Ac wedi hyny y Brytaniaid a ddiessy
<yss>ant arthur ap ythur yn vrenin
arnynt / a dyvric Archesgob caer
llion arwysg ai kyssegrawdd ef / ac
a wisgodd koron y dyrnas am i ben ef
ac yna yn ddianod i kynyllodd Arthur
lu mawr / ac a ddaeth hyd ynghaer
Evroc / a ffan glowas kolgryn ar
saysson hyny / kynyll llu mawr a
wnaythant / o honyn i hynain
or scotiaid ar ffeichtiaid / a rhoi cad
ar vaes i Arthur / ar lan avon
ddylais / ac yna i by ymladd creylon
a lladd llawer o bobty / ac yn y
diwedd i kavas Arthur y vyddegoliaeth
gan yrry ffo ar Golgryn / hyd ynghaer evroc / ac yno i meddyliodd Arthur
i kadw hwynt / heb na bwyd na diod /
a ffan glyby baldwrf brawd
kolgrin hyny / ef a ddaeth a chwech
mil o wyr arvoc gantho / hyd o
vewn deng milldir at gaer Evroc
Sef i byssai ynte yn aros kledric /
twyssog o Germania / ai nerth
ynte / ir saysson ac yna / ir
ymgyvarvyant ac wedi yddynt
[td. 109r] [8]
ymgyvarvod /
<a>i kytyndeb / ac vn ve
<dd>wl dwyn kyrchnos a wnaythant
am ben arthur / a ffan wyby arth
<ur>
i meddwl hwynt / anvon a wnae
<th>
ef kattwr Iarll kerniw a chwecha
<nt>
m
archog gantho / a thair mil o bett
<yd>
yw rragod hwynt / ar y fford / ac
wedi kyvarvod / ymladd o gattwr
Iarll / yn llidiawc / a gwasgary
a lladd llyossowgrwydd o naddynt a
<i>
kymell i ffo / ac yna tristav a oric
Baldwrf / am na allodd rryddhay
i vrawd / a meddylio a oric / pa
vodd i gwnai ef hyny / Sef yna
peri a wnaeth ef powlio i ben ai
varaf / a myned yn rhith
<arest ddyn>
ofer / a thelyn gidac ef trwy lestav
y brytaniaid / oni ddaeth ef dan
ystlys y gaer / a chany a wnaeth ef
y delyn oni attebed ef or gaer / ac
yna i tynwyd ef i mewn / a rraffav
dros y gaer / ac wedi hyny meddylio
a wnaythant ef ai vrawd / pa ddelw
i gallent ymryddhav oddyno ac
val i roeddent velly nychaf
genadav yn dyvod o German
<ia>
[td. 109v]
A chwech igain llong ganthynt / yn llawn
o wyr arvoc at kledric / i vod yn dwyssog
arnynt / ac yn disgin yn yr alban /
a
ffan glowes arthur hyny / gado caer
Evroc / a oric / a myned i gaer lydd
ac yno dyvyny i benaithiaid atto /
Imgynghori a hwynt / Sef oedd i
kyngor / danvon at howel mymber llydaw yr
hwn oedd vrenin llydaw / a mab llew
ap kynvarch / nai ap i chwaer i
Arthur / i ervyniaid nerth gantho /
Sef i daeth howel a ffymtheg mil
o wyr arvoc gidac ef i Southamton /
i dir / a llawen vy Arthur wrthaw /
ac oddyno i gid i daethant / hyd ynghaer ludcoed / a elwir heddiw lincoln
kans yno i roedd y saysson / ac
ymladd krevlon a vy yno /
rhyngthynt / a rwng i lladd ai
boddi i kolled chwech mil or saysson /
ac a ddiengis o naddynt / aethant
hyd ynghaer Kelyddon / ac Arthur
yn i hymlid / ac yno i by vrwydyr
vawr a lladdva o bobty / cans o
<gy>s
<go>d
<y> deri i brethynt
[td. 110r]
hwy y brytaniaid / a ffan weles
Arthur hyny / i peris ef dorri y deri
ai roi ar gyffion / ychel / ynghylch
<y>
saysson / ac velly i
gwarhawd hwynt / dri diwarnod a
thair nos / heb na bwyd na diod / ac
yna rhac meirw o newyn / i rroes y
saysson / i holl Swllt / a thyrnged
o Germania hevyd i Arthur / er i
gollwng iw gwlad i rroddi / gwystlon / ar hyny / ac Arthur ai kymer
<th>
ganthynt / ac wedi ir saysson / vyned
hyd yngheven y weilgi tiai gwlad
adivar vy ganthynt / i hamod ac
Arthur / ac yna i troyssant i hwiliav
dracheven / ac i borth tovnes
[9] i
Dir lloiger i daethant / gan
anrhithio y gwledydd hyd yn
hafren / ac oddyno hyd ynghaer vydda
<i>
ac amgylchy y gaer / ac ymladd a
hi / ac ar brytaniaid oedd yndi a ffan
wyby Arthur hyny / i peris ef
grogi y gwystlon / heb ohir / ac
ef a oric a ymydawodd ar ffeichtiaid
lle ir oedd ef yn yr Alban / a gado how
<el>
i nai yn glaf o
orthrwm / glevyd
ynghaer Arclyd /
[td. 110v]
Ac amgylchy I Elynion a wnaeth
Arthur / a dyvod hyd ynghaer vyddai
am ben y saysson / a dwedyd wrthyn
val hyn / O chwchwi dwyllwyr
lladron / ni khadwassoch ammod a mi
ni chadwaf vinav ammod a chwitha
<v>
ac ar hyny i raeth dyvric archesgob
caer llion / i ben mynydd ychel
oedd garllaw / a dwedyd o hyd i ben /
ha wyr da heb ef y sawl y sydd
o honoch o gredigawl ffydd / koffewch
heddiw ddial gwaed ych rieni ar y
saysson / a thrwy nerth duw ar
llafr a gymeryssoch / ar angav / ef
a ylch ych pechodav chwi yn lan /
a chwi a gewch orvod a byddegoliaeth
ar ych gelynion / ac wedi traythy y
geiriay hyny / arthur a wisgodd am
dano / lirric / a oedd deilwng i vrenin
ac am i ben helm euraid / a llyn
Draig o dan erni / a delw arall a
elwid prytwen / ac ynddi hithav i
roedd delw yr arglwyddes vair
<yn>
ysgrivenedic / a hyny a ddygai
Arthur gidac ef pen elai ef mewn
perigl brwydrav / ai gleddav a
<gymer>th ef a elwid
[td. 111r]
kledvwlch / ac yn yr Estroniaith a elwir
Excalibur / yr hwn a gowsai Arthur yn y
garrec / ac oedd kyssygredig / a gwaiw yn i
law / yr honn a elwid bron gymyniad / ac
wedi i bawb wisgo am dano / drwy vendith
yr archesgobion / kyrchy i gelynion a wnaythant / yn greylon / oni vy nos a wnaythant
ai lladd / ac o hyd y nos i kyrchodd y
saysson i ben bry
nn ychel / gan dybiaid i
gallent ymgadw yno / a ffan vy ddydd dranoeth
i duc Arthur gyrch ir mynydd arnynt /
ac er hyny ymladd yn greylon a wnaythant
ac yno llidio a oric Arthur / a thyny
kledvwlch gan goffay duw a mair a
rhythro i elynion / ar sawl a gorvyddae
ac ef / ar vn dyrnod i lladdai ef hwynt
ac ni orffwyssodd Arthur / oni laddodd ef
ddeg a thrigain / a ffedwar kant oi
elynion / ac yno trwy dwyll / er hyny / kymryd
a wnaythant hwyntav / ogoniant a llywenydd
ynddynt / a chyd ymladd a cherdded ac
ef hyd yn y diwedd i llas kolgrin a
Baldwrf i vrawd / a llawer o viloedd
gida hwynt / ac a ffoes kledric / ac
a ddiengis ai lu / ac yna i herchis
Arthur i Gattwr Iarll cerniw
[td. 111v]
a dengmil o wyr arvoc gidac ef iw hym
<lid>
hwynt / ac Arthur a gymerth i ffordd tya
chaer arclyd / cans ef a glowsai fod
<y> scoti
<aid ar ffeichtiaid>
yn keissio howel allan or gaer / Sef a
wnaeth kattwr Iarll ai lu / kyrchy
hyd yn llongav y saysson / ai llenwi
hwy oi wyr i hyn / ac arthur ar rhan
arall oi wyr ai hymlidiodd hwynt
val llew koedawc / oni ffoessant / ac yna
i llas kledric i twyssawc hwynt
ac wedi gorvod o Arthur a
khattwr
Iarll / ar y saysson / drwy ladd y
naill ran / a chymell y llaill yn gaeth
dragowydd / kattwr Iarll / a ddaeth tya
khaer arclyd lle i ddoedd Arthur / ac
ynte oedd wedi cymell y ffeichtiaid hyd
y mor / kans hwnw oedd y trydydd ffo /
a wnaythodd Arthur a howel / ar yr
ormessol genedl ho
nno / ac oddyno / rrhai
or saysson / a ffoessant hyd yn llyn linononwy / ac ir llyn hwnw mae yn dyvod
drigain a thrychant / o avonydd y rrai
yssydd yn llithro / o vynyddoedd prydain
ac or llyn hwnw i mae vn avon yn
myned ir mor / a elwir llefn / ac ym hob
mynydd or heini i mae craic vawr
ychel / a nyth Eryr ar ben
[td. 112r]
pob kraic / a ffan ddelai yr heini oll
i weiddi ir vn graic / i doe ormes o ryw
wlad ir ynys ho
nno Sef a oric Arthur
peri gwneythyr llongav a badav yno /
i ymgylchy y llyn / a chroni / a chadw
y bobol hyny yno / oni vy veirw miloedd o honynt o newyn / yr hwn lyn / yw
vn or ynyssoedd / a
elwir yn yr estroniaith ont
[10] Iles / ac val i ddoeddent
velly nychaf Gilamwri brenin y
werddon / yn dyvod yn borth ir ffeichtiaid
ac i scotiaid / cans or vn genedleth i rhanoedd hwynt / a ffan
weles Arthur hyny / ymado ar ffeichtiaid ac ar scotiaid / a dechrav ymladd ar gwiddil / a gyrry ffo arnynt /
hyd ywerddon / ac yno ar vrys i daeth
Arthur eilwaith i ymladd ar ffeichtiaid ac ar scothiaid / yn yr hwn
amser i daeth archescobion essgobion
ar abadoedd kyssygredic / ac eraill
o benaithiaid y ffeichtiaid ar scotiaid /
i ymroi i arthur / gan ostwng ar i
gliniav / ac ervyniaid tangnhevedd
yddynt / trwy i kymryd yn gaeth iddaw ef ai etiveddion / a hyny a
gymerth arthur ganthynt / er mwyn i gwyr da hwynt
[td. 112v]
ychod / ac wedi hyny i raeth howell
mymber llydaw / i edrych ansawdd
y llyn ychod /
<a>i amgylch ac yna i dywad
arthur wrth howel mai yma lyn sydd
ryveddach na hwn / ac vgain troydvedd
yn i lled a ffymp troydvedd yn i ddyfndwr
a ffedwar o amriw bysgodryw yndo vn ymhob
kornel ir llyn ac nid ynt yn gymyssgedic vn ai gilidd / ac yna i raeth
Arthur hyd ynghaer Evroc / i gynal
i lys erbyn ddydd natalic / ac yna
tost a drwg vy gan arthur weled y
reglwys wedi i d..strowio or saysson a
lladd y gwyr llen / ac yna i gwnaeth
ef Ipper yffeiriad yn archesgob
kaer Evroc / a fferi gwneythyr yr
Eglwys o newydd / ar mynachlogydd
a rhoi kovent yndynt / a gwsnaythy
dyw yn Deilwng / ac velly / rhoi i
bawb i gwir ddyled / a wnaeth Arthur /
yr hwn / a ddygyssai y saysson oddiarnynt
ac a roes Arthur i aron ap kynvarch
brawd llew ap kynvarch / ir alban a
Elwir heddiw scotland / ac i Elw ap
Kynvarch i vrawd arall Iarlleth
lindesai / ac velly i roedd yrien ap
kynvarch / ac wiar v
erch
[td. 113r]
kynvarch mam gwalchmai / ac wedi
darvod i Arthur wastatav ynys brydain yn y modd gorav i byssai erioed /
i gwreicawdd Arthur a gwenhwyvar v
erch gogvran gawr / a mam ho
nno
a hanodd o ddyledogion Rhyvain a
chattwr Iarll kerniw ai magyssai
hi / a thegach oedd hi / na gwraig
yn ynys prydain / ac i paratoes Arthur i lynges / erbyn yr
haf nessa at hyny / i vyned i werddon / a ffan ddaeth ef yno / i roedd
Gilamwri / ai lu gantho yn barod
i ymladd / ac yn yr ymladd hwnw
i dalwyd Gilamwri / ac i llas
llawer oi wyr / ac eraill a ffoessant /
ac o hyny allan / i bv raid i gilamwri warhav i Arthur / ef ai
werin / ac oddyno i ddaeth Arthur
i wlad yr ia / Sef I
<s>eland / ac
goressgenodd ef ho
nno ar hynt / ac
wedi hyny pan glyby yr ynyssoedd
eraill / vod arthur yn goresgyn /
ffordd i kerddai / ac na allai neb
i lyddias / nai wrthneby / Sef a
oric doldwrf Brenin y ffeichtiaid
a gwynwas Brenin orck dowo
<d>
yno oi bodd i warhav i
[td. 113v]
Arthur / ac i roddi tyrnged iddo ef /
bob blwyddyn / Ar haf nessaf at hynny
i daeth Arthur i ynys prydain /
ac yna i by ef ddayddeng mlynedd
yn ol hyny / yn gorffwyssaw ac yn
kynal i lys ynghaer llion arwysg /
kaer wynt / ac ynghaer lydd / ac o
vewn y blynyddoedd hyny / ar bob
gwyl arbenig i ddyvyny atto i
holl dwyssogion penaithiaid / ai
wyr da provadwy klodvawr / o
bob gwlad i amalhav i deyly ef / ai
aniver / ac yna i gwnaeth Arthur
Drefn ar i varchogion / ir vort gron / ai
vilwyr / gan roi i bawb o honynt raddav a galwedigaethav Savadwy yw
ydnabod yn dragowydd / yr hwn a oleva
i lawer o honynt / yn ol hyn / yniwedd
yr ystori ho
n<o> / a hevyd / vn rinwedd
ragorawl oedd ar arthur / o ran ffydd
gadarn gref / a gobaith diballedig / ac
nid ymswynodd ef yn amser oi vowyd
ond yn vnic vnwaith y dydd / i koronwyd
ef yn vrenin / ac wedi hyny i
hedawdd i glod ef ai vilwriaeth ef ai
vilwyr / o ddewrder a haelder /
o voes ac arverav / oni oedd yn
honaid
<yn> yr ynys hono /
[td. 114r]
megis na doedd vn Brenin / a ellid i
gyfflyby i Arthur / ac val i roedd ar
bob Brenin / oi amgylch ofn Arthur /
rhac iddaw ef oresgyn i kyvoethav
hwynt / a ffan glyby Arthur hyny /
meddylio a wnaeth ef / am gwplav
i weithredoedd / i glod royssyd iddaw /
ac ar vrys ni wnaeth ef lai / na
goresgyn holl Europia / Sef oedd
hyny / traian y byd / ac nid oedd
na Brenin / na thwyssawg galleys
na bai yn keissio dysgyblio / wrth
voes ar arverav / y brenin Arthur
ac yna i paratoes Arthur lynges
i vyned i lychlyn / kans marw a
vyssai assychlyn Brenin prydain,
yr hwn a gymynyssai i
vrenhiniaeth
i lew ap kynvarch i nai ef / a
brawd ynghyvreth arthur / ac ni
vynai wyr llychlyn hyny / ond gwneythur Riclwff yn vrenin arnynt /
amgadarnhav yn i kestill / i geissio
kadw /r/ wlad arnynt / ac yno i
roedd gwalchmai ap llew ap
kynvarch / yn trigo / yngwsaneth pa
<b>
Rhyvain / lle i danvonyssai
[td. 114v]
Arthur / i ewyrthyr / i ddysgv moes
ac arverav a marchogeth meirch
ar pab hwnw a roes arvay
i walchmai gyntaf / ac velly / pan
ddoeth Arthur i lychlyn i ddoed
Riclwff yno / a llu mawr gantho /
yn erbyn Arthur / ac ymgyrchy a
oric a lladd llawer o bobty / ac yn
y diwedd Arthur a laddodd Riclwff / ac a oressgenodd y wlad / a
Denmark hevyd / a chymell y
bobl i warhav iddaw ef / ac adawodd
lew ap kynvarch yn vrenin llychlyn
ac Achael yn vrenin Denmarck / ac
yna ir hwiliawdd arthur parth
a ffrainc / ai lynges / a dechrav
goresgyn yno / ac yn i erbyn ef i
daeth ffrolho vrenin ffrainc / dan
lyvodraeth ymerodraeth Rhyvain /
ac ymladd ac Arthur / ac ni
thykiawdd iddaw ef kans
amlach
a dewrach oedd m
archogion Arthur
ac yna i ffoes ffrolho hyd ymharis
a galw atto / i lu mwiaf ac a
allodd i gael / Sef a oric arthur
ai lu / dan ymgylchy y dinas / ai
kronni yno vis or vnty / oni veirw
llawer o honynt o newyn /
[td. 115r]
a dolyrio a wnaeth / ffrolho yn vawr
a chynic myned ef ac ac Arthur
i ynys oedd garllaw mewn Avon
vawr yr hon a elwid Sain / yr hon
a lithir o ddinas paris / ac yr
vn a orffo ar i gilidd kymered
gowoeth i llall ac ado y llyoedd
yn llonydd / ac nid oedd ddim well
gan Arthur na hyny / ac yno ir
aethant illday ir ynys honno / yn
gyvlawn o veirch ac arvay / mewn
amravailion vaday / ar dday lu
yn edrych arnynt / ac yno i rhwymodd
ffrolho i vad ef / ac a llyngodd Arthur
i vad yntav yn rhydd / ac yna i
dwedai ffrolho wrth Arthur / mae
drwg oedd i obaith ef / pan ollyngodd
ef i vad yn rhydd / ac ar hyny ir
attebodd Arthur / gan ddwedyd wrtho ef
ddarvod iddo ef wneythur yn sicir vn
bad / ac i gwiddiad ef / i lleddid vn o
honynt hwy illday yno / ac mai
digon oedd vn bad / ir vn a gai y
vyddegoliaeth / ac yn ddianod kyrchy
Arthur a wnaeth ffrolho / a gwaiw / Sef a wnaeth Arthur / i ochel
ac ar hyny i kyrchodd
[td. 115v]
Arthur ffrolho / ac i rhoes ef dan dor
i
varch / a thyny i gleddav i geissio i
ladd
yna i kodes ffrolho yn ffrolig ac a
laddodd varch Arthur / ac ar hyny i
i raeth Arthur ai
varch ir llawr a
ffan weles y brytaniaid hyny anodd
a vy ganthynt gadw kryngrair / ar
ffrancod / ac yna yn llidioc i codes
Arthur gan droi i darian rhyngtho
a
ffrolho / ac ymarvodi ac ef / a newidio dyrnodav yn greylon / o bob vn tyac
at i gilidd / ac yna ffrolho a vwriodd
ddyrnod i arthur / ac ai trewis ef
ar i dalken / onid oedd i waed ef /
yn ffrydio ir llawr / drwy i helmed / ac ar hyny i llidiodd Arthur
ac yna i dowad vod yn ddrwc gantho ef /
vod angav brenin kyn laned a
dewred a ffrolho kyn nessed / a thrwy
lid ai nerth i kodes Arthur i
Gledvwlch ac a roddes dyrnod kreylon i ffrolho / ar warthaf i benn
hyd pan holldes i gorff ef hyd i
wregis / ac yno i syrthiodd ffrolho /
ir llawr yn varw / ac yno i
gwarhaodd yr holl ffrancod i
Arthur ac wedi hyny Arthur
a ranodd i lu yn dday haner
ar naill haner a llyngodd
[td. 116r]
ef / gida howel i nai / i oresgyn
poytyerys / ac a gymerth y rran
<ar>a
<ll>
gidac ynte i oresgyn Gasgwin / a geien
ar amser hwnw i kynyllodd twyssog
poytyers / i holl wyrda / ai benaithiaid i warhav i Arthur / a naw
mlynedd i by ef yn goresgyn y gwledydd hynny / ac wedi iddo ef i goresgyn
hwynt oll / i daeth Arthur i
gynal i lys i Baris / ac yna i
gwahoddes ef atto holl dwyssogion
penaithiaid / a rhan vwia o gyffredin
yr ynyssoedd hynny oll / ac o gytyndeb / yr holl aniveroedd hyny / i
gwnaythbwyd cyfreithiav da / yr
amser hwnw dros yr holl ynyssoedd
hyny / ac yna i rhoddes Arthur / i
bedwyr bentrilliaid oi lys ef / nid
amgen / pen butler Iarlleth normandi / ac i kai hir ap kynar ben
swyddwr / Iarlleth Angioy / ac
i bawb oi wyr da eraill / megis i
rheglyddai yddynt / ai rhwymo
hwynt
a oric / ai haelder gariad / a ffan
ddarvy iddo wastatav y gwledydd
hyny y gwanwyn rhac wyneb i da
<eth>
[td. 116v]
Arthur i ynys Brydain dracheven /
ac a gavas yn i gyngor ddal i lys /
ynghaer llion Arwysg / kans tecaf
lle oedd hwnw a chyvoethocaf / ac
addassa i vrenin / ddal i wylva yndi /
o herwydd / or naill dy i roedd avon
vawr a elwid wysg / ac aber / val
i gallai longav ddyvod o
eithavoedd
byd iddi ac or ty arall ir dinas ir
oedd tir teg gwastad sych / ac o amgylch / yr hain i roedd bryniav teg vchel
ac yn agos at y dinas i roedd ffridd
ne fforest deg addas i hela bwystviliaid / ac o vewn y gaer / i roedd
tai teg Brenhinawl / ac am
hyny / i kyfflybid hi i ryvain /
hefyd yn y dinas honno / ir oedd dwy
Eglwys Arbennig / ac vn onaddynt / a gyssegrwyd yn enw Silius
verthur / ac yna i roedd mynachlog y mynachessav / ar eglwys
arall a gyssegryssid yn en
<w> Aron
verthur / a mynachlog y kannonwyr
oedd honno / hevyd yno i roedd
yr archesgobty penaf / or tri
archesgobty oedd yn ynys brydain
a hevyd aniveiri oedd yn y dinas
honno / amrevailion
[td. 117r]
gelvyddydav / a ffenna lle
<a>
dinas yn y dyrnas oedd kaerllion
arwysg yn yr amser hwnw / ac
yna i peris Arthur arlwyo a
gwneythur yno gwledd anveidrawl o vaint / i wahadd holl vrenhinoedd a ffenaithiaid o ysgolheigion megis na allent rivedi
arnynt i ddywad i wledd caer
llion ar wysg / i roi breiniav
yddynt megis i darparent o
herwydd i braint ai bonedd / ac velly
or alban i daeth Aron ap kynvarch
vrenin yno / yrien ap kynvarch
arglwydd Reged kaswallon
lawir / arglwydd gwynedd / meiric
Brenin Dyved / kattwr Iarll kerniw
a thri Archesgob ynys brydain / a
ffenna o naddynt / oedd archesgo caer
llion arwysg / kans braint legat
oedd iddaw / a gwr santaidd oedd
hwnw / ai enw ef oedd dyvric / ac ir
wledd honno i daeth morydd Iarll
kaer loiw / moriarll kaerangon
<Dr>
Anharawd arglwydd ymwythig
Madog o gaer wayr / owain o gaer
[td. 117v]
vallawg Sowlesbri a gwrsalen /
o gaer gynvarch / Yrien o gaer vaddon /
Bosso Iarll rhydychen / a kida
[sic] hyny
llawer o wyr da a vyddai
<rr>y hir
i traythy / ac
<o> ynyssoedd eraill / i
daeth Gilamwri Brenin ywerddon
a gilamwri arall Brenin ala
<n>nt
[11]
Doldwrf vrenin y ffeichtiaid / gwynwas vrenin / orck llew ap kynvarch
vrenin llychlyn / achel vrenin
de
<nm>arck / ac o ffraink Eldyn /
Twyssog Rwyton Bottel Twyssog
kenonia a Leodegar o volwyn /
Bedwyr Twysog ne Iarll Normandi
a khai hir ap kynyr Twyssog
Angoy / a gwidiart Twyssog poytyers / ar davddeg gogyvwrdd
a geraint garwys or ysbaen / a howel
mymber llydaw Brenin llydaw / a
llawer o bond
[sic]eddigion gida hyny
Rhy vlin i manegi / val na
ddaeth i vn wledd erioed i gymint
o wyr da / a gwragedd / meirch
Adar / kwn a thlyssav mawrwrthiog arian lestri / a
gwisgoedd godidawc / o Bali a
ffwrffwr ac a ddaeth yno /
[td. 118r]
kans vn or tair gwledd arbennic
ynys prydain oedd honno / ac nid oedd vn or ty draw
ir sbaen / ar a vynai dda / na ddaeth
ir wledd honno / i gymryd amravailion roddion ar a vynai bawb / a
llawer hevyd a ddaeth yno / i edrych
y wledd / heb i
gwahawdd / ac wedi i dyvod i
gid yno / galwed y tri archesgob
ychod yno i wisgo yn vrenhinawl
koron am ben arthur a dyvric
archesgob a ganodd yr yfferen a ffan
aethant ir eglwisi i roedd y ddav
archesgob arall yn arwain Arthur
yn i vrenhin wisg / ac yn i vlaen
ef i roedd bedwar o dwyssogion yn
dwyn pedwar kleddav yn noethion
kans hyny oedd braint Amerodr
henway y pedwargwyr hyny oedd
Aron ap kynvarch Brenin yr
alban / kaswallon lawhir arglwydd
gwynedd / meiric Brenin dyved / a
kattwr
[sic] Iarll kerniw / ac i roedd
kyvysinaid a chledwyr tannav
yn kanv yno amravailion
[td. 118v]
ganiadav / ac organ o bobty yddynt
ac or ty arall i roedd y vrenhines
Gwenhwyvar yn myned ir Eglwys
ac addyrn brenhines am deni / ai
khoron am i ffen / ac esgob a manachessay gida hi a ffedair gwragedd y
pedwargwyr ychod / a chlomen wen
yn llaw pobvn / onaddynt / ac
wedi myned hi ir Eglwys / i
dechreywyd y gwsaneth trwy
/r/ ysgolheigion gorav ar pynciav
gorav tecaf ar a brydoedd dyn erioed / ac yna i gwelid rhedegain
amyl o eglwys pa gilidd i wrando
amrevailion ganiadav / ac wedir
fferenav dyvod ir llys a wnaythant
a diosg i dillad parch / a gwisgo
eraill am danynt / a myned ir
neyadd i vwytta / ac or parth
arall i roedd gwenhoyvar / ai
harglwyddessay gida hi / megis
i roedd arver Brenhinessay /
ac velly / wedi rhoi pawb i
eisde megis i dylent / i kodes
kai hir m
archog
[td. 119r]
penswyddwr / a mil o wyr gidac ef
a gwsnaythy or gegin / a gwisg o
ermin melyn amdanaw ef
ac am bob vn oi wyr / ac i kodes
Bedwyr bentreilliad ne benbwtler
Arthur / a mil o wyr gidac ef / or
vn rhyw ddillad i wasnaythy llestri
aur ac arian / ac nid oedd lai o
aniver yn gwsnaythy ar y vrenhines
nac ar yr amherawdr Arthur / ai
wyr da yntav / ac am hyny / ni
doedd vn dyrnas yngrhed a allai
ymgyfflyby ac ynys brydain o
bob da moesay a devodav / o herwydd
vn arver oedd holl wyr llys arthur
ai gwragedd /ac vn air oeddent /
ac ni vynai gwraic na morwyn o
lys arthur / na gwr na gordderch
ond milwr kampys provedic / ac am
hyny dewrach a vyddai y gwyr /
a diweirach a vyddai /r/ gwragedd /
ac wedi darvod y kinio ychod / i daeth
pawb allan / oddigerth y dinas / i
edrych amravailion chwareoedd /
nid amgen / marchogion / yn torri
ffynn / ac yn benna ar ymwan / a
hevyd / ni doedd dychymig
[td. 119v]
chware na bai yno / ar vrenhines
ar arglwyddessay / ar vylcher gaer /
yn edrych ar hyny / a ffob vn o honynt
yn dangos y gwyr mwiaf ar a garent
ac i roedd y m
archogion yn gwneythur
i gwrhwdri mwiaf ac a ellynt / ar
neb a gai vyddegoliaeth y chware /
ef a gai dros i dravel / ar gost y
Brenin / ac wedi darvod yddynt dreilio
y wledd honno / mewn tridiav a thair
nos / y pedwrydd dydd i rhodded i rhai
a vyssai yn gwsnaythy / dros i llavyr
ney i travel / nid amgen / i rhai o
naddynt i rhodded dinessydd / a chestyll
ir rhai eraill / ac yno / i raeth
dyvric archesgob caer llion yn
veydwy / ac a wrthodais yr archescopaeth / o herwydd gweled vaint a
vy armerth y wledd honno / ar
gynylleidva / ai darvod mewn tri
diav / ac am hyny ystyried / a oric
ef / mae darvodedig yw pob peth yn
y byd hwn / ac amrodd i geisio peth
parhays / tyac at dyrnas gwlad
nef / ac yn i le ynte i rroed dewi /
yn archesgob kaer llion arwysg
kans gwr dysgedig bycheddawl oedd
ef / ac ewyrth i arthur / ac
[td. 120r]
yn lle Sampson archesgob kaer efroc
a vyssai varw yno / ir roed Teilaw
Esgob llandaph / drwy Eiriol howel
mymber llydaw / a gwr dysgedig
bycheddol oedd yntav / ac wedi lliniaethy pob peth i gwelent / ddavddeg
m
archog yrddol / yn dyvod / a diadell o
wyr gida hwynt / a chainc oliwydd
yn llaw pob vn o naddynt / yn arwydd
i bod yn genadav / a ffan ddaethant
ir llys kyvarch gwell i arthur
a wnaythant / gan i anerch oddiwrth
lles / amherawdyr rhyvain / i roi
llythyr yn i law ef ar geiriav
hyn ynthaw / lles amherawdyr
rhyvain / yn anvon anerch at
arthur vrenin y brytaniaid / megis
ir haeddodd / kans
rhyvedd yw
geni vi dy greylonder di
ath ynvydrwydd / o anian ffolder
kans ynvyd i soraist di vy vi
amherawdyr rhyvain / a rhy hwyr
i rwyti yn gwneythyr Iawn I
ryvain / ai brenhinoedd / lle i mae
yr holl vyd yn
[td. 120v]
ddarostwngedig i ryvain /
ond tydi a thithav sy yn attal y
dyrnged / yr hon syddyledys i ryvain
i chael o ynys brydain / yr hon i by Ilkassar
yn i chael / ac amher
<ao>drion eraill
wedi hyny / kans yr holl ynyssoedd sydd
dan ryvain / ond ynys prydain / ac
eraill / a ddarostyngaisti iti dy hyn
a dwyn braint gwyr rhyvain oddiarnynt /
ac am hyny senedd
rhyvain / a varnodd iti vod yn rhyvain
erbyn Awst nesaf / ac oni ddoi di yno
y dydd hwnw / gwybydd di i
<doyn>
hwy ith ovyn di / hyd dy gartrav /
am i sorhad hwynt / val i barno y
kleddav rhyngoti a hwynt / a ffan
wyby arthur ystyr y llythur / ef
aeth yn i gyngor / am daly atteb i
wyr rhyvain / a chattwr Iarll kerniw
yn gyntaf i dywad / val hyn / Arglwydd
vrenin heb ef / mae arnafi ofyn i
lesgedd / a diogi / gael gorvod arnomi
y brytaniaid / gan hvd i byomi yn
segyr / gwedi ymroi i wleddav / ac
ymddiddan gwragedd er ys pymp
mlynedd / a hyny a dduc yn
dewrder ni an ffyniant
[td. 121r]
ac ny ni a ddylem ddiolch i wyr
Rhyvain / am yn kyffro ni / ar hyn o
amser / ac yna i dywad Arthur
ha wyr da / vynghyd varchogion /
chwi a royssoch imi hyd yn hyn gynghorav da / ar awrhon / i mae yn rhaid
imi wrthynt / ac am hyny / meddyliwn
bawb gyngor da ir ynys / ac o bydd da
/r/ kynghorav / ni a orvyddwn / ar wyr
rhyvain / Sef er kael o honynt hwy
gam dyrnged or ynys ho
nn / er dyvod
ai lluoedd iw ymddiffin hi / rac estron
genedl / ar awr honn / ni ddylant i
ni ddim / ac i maent hwy yn i holi
ini / beth anledys / ac am hyny /
ninav a holwn yddynt hwythav beth
dledys / ar kadarnaf o honom / kymered
gan y llall / kans yn rhieni ni a
orvy arnynt hwy / nid amgen / Beli
a Bran / meibion dyfnwal moel myd /
o herwydd hwynt a ddygyssant vgain o
voneddigion Rhyvain / yn wystlon
ganthynt i ynys Prydain / am
dyrnged / a nerth / ac wedi hyny i by
Kystenin / ac Elen / ac wedi hyn
<y>
maxen weledig / ac Elen
[td. 121v]
dyledogion ynys brydain / ar hain
a oresgennodd hyd yn Rhyvain /
a rhyvain oll / ac a vyant amher
<.>odron yno / bob vn yn ol i gilidd / ac
or achos hyny / ni
attebwn ddim
yddynt hwy / ond holwn ni y dyled
yddynt hwy / ac yna i dowad howel
ymber llydaw / rhyngofi a dyw / pa
<dwede>mi bawb ar neyldy / ni bydde gystal
ac i dowad yr amherawdyr Arthur /
ac am hyny / Arglwydd heb ef / awn
i Imddiffin ynys Brydain i dyrnas
rhyvain / a ddechreyodd holi peth
anledys i ni / a fferthynol i ti holi
pethav dledys yddynt hwy / kans
Sibli ddoeth a ddraganodd / i byddai
dri amherawdyr or brytaniaid
yn rhyvain / Sef ni by ond dav hyd
yn hyn / a thithav a vydd y trydydd
ac am hyny / bryssia di ir hynt
ho
nno / o herwydd kyttyn yw dy
wyr a thi / a mi a roddaf i ti o
gymorth / ddengmil o varchogion
arvog / ac a ddowad Aron ap
Kynvarch / rhovi a
[td. 122r]
dyw arglwydd heb ef / ni vedra vi
draythy vaint yw vy ll
<i>wenydd i / am
yr amadrodd a ddwedaist am ryvain
ac am hyny hyvryd yw geni vi
gymryd dyrnodav / gan wyr rhyvain
am yr hai a roddwn inav yddynt
hwythav / er dial yn teidiav / an
hen rhieni arnynt / ac er kodi dy vraint
dithav arglwydd vrenin / A
mi a
roddaf i ti i vyned yno / ddavddeg mil
o varchogion arvoc a phetid hevyd
a ffan ddarvy i bawb / dervyny i
ymadrodd / ar maint / a roddai bawb
iddo ef o wyr arvoc i vyned i ryvain
arthur a ddiolches i bawb o naddynt
ar neillty / ac i kyvrivwyd i Arthur
y rhyvedi a roisid iddaw / a thrigain
mil o varchogion arvog provedig
oeddent heb law a roddes howel
iddaw / o lydaw / ac a gavas ef
or chwech ynys eraill / o betyd /
chwechigen mil / Sef oedd henway
yr ynyssoedd hyny / Iwerddon / ynys
yr ia scotland / orck llychlyn
a denmarc / ac o ffrainc
[td. 122v]
Bedwar vgain mil o varchogion arvog /
a chan y davddeg gogyvwrdd a chida
Geraint garwys or ysbaen / i daeth mil
a dav kant o varchogion arvoc / ac
velly i kad oll o varchogion arvog
ddav kant / a davddeg mil / a ffedwar
vgain mil / ac ni wyddiad neb y rhif
ar y petit / ac velly gwedi gweled o
arthur ywyllys pawb tyac atto / roddi
kennad yddynt oll / i vyned adref a
wnaeth ef / i ymbratoi erbyn awst
nessa at hyny / ac ef a vanegawdd
hyny i genadav gwyr rhyvain / oedd
yno yn aros atteb / ac na thalai ef
vn dyrnged yddynt / ac i raeth y
kenadav ymaith / parth
<a> rhyvain / wedi
yddynt gael rhoddion mawr / a thlyssav
a rhyddhav / oddiwrth pob trayl / a
thaledigaethion / a chattwr / twysog
kerniw aeth gida hwynt / wrth
orchymyn Arthur / oni ddaethant
ir borthva / a elwir heddiw
Sandwych / kans yno i kymersant
i llongav / a ffen glyby lles
amherawdyr rhyvain hyny / ir
aeth ef yn i gyngor / ef a Senydd
rhyvain / Sef oedd yn i
[td. 123r]
gyngor anvon at vrenhinoedd y dwyrain
i erchi nerth ganthynt yn erbyn arthur
a chida hyny / twyssogion Ieyrll
Barwniaid / ac llawer o wyr da eraill
a oedd ddarostwngedig i ryvain / ac
o Senydd rryvain / i daeth at yr
amherawdyr / meiric or koed / ac eraill
o Seneddwyr rhyvain / Sef oedd yryvedi
yr aniver a gas lles gan i wyr hynny
oll / deigain a ffedwar kant o viloedd / ac wedi darvod yddynt / liniaythy
pob peth erbyn awst / yna i kodyssant
tyac ynys Brydain / a ffan glyby
Arthur hyny / kynyll i lu a oric
ynte / a gorchymyn i vedrod / nai vab
i chwaer / liwio a llyvodraythy yr
ynys yn dda / a gwenhwyvar yn ddidwyll / oni ddelai ef adref / ac wedi
hyny / i kyrchodd Arthur borthva Southamton / a ffan gavas vnion wynt / hwiliaw
tya ffrainc / ac wedi i vyned ef i
ganol y weilgi / ef a syrthiodd kysgy
ar arthur / am dalam or nos / ac yna
i gwelai ef vreiddwyd / nid amgen /
Arthur a welai yn hedeg / o
ddiwrth y deav /
gawr mawr / a garw
lais gantho / ac yn disgin ar vordor
ffrainc / ac a welai / ddraic yn dyv
<od>
or gorllewin / a goleydair i lly
<ygaid>
[td. 123v]
yn goleyo /r/ mor / ac ef a welai y
ddraig ar kawr yn ymgyrchy / ac
ymladd mawr rhyngthynt / ac wedi
ymladd / yn hir o amser / ef a welai y
ddraig / yn bwrw tan ar y kawr / oni
losges ef / yn vlw oll / ac ar hyny
i deffroes ef / a rhyvedd a vy gantho
a vreyddwyd / ac i manegodd ir
kymydeithon / i weledigaeth / ai
ddeongl a wnaythant val hyn / tydi
arglwydd / amleddi a rhyw anghynvil
o gawr / ac ai gorvyddi ef / kans ty
di / arglwydd ywr ddraig / ac ni
kredodd
[sic] Arthur ddim o hyny / namyn
tybiaid / mai rhyngtho ef / ar amherawdyr rhyvain / vyddai hyny / ac
erbyn dydd dranoeth / i ddoedd Arthur
ai lynges / ymhorth Barilio yn
Normandi / ac yno aros a wnaeth
ef gwbwl oi wyr / or ynyssoedd
eraill / addowsai borth iddaw / ac
val i roeddent velly / nychaf genadav yn dyvod atynt / ac yn manegi
i Arthur / ddyvod kawr mawr o
ddiwrth ysbaen / a dwyn Elen i
drais nith howel ymber llydaw
o ddigan y gwarcheidwad
[td. 124r]
a myned i ben mynydd a hi a m
archogi
<on>
y wlad ai hymlidiodd / ac ni thyciodd
yddynt ymladd ar anghynvil hwnw /
kans ni
<vmiv>[12] vn araf arno / ac
velly pan vy nos i daeth Arthur
S
yr bedwyr / a S
yr kai hir ap kynar
gidac ef wrth gyvrwyddyd gwr or
wlad hono / yn agos ir mynydd / lle ir
oedd y kawr / ac yna i gwelynt hwy
ddav dan / yn gyvagos at i gilidd
ar ben mynydd mawr / ac a ddanvones
Arthur bedwyr i edrych pa vn or
ddav le ir oedd y kawr / ac a aeth
ef ir mynyd lle i roedd y naill
dan / ac yno i klowai ef wreigiawl
gwynvan / ac yno ef a welai hen
wraic yn eistedd wrth y tan / a
bedd
newydd gar i llaw / a
hithav yn hiravthy ywch ben y bedd / a
ffan weles hi Bedwyr / i dowad hi
wrtho o tydi ddirieitia or dynion / beth
a wneidi yma / ef ath leddir di yr
awrhon / o angav tervynedig / kans
yr anghenvil melldigedig / a dduc
nith howel yma / ai lladdodd hi / yn
keisio kydio a hi / ac am vymod
Inav yn vamaeth iddi i duc
[td. 124v]
vinav yma / gan ddangos bedd Elen iddo
ac om tyb i ef a ddaw yma etto
ac am lladd inav / ac ath ladd
dithav hevyd / o chaiff ef dy weled / ac
ar hyny i daeth bedwyr at Arthur
a manegi a wnaeth iddaw / gwbwl ac
a welsai / a drwg vy gan Arthur
hyny o ddamwain / am Elen / ac
yna i daeth Arthur ar vrys yno
ac erchi yw varchogion aros yn
llonydd / oni welent yn Ing arno
ef / ac i kanvy Arthur y kawr
wrth y tan arall / yn pobi moch
gwlldion / ac yn i bwytta yn lled
amrwd / ac yna pan weles ef
Arthur yn dyvod / kymryd ffon
haiarn yn i law a wnaeth
y kawr / yr hon oedd anveidrawl
o vaint / ac a hono taro Arthur
ar i darian / oni glowid i swn
ymhell / ac yna llidio yn vawr
a oric Arthur
[td. 125r]
tharo /r/ kawr ar i dalken / oni
lithrodd y gwaed o amgylch i lygaid
ef / ac yno i llidiodd y kawr / a
khyrchy ar ycha kleddav Arthur
val i kyrchai y baedd koedawl
yr heliwr / ac ymavel mewn
Arthur / ai dyny oni syrthodd
ef ar dal i liniav / ac yna i
troes arthur yn llidiawc a
tharo /r/ kawr / a chledvwlch
hyd yr ymynnydd / ac yna roi
garm a wnaeth y kawr / a syrtho
i lawr val derwen / a hyrddai
wynt mawr / ac yna i khwarddodd
Arthur / gan erchi i bedwyr
Dori pen y kawr / ai ddwyn
gantho i ddangos rhyveddod ir
llu / ac yna i dowad Arthur
na chyrvyssai ac ef erioed anghenvil mor gadarn a hwnw /
namyn bytta
[13] kawr or Ryrry
o vewn gwynedd /
[td. 125v]
hwnw a wnaythodd iddaw wisg o
grwyn barvay brenhinoedd / a
thwyssogion / ac a ddanvonyssai
genadav at arthur / dan erchi
iddaw ef vlingo kroen i varf ai danvon iddaw ef / i orffen i bilis / ac
ef ai roddai yn ychaf ar i bilis / er
parch i arthur / ac onis roddai
erchi iddaw ddyvod yn ddianod i
ymladd ac ef / gan ddwedyd y
kryva o honom i yr amser hwnw
kymred groen barf y llall / ai
bilis hevyd / ac ymgyvarvod a
wnaythant ar vwlch y groes / rwng
mowddwy a ffenllyn / yn yr hwn
le ir ymladdyssant yn grevlon
gan dyny Barvav i gilidd / ac
yn y diwedd i lladdodd Arthur
bytta gaw
<r> ac er hyny hyd heddiw
er kovedigaeth am hyny / i
gelwir y lle hwnw rhiw /r/
Barvay / ac yn ymyl yno
dan y rriw ho
nno i mae bedd
Bytta gawr iw weled
heddiw ar ymgyvarvod hwnw
[td. 126r]
a vyssai dalm o amser kyn lladd
<iad>
yr anghenvil vchod / am Elen nith
howel / ar howel hwnw a barodd
gwneythyr ylysendy ywch benn
bedd Elen ar y mynydd hwnw /
ac wedi manegi i Arthur vod
lles amherawdyr rhyvain / wedi
pobilliaw or ty arall ir avon /
ac yna anvon kenadav a oric Arthur
at yr amherawdr / ac erchi iddaw
adaw ffrainc ai thervynav yn llonydd ne roi kad ar vaes i Arthur
dranoeth / ac onide ni chadwai gyfraith arvav ac ef / Sef oedd y
kenadav / Gwalchmai / Bosso Iarll
rhydychen / Geraint Gaerwys or
ysbaen a bedwyr bentrilliad a
llawen vy gan lu Arthur vyned
Gwalchmai yno / dan dybied i
kymhellai ef
<hw>ynt i frwydro / ac
wedi manegi i les ddyvod kenadav oddiwrth arthur / ac ystyried o
honaw i madrodd hwynt / yr amherawdr a ddyvod / mae Iownach oedd i
Arthur liwiaw ynys Prydain
na myned ymaith ac yna i
[td. 126v]
dowad Gaynus nai yr Amherawdr
a ddyvod hwy
o lawer yw ych tavodav chwi /r/
brytaniaid nach kleddyddav chwi
Sef a oric Gwalchmai / yn chwimwth tyny i gleddav / a lladd
Gaynus gar bron yr amherawdr
ac yn esgid myned ar i mirch ill
pedwar a wnaythant / a gwyr
rhyvain yn i hymlid / i geisio dial
y gwr arnynt / Sef geraint oedd
olaf / ac yn vlayna or ymlidwyr ir
oedd Marcinicus / i ddial
y gwr / a Bosso Iarll a droes atto
ef / ac a drawodd Marcinicus ar
i be
nn ai gleddav / oni holldodd hyd
i ddwyvron / gan erchi iddaw vanegi
iw gydgymydeithion yn yffern
vod yn hwy
kleddyddav y brytaniaid
nai tavodav / ac o gyngor gwalchmai / aros yn gytyn a wnaythant
yr ymlidwyr / a lladd pawb i wr
or rhai braynaf o honynt / ac val i
ddoeddent velly yn gyvagos i
[td. 127r]
goed nychaf / chwech mil or brytaniaid
yn rhoi kri ar y rhyvainwyr / ac ai
lladdyssant yn greylon / a dala eraill
a wnaythant / ac yn y diwedd i kymell i ffo / a ffan glyby
pentraink /
Seneddwr o ryvain hyny / i doeth yntav
a dengmil o wyr Ryvain / yn borth
ir rhyvainwyr / ac ar y rhythyr
kyntaf / gyrry ffo ar y brytaniaid / ai
hymlid ir koed i byassent or blaen /
ac yna i llas llawer o bobty / ac
ar hyny Edyrn ap nydd / a ffymp
<m>il o wyr arvog a ddaeth yn borth
ir brytaniaid a kynal
[sic] i klod ai
syberwyd a wnaythant a gwrthneby
y rhyvainwyr a wnaythant / a
pentraink
<..> Seneddwr / yn anog i
wyr i gyrchy yn grevlon / a ffan weles
Bosso Iarll rhydychen hyny / galw
a oric anivair / a myned ar i kyvair a
galw Gwalchmai atto / a dwedyd
wrtho / ar y rhan waytha / ir ym i / a
rac ofn kael ohonom i gerydd gan y
brenin / moyswch i ni gid geisio gorvod ar
Bentraink / trwy i ladd / ney i ddala
ac ar vrys i daethant trwy vydd
<in>oedd gwyr rhyvain / a thyny
[td. 127v]
Pentraink oddiar i varch / ai rwymo
yn sickir / ac yno i by vrwydyr galed
o bobty / ac yn y diwedd i gorvy /r/
brytaniaid arnynt / gan ddwyn
pentraink ganthynt / yw byddin
i hvn / ac o newydd myned i ymladd
a gwyr rhyvain / ac yn y diwedd i
gyrry i ffo / ar rhai ni bv wiw i
dala / i lladd ai hysbeilio / ac velly
i daeth y brytaniaid ar karcharorion ganthynt / hyd y lle / i
roedd arthur / a manegi iddaw
gwbwl or damwain / a llawen vy
gan Arthur mor rwydd viassai
ragddynt yn i absen / ef / ac yno i
gorchmynodd Arthur i Bedwyr Ben
trilliaid / twyssog Normandi / S
yr
lamcelot
[sic] du lac Kattwr Iarll
kerniw / Borel Twysog / ac eraill
hebrwng y karcharorion hyny i
baris / ac yna pan glowes gwyr
Rhyvain hyny / deffol trigain mil
o wyr arvoc / ai hanvon ar hyd
nos i ragot y
[td. 128r]
karcharorion ac yw rhyddhav ac o vla
<en>
yr aniver hyny
Seneddwr ryvain
a elwid
<Qin>tus / Evander Brenin
Siria / ac Sertor
<n>us o bilia / ac velly
aros a wnaythant mewn lle dirgel a
thranoeth i daeth gwyr Arthur ar
karcharorion hyny hyd y pant
koedawc / lle i roedd y rhyvainwyr
yn aros / a chodi a oric or ryvainwyr
yddynt ai gwasgary yn ddrwc / sef
a oric y brytaniaid / a rhanyssant yn
ddwy ran / nid amgen Bedwyr a
Richard o baldwn / i gadwr karcharorion / ac o vlaen y vyddin i roedd / kattwr Iarll kerniw / S
yr lanncelot a
Borel dwysog yn ymladd / ac yn llidioc
y rhyvainwyr a gyrchodd y brytaniaid
ac nid oedd ohonynt ywch ben dengmil
ac yna i daeth Gwidiart Twysog
poytyers / a thair mil yr borth ir
brytaniaid / ac yna dial i twyll
arnynt a wnaythant / ac yna i
llas Borel Dwysog / kans
[td. 128v]
Evander Brenin Siria / ai brathodd
ef / a gwaiw oni vy ef varw / a
ffedwar o varchogion da eraill a
las yno / o wyr arthur nid
amgen / hirlas o Eiliawn meiric
ap kattwr Iarll kerniw
halidys o dingol / a khai ap Ithel
ac er kolli hyny ni adodd y
brytaniaid vn or karcharorion
i
ddianc / Namyn gyrry ffo ar y
rhyvainwyr / ac ar y ffo hwnw
i llas Evander ychod / a viltan
us
Seneddwr o ryvain / ac wedi y
gorvod hwynt / i doeth y
brytaniaid ar karcharorion
i baris / gida rhai a ddaliwyd
hevyd y dydd hwnw / ac oddyno yn
llawen i daethant adref at
Arthur / a manegi iddaw ef i
damwain / ac yna i kymerth
lles / yr amherawdyr dristwch
mawr yndo i hvn / ddryced a
vysai i ddamwain ef / a myned
yn i gyngor a oric i wybod
<
[td. Llst 129, 44v]
pw vn a wnai,
ai myned i geissiaw nerth iddaw adref ai peidiaw. Yna i cafas
yn i gyngor fyned i'r lle a elwir Licris, ag yno
i buant y nos honno. A ffan glybu Arthur hynu, myned
a wnaeth hud y lle a elwyd y Glyn Ancessia, canys yno
y doe'r emerawdr dranoeth. Ag yno ir arhoes
Arthur hwynt, a rhoi i farchogion o'r naill tu a Morydd,
iarll Caerloiw, o'r blaen. A beddino i lu a wnaeth yn wyth
[td. Llst 129, 45r]
byddin, ag ir oedd bum cant a chwe mil o wyr ymladd
profadwy ymhob byddin. Ag yna, wedi i parattoi hwynt
yn gymhedrol, a'i dysgu a wnaeth Arthur i gyrchu
ag i aros cyfle. Ag ymlaen pob byddin ir oedd dau
farchog clodfawr, profadwy. Ag o flaen y kyntaf ir
oedd Aron ap Kynfarch, brenin yr Alban, [a] Chattwr, iarll
Cerniw, a'r fyddin honno oedd o'r tu deau. Ag o'r tu arall ir
oedd Rosso, iarll Rhydychen, a Geraint Caerwys o'r Ysbaen.
Ag o flaen y trydydd fyddin ir oedd Achel, brenin Denmark.
Ag o flaen y pedwerydd fyddin ir oedd Howel Ymber Llydaw
a Gwalchmai ap Gwyar. Ag yn ol y pedair byddin hynu
ir oedd pedair eraill a dau farchog o reolwyr ar bob vn
ohonynt. Ymlaen y kyntaf ir oedd Cai Hir ap Cynyr
marchog a Bedwyr iarll, ymlaen yr ail ir oedd Holidnys
twysog Rydain, a Gwidiart, twysog Poytyers, ymlaen
y trydydd Owain o Gaerllion a Gwinwas o Gaer Gaint,
ag ymlaen y bedwerydd ir oedd Irien o Gaer Vaddon a
Gwrsalen o Gaerdor, a elwir heddiw Dorchester. Ag yn ol
hynu ir oedd Arthur a lleng o wyrda gidag ef, ag o'i
flaen ir oedd delw a draig euraid yn arwydd noddfa
i bawb o'r brathedig. A rhyfedi Arthur i hun oedd chwech
o wyr, chwe chant a chwe mil. Ag yna i pregethodd
>
[td. 129r]
arthur yw wyr val hyn / ha wyr
da heb ef / hysbys yw / may och nerth
chwi ach kyngor i kavas ynys
Prydain vod yn be
nna ar ddeg tyrnas arhigain / ac etto trwy ych
nerth chwi ni a orvyddwn ar wyr
Rhyvain / ac a ddialwn arnynt
geisio ein kaethiwo ni am ein ryddid / koffewch yr awr hon / am eich
segyryd ers talm o amser / trwy
ymddiddan a gwragedd / a choffewch
i enny
nny yn eych glewder ach
milwriaeth / a byddwn ni gyttyn i
gynyny gwyr rhyvain megis
anveiliaid / kans ni thebygynt hwy
i rroem i gad ar vaes yddynt
ac os chwchwi / wyr da / a wnaf
vynghyngor / mi ach anrhydeddaf chwithav wrth eych bodd o bob da a thiroedd / a vytho yn vy meddiant i / a ffawb
onaddynt oedd yn wllyssiawl / i wneythyr kyngor arthur / a ffan glyby
yr amherawdyr / vod Arthur yn kynghori i wyr / Sef a oric ynte / pregethy yw lu / a manegi yddyn
<t>
i dylai /r/ holl vyd vod yn
[td. 129v]
ostyngedic ney yn yfydd i ryvain
a choffewch mai eych teidiav chwi
a gedwis ryvain yn benna lle or
byd / o ddewrder milwriaeth a ffyniant / na wrthodwch chwithav
angav / er kadw braint rhyvain /
ac ymleddwch yn gadarn / megis
i gallom ni ovyn tyrnged o ynysoedd
eraill / O wyr da koffewch / na
ddoythom ni yma er ffo / namyn ymladd yn gyttyn / an gelynion / a
chyd ac i bont hwy glewion ar y
dechrav / Safwn i ynghyd yn
ddewrwych / ac velly i gorvyddwn
ni arnynt / a ffan ddarvy iddaw
yr ymadrodd hyny / ef a vyddinodd
i lu yn ddavddeg byddin /
ac ymlaen pob byddin / lleng o
varchogion arvoc / a dav varchog yrddol glodfawr yn ryolwyr
[sic] /
ymlaen y gyntaf ir oedd flaidd
ac aliffantus Brenin yr ysbaen /
ymlaen yr ail vyddin ir oedd /
Irtagus Brenin parcia /
[td. 130r]
a morffilipus Seneddwr o ryvain / ac
ymlaen y drydydd vyddin ir oedd
Boctus Brenin medveddwr a
Seneddwr arall o ryvain / ac
ymlaen y bedwerydd vyddin ir oedd
Borex Brenin Bilia / a kampus
mibernus o ryvain / ac yn ol y
pedair
[sic] hyny ir oedd pedair eraill
ymlaen y gyntaf i roedd Serus
brenin y twr / a ffentrassus Brenin
yr aipht / ymlaen yr ail ir oedd
ddav Seneddwr o ryvain / ymlaen
y drydydd ir oedd / Politus Brenin
affrica / a thwysog arall / ymlaen y
Bedwerydd / ir oedd Tenitus Twysog
Sirinia / a Seneddwr arall / ac yn
ol yr hain ir oedd pedair byddin
eraill / ymlaen y gyntaf ir oedd
Penitus Seneddwr o Ryvain / ac ymlaen yr ail ir oedd Siprus Twysog
ac ar y drydydd vyddin ir oedd Siprus
Twysog arall / ac ar y drydydd
vyddin i roedd meiric or coed /
<o>
vlaen y bedwerydd vyddin
[td. 130v]
ir oedd Rain Seneddwr o Ryvain / ac
yn ol hyny / ir oedd yr ymherawdyr yn dysgy i wyr lle i gwelai
reitiaf ac ynghanol y vyddin
i peris ef roi / Eryr o Aur / mewn
ystondardd / yn arwydd ir neb a bai
berigl arno / ymgyrchy a oric / ac
yn gyntaf / i kyvarvy byddin
Brenin yr ysgaen / a byddin / Aron
ap kynvarch / a khattwr Iarll
Kerniw / a dechrav / ymladd yn
grevlon a wnaythant / ac yno
geraint Gaerwys a Bosso Iarll
rhydychen / ai byddin hwyntav yn
tylly byddin gwry rhyvain / ac
ymffystio yn grevlon a wnaythant
blith drafflith / oni glowid i
twrf yn cyffroi /r/ ddaiar / gan
drwst Saledav y milwyr / yn
ffystio /r/ llawr / ac yna i llas llawer
o bobty / val ir oedd vlin i drythv
ac yna i brathodd Boctus Brenin
Medveddwr / kai hir ap kynar
varvoc yn i Anghevawl
<on>i vy ef varw / ac er
[td. 131r]
hyny y vyddin a ddyc i gorff ef
oni garvyant a byddin brenin bilia
a hono ai gwasgarodd hwynt / ac
er hynny y brytaniaid a ddygassai i gorff ef hyd
y lle i ddoedd y ddraic auraid / Sef
a oric hirlas nai Bedwyr bentrilliaid pan weles kai hir / gwedi
ladd / kymryd gidac ef drychant
m
archog arvoc grymys p
rovedic / ac
megis baedd koedawl ymysg
llawer o gwn / rhythraw yn i mysg
ac ymladd oni gavas ef gwrdd a
Boctus vchod / ai dyny gidac ef
ar gefn i varch hyd yn ymyl
korff kai hir / ac yna i drylliwyd
ef yn ddrylliav man / ac yna i daeth
hirlas at i vyddin i hvn / ai hanoc
i ymladd / ac yno i kolled llawer o
bobty ac i llas or ryvainwyr
aliffantus Brenin yr ysbaen / ac milinus Seneddwr o ryvain / ac i llas
o wyr arthur holdnys twysog
Rydain / a Leodegar o vlwyn
[14]
a thri thwysog o ynys
[td. 131v]
Prydain / nid amgen gwnwas o gaer
gaint / wallon or mwithig / ac yrien
o gaer vaddon / ac yno gwahaodd
blaena or brytaniaid / ai hencil hyd
at howel ymber llydaw / a
gwalchmai / ac yna ymgryvhav /
a oric / ac yn wychr kyrchy i gelynion
o newydd / ar neb a gyffyrddai a
Gwalchmai / ac vn dyrnod i lladdai
ac velly ni orffwysodd gwalchmai
oni ddaeth ef i vyddin yr amherawdr
ac yna i llas kynvarch twyssog
Teygr / a dwy vil gidac ef
ac yna hevyd i llas trowyr da
eraill / nid oedd waeth i gwrhydri
na thwysogion / Sef a wnaeth howel
a gwalchmai ymgadw ynghyd a
lladd a gyffyrvai a hwynt / ac or
diwedd i kavas gwalchmai yr
hwn oedd ef yn i ddamyno / nid
amgen / nad kwrdd a lles amherawdr rhyvain / ac nid oedd dim
well gan yr amherawdr nac
ymgaffel a
[td. 132r]
Gwalchmai a newidiaw dyrn
ac yna i daeth aniveiri o wyr rhy
<v>ain am be
nn howel a gwalchmai
oni vy raid yddynt ffo hyd at
arthur ai vyddin / a ffan weles
arthur hyny / llidio yn vawr
a rhythro i wyr rhyvain / ai
kymyny ai gledfwlch / a dwedyd
yn ychel wrth i wyr nac oediwch nac oediwch wyr da / ddial
kamav yn teidiav ar y gwyr
hyn / rhowch yddynt ddyrnodav
llidioc / a gelwch ych ffyniant
attoch / val i gwnaythoch erioed
ac ni byddwn ni wrthynt / ac o
vlaen i wyr kyrchy i elynion
a wnaeth Arthur / val llew
krevlon / ar sawl a gyffyrvai ac
ef / ar vn dyrnod i lladdai / ac
am hyny i ffoes pawb rhagddo
val i ffoe y devaid rhac y llew newnawc kans ni thyciav i neb
arvay rhac i ddyrnodav ef / ac yn
<a>
i kyvarvy Arthur / a Sertor
<uus>
Brenin bilia
[td. 132v]
a ffeltesus Brenin Bettania / ac ef
a laddodd y ddav hyny / ar ddav
ddyrnod / ac yna pan weles pawb
arthur yn digoni / Enyny a wnaythant hwyntav / i ymladd o hyny
allan / trwy ddysg i harglwydd vrenin
ac yna gwyr rhyvain yn anog i
gwyr hwyntav / ac ni ellid rhivedi ar
a las o bobty / ac yna i daeth morydd
Iarll caer loiw / a lleng o wyr da
gantho / ac o newydd kymyny gwyr
rhyvain / ac yna i daeth vn or brytaniaid / ac a vrathodd / les yr amherawdr / oni vy ef varw / ac ni
withis pwy ai gwnaeth / ac yna
kymell gwyr rhyvain i ffo yn wradwyddys / lle i llas or rhyvainwyr ynghylch kant mil / ac yna
i llas Brenin yr aifft / a davnaw
Brenin eraill o amrevailion ynyssoedd
o barth yr amherawdr / a thrigain
o Seneddwyr Ryvain / a dala tri
onaddynt yn vyw / ac
[td. 133r]
yna i peris Arthur wahanv kyrff / i
wyr ef / o ddiwrth y rhyvainwyr / ai
kladdy yn anrhydeddys yn y mynachlogydd nessaf ar Eglwisi / ac a
ddygbwyd korff Bedwyr Bentrilliaid
Twysog normandi / hyd y dinas a
wnaethoedd ef i hynan yno / a
khorff kai hir / a ddycbwyd / hyd y dinas
oedd iddo ef i hvn / o vewn angioy /
ac yno i kladdwyd ef / a holdnys
Twysog Rydain / a ddycbwyd i fflanndres / ac yna i kladdwyd ef / ac
yna i parodd Arthur amdoi korff
yr amherawdr / ar Brenhinoedd eraill
o Seneddwyr Rhyvain / yn anrydeddys / mewn gweoedd o blwm / ac a roes
ef vaddeyant / ir tri Seneddwyr
byw ychod / ai rhyddhav hwynt / o
bob p
erigl a khaethiwed / dan ammod
yddynt hebrwng y kyrff ychod i ryvain
yw kladdy / a dywedyd wrth y penaithiaid yno / ar vrys yn gorfforol gan
hysbyssy yddynt / mae honno oedd y dyrnged a gaent hwy gantho ef / ac
<o>
byddai hy
nny yn ry vychan / hw
<y>
a gaent ymhwaneg or
[td. 133v]
kyffelib / pan ddelai ef yno / a gorchymyn yddynt / na ddelent eilwaith i
ynys Prydain i geisio tyrnged /
ac wedi traythy y geiriav hyny
ymado a wnaeth y Seneddwyr ychod
ar kyrff ganthynt / nid amgen rhai
o naddynt ar gartweiniav / eraill
ar gerbydiaid / tya rhyvain / ac
ar gorff yr amherawdr ir oedd
arvay yr ymerodraeth / ac ar
bob vn or kyrff eraill / yr arvay
a oedd yn parthyny yddynt / pawb
yn i alwedigaeth / ac yn ol hyny
arthur aeth ai varchogion / ac ai
lu gantho i burgwyn / i ddarostwng
y wlad ho
nno / ac yno i trigodd ef y
gaiaf hwnw / a dechrav y vlwyddyn
rhacwyneb / ir aeth Arthur drwy
wledydd
Lorayn / Braband
fflanndres / almayn / Lombardi / oni
ddaethant at dinas oedd o vewn twsk
yr ho
nn ddinas a wrthnebodd Arthur
ond or diwedd ymroi a wnaythant bawb
i Arthur / wedi lladd o
[td. 134r]
honynt / S
yr fferant m
archog yrddol
ac ynghylch
<v>gain mil o wyr y gwledy
<dd>
hynny / ar amser hwnw wrth ymgyrchy
ai gilidd / i daliodd gwalchmai yno
S
yr priamus / m
archog or gwledydd hyny
ac wedi ddala ef / i damynodd ef ar
walchmai ddywedyd iddo ef i enw /
a ffa beth oedd ef ai m
archog ai gwas
ac yna ir attebodd Gwalchmai ef
ac i dowad wrth priamus / mai gwas
Ivanc oedd ef o gegin y brenin arthur
O dydi
[15] / heb priamus / o dydiw bechgin
a choegwyr arthur / kyn wched a
thydi / mae /n/ rhaid yw varchogion
ef vod yn wrolwych / ar amser
hwnw hevyd i llas yno S
yr
Gherrard / m
archog or brytaniaid / a
llawer eraill / ac yna / Arthur a
ddanvones twyssog y dinas ychod o
wlad Twsk / yn garcharor i gastell
doral a elwir heddiw kastell
dovyr / ac wedi darvod i arthur
wneythyd ryolwyr / a dosparth
<yn>
y gwledydd hynny /
[td. 134v]
myned a wnaeth ef tya rhyvain / a ffan
glyby pawb wroldeb Arthur / dowad
a wnaythant penaithiaid pob gwlad or tyedd hynny Imroi i arthur
a myned tan dyrnged iddo ef / ac velly
I daeth holl Seneddwyr a ffenaithiaid rhyvain Imroi i arthur / ac
velly i roedd Arthur yn myned
tros vynydd mynnav tya rhyvain /
ac a
<i> elwir yn yr Estron Iaith
Alpes / i daeth at Arthur genadav
o ynys Prydain / a manegi iddo a wnavthant /
ddarvod i vedrod / i nai vab i
chwaer wisgo koron y
brytaniaid / am i be
nn / a khymryd
Gwenhwyvar yn wraic iddo / ar i
wely / ar koweth oll / ar amser
hwnw i gorvy ar vedrod / ollwng
Selix i wahawdd y saysson o germania / I ddyvod i ynys I ynys
prydain / y maint mwiaf ac ellynt / yn
borth iddaw ef / gan addaw yddynt
Gimint ac a roesai wrtheyrn /
[td. 135r]
nid amgen nac o hwmber hwnt a swyd
<d>
kent hevyd / ac wrth y dymyniad
hwnw / I daeth saith o longav
gantho i ynys Prydain / yn llawn
o baganiaid arvog / ac erbyn i dyvod
velly o Germania / vo ddarvyssai i
vedrod gael vndeb y ffeichtiaid / yr
yscotiaid / ar gwiddil / a ffob rhyw
genedlaeth ac oedd gas ganthynt
arthur / oni gavas Medrod / gidac
ef / bedwar vgain mil o wyr ymladd
a dyvod a wnaeth medrod ar aniver
hyny gantho / hyd Doral / a elwir
heddiw dovyr / i geisio Rhacot Arthur
ir tir / ac velly i daeth ar y tir
ac arthur ai lynges ar y mor / yn
ceisio dyvod i dir / a llawer a las
yna o bobty / ac yna i llas Aron ap
Kynvarch a Gwalchmai / a thrwy
lavyr mawr / a cholli aniveri o wyr
da / i daeth Arthur ir tir / ac yna
kymell a wnaeth ef vedrod i ffo / ac
yna i parodd Arthur gladdy aron
ap kynvarch / a gwalchmai yn an
<ryd>eddys / o vewn capel oedd o vewn k
<ast>e
<ll>
doral / heddiw dovyr
<yn yr>
[td. 135v]
hwn le i mae asgwrn pe
nn gwalchmai yw weled hyd heddiw / ac ol dyrnod
arno or hwn y by ef varw / ac yna
hevyd i peris Arthur gladdy / i
wyr eraill yn y manachlogydd / ar
eglwisi nessa ac yn lle Aron ap
kynvarch / i rhoes Arthur / yrien
ap kynvarch i vrawd ef / yn
vrenin Alban / a ffan wyby
wenwyvar hynny / myned a oric
hi / i gaer llion Arwysg / a chymryd Abid mantell am deni gida
/r/ mynachessav eraill / yn eglwys
<G>iliws verthur / ac wedi /r/ ffo
hwnw / galw a wnaeth Medrod i
wyr atto / a myned i gaer wynt /
a chadarnhav / y dinas arnynt /
ac ar ben y trydydd dydd gwedi
hynny / ac wedi iddo gladdy i
wyr / i daeth Arthur / i gaer
wynt / ai lu gant / ac i daeth
medrod / ai lu / i maes or gaer
ac a roes gad ar vaes i Arthur
ac yna i by ymladd kreylon
<ac> i llas llawer o bobty /
[td. 136r]
ac yn y diwedd i ffoes medrod / ai lu
gantho / ac a aeth tya kherniw /
ac nid ymbwyllodd Arthur / i gladdy
i wyr / namyn / ymlid / medrod dwyllwr / ac yn drist am i ddianc ddwy
waith oddiarno / ac velly / ar avon
gamlan / ir arhoes medrod / Arthur /
Sef rhivedi llu Medrod / khechgwr
a khwechant / a thrigain mil / ac
am hynny / gwell a vy gantho / aros
Arthur / na ffo o le i gilidd / a byddino
i wyr a oric medrod / yn naw byddin
Sef rhivedi ymhob byddin / lleng o
wyr arvog / ac yna / ir addewis
medrod / yw wyr / os ef a orvyddai
wneythur i bodd oll / o dir a daiar
a da / ac yn i erbyn yntav / i byddino
<dd>
arthur i wyr yntav / ac i dowad
wrthynt / ha wyr da / nid ymladd
y bobl / draw yn gytyn / kans pob
kasgal ysgymyn anghyvreithlon ynt
ac nid vn galonav / a khristnogion d
<a>
ffyddlon /
[td. 136v]
a minav hevyd y sydd / ar yr iawn /
a hwyntav ar y kam / ac velly gan
ddysgv i wyr / i kyrchodd / Arthur
i elynion / ac ymladd / ef ai lu
yn grevlon ac yn orthrwm /
val na welsid i kyffelib / or blaen
onid oedd rhai byw / yn myned oi
pwyll / gan gri a llef / yr rhai lled
veirw / ac yno / wedi treilio
llawer y dydd hwnw / i kyrchodd
Arthur y vyddin ir oedd medrod yndi /
ac ar vrys gwasgarv /r/ vydin
ai thylly / megis llew newnawc
ymlit eniveilied dof / ac ar y
rhythr hwnw / i lladdodd ef vedrod
a miloedd gidac ef / ac er i ladd
ef / brwydro a wnaythant / ac
ymladd y vrwydyr fwiaf ar a
vy erioed / ac yn y rhythyr
hwnw / i brathwyd arthur yn i
gavdawd / ac ni widdis pwy ai
brathodd / ac ni ddiengis or gad
hono / ond rivedi bychan /
[td. 137r]
henway twysogion medrod a las yn
<o>
nid amgen Eiaes Bryt a
<B>assyn
<t>
or saysson / ac or gwiddil kilamw
<ri>
Gilaffadric / Gilasgwrn / ac Ilarch
or werddon / y ffeichtiaid ar yscotiaid oll / ac o barth arthur i llas
yno Ebras Brenin llychlyn /
achel Brenin Denmarck kattwr
leineing Iarll kerniw / a chaswallon lawhir / arglwydd
Gwynedd / a llawer o viloedd gida
hynny / ar ymladd hynny oedd
ddyw llyn y drindod /
henway m
archogion Arthur / a
ddiengis yn vyw or gad hono /
nid amgen dervel gadarn / wrth
i gryfder / kariadog vreichvras
o nerth i waiw / padarn beisrydd
wrth i bais / y vagddy hyll / rhac
i hacred / Sandde bryd angel
rhac i deced / ac o hyny hyd
heddiw i gelwir y gad hono y
gad gamlan / o achos i bod hi
<ar>
avon gamlan / ac oddyno
<i daeth>
[td. 137v]
Arthur i ynys avallach / ar ynys
hono y sydd yn gyvagos at vynachlog
glassenburie yw
venignaethy / a ffan wyby arthur
na doedd amddiffin iddo / ond marw /
anvon a wnaeth ef i gleddav gledvwlch
gidac vn oi varchogion / a gorchymyn
iddo / i vwrw / ir llyn dwfr / oedd yn
gyvagos at ynys avallach ychod
ac velly ir aeth y m
archog tya /r/
llyn hwnw / a chan dybiaid i gallai
ef gadw /r/ kleddav iddo i hvn / i
gyddio a wnaeth ef mewn lle dirgel
a ffan ddaeth y m
archog eilwaith
at Arthur / govyn a wnaeth ef ir
m
archog a vwriyssai ef y kleddav ir
llyn / a ffa ryveddod a welsai / ar
m
archog attebodd ac a ddowad / ddarvod
iddo vwrw kleddav ir lly
nn / ac na
welsai ef ddim ryveddod / ond yn
vnic tonnav or dwfr ar y lly
nn
nid yw hyny wir heb y Brenin
<A>rthur / ac or achos hynny does
<...> eilwaith ar vrys / a
[td. 138r]
gwna di vyngorchymyn / val ir wyti
yn ovalys am danaf / ac ar hyny
ir aeth y m
archog hwnw
eilwaith at y kleddav ychod / ac a
welai ef mai pechod a cholled oedd
vwrw y kleddav hwnw ir lly
nn / ac
ai kyddiodd ef eilwaith / ac velly
i daeth ef eilwaith at arthur
gan ddwedyd i vod ef wrth y lly
nn
a gwneythyr o hono ef i orchymyn /
am y kleddav / ac Arthur a ovynodd
ir m
archog pa beth a welsai ef / y
m
archog attebodd ac a ddowod / na welsai
ef ddim yno / ond y dwfr yn kyffroi
yn donnav gwlldion / ar hynny i dowod
Arthur wrtho ef O tydi varchog
anffyddlon anghowir / dwy waith I
twyllaist vi / yngwrthwyneb vymddiried i ti / lle ir
oeddyt yn dy
gymryd ti / yn v
archog anrhydedd
<ys>
ac am hyny / heb /r/ arthur wrth
<y>
m
archog / does ar vrys
[td. 138v]
dracheven / a bwrw /r/ kleddav hw
nn
ir llyn / val i gorchmynais i ti / gan
ddwedyd ymhellach / os ef ni wnai
hy
nny / i lladdav ef y m
archog / o chai
ef i weled eilwaith / ac yna / ir
aeth y m
archog at y kleddav / ac
i kymerth ef y kleddav / ac ai taflodd
ymhell ac gallodd ir lly
nn / ac ar
hynny i doeth llaw a braych
allan or dwfr / ac a dderbynodd
y kleddav / ac velly troi y kleddav
deirgwaith ywchbe
nn y dwfr a
Syddo ir dwfr / ac wedi hyny i
daeth y marchog at Arthur /
ac a draythodd / val i gwelsai / ac
yno i dwedodd Arthur wrtho ef
fod hynny yn wir / ac yngwydd y
rhai a oeddent yno / yn bressenol
i gorchmynodd Arthur / goron y dyrnas
<i> Gystenin ap kattwr i gar ef
ac a vy varw / wedi iddo ef dyrnassy
chwech blwyddyn arhigain
<a>c ai kladdwyd ef
[td. 139r]
o vewn mynachlog Glassenburi /
hevyd i mae o vewn pall Edward
Sant / o vewn mynachlog
Westmestr / Sel y Brenin Arthur
yn i khadw / ac yn
ysgrivenedic
oi hamgylch y geiriav hy
nn /
patritius Arthurus / Britanie
Gallie / Germanie / Dacie
Imp
erator / yr h
<w>n Sel oedd wedi
i gwneythyd / ynghyd / o vlaen
i Arthur ladd lles amherawd
<r>
ryvain / enwav rhai o varchogion
Arthur / ac or vort gro
nn / nid amge
<n>
/ tri o varchogion aur Davodiawc / Gwalchmai ap llew / drydwas ap dryffin / aliwlod ap
Madoc ap ythur / ac nid oedd vn
Brenin na thwyssawg ar ir elai
yr hain attynt / nas gwrandawent
a ffa neges bynac a geisient ni
ffallai neb yddynt / a thri o v
ar<cho>gion
Gwyry / nid amgen
<Bwrdd>
ap Bwrdd / Predyr ap
<Evroc>
[td. 139v]
Iarll / a Galahad / ap S
yr Lanncelot
du lac / a ffa le bynac
ir elai /r/ heini
ni allai na chawr / na milwr i haros
hwynt / er kadarned a vai / a thri
khad varchog oedd yno / kattwr Iarll
kerniw / lanncelot du lac / ac
Owain ap yrien Reged / yr hain
ni khilient / ac nid mogelynt /
nac er gwaiw / Saeth / na chledde
mewn brwydr / ar dydd i kai
Arthur i gweled hwynt / ni khai
ef ddirmig / na chwilidd /
ac am hyny i gelwid hwynt /
kad v
archogion / a thri lledrithiog
v
archogion oedd yno / Meny ap
Tegwared / Trystan ap talwch
a chai hir ap kynar varvog
kans ymrithio a wnaent / drwy
ddierth Gelvyddydon / yn y ffyrf i
mynent pan vai galed arnynt
ac am hy
nny / anodd oedd i neb i gorvod
<r>wng i kryfder / i dewrder / i hvd
ai lledrith / Tri brenhinawl
[td. 140r]
varchogion oedd yno / nassiwn a elwir
<yn>
yr estron iaith / achel Brenin Denm
<arck>
howel mymber llydaw / a medrod ap
llew ap kynvarch / kans nid oedd na
Brenin nac amherawdyr a ballai
yddynt oherwydd i tegced ai doethed
pan ddeleynt mewn heddwch / na
milwr na ryssw allai i haros pan
ddelynt i ryvel / ac am hynny
i
gelwid hwynt yn varchogion Brenhinawl / a thri kyviawn varchogion
oedd yno / Blas Iarll llychlyn
kattwr ap gwrlliw / a phedrod
baladrddellt / kyneddvay yr hain /
oedd pwy bynac a wnelai gam ar
gwan / hwynt a maylent yn i gwe
<ryl>
ar y kyviawnder / ac er gwched vai
hwynt ai lladdent / ne beri ir gwan
i gyviownder kans ymroi a wnaethent
i gadw kyviownder / ar gwan
hwy ai helpynt ymhob kyvraith / Bla
<s>
yn y gyvraith vydol kattwr yn y
gyvraith eglwys / a phedrod
<....>
[td. 140v]
yn y gyvraith arvay / ac am hyny
i gelwid hwynt khyviawn varchawg
tri Gwrthnebys varchogion oedd yno /
Morvran ap Tegid Sandde bryd
angel / a glewlwyd gavelvawr /
kans
Gwrthnebol oedd gan bawb
bally yddynt / nid amgen Morvran
gan i hagred / Glewlwyd gan i
vaint ai gryvder / ac am hyny i
gelwid hwynt gwrthnebis varchogion / Tri kynghoriaid varchogion
oedd yno / nid amgen Kynan ap
Kledvai Eiddyn / Aron ap
kynvarch Brenin yr alban / a
meiriawn ap llowarch hen / y
tri hyn oeddent kynghorwyr
Arthur / pa ryvel na bygwth a vai
arno / hwynt ai kynghorent / val na
chai neb y gore arno / ac am hynny /
i gorvy ef bob kenedleth trwy dri pheth
oedd yn i galon ef nid amgen gobai
<th>
da / arvay kysegredig a
<r>inwe
<dd>
[td. 141r]
i vilwyr / ac am hynny i roedd ef
<v>re
<nin>
ar ddeg tyrnas arhigain / ac yn
amherawdr yn rhyvain / hevyd yn ol
marvolaeth y Brenin arthur / llawer
oi varchogion ai vilwyr ef aethant
yn grevyddwyr / ac a rivir ymysg
aniver y Saint / ac a gysegrwyd / ac
a gysegrwyd llawer o eglwisi yn i
henw hwynt / nid amgen / llanddervel
o vewn penllyn yngwynedd / yn enw
dervel gadarn / llanpadarnvawr
llanpadarn odyn / llanpadarn drefegloys / yn enw padarn beisrydd
o vewn Sir abertivi yn y deav / ac
eraill o eglwisi / mewn manav erail
<l>
nid amgen llan pedroc o vewn lly
nn
yngwynedd / a gysegrwyd yn enw
pedroc baladyrddellt