyn
kyn y genedigaeth
mab duw y ddelayr byd
hyd yddoedd ganihadiaeth
ymay term gar yn llaw
y daw ynaw brenhiniaeth
ac ni chanhaliant ddim or hedd
medd y broffwydoliaeth
pen for gath yn ka<..> klawr
y dawr fawr <farol>aeth
llwynog ffwlbert lleyad krank [td. NLW 13081B, 164r]
jefank ywr anogiaeth
<S>arff a blaidd a baedd glas
dyrngas ymarchogaeth
ki llew gwyn a gwadd
lladd yw y llywodraeth
tarw eryr gw<e>nol bran
galwan y genhedlaeth
llew koch keilog mynydd
hydd o gudd herwriaeth
pymp kwarter blwyddyn hir
hir heb arddeliaeth
kyn y trotho dyw y law
at y ganllaw digaeth
llawer gwraig heb y serch
allawer <merch> mewn hiraeth
llawer mab heb y dad
mewn ymddifadaeth
jesu grist anprynay y gid
prid y fyr prynedigaeth
gway ni aros yn y byd
symyd y wasanaeth
Thomas ap Iefan ap rhys Ay kant

Wedy proffer pob man, NLW 13081B, 164v-165v. (= HG –)

[td. NLW 13081B, 164v]

Wedy proffer pob man
hyd yn nwy<r>an hafren
gorey man ac y sy
y try yrheylwen
llemaer ty mwy y glod
dan rhod ffyrfafen
lle gosodes duw y ras
ar y plas dwn refen
llemay ywraig barchys hael
wedi kael y fforten
ar vn veddwl yny byw
aroddes duw y ddwyn wen
kary pob karcharor krist
lliwior trist yn llawen
kodir jencktid ar ymaeth
vel y gwnaeth elen
yr pellenig rhoddi ty
rhoddi gwely yn llawen
peri yr tlawd fod yn ddoeth
trwsio noeth diarchen
galwr jesu ar bob gayr
ay vam fair forwyn wen
am ddar byd bod yn hael
mynych gael y fferen [td. NLW 13081B, 165r]
enill nefoedd gwyn y byd
ar hyd y bor dowarchen
a dwyn enay glan y dduw
a buw yn ail tonwen
am yn garyr anffydd
gnawd yn gael y gynen
ac os kowir ydiwr <....>
hi afydd byd a<niben>
ymay yn ddierth yddynthwy
gwrs yddwy seren
vn or dwr ar nall or tan
ynhwy ygan y gorffen
gorch mynay krist y drig
ar ganheadig gynen
rhydrig eilwaith bychan wyr
holl synwyr gridwen
ddys yny henwi yn ddwy ddraig
vn ay ffaig yn glaerwen
ar llall goch ywhi yny mysg
efo lysk yddayren
ac y gyfod kynwr gwrdd
vn dwrdd ar gwenyn
ac o ddrwg ini yrhead
amrhead felen [td. NLW 13081B, 165v]
ymaynhwy yn ofnir day barth
wedyr arth aflawen
ac heb feddwl yddynt bwedd
y daw or gogledd gay wen
ond yddeyly ymhob mars
mal ystars yddrydwen
y sydd heb ally nos na dydd
varny yn rhydd y rhod bren
jesu a esyd pawb yny fan
hyd yn oed rhan rhonwen
ny thernhasant fawr ynhwy
y syrthiant hwy y germania
Thomas ap Ieuan ap Rhys Ay kant

Gwrandewch arnai bob ryw ddyn, NLW 13081B, 125v-127r. (= HG 29)

[td. NLW 13081B, 125v]

Gwrandewch arnai bob ryw ddyn
ymodd ar llyn y byon
yn dwyn bowyd drwy fawr gyr
yn wragedd gwyr ameybion
ac felly yr oedd gwllys duw
yn ordro rhyw grystnogion
arhai eraill pawb ay gwyr
disynwyr yn jddewon
kynta dial y syr joed
ac yn yroed y klowsom
y fy gwymp ar lywsiffer
a llawer o angylion [td. NLW 13081B, 126r]
yr ail dial efa ay gwnaeth
ac adda aeth y ebron
am yr afal fynd ynghyd
y drafaylyr byd yn dlodion
ni by ddial erioed fwy
oddino ynhwy eython
medd y beibyl yn nyni
am dori y gorchymynion
y drydyddial oedd llif noe
affwy nathore y galon
onyd wyth dyn yr holl fyd
y gid ynhwy foddyson
y may yn rhyfedd y bob gwr
am syrthiad twr pabilon
pedwar dial yw ef or brig
oryfig gwerin ffeilstion
y bedwrydd dial troya fawr
y lle y by mawr ddialon
a lladd rhwng y jawn ar kam [td. NLW 13081B, 126v]
yn amser abram ffyddlon
sodam a gomora meddant hwy
ac yno nhwy soddyson
onid lott ay wraig ai blant
may gwarant gowir ddigon
ar chweched dial tan gwylld oedd
fo ofn nodd pawb pan glowson
lle y byddial mawr diospen
am nad oydden gyfion
ar seith fed dial siosiwa gynt
vel dyna hynt gofalon
vo ddystrowiodd medd ysain
y bychain jawn ar mowrion
vn ar bymtheg ddwy waith oedd
o frenhinoedd coron
o arch duw y ladd ef
o waith pechoda trymon
ac vellymar seith fed yw
ac vo wyr dywr bwriadon
ar wythfed sydd dydd yfarn
yn gadarn ac yn greylon
yroedd dialedd ymhob gradd [td. NLW 13081B, 127r]
er peri lladd y dewrion
ar hai diddrwg nyd oedd gas
o gwmpas yn hwy ddarfyon
ac am hyny troed pob rhai
oddiwrth y bai pen allon
fel y trodd pawl gynt yr ffydd
y gael llawenydd jnion
a meddylian hwy yni hoes
am dduw ar groes ar hoelion
a gweddian arno yn syth
nyd anhwy byth y ofalon
o daw gofyn ar ay gwnaeth
o estori fraeth y doython
Dyna warant digon prydd
yn hwy sydd ddinydon

Rhyfedd ddigon y bob Kriston, NLW 13081B, 127r-128r. (= HG 30)

[td. NLW 13081B,127r]

Rhyfedd ddigon y bob kriston
nad ofna vn o dri gelyn
y knawd ar byd ar drwg ysbryd
y sy wreyddie yr holl bechode [td. NLW 13081B, 127v]
pechod y knawd y beyr anffawd
pawb yn y cryfder amod ofer
ar hen ar gwan ar di oydran
godineby nis gwnair heini
pe kyfarche y dduw fadde
yr angel y toro oddywrtho
syny yry e ywan gredy
na chayff e dda byth ywala
pe kaeef dda 'r byd yn olyd
vo beir y fod ef mewn kebydddod
vel llif kornant yddar trachwant
'ny gadernid yno y diffid
er maint y vo gasgal gantho
yno y gedy y holl gasgly
wedy ddelo duw oddiwrtho
ny char vn dyn y wyneblyn
ar mwya fy yny gary [td. NLW 13081B, 128r]
rhowyr gatto gael y gyddio
ar da ar tir y gymeryr
yddiddany von hiraythy
tal gan dduw gair am bob gwirair
gair gwarth yn wir vo ddielir
pwy bynag vo 'n syned arno
y sy feilchion y sy dlodion
a sy ddifri ymay yn kodi
pawb gadawed y ddrwg weithred
ni ffery 'r byd hyn ond enyd
maen flin gosod benthig tafod
dangos bod chwant kael maddeyant
rhowyr yddo heb gwelyddio
y kythrel y sydd ffalst achebydd
may trigaredd duw yn y diwedd
y bawb taled y ddylyed

Arglwydd Iesu Grist, er mwyn dy fam, NLW 13081B, 128v-131r. (= HG 31)

[td. NLW 13081B, 128v]

Arglwydd jesu grist ermwyn
dy fam forwyn dirion
dyred vn waith yn dy fraint
di ath saint gwirion
ti addoythost vn duw tri
yn rhoddi ni yn rhyddion
ac y golli dy holl waed
yr wyt draed y sayson
vo aeth dy demle yma athraw
oll yn llaw y llygion
ath eglwysi ymhob lle
yn gornele gweigion
trwy segyryd pawb ysy
yn kael y golydon
heb prydery dim o dduw
onyd byw yn anghyfion
ti ddioddefaist di ath farn
gay acham ddermygion
christogion awnay yt waeth [td. NLW 13081B, 129r]
nag ywnaeth jddewon
ynhwy yddawson gadwr ffydd
ar bedydd y gymerson
vel y gallent gael dy ras
er nas cauas dalon
ac o drachwant ar y da
trais athra awneython
athyrmygy di ath fam
a gwneythyr kam kreylon
dwyn yth trysor briwo ych tai
bod ar fai ddigon
dwyn ych trwsiad gweddaydd glan
o ddidan ych gweision
bene domine ffransis llwyd
duw o dwyd mor gyfion
may dy gorff di ar sal
dial dy wyryddon
yroedd yngrefydd mair o ffred [td. NLW 13081B, 129v]
ferched amorynion
yth weddio lawer pryd
ar hyd y byd yraython
fo aeth dy ffydd di ar goll
y ddyni oll yn ddeillion
ac heb gready dim yn jawn
cosb y gawni weithon
y may term gar yn llaw
y daw ynaw coron
ac arweddan y naw kad
ar glawr gwlad albon
ay bwriady yn fawr ar ladd
pob gradd yn greylon
ac heb arbed jfank hen
y fo llen a llygion
coron ddegfed duw ne fry
yddaw ally o angylion
y bob maes rhag lladdfa flin
y amddiffin gwirion [td. NLW 13081B, 130r]
ac yn ymparth efo dry
kymry ac yskotlond
ac yr eylwaith gida hyn
llychlyn ac ywerddon
ac y kyffry rhyfain fawr
ac yno y dawr kantorion
syn gweddio duw a mair
ac yno y kair y ganon
ag yn erbyn hyn y bod
holl ffrankod sayson
y fydd yn lladd ymhob lle
megis bleidde creylon
ac arweddant ar bob gwlad
gad o angristnogion
herwydd y ffydd hwy kans
begans ac jddewon
ar amser hyn ni wys [td. NLW 13081B, 130v]
ynghyd pymtheng mis hirion
yn piaffod mor athir
pwy fydd sickir ddigon
ond gobeithio duw yr ys
may hil vrytys gyfion
an ar ynys yn ddiran
ac yno y can hwy y coron
oes y mab efo ar tad
ysyn hwylad ddynion
oes yr ysbryd yni ysydd
hono fydd yn weithon
ac yr arwedd ymhob gwlad
ffydd wastad ddigon
a bedyddio pawb mewn dwr
hyd ynhwr pabilon
yno saved pawb ar wir
ac yn gowir jnion [td. NLW 13081B, 131r]
vel y toro y ayr ne y lw
vo fydd marw ddigon
ac yr ddayar yn ddi barch
yr ar towarch meyrwon
ar eneide jesu aed
a gwrthfawr waed gwirion

Y plwyf a'r wlad lle may 'y nghariad, NLW 13081B, 131r-132r. (= HG 32)

[td. NLW 13081B, 131r]

Y plwyf ar wlad lle may ynghariad
<.>an orchymyn duw at bob dyn
niferoedd da gwrandewch arna
rhag na bwyfi ond y leni
be bai ragor geni o gyngor
ychwi nag wn hawdd yr hoddwn
nydwy gwedy rhybell ddysgy
ond fy rhodd gan dduw y hynan
ond erhyny chwi gewch dreythy
vel y may vn duw yn gorchymyn
jesu mab mair ywnaeth dengair [td. NLW 13081B, 131v]
deddef yni gadwrheini
car dduwn yn bena ac ynesa
achar dy gyd griston hefyd
a gator dday hyn yn ddifay
y mayr dengayr ar y ddey air
y may tri dyn yn diri chasddyn
Duw na bwy fi yn vn orheini
Dyn y gaffo dysgy yddo
Dysk fawr na fyn dysgy vn dyn
yr ail ywr dyn yfon dilin
hir ddrwg ar hyd y bo y fowyd
ar dyn drydedd am drigaredd
duw nef na bo gobaith gantho
saith nef y sydd llawn llawenydd
chwech yngwen wlad nef yrhaeldad
ar nef seithfed ddyni yn gweled [td. NLW 13081B, 132r]
yr eglwys ysyni wasnaythy
a saith hefyd y sydd yn y byd
maer saith hyny yn cael y cary
nef ywr jechyd nef ywr golyd
nef ywr mowredd nef ywr bonedd
nef ywr swydde nef ywr gradde
nef ywr parch a 'r greso mwya
o chaiff vn dyn un or saith hyn
ny chayff ynef fry heb y bryny
Duw prynodd hi drwy fyrthyri
oy waed ay gig bendigedig
wedyr pryniad ar dref y dad
efo roes hon yr tylodion
may duw yn doydyd perchen golyd
gan dlawd pryn nef oth elyn

Yn y pechod 'ddyni yn byw, NLW 13081B, 135v-136v. (= HG 33)

[td. NLW 13081B, 135v]

Yny pechod ddyni yn byw
duw pawb yny galon
ny ni gawsom bryder mawr
y ddyni y nawr yn eon [td. NLW 13081B, 136r]
holl gyfredin jesu grist
by on drist ddigon
nyd er balchedd nyd er bost
teg y troest atton
rhoddi dy vam wyry vry
yn ben lly gweryddon
mari yn hynys niney sy
heddy yn dwyn y goron
y may yn y dwyn o dad amam
nyd oedd gam on kyfion
vo roes yddi wrth y bodd
ac o anfodd sayson
gwraig oedd fam yn harglwydd ni
meddey yr jddewon
hithe osododd merch oy gradd
jladd y pene ffeilstion
ac yroedd yma athraw
ar y llaw hi yr awr hon
ally dial llid a bar ar y digasogion
gore dim ac ywnaid
roir peganiad meddwon
wrth gadwini bob yn dri
fel y kenddi cochion
y vab duw ni allen waeth
nog ywnaeth y elynion [td. NLW 13081B, 136v]
ond ysbeilo ay ado yn hoeth
bod yn boeth yddelon
briwor allore mawr y braint
ay troi yn ddifraint ddigon
gosod trestel yn ddiglod
vel gwarchiod gweddwon
gwedy esbeilio duw ay dy
pery yddy weision
gyddio y gorff e agalwr byd
y gymeryd briwsion
arhoi yr ffeirieyd gwych y gwedd
wragedd priodolion
ym gystaly ar wyry fair
heb vn gair gwedion
gwisgo dager ar din
gwneythyr min cyson
gady barfe myny bod
megis bychod beylchon
yr oedd yr ffeyriayd wraig bwys
hon ywr eglwys gyfion
yddo enill drwy dduw tri
o honi hi tifeddion
ny fedyddid dim or plant
y gad o chwant cnawdolion
ond priodi pawb o chwith
vel ymlhith yddewon

F'aeth yn ychel pris yr yd, NLW 13081B, 173v-175r. (= HG 28)

[td. NLW 13081B, 173v]

Faeth yn ychel pris yr yd
llymar byd drogan
vaeth swyddogon drwg a drain
a brain ar holl wlad forgan
vaeth y ddayar oll yn brid
ymaynhwy gid yn tychan
ac vn feddwl am ys<t>ars
ac ysgars ymgaran
ve aeth yr ynys yma athraw
oll yn llaw satan
vaeth gras duw o<u> mysg
vo aeth y ddysg yn fychan
ve aeth yn ddifraint eglwys grist
penyd trist athryan [td. NLW 13081B, 174r]
gan y balchedd wedd yn wir
vel y geyfir fyddan
a allo herkyd tir ne dda
gidar pena y byddan
ar aberthog drwg yrhyw
vaeth ydduw yny arian
rhaid yr eiddil egwan yw
fyw wrth y gilran
ar kamweddys mawr y dra
efa yn dda ar ddwyran
y godwybod salw sydd
at yr vfydd tlawd wan
ar drigaredd aeth y gid
ymaer llid yn llydan
a bod heb nag yd na blawd
ddeg ar dlawd y hynan
madder ddime fach nichayd
ar yrhobaid fechan
vaeth y kaws blayne a bro
keisio fytels ymay yn faith
y gael vnwaith grochan [td. NLW 13081B, 174v]
kyrched duw nhwy atto ymrhyd
llymar pryd y llefan
y tylodion grym y gread
o cathiwed allan
kyn yddelor dial tost
ymaen fost fechan
ac addewid ym gynt
ac ar hynt y gwelan
ny ni gowson naw mis glaw
ac voddaw yn weithan
naw mis eraill yn des
gan y gwres y greidan
efo ddychon duw osmyn
ddanfon enyn boeth fan
er mwyn difa fo yny far
gydar adar hedan
niffryderwn ddim odduw
yny byw ni throan
a ffen doddon vel y kwyr
ymay yn rhy hwyr yn dychan [td. NLW 13081B, 175r]
moeswch yni yn getyn
weddio yn vn achyfan
ar yr eneide fynd yr nef
atto ef y hunan

Gofyn kwndid ymi y gaf, NLW 13081B, 182r-183v. (= HG 34)

[td. NLW 13081B, 182r]

Gofyn kwndid ymi y gaf
beth ywnafi yleni
orhoes duw ymine rodd
nyd oes fodd ym dewi
my fi ddoyda ychwi wir
nid rhayd yw hir holi
jach arhydd pam y cwyn
y fod ef yn dwyn tylodi
deillion krypled yn y byw
o dy duw yny tlodi dodi [td. NLW 13081B, 182v]
carchororion krist y gid
gwyn y fyd y rheini
y golydog casgly nan
ac ni fynan roddi
efo ay cayff ni wyddon pwy
a gway yn hwy o geny
yno y daw yni ddiran
y dyn yn wan dan weidi
yma y trig y tir ar da
ar dyn y a dan ochi
llawer calon y fydde drist
am farn Christ geli
awype cyfiwch yw y braint
glowed maint y hanfri
nid oes gwraig ac y ssy
nam gyfflybay yddi
ffordd y try yr hayl o dde
na ddelye y llossgi
yddyni bawb ar y cam
a mam y missereri
morwyn wyryn wyry lawen lwys [td. NLW 13081B, 183r]
naby yn gorbwys erni
ni ddelen feddwl hyn
nad oedd kyn y geni
ffordd y enaid da na drwg
nadelay y lymvow patri
trafyn asgrer tad or nef
clywch fyllef am gweddi
hi ar mab yddyg yny bry
jesu y chyfodi
ana y mam pen y cae
fel ymae yn ystori
angel duw one fry
y fy 'r genad dwri
yny demel yddodd fayr
yn dayr blwydd yn y addoli
duw ay angylion nef ar goedd
a hwynte oedd yn yfforthi
morwyn wiri am y vod
heb ddim pechod erni
gan orychel ar chwe gayr
y cae mayr feychogi
yn yffedayr blwydd ar ddeg [td. NLW 13081B, 183v]
y dawe anrheg iddi
hi amddiffynodd yr holl fyd
rag y gyd y colli
y creawdwr mawr anmedd
y syn etifedd jddi
am y fagy ole ynlle
hi a ddylyey y addoli
nyd oedd gnawd ond ychnawd
trwy briawd eni
y am ddiffin ar y groes
y pymoes y syn poyni
y gwir dduw oran y tad
y mab rhad geni
achos cnawd mayr y chwaer
y caer ddaer y croeni
mi addolar wiri ferch
y may fy serch i erni
ar y mab y byrai ymhwys
jessus ffilli d<au>i
ac y galwai ar fab mair
ar bob gair om gweddi
hithe y gayff gantho ef
yn y nef fynodi

Hael blwyfogion harddwych ffyddlon, NLW 13081B, 186r-187v. (= HG 35)

[td. NLW 13081B, 186r]

Hael blwyfogion hardd wych ffyddlon
clych sydd geni yddy stofi
cwndid nid ar sen newatwar
naflinwch hyd boi yniddwedyd
nid wyf ond ffol anystyriol
ym gynghorir neb nym gwrendy
ond ddwin gweled blin gamsyned
mawr ar lawer faint y balchder
am nad ystyr pob pechadyr
may rhayd symyd o hyn ofyd
ceffelyb ywr byd ac vnffynyd
affeyntiwr fay yn peintio delway
y arfer e gwneythyr pethe
twyllodrys ar wyneb dayar
hir ni ffery y gwaith hyny
ond desefor nef ay costo
fellyr byd caeth velhydoliaeth
y kyfflybwn ym dyfosiwn
mawr ddihayreb fyr doethineb [td. NLW 13081B, 186v]
Dewder y abri cyn yn geni
o bridd cynta gwr fy adda
Blemay dwedwch ymi os meedrwch
gwr dewr dibrin bleraeth rhawling
Brenin grasol konstinopol
plemay gorsil oedd wr ar fil
a sylys yfy ddoeth cynhyny
plemay gwyr da beyrdd eropia
ner fil ar gwr elexawndwr
ple may ector ddoeth y gyngor
dewr mewn fentyr ple may arthyr
may wenhwyfar hoyw fwyn hawddgar
merch y gog fran gawr y hynan
Ble mae anareg hoyw fwyn deg
o bryd pen oedd ar y bobloedd
plemay eron gynt oedd greylon
a siarlamaen gryf y adaen
plemay farsel pab rhyfain ffel
pen cyfrayth hen ble raeth moysen
plemay fryttys fab hen sylys [td. NLW 13081B, 187r]
ac owain fy ddewra ynghymry
ple may rhigart brenin dewrbart
ar duwk y fydro yn jork yn trigo
plemay ddafydd broffwyd ryw ddydd
a self ddoeth mawr fyr cyfoeth
may saith doethon rhyfain dirion
Gwiliaw eraill yn saith fferaill
plemaer gwr hwn elwyd catwn
mawr y ddoyth der ymhob mater
ble ddaeth y gid saith gelfyddyd
oedd gan lawer yn yr hen amser
er celuyddyd yrhain j gyd
ay holl ddoeth-der mawr ay cryfder
pawb yn ddilyn ac yn briddin
yr ddaer ddeython hwy wyr dewron
diwedd dyn glan y sydd egwan
yfo dihayreb mewn gwrol deb
arhon mewn bedd o saith droedfedd
athan y ben las dowarchen
ac ynte fydd beynoeth beynydd
yn rhoi dalken wrth y nen bren [td. NLW 13081B, 187v]
heb gedymaeth yni gwmpniaeth
on ffroga dy yny gytty
pryfed dayar geyrwon hagar
fydd cyd meithion yr kyrff meyrwon
ar enaid sydd yny gystydd
am ywnaethe o gamwedde
pen el jesy ynghylch holi
ni ad er tro lleia yn ango
rhaid rhoi cyfri y pryd hyny
or da mawron bwedd y deython
ac yn berffeth pob ceinhogwerth
wrth ben proffwydd b<ab>edd y doytpwyd
fel y gwneython y gweythredon
ar pryd hyny cawnin taly
pawb ywnaeth da medd y doetha
yr porth ar llead y gayff myned
ywnaeth trawsedd ac enwiredd
yr lle dlyon att wyr geyrwon
ermwyn hyny rhownin gweddi
ar grist fadde yn nin pechode
niwn griston berchen calon
a syn gally bod heb pechy
gedwch ym lwyr tifary
hayddwn wir fodd duw fon prynodd

© University of Cambridge 2004
Diweddarwyd: 
Last update: