Thomas Edwards (Twm o'r Nant), 1738-1810.Tri Chryfion Byd, sef Tlodi, Cariad, ac Angau. Yn y Canlyniad o hyn, y dangosir y modd y mae r Tri yn Gryfion byd. (dim lle / no place: dim cyhoeddwr / no publisher, [1789?]), entire text.
Rhestr y cymeriadau
Cast list
Tom (Sir Tom Tell Tro'th/Truth) |
Traethydd |
Gwiddones (GWIDDANES Dlothi) [Tlodi] |
Rinallt (Rinallt Arianog y Cybydd) |
Lowri (Lowri lew) |
Ifan (Mr. Ifan Offeiriad) |
Cariad |
Angau (Y Brenin Angau) |
[td. 1]
TRI
CHRYFION BYD,
SEF
TLODI, CARIAD, AC ANGAU.
Yn y Canlyniad o hyn, y dangosir y modd y mae r
Tri yn Gryfion byd.
TLODI,
Yn gwneud i holl ddynol ryw, gyffroi am gynnal eu bywyd,
Oblegid eu darostyngiad yn y cwymp fwyta bara trwy
chwys wyneb; sy 'n gosod pawb, i ryw alwedigaeth, &c.
ANGAU;
Yn awdurdodi ar bob creuadur byw, trwy eu darostwng i
Farwolaeth, &c.
CARIAD;
Yn dderchafedi, yn yr Addewyd, ag ynghenedliad Natur;
Ac yn fwy neillduol, yn y Waredigaeth Rad; lle gorchfygwyd Byd, ac Angau, &c.
A Chynnwysir ymhellach ychydig o ddull creulondeb cybydd-dod, a Thwyll, a Thrawster, Offeiriadau, a Chyfraithwyr, &c. gyda dull o droedigaeth y cybydd wedi mynd
yn dlawd.
GAN THOMAS EDWARDS, NANT.
[td. 2]
DDARLLENYDDION.
GAN fod yn Arferedig (braidd gan bob bwngler) Osod
Rhagymadrodd i Lyfr wrth ei argraffu - Minneu
(rhag bod yn gyffelib, i 'r un a wiscodd am dano heb gofio
am ei grys) a wnaf ryw beth fel Rhagymadrodd; Ond
rwi 'n ffaelu deall pa ddull a gymeraf, Ni wiw imi
nghanmol fy hun, oblegid fe wyr pawb mae celwydd
fydd hynny, Ni wiw imi dderchafu 'r Llyfr, mae 'n
sicir y bernir hwnnw yn wagedd i gyd; Yn enwedig
gan y cywion cigfranaidd a hedasant ar awel gwawr
ddydd Luciffer i orseddfaingc balchder, lle maent yn
barnu, na ddichon neb fwrw allan Gythrauliaid am nad
yw yn eu dilyn hwy. Er fe alle'i bod hwy fel Elias
gynt yn meddwl mae nhw 'n unig a ddiengasant - Ond
roedd yr hwn ac sydd yn barnu meddyliau a bwriadau'r
galon; yn canfod y llwybr na adnabu aderun, ac na
chanfu llygad barcut, yn gweled yn graffach nag Elias,
nid oedd ef yn gwel'd ond ei hun, a Duw 'n gweld Saith
Mil, A chan hynny mi dawaf a Son, I 'w Arglwydd i
hun mae pob gwas yn sefyll neu yn Syrthio, &c. Cymered y rhai a hoffant ymryson a rhagfarn eu fforddeu
hunain; mineu a ddymunaf, I 'r hwn Sydd a phob gallu
yn ei law roddi nerth i ymryson; ag i orchfygu, yr
Hunan a 'r trueni, Sydd yn fy Nghalon I ag eraill Amen.
Eich Gwasanaethydd distadl,
THOMAS EDWARDS.
[td. 3]
Entr Sir Tom Tell Tro'th.
TRWY 'ch cennad heb gynnen a llawen ddull hoyw,
Dymuno ymma Silence ag i bawb ddàl Sulw,
Chwi gewch ddyfyrwch yn ddi fêth
Os torrwch beth, o 'ch twrw.
Mae 'n gofyn i bawb Sy am wrando,
Roi pob Ymddiddan heibio
Ni ddichon neb ddeall unrhyw ddawn,
Neu 'Stori heb iawn, Ystyrio.
Cymyscaidd Jaithoedd Babel
Sydd ymma fynycha 'n Uchel
Ni cheir lle bo gynnifer dyn,
Ond ychydig yn un, Chwedel.
Mae dyn wrth Naturiaeth wedi torri 'n druenus
A'i feddyliau 'n anwadal yn fach ag yn Wawdus
Yn ymlud fàl Canghenau pren a'r Wynt
Ryw helynt, Afreolus.
Fe dd'weydodd y Sarph or dechreu
Y bydde'i ddynion megis duwieu,
A 'r balchder hwnnw Sy 'n ffals ei Wên
Yn glynu mewn hen, galonau.
Can's fel hyn etto mae dyn wrth Nattur,
Yn dàl yn arw am wneud diawl yn eirwir,
Am fod yn ddoeth yn ei olwg ei hun,
Mae braidd bob dyn, adwaenir.
An fynych y Clywir neb yn datcan
Histori neu hanes heb i ganmol ei hunan
D' oes dim yn derchafu ag yn Clymmu ymbob Clêr
Mor Suttiol a balchder, Sattan.
Mae balchder y Cymry ffolion,
I ymestyn ar ôl y Saeson
Gan ferwi am fynd o fawr i fach
I ddiogi 'n grach, fon'ddigion.
Os ca'n hwy ryw esgus o fod yn 'r ysgol
Ni wiw am air o Gymraeg Ymorol
They cannot talk Welch, nor understand,
Oni fyddir yn grand, ryfeddol.
[td. 4]
Y mae 'n gywilyddus clywed carpiau
Yn lladd ag yn Mwmian ar iaith eu Mamau
Heb fedru na Chymraeg na Saes'nag chwaith,
Ond ydyw 'n waith, anethau.
Ac os bydd rhyw Hogenig wedi bod yn gweini,
Ynghaer neu 'r Amwythig dyna 'r cwbl yn Methi,
'Cheir gair o Gymraeg ac os d'wed hi beth,
Oh! 'r ledi'eth, fydd ar my Lady.
Chwedl mawr fod Mîs yn Lloegr
Fe ddysc merch Ifangc lawer o fedruster
Siarad modest a phlettio 'i mîn,
<'>R un fath a thwll tin. y Tanner.
Mae Ynghymru lawer Coegen
A roe goron i Blayers Llundain
Ac ni all i Gymro fforddio o'i phwrs,
Un geniog heb gwrs, o gynnen.
Ac mae llawer crach gynffongi
Na hidiai fe gownen o 'r taflu Gini
Am le 'i Hwrio neu gambleio ar gais
Ynghwmni rhyw Sais, lled Sosi.
A rhyfedd fel y dywed Cwmni o Gymry
O the English Song is very pretty!
Ac yn egor eu Cegau a 'u Clemmau 'clws,
Ar gorws, yn gwehyru.
Dyna fel y byddant yn canu ag yn bloeddio
Heb air o gysondeb yn berwi ag yn Soundio
A phe baid am ganu Cymraeg yn Sôn
Ni ddeallei 'r gwyr Mwynion, Mono.
Mae hyn yn helynt aflan
Fynd 'r hen Gymraeg mor egwan
Ni cheiff hi mo 'i pherchi mewn bryn na phant
Heno gan ei phlant, ei hunan.
Entr Traethydd.
What is, thou Gibbriss, foolish Fellow?
Tom.
Dam i Sil Satan dymma Sais etto.
Traeth.
Doant talk Nonsense.
Tom.
Taw daccw Nancy,
Siarad Gymraeg neu ddôs i 'th grogi,
[td. 5]
'D oes ymma fawr o Saesonaeg glân,
Ond ychydig gan Sian, a Chadi.
Traeth.
Paham 'r wyt yn lladd ar Saes'neg mor greulon.
Tom.
Lladd yr ydwyf fi ar Gymry beilchion
Sy 'n ceisio gwneuthur pob dyfeis,
I fod mor bressise, a 'r Saeson.
Ond ellir dyscu Saes'neg ar goreu
Ac heb fynd yn feilchion goegion gegeu
I wadu na fedront ddim yn faith,
Mewn moment o Iaith, eu Mameu.
Traeth.
Mae 'marferiad oni chlywsoch yn llawer achlysur.
Tom.
Wel ydyw mi wn etto lle bo duedd mewn Nattur
Ond am fod yn dduw 'n ol gair yr hen Walch
A chodi mae balch, bechadur.
Traeth.
'D oes fai ar neb am godi 'n raddol,
Fel bo 'u Sefyllfau 'n gyfatebol,
Tom.
Ymhob Sefyllfau fe ddylau ddyn,
I adnabod ei hun, yn Wahanol.
Traeth.
Doethineb trwy degwch ymhob galwedigaeth,
Sy 'n tynnu 'n gysonaidd rai tan ei gwasanaeth
Lleferydd a gwyneb Sy 'n dangos gwahaniaeth
Mae dynion yn dirwyn at ddull ei Gwladuriaeth.
Tom.
Wel felly, nid celwydd caled
I'w barn dostaf y Methodistiaid
Mae gwladwyr y Cythraul yn hawdd eu Cael,
Wrth eu bywyd gwael, i 'w gweled.
Mae 'r meddwon a 'r lladron tan 'r un llywodraeth,
Y tyngwyr, a 'r Rhegwyr a phob rhywogaeth,
Dilynwyr pechod yn gyttun,
Yn deylu o 'r un, gwaedoliaeth,
Traeth.
Mae pob rhyw fasweddwyr mewn pechod yn Suddo,
Tom.
Wel beth ydyw maswedd rhag Ofn mod yn missio
Os oes genny reswm dod yn ei le,
Er Undyn mi Wna fine, Wrando.
Traeth.
Mae 'r enw gair maswedd fel hyn i 'w gymwyso
Am bob pethau allanol eill natur ei llunio,
Gwagedd o wagedd a maswedd mewn mesur
Heb Waith y dyn newydd iw pob peth dan awyr.
[td. 6]
Maswedd cnawd esmwyth Sy 'n adwyth niwaidiol
Yn Shi'o rhai 'n Si'on ar foddion Crefyddol
Canu a Gweddio, a gweithio pregethau
Fe gyfrif Duw 'n faswedd holl ffrwyth eu gwefusau.
Tom.
Os oes Maswedd mewn pregethau
Ni waeth y Ni, na 'n hwythau
Os gallwn gario Cydwybod glir
I draethu 'r gwir, bob geiriau.
O ran mae 'r gair gwir drwy gariad
Yn haeddu beynydd bob derbynniad,
Mewn amser ag allan o amser llawn,
Mae 'n ddidwyll ag iawn, ei dd'weydiad.
Traeth.
Ychydig o gariad Sydd mewn geiriau
A draetho 'r ynfydion ar flaenau tafodau
Muriau Sychion yw 'rhai hynny
Heb fydd [sic] fel morter iw cyd tymheru.
Mae rhai'n yn debyg o ran eu diben,
I fynediad y Wenfol ar Gornchwiglen
Yn troi o gwmpas er hynny eu Cartreu
Sydd un yn y Gors ar llall yn Sifneu.
Mae hitheu 'r Sgyfarnog enwog union
Yn cnoi chîl o egni ei chalon
Yr un droed a chi, yw hi er hynny
Felly mae buchedd rhai redant i bechu.
Mae eraill o ryw 'n fforchogi 'r ewin,
Hyd ffyrdd y duwolion y byddant hwy 'n dilyn
Heb ddim cnoi cil yn eu genau na'u Calon
I ddal neu fyfyrio ar dduwiol arferion.
Tom.
Wel Son am greaduriaid rwyt ti rwan,
A gwahanol gyflwr glan ac aflan
Oni ddaeth Llenlliain o 'r Nef i 'r llawr
Mewn gafael ddirfawr, gyfan
Ac roedd pob creaduriaid yn hon ymma
A glan oedd y cyfan cofia
Ac fe roedd cyhoeddus weddus wâdd,
Heb attal i ladd, a bwytta.
Traeth.
Y Llenlliain hon iw 'r Efengyl a 'i rhyddyd
Ond rhaid yw lladd cyn bwyta er bywyd
'Does cig na physcod na llafur yn fuddiol
Heb eu ladd a 'u torri o 'u Cyflwr naturiol.
[td. 7]
A dymma 'r porth cyfyng mae gafael y bywyd
Sef marweiddio Gweithredoedd y Cnawd trwy 'r ysbryd,
A dyscu Grist groes Egwyddor crefydd
Yn ysgol rad y creuadur newydd.
Tom.
Gan dy fod mor ddoeth gad immi glywed?
Pa fodd roedd plant Israel yn ysbailio 'r Aiphtied
Yn benthycca tlysau ag yn dwyn ar duth,
Heb dalu byth, mo 'u dyled.
Traeth.
Yr aur a 'r tlysau ar gwiscoedd gwychion
Sydd deip o Dalentau a doniau dynion
Rhai ddylyd fenthyca Oddiar naturiaeth,
I Ogoneddu 'r hwn Sy berffaith.
Tom.
Wel os tâl benthyca felly
Gallwn nineu ddawnsio a chanu
Pe medre'm ni ganmol yr hwn Sy 'n llawn
Yn rhoi rhinwedd a dawn, i hynny.
Traeth.
Pob dysc a dawn pob llawn gallineb,
Mae gogoniant y Creuawdwr trwyddo 'n ateb,
Ond Natur dyn trwy falchder Sattan
Sydd am Ogoniant iddo 'i hunan.
Tom.
Wel ni waeth i'ni dewi 'n ebrwydd
Na phe bae'm ni 'n ymddiddan ddauddydd
Profi pob peth, a dal 'r hyn Sy dda,
Ydyw 'r ffordd benna, beynydd.
[Exit.
Mynegair y Chwareu.
Traeth.
Wel bellach crybwyllaf mi dystiaf am Destyn,
O 'r dull yn deg hylwydd mae 'r trefniad yn Câlyn,
Am dri chryfion byd ddwys Olud mewn Sulw
Sef Tlodi, a Chariad, ag Angeu tra chwerw.
A Chariad yw'r hynaf o chredir yr hanes
O ran pan gadd gwryw gu fenyw yn ei fynwes
Ac wedi iddo gwympo a 'i rwydo ef o'i rydyd,
Roedd Cariad yn ddiau 'n cyweirio 'r addewyd.
Ond melldith y pechod trwy hynod trueni,
A 'r noethni dyledus wnaeth nyth i Dlodi,
Na chaffei ddyn fara heb chwysu 'n llafurus
Ag Angau yn y diwedd ag Ing yn ei dywys.
Ond Cryf iawn yw cledi Tylodi a dyledion
Yn boenus iawn beynydd oer ddeynydd ar ddynion
[td. 8]
Yn gwneud i rai feddwl am waith a Chelfyddyd,
Fel mae gan bawb awydd i gynnal eu bywyd.
Ac eirias o gariad wir fwriad arferol
Yw Elfen Cenhedlaeth naturiaeth daearol
A chariad cyflawndeg y deg waredigaeth
Sy 'n gryfach nag Angau 'n rheolau marwolaeth.
Ac ymma 'n ganlynol allanol ddull hynod
Cewch beth o gwrs bywyd y byd a 'i Gybydddod
Drwy Wraig afrywiogaidd flaen daeraidd flinderus,
A chanddi ddau feibion yn ddigon eiddigus.
Ac un mâb oedd gartre fel hitheu yn ei heitha
Yn Gybydd rhy arw a hwnnw oedd yr hyna
A 'r ail a gae 'r ysgol drwy rwysc a chymeriad
A 'r peth a wneiff arian fe'i rhoed yn Offer'riad.
Nol hyn wedi 'r Cwbl y Fam a 'i Mab Cybydd
A gwympodd yn galed allan a 'i gilydd,
Ac at yr Offeiriad hi ae fyw yn gorphorol
By yno nes marw mewn enw mwyn Unol.
Hi drefnodd ei H'wllys drwy hollawl gydsyniad,
Yn Anwyl ei pherwyl i 'r Mab oedd Offeiriad,
A'r ddau am yr eiddo mewn cyfraith ymroddodd,
A 'r Cybydd gofydus wr gwallus a gollodd.
Fe Syrthiodd wrth erlid i lid a Thylodi
Ac ar ei ddiweddiad fe gadd i argyhoeddi
Mae 'n troi 'n edifeiriol o 'i farwol arferion
'R hyn fydde'i 'n ddaionus i bob gradd o Ddynion.
Ac felly 'r Cwmpeini mae pennaf cychwyniad
Yr Act wael Sydd gynnom os rhowch chwi fwyn gennad
Gosodwn hi o 'ch blaenau ein gorau drwy gariad,
Na ddigiwch cyd ddygwch lle ffaelio 'n ymddygiad.
[Exit.
Entr Sir Tom Tell Truth.
Wel gwir dd'weydodd Sattan mae 'n hysbys etto
'Bydd dynion fel duwiau er cael ei han'dwyo,
Mae ffrwyth pren gwybodaeth da a drwg
Yn gwneud cynnwr amlwg, heno.
Mae Swn am Gyfoeth a mawrhydi
A Swn diawledig ydyw Son am Dlodi
[td. 9]
Heb fawr yn Synniad a'r ferw Saeth
Y bariaeth, Sy 'n ei beri.
Heb law'r hen felldith wreiddiol
Sy 'n peri Tlodi yn Wladol
Balchder gwyr mawr yn gwascu 'r gwan
Mae hynny 'n rhan, erwinol.
Balchder Sy 'n gyrru Bon'ddigion Segurllyd
Tu Ffraingc neu Lloegr [sic] i rythu eu llygi'd
I ddyscu ffasiwnau a gwario 'n fall
Ddau mwy mewn gwàll, nag ellyd.
Mae ganthynt yn Llundain lawer llawendy
I droi 'r Gath yn 'r Haul i Fon'ddigion Cymru
Play-houses a Lottery's, flawttus ffull
Ac amryw ddull, i ddallu.
Ac yn y Play y Câ'n hwy eu plûo
Rhwng Hoors a Liquors y bydd eu haur yn 'Slaccio
Rhaid canlyn holl egni cwmpeini pur,
'Ran grandrwydd gwyr, y 'w gwario.
A dyna 'r nod fy 'neidiau
Mae gwyr mawr Stowt yn gwario'u Statiau
Wrth ddilyn balchder a 'u harfer fel hyn,
Peth costus ydyw Canlyn, Castiau.
Ond balchder cyn y collo,
I fywoliaeth, (wrth drafaelio)
Nag a cymro fe ronyn llai na'i raid
Fe geiff y gweiniaid gwyno.
Hèl Sgamers o Lundain a llawer o helynt'odd
A Landsurveyors i revewio 'r tiroedd,
A 'i mesur hwy drostynt gwlyb a Sych
Y Caenau 'n grych, ar gwrychoedd.
A mynd a Map i 'r gwr bonheddig
O bob cyrrau y coed a 'r Cerig
Pob cae a Ffrîth pob Acr a phren,
A chodi cyn pen, Ychydig.
Cyhoeddi a galw 'r Tenantiaid i 'r goleu
A d'weydud mewn eccrwch fod hyn a hyn o Acerau
Ac y myn y Mr. tir gael codi ar y Rhent
Mae hynny 'n gonsent, i ddechreu.
A'n hwytheu Tenantiaid y bryniau a 'r nentydd
Yn mynd yn anhywaeth at y ffasiwn newydd
[td. 10]
Wrth glywed eu Saes'neg 'n hwy 'n hynny o fan
Ymron piso gan anhapusrwydd.
Ac ynteu'r Stewart nid oedd dim Stayo
Ond come forth an answer what else ye cymro
Your Land will be set for better prîs
Doant you be foolish, felow.
Ac ynteu'r hen Denant bron a diwno,
Heb wybod be' i 'w ddweydyd ond diodde 'i wawdio,
A beggio ar un o wyr ei wlad
Mewn tristwch Siarad trosto.
Ac f'allei hwnnw'r unfath a Haman
Yn cymryd y tyddyn iddo 'i hunan,
A'r dynan, truan gan ffalster trwch,
Yn ei d'wllwch raid fynd allan.
Ac felly dyna hwnnw 'n gorfod myned
Wedi colli'r fywoliaeth iddo 'i hun a'i nifeilied,
Ac fe allei 'r plant yn mynd ar y plwy
Yn bwysau mwy, ar Denantiaid,
Dyna 'r Mr. A 'i Denant heb gael dim daioni
Ond codi 'r Stewardiaid yn falch ag Ystwrdi,
D' Oes ryfedd beynydd yn byd
Fod Cymmaint o lid, a Thlodi.
Entr Gwiddanes Dlothi.
Pwy Sydd Ymma 'n Cadw lòl
Fel G'lyfinir a 'i glòl, i fyny
Tom.
Pwy Ydych chwitheu ai Merch y gwr drwg
A gadd yn y mwg, ei magu.
Gwidd.
Myfy Ydyw'r Widdan Sy 'n gwneud i rai Waeddi
Rwy 'n gryfa trwy Wledydd fe'm gelwir i Tlodi.
Tom.
Braidd na Waeddwn i fy hûn,
Wrth edrych fath un, a thydi.
Gwidd.
Myfy ydyw'r hynaf Ymhob trueni,
Fe'm ganwyd yn nyth y newyn a 'r noethri,
Pan ddarfu Adda lyngcu damaid
Y fi oedd y gynta Welodd ê a 'i lygaid.
Ac fe i rhoed ef dan berigl na chae ddim bara,
Ond trwy Chwys ei wyneb o 'm hachos i Yna,
[td. 11]
Ac byth yn fy magl rwi 'n dàl rhai a 'm dwylo,
Mewn gofyd Ac Angen Oni fyddant trwy 'n gwingo.
Ymffrostied Gwy'r mawrion yn ei parch a 'i Cymeried
Roeddynt hwythau 'n dlodion gweinion pan i ganed
Oni pheidiant ag Ymwychu a gyrru a gwario
Fel na allont hwy ateb ant felly etto.
Tom.
Oni ddarfu rai brynnu tiroedd dan godi torau
Erbyn Agor llygaid ni thelynt mo 'r llogau
Achos enw mawr a bychan fûdd,
Mae 'r Aerod bob dydd, yn dioddeu.
Nhw Aethont 'r un fywoliaeth a Gutto felyn,
Ychydig laeth a hynny 'n enwyn,
Oni cheir gwaith corddi fel y d'weydodd fy Nain
Hi a fydd yn o fain, am fenyn.
Gwidd
Ond balchder yn ymgyraedd gormod
A melldith drygioni pechod,
A Wneiff yn ddwys ymhen oes neu ddwy
Feddiannau mwy 'n furddynod
Tom.
Mae aml Blas mawr Ynghymru Heno,
Mae 'n chwith i lawer un fynd heibio
Lle bydde'i f'onddigion hardd eu drych
A gwndogion gwych, yn trigo.
Gwidd.
Hwy lanwent foliau gormeswyr ffeilsion
Yn lle rhoi elusen i bobl dlodion
'D oes ryfedd fod melldith ar dir a thai,
I ddigwydd i rai, Bon'ddigion.
Tom.
Wel mae nhw i 'w canmol draw ag Ymma
Am roi cynhalieth i 'w cwn hela
Maen't yn llawnach o flawd a glyw'n i Sôn
Yn eu boliau na thlodion, y Bala.
Gwidd.
Ond anllyfodraeth mewn dull anfeidrol
Sy 'n rhoi imi le 'i feistroli pobol
Balchder ag Oferedd Sy 'n cyfeirio
Yn tynnu neiliaid i mi tan fy nwylo.
rhyfedd heno i 'w gofio ar gyfer
Mor ddau Wynebog ydyw balchder,
Gyrru rhai weithio gyrru rhai 'n lladron
'Phob Castiau diawledig rhag mynd yn dlodion.
[td. 12]
Fy Ofn i, sy 'n peri rai godi 'r boreu
Rhai i 'w gorchwylion, rhai i 'w Siwrneuau
A 'r plant bach fydd yn llefain rhag llafur fy ngaf'el,
A 'r hen bobl yn rhedeg bròn colli 'r hoedel.
Myfi ydyw 'r hynotta mewn ffair a Marchnad
Fe edrych pawb arna'i a chornel eu llygad
Rhag f' ofn I y bydd y rhai cryfa
Yn cael bargeinion ar ddwylo rhai gwanna.
Oh! Meistress erwynol ydwyf fi ar Weiniaid
Mi dorrais hyd y Nentydd ymma lawer o Denantiaid,
'Rhai fydde'i 'n meistroli mewn balchder ag Oferedd,
Ond y fi, fydde 'i meistress 'nhw yn y diwedd.
Mi a welais ymma Ffarmwyr yn byw 'n drefnus
Yn dilyn Ceiliogod a Cheffylau Raceus
Ond pan ddown I atynt yn f'awdurdod
Fe fyddei melus cael canlyn Mulod.
Ac mi welais rai yn rhwysc eu cywaeth
Yn Wyr Synwyrolaf trwy Cym'dogaeth
Ond pan ddown I, unwaith yn feistress arnyn,
Ni fedde nhw Synwyr un briwsionun.
Ac mi welais Wyr gorchestol arw
Yn perchen tiroedd ag yn fawr iawn eu twrw,
Yn mynd rhai ar y plwyf a 'r lleill i 'r Factary
A'r lleill i 'r Iêl i Isel Oesi.
A 'r merched mwyn gymen a 'r llygaid main gwamal
Sydd heddyw mor Sosi yn Caru ag yn Sissial
Pan ddelo'ch i 'r Bwth bâch yn gwla 'ch gwely
Chwi fyddwch yn llafar na thaloch mo 'ch llyfu.
Yrwan mewn Sadrwydd mae i chwi gonsidro
Os y fi a fydd y feistres mi wnaf i chwi fwstro,
Heb ddim Byclau Platted na gywn brith plottiog
Na 'ffedogau gwynnion mi ddalia fi geniog.
Y Glôg Sidan ddu a 'r Wyer Capiau
Ar Balloon Bonets ar Hatts Ribaneu
Ar Handcerchiefs mawr ar Ruffls dwbwl
O myfi yn y funyd a 'ch gwisca chwi 'n fanwl.
Ac yn lle Tea i 'ch breackwest mi fydda fi 'n eich procio
I gym'ryd Pottes gwyn bâch neu laeth wedi dwymno,
[td. 13]
Brywes dwfr a Halen neu Gawl erfin,
Bydd weithiau 'n anodd gael pen W'nionun.
Tom.
Wel wfft i 'ch Calon gyda 'ch Ceuled
Onid y'ch yn ddi gwilydd rôi ffare mor galed.
Gwidd.
Os daw ataf I, na mawr na mân
Yn Waelaidd hwy gân, Weled.
Tom.
Mae 'n dost ichwi bwlio 'n hwy 'n Weigion eu boliau.
Gwidd.
Fe alle'i Câ'n hwy fara os Codant yn forau
Ond ni wiw un o honynt edrych yn ddig
Ni ca'n hwy fawr gîg, i 'w cegau.
Hwy ga'n Frwchan i 'w Cinnio a Llîth a chawl Cennin
Uwd a Llymru a Bytattws a Llaeth enwyn,
A chaws gan gletted a Lledr Clyttio
'Wiw Sôn am emenyn na disgwyl mono.
Tom.
Ateliwch eich tafod; 'd oes ond Sîr Aberteifi,
A pheth o Sîr Gaer fel yna 'n rhagori,
Gwydd. [sic]
Mae bywoliaeth galed lawer trô,
Trwy wledydd lle bo, Tlodi.
Tom.
Wel gan i chwi fygwth Cymmaint Aflwydd
Mae rhyw alwedigaeth i bawb yn digwydd,
Rhaid i bawb geisio Offer i ymladd am fwyd
Ar Crydd gael mynawyd, newydd.
Gwidd.
Wel un o chwedlau gw'ir y Saeson
Necessity is the Mother of Invention,
Ni wnae neb fawr mi wranta fi,
Ond Rhag Tylodi, a dledion.
Myfi ydyw 'r Fadam rwi fel gwïalen fedw
Mi Chwippia ag a giccia rai ymma ag accw,
Mi wnaf i bawb gychwyn trafod hoedl ag iechyd
Neu os trina'n hwy ddiogi, hwy dro'n i ddygyd,
Tom.
Chwi yrasoch rai i 'w Crogi,
Rhwng balchder a gofydi
Ac rhagoch Chwi mewn Cyni caeth,
Rhyfeddod aeth, i foddi.
A llawer Lodes ledrydd
A aeth i Hwrio O 'ch herwydd
Rhai ledratta gwaetha gwyn
A'r lleill yn Ca'lyn, Celwydd.
Gwidd.
Ond y'w merched mor aflawen
[td. 14]
Yn eu hynod andwyo 'i hunen
Trwy ddilyn gormod Chwant y Cnawd
Yn Wynebu 'n dlawd, aniben.
A gwagedd gwael'edd rydwy 'n gweled,
Y Cau ar gwascu mae gwisgiad merched
Tra fo 'r Llannerch wantan heb ei chau,
Rhwng eu garrau, nhw yn egored.
Tom.
Wel dyna ddarnluniad [sic] Unig
O 'r ffrwythau gwaharddedig
A'r gorchymyn Sydd yn gofyn bod
Ufudddod nod, enwedig.
O ran y peth Sydd wan a meddal
Mae 'n fwy gogoniant iddo gael ei gynnal
Nid rhaid ir jach wrth feddyg drud,
Tra tyfo mewn bywyd, diofal.
Nid rhaid diolch i 'r lladron lledrydd
Os ffaelia'n hwy gael, gan glouau neu gwèlydd
Mwy nag rhaid diolch mewn llawer lle,
I Faeni Meline, am lonydd.
Ond hawdd cadw Cestyll neu Cistiau fo heb daro,
'D oes orchest oruchel ond i 'r hwn ymdrecho,
Ac ymladdo 'n erbun dyn a diawl
Yn ollawl, ag ynnillo.
Gwidd.
Nid pobl ymdrechgar hagar eu hagwedd
Ond rhai pur galon weiniaid Sydd gen I yn fy ngwinedd,
Rhai llyrfion ymddygiad a llawer o ddiogi
Sy fynycha 'n cael eu rhwydo a 'i dyludo i Dlodi.
Mae mhobl i druain bob rhyw drouau,
Yn hawdd eu hadnabod wrth wedd eu Wynebau,
Sef y dua ei grys ar gwynna 'i esgid
Ar Siwrwd ei gefen fydd yn Siarad mewn Gofyd.
Mr. Bwccwl o bob pâr a Mr. Cyscu 'n hir y boreu
A Mr. Clox tinau Oerion, a Mr. Clôs tan ei arrau,
A Mr. di fforcest a Mr. gwag ei ffircen
A Mr. Lled lonydd a Mr. Llwyd Wlanen.
A Gwragedd lled hollawl sef Madam gywn tyllog
A Madam Bess Geglom a Sian Bais Gaglog
A Madam Oer lewyrch a Madam War leuog
A Madam Gaenor ddrewllud, a Madam Gwen ddrylliog.
Tom.
Gwared ni rhagoch gyda 'ch rhigwm
[td. 15]
Ond ydych chwi rywsut yn feistress ddi reswm
Gwae yn y byd fo danoch chwi 'n byw,
'Ran Caled ydyw, 'ch cwlwm.
Gwidd.
D oes un Frenhines hanes hynod
Na Brenin mewn dewrder gymaint ei awdurdod,
Rwi 'n fwy dychrynadwy yn gwneud i rai och'neidio
Nag un Rhyfelwr a fu 'rioed yn trafaelio.
Rwi 'n gryfach na 'r Cornwyd, ar llif mawr yn Carno
Rwi 'n gryfach na 'r Cestyll fu amryw yn eu Costio
Rwi 'n gryfach na 'r tan, na 'r Crocbren neu 'r tenyn,
Ran fe eir trwy bob niwed rhag tlodi a newyn.
Y Cyfraithiwrs a frathant ag afaelant yn filen,
Ond ni fwy gen i am danynt nag mewn coes rhedynen
Er cyhyd eu gwinedd a chymmaint ei gweniaeth
Ni wnant ar dlodi ond ychydig deiladaeth.
Tom.
Mae Gwyr Cadarn ag aur i 'w Codeu
Yn feistradoedd arnoch chwitheu,
Gwidd.
Yn feistradoedd arna I 'does fawr i gyd,
Pe gwelid y byd, mewn goleu.
Mae llawer o feistradoedd pe rhoid llaw tan eu Strodur
A 'm ffwndwr I, i 'w dilyn pan ffeindir eu dolur
Ond harddwch eu dillad yw eu heddwch nhw 'i dwyllo
Fel nifailiaid i 'r Cigydd wrth feirw maent yn Cogio.
Tom.
Mae rhai drwy gamwedd draw ag ymma
Yn mynd yn dlodion heb eu gwaetha
Anlwc yn y byd neu gam gan Wyr mawr
Yn hwthio nhw 'i lawr, i 'w heitha.
Ac mae llawer o Stewardiaid mor bell eu Stordun
Yn fil gwaeth na 'u Meister yn Ymledu ag yn Ymestyn
Y nhw Ydyw'r duwiau raid Addoli dan Ser,
Os Mynner byw 'n dyner, danyn.
Mae llawer o boblach Weiniaid
Yn Ofni cael eu Stwrdio gan Ystiwardiaid
Yn fwy nag yr Ofnant mewn odid ràdd,
Hwnw eill ladd, eu Henaid.
Gwidd.
Mae Achos i Ofni gwyr mawr a 'u Stewardiaid
Ran prin Ceiff rhai Amser i feddwl am enaid
Rhwng Cyfraith Stewardiaid a balchder Gwyr mawrion
Mae Tenant i 'w ganffod fel rhwng diawl a 'i gynffon.
[td. 16]
Tom.
Nid oes odid wr o gyfraith heno,
Na bo fe 'n Ystiwart i ddal a Chystwyo,
Ac Ambell Gnaf arall a wneiff y tro,
Neu Shopwr a fedro, Sharpio.
Mae Stewardiaid y Minors yn onest mewn manneu
Yn Pesci flonhegog wrth atal Cyflogeu
Nid y rhai Yslafio fwya un fryd,
Sy 'n cyrraedd y byd; goreu
Gwydd. [sic]
Gad lonydd i 'r Stewardiaid a 'r Cyfraithwyr hefyd
Y nhw Sy 'n rhoi neiliaid yn fy nwylo 'i bob ennyd
Oni bae rai 'n pinssio ac yn rhobio 'n rhaibus
Ni fyddei'r Wlad fyth mor Anghenus.
Tom.
Mae balchder Serth echrysnerth a Chroesni
Sy 'n tynnu dial ni Waeth ini dewi,
Ni byddey 'r Cyfraithwyr ddim Ymhob ffrae,
A 'u gwinedd Oni bae, ddrygioni.
Mae'r diawl fel Melinydd yn troi gelyniaeth,
Olwyn goccys chwant ynrhoell naturiaeth,
Ni cheir fyth heddwch nag esmwythad
Heb ryw gyfnewydiad, Odiaeth.
Gwidd.
Rwi fi 'n Cyfnewyd ag yn ystwytho,
Gyrru'r balch heb ei Waethaf a 'r diog i weithio,
Gyrru 'r Afradloniaid i feddwl am gartre
A gwneud i lawer Aflerwyr deimlo'u Cyflyre.
Tom.
Tro ben ar dy chwedle a thaw a chodlo,
Ond e hi â 'n gofrestr hwy na ffair Fristo,
Nid ydwyd rhûo'r unpeth fel hyn,
Bleser i Undyn, Wrando.
Gwidd.
Dymma fel y mae ni waeth i mi dewi
Mae llawer yn flin o Gwmni Tlodi
Ond rhaid i rai heb waetha yn eu gên,
Yn Aml roi pawen, immi.
[Exit.
Tom.
Gwir a dd'weydodd Gaenor o Defarn y gunnog
Hir ac anghynnes ydyw chwedl yr Anghenog
Ond i ddangos mawrhydi Tlodi yn lân,
Mae gen inneu gan, yn enwog.
CANU ar y Ddimeu Goch.
Pob dyn a dynes gynnes gàll
[td. 17]
Mae 'n ddiwall, mewn addewyd
Y rhaid i bawb Sy 'n chwennych byw,
Feddwl rhyw Gelfyddyd
Rhai i 'r Mor a rhai i 'r mynydd
Rhai i 'r glynniau rhai i 'r glennydd
Rhag Tlodi i boeni beynydd
Rhai yn Hwsmun trwy bob drysni
Rhai mhob Swyddau rhag ofn Soddi
Helynt lidiog mewn Tylodi.
Y Gof a 'r Saer ar gyfer Sydd, a Thylwyth crydd a Thailiwr,
Y Tanner crych a 'r tynnwr croen, a 'r Gwydd mewn poen, a 'r Panwr
A 'r Tinceriaid hwyntau 'n curo,
A 'r Melinydd yn milainio
Ac yn Tolli cymaint allo,
Bricklers, Masiwn's yn dra misi,
Nailers Tilers yn cyd holi
Ymhob teiladaeth rhag Tylodi.
Y Gwyr o gyfraith croes eu brud
Hoff rydid, a 'r 'ffeiriadau
Degymwyr Trethwyr pwythwyr pur,
A Shapus wyr, y Shiopau
Clochyddion Doctors yn cyd actio
Ac ynteu'r Cigydd ar gwynt cogio,
Weithiau 'n lladd ag weithiau 'n blingo.
Llinwr, Turner yn llawn taerni,
Glover Sadler Sodlwr gwisci,
Pawb a lediant rhag Tylodi.
Chwarelwr Tyrchwr calchwr certh
A'r caeuwr perth, a'r Porthwr
Exiceman Supervicer, pric,
Wr byrbwyll dric, a 'r Barbwr,
Brasier Cuttler Pedler Bwdliwr
Miner Colier Painter Printiwr
Lliwydd Cribydd pibydd pobwr.
Cario pottiau c'weirio pwtti,
A physcotta gwneud Basgetti
A Phob teiladaeth rhag Tylodi.
Y Cwympwr Coed a 'r llifiwr cûl,
A'r gwladaidd ful, 'Sglodion,
Baledwrs Raxiwrs clocsiwrs clau
[td. 18]
A 'r Jagers glouau, glewion.
Pilio Rhisgl a thorri a rhasglo
Cordio a llosci cario a llusco
Forgemen, Foundrers, pawb yn ffwndro,
Llongwyr Sawdwyr Sydyn Wisgi,
A Swyddogion Sydd a u hegni; rhwygant Wledydd rhag Tylodi
Tafarnwr Bragwr trychwr trwm
A 'r nodwr llwm, Anwydog
Sebonwr C'nwyllwr gweithiwr gwêr, a Swip a chobler, chwibiog
Hettiwr, Clociwr Garddwr gwirdda
Towr, a 'r Cowper taer eu Copa, A Thurnpicwr a thrwyn picca
Troliau gannoedd a Gwagenni,
Gwyr yr Hoettiau 'n gwareu Atti,
'N gyrru 'n 'n llidiog rhag Tylodi.
Rhai yn cerdded Gwlad a Thre,
A rhyw goeg Wrthi'e i 'w gwerthu.
Rhai yn crio nryseu tai, mewn Cwynion a rhai 'n canu,
Telyniwr, Fidler, Jocky a Phorthmon
Baily a Chonstable Jelar Hangmon,
Rhai 'n dwyllodrus a rhai 'n lladron.
Felly beynydd mae rhai 'n poeni,
A rhyw alwad i 'w rheoli,
Rhwyg taledig rhag Tylodi.
A Swm y cwbwl drwbwl drud
O boenau 'r bywyd, beynydd,
Yw 'n dyscu Ni, drwy 'r dasc a wnaeth,
Gair Odiaeth, y Creuawdydd.
Beth yw Tlodi a phob hynt lidiog
Ond galw dynion er gweld enwog,
Allu llaw 'r Hollalluog,
'Am bob doethineb a berthynant
Mhob Celfyddyd hap coel feddiant
Duw a ddyle'i gael 'r Addoliant.
Entr Rinallt arianog y Cybydd.
Wel rhyfedd y Canu bydd pob cyccynen
Ag 'n pwnnio rhyw hanes wrth eu pen eu hunen
Tom.
Arefwch beth, yr Oeddwn i'n bur
Yn canu 'r gwir, yn gywr'en.
Rinallt.
Pur anaml y clywir yn Unman
Na fo bawb yn Wahanol yn ei ganmol ei hunan.
[td. 19]
Tom.
Wel hoff gennych chwithe ganmol eich Côd,
A chyraedd clod: i 'ch Arian.
Rinallt.
Nid oes dim drwy 'r byd presennol
Cymmaint, yn haeddu eu Ca'mol
Ond am yr arian wiwlan wawr,
Mae bychain a mawr, yn ymorol.
Ond am yr arian mae 'r dymmer erwin
Mewn Esgobion a 'ffeiriadau a phobl gyffredin
D'oes dim yn gwneud lles mi gymra fy llw,
Mwy breiniol na delw, 'r brenin.
Tom.
Wel mi wn fy hunan heb wahanu
Mae delw 'r brenin a dal i brynnu
Ond mae arian drwg mewn gwlad a thre
Gwedi ryw bethe, eu bathu.
Rinallt.
Mae 'n dda genny arian yn fy nghalon
Pe medrwn ineu bwrw mi leiciwn yn burion
Mi wnawn ryfeddod yn fy rhan,
O Giuneas ag arian, gwynnion.
Tom.
Nid oes yn gyffraithlon wedi trefnu
Ond arian y brenin i werthu ag i brynnu
D'yw 'r lleill ond rhagrith yn lle gwir hawl
'Ddyfeisiodd y diawl, a 'i deylu.
Pob hudoliaeth mae pawb i 'w dilyn
I ddianrhydeddu enw 'r brenin
Sydd megis rhîth o Gristion bâs
Heb roddiad gras, yn wreiddin.
Mae arian brenin Cymru a lloeger
Yn deip o'r fendith Sy 'n talu Cyfiawnder
Nid yw heb raslon gyfraithlon fryd
Ein dyfais eu gyd; ond Ofer.
Rhaid i 'r Cristion cywyr wastad
Ddal cywrain ddelw y cariad
'R un modd ag y deil, rhwng dyn a dyn,
Arian y brenin, brynniad.
Rinallt.
Rhyfedd y Cymeraist mewn Cymmyraeth,
Yr arian anwyl yn dext i 'th pregeth,
Ond mi wn nad oes mewn Gwlad a Thre
Gysonach llyfre, gwasanaeth.
A gwyn ei fyd y bawen a gasglo bwer
O! na fedrwn eu mudo heb na rhif na meder
[td. 20]
Mae 'n hawdd inni dd'allt mae nhw Sy 'n dduw,
A Nefoedd gan amryw, nifer.
Tom.
Pwy bynnag Sy a 'i dduw goruchel
Na 'i Nefoedd mewn un afel
Heb law yn y gwir air Cywyr cu,
Fe geiff ei nesu, n isel.
Mae llawer yn dewis duwiau
Mewn cywaeth; yn y tai, neu 'r Caeuau
Yn eu cattel, neu llafur, peth bynnag llai,
Ac mae ffoledd rhai, 'n ei Ceffylau.
Ac mae llawer a 'u pleser hyd y Trefydd a 'r plasau
Lle mae 'r byd a 'i belydr, eu duw yw eu boliau
A duw 'r godinebwyr yw merched glan
Hwy c'alynan; ar eu gliniau.
Lle bynnag bo 'r calonau a llwybr y ca'lynniad
Yno mae 'r trysorau 'waeth tewi na Siarad
Mae gan bawb ryw dduw wrth i feddwl i hun,
I ddilyn, ei addoliad.
Rinallt.
Wel ni wiw taeru na chadw twrw
Fy Nuw i ydyw f' arian fyth hyd farw
Nid oes genny hyder mewn dim o hyd
Ond golud, y byd, ag elw.
Tom.
Wel Tom tell tro'th ydwyf i trwy 'r eitha
Waeth rhoi 'r gwir tu 'g attoch heb fod yn gwtta
Tra f'o chwi 'n caru ch clod a 'ch mawl,
A 'ch pywer, mae 'r diawl, a 'ch pi'a.
Exit.
Rinallt.
Wel chwedl garw ymhob rhyw gyrrion,
Ddewred a doethed ydyw pob cymdeithion
Mae 'n gas i ddyn glywed cymmaint eu hares
Fydd rhyw ysgolars, gwaelion.
A rhyfedd fel y c'wed ysgolheigion tîn caeueu
Ffyliaid penneu 'gored sy 'n cerdded y c'wrddeu
Cheiff dynion ar fusness ddim eiste 'n hir,
Na fernir, 'n hwy mewn Tafarneu
Mae Cyriadox neu ryw goeg rediaeth,
Ymhob cwmpeini, y nhw ydyw'r pennaeth
Ni fydd dyn fymrun yn ei fyw,
Heb rigwm o ryw, bregeth.
O pobl dostion ydyw 'r Methodistiaid
Rhuo am eu crefydd y bydda 'nhw bob crafiaid,
[td. 21]
Ceir clywed y carpiau cas eu cuwch,
Yn swnnio 'n uwch, na 'r Personiaid.
Fe geir gan y person yn llon mewn llawenydd
Ryw 'stori ddiniwaid, neu ddysgwrs papur newydd
Yn fwynach na'r llymgwn sy 'mhob lle
A'r 'Sgrythyre yn eu penn'e, beynydd.
Mae 'r Personiaid enwog 'r unfath a dynion
Y sulieu ar Wythnosau am y byd a'i fusnessi'on
Ni dd'weudant hwy 'n amser air o'i le
Oni fydd y degym'e, n geimion;
Ond gyda Gwr ag arian gwneir pobpeth ar goreu
'Ran gwell gan y person gwmni Gwyr y pyrsau
'Na'r carpiau tylodion Sy hyd y wlad,
Yn cadw nâd, am eu 'neidiau.
Sonian a chrafan am dduwioldeb a chrefydd
Ni wn I, fawr am dani, beth bynnag yw ei deynydd
Ond cymmaint a welais neu dreiais o droeau
Am bob gwr ag Arian do'e drwyddi hi ar goreu.
Er son am ddoethineb a rhyw drwst o 'r fath honno
Arian ydyw 'r Cwbl hwy ant yn deg heibio,
Pe bae bobl dlodion a 'u Synwy'r mor lydan,
Ni cha'nt fyth eu bwriad tra fython't heb Arian.
Entr Lowri lew.
A glywi di Rinallt ond Wyt yn erwinol?
Fod yn sefyll ag yn rhuo fel hyn ymhen 'r Heol.
Rinallt.
A glywch chwitheu Mam 'r hen dame drwyn dig
Ond ydych yn ffyrnig, Uffernol.
Lowri.
Pwy ddrwg Sy ar y bachgen milain ei gymaleu
Rhoi coegni i 'th fam Sy ar ei goreu
Oni bae mod i 'n Wreigan lew gynddeiriog
Ni f'aseti Rinallt byth mor Arianog.
Rinallt.
Paham y rhaid ichwi edliw a chodlo,
Am fynd yn g'waethog ond fi oedd yn gweithio
Ni wnaethoch chwi fawr at fynd yn g'waethog
Oni ddygech dippyn oddiar gymydog.
Lowri.
O taw a Son y Machgen am ladrad
I g'wilyddio dy frawd Sydd yn Offeiriad
Lle bo wr boneddig ar ben eiddo
D' oes dim wrthunach na thrwst fath honno.
[td. 22]
Rinallt.
Bon'ddigion braf ydech chwi ag ynteu
Diolch mawr i mi am fod gartreu
Oni bae 'mi Weithio a ffyrnigo 'n eger
Ni thal'sei 'ch bon'geiddrwydd chwi mor llawer
Lowri.
Ond oedd dy Dad a minneu 'n boenus,
Yn gweithio cyn d' eni di 'n ddigon daionus
Wedi prynnu tir, a chasclu llawer
Cyn iti ddyscu Sychu dy grwpper.
Ac nid oeddwn i ddim, mi fynna i chwi Wybod
Yn mynd im priodi fel pob chwilennod
Mi fym I saith mlynedd yn Sêth Ymlonni
Heb Son am danad ti, cyn d' eni.
Roedd dy Dad a minneu 'r Nos yn Ymûno,
I droi Gwrthban rhyngom, rhag ofn doe rhyw wingo,
Ag os âe fe milain am ryw dro 'Smala
(A'i natur yn Awchus) y fi droe 'n Ucha.
Rinallt.
I grogi 'r neb Wyr gan eich bod mor ddygun
Os gwn I pa fodd y Ca'wsoch chwi blentyn.
Lowri.
Mi dd'weuda i ti 'n union y Machgen anwyl
Canwaith bu 'n erchyll gan dy Dad ffasiwn orchwyl.
Ond pan oedd Marchnad drud er 's dalwm,
Fe feddwodd rywsut yn ddi reswm
Ac yn y 'Stable by 'r Caffio wrth drin y Ceffyl
Peth bynnag mi Sefais, wrth fod yn rhu Suful.
Roedd dy Dad mor ddaionus newydd i 'w En'ed
Fe ddae 'r Flwyddyn honno bob peth ar i ganfed
Bywch a dau lô, ath ditheu 'n drydydd
Ni fu accw 'rioed y ffasiwn gynnydd.
Ac felly megais I di fy machgen,
A'r unwaith ar lloiau 'n ddigon llawen,
A 'th rhwymo ar fy nghefn y byddwn i nyddu
Oni fyddit yn fy mhiso 'i 'n Wlyb diferu.
Ond roedd y byd mwy diofal wrth fagu 'th frawd Ifan
Mi ês i gadw Morwyn fe gostiodd im Arian
Ag o dd'weyd itti 'r hanes f'aeth dy Dad ar honno,
Fe fu 'r hen glapio 'r matter rhag drwg mwy etto.
Rinallt.
A glywch I mam heb gam Ymgomio
Fe gadd 'r Ifan fonheddig accw lawer o 'n heiddo,
Rhwng ei gadw 'n 'r Ysgol a phob rhyw esgus,
Mi wn fi 'n ddi gwestiwn ei fod ê 'n bur gostus.
[td. 23]
Lowri.
Ond oedd y Cwbl gyd-rhyngom pan fu 'ch Tad farw,
Roedd raid felly 'r hanner ddigwydd i hwnnw,
Ac fi oedd Yscuttor dda Onor ddaionus,
Ond alla I felly wneuthur f' wllys.
Rinallt.
Sonniwch am eich wllys, mi 'ch gwna chwi 'n archollion
Oni cha 'im gafael y cwbl Sydd gyfion,
Gan ei mynd hi cyn mhelled pe baech yn Amhwyllo,
Ni chewch ond y Traian ni wiw chwi mo 'r treio.
Lowri.
Hold yno weithan gwna di dy waetha,
Myn y Gwr o Ruthin mi garia fi 'r eitha,
Ni chei di lwy gwtta gan I 'r hen lygotwr
Am itti gynnyg wneud ymma gynnwr.
Rinallt.
Mi glywn ar fy nghalon on' bae rhag fy ngh'wilydd
Yr Hwch anuwiol roi i chwi ywn newydd,
Merciwch chwi hefyd, ni wnai lai na chofio,
Os deliwch atta'i na thala 'i chwi etto.
Exit.
Lowri.
Dy waetha di Rinallt ni wiw itti draeinio
Ni rosai ddim rhagor i gym'ryd fy nghrugo,
Mi 'madawaf a 'r lleidr cyn cymrwyf golledion,
Af at fy mab arall ag a fydda fyw 'n burion.
Mi gesglais arian a phob trysorau
Ni choelie'i neb gystadl ydyw rhai o 'r hen Gistiau,
Mi guddiais arian lle na wyr yr hen Syre
Peth garw ydyw garrwch mi ddo i drwyddi hi ar gore,
'D oes dim yn fy fexio mi gollais hen faxen,
Oedd ynddi hi 'n rhagor na deg punt ar hugien,
Oni ni hidia'i fyttatten mae canpunt etto,
Gennyf mewn bwndel tan walblaid y bondo.
Mae degpynt yn Swrcwd wedi gwnio yn fy Syrcun,
Ag Ugiain mewn maneg tu draw i 'r Gist 'menyn,
O na welwn I'r Mab Sydd genny 'n Offeiriad
Mae lwc imi o 'r diwedd dyma fe 'n dywad.
Entr Mr. Ifan Offeiriad.
Eich bendith y Mam rwi fi 'n ei Ofyn,
Lowri.
Dymma ragor Cynddeiriog rhwng dau blentyn,
Un yn Ymostwng Ymma i Mi,
Ar llall yn fy rhegi; o! rogun.
[td. 24]
Ifan.
What was the Matter, dear Mother?
Lowri.
O Siarad Gymraeg rwi mewn natur hagar
O ran dy frawd Rinallt aeth yn waeth na draenog
I fygwth fy nghuro 'i 'n anrhugarog.
Ifan.
O dear Mother beth yw 'r cythryfwl.
Lowri.
Nid ydyw ddim mor fyddar, ac mae rhai 'n ei feddwl,
Mi glywa ac mi wela 'r peth a leiciw 'i fy hun,
Rwi 'n ò Sydun, ar fy Sawdwl.
Ifan.
Beth aeth rhwng Rinallt a chwitheu rwan.
Lowri.
Wel ond achos, di roedd ê'n erthychan,
Ac yn ysgowlio a mi, rhag ofn fy mod,
Yn dirwyn it ormod, arian.
Ifan.
Wel I doant care I'll do ar goreu
Gwell ichwi Mam dd'wd gyda'm fi adreu
Cewch barch mewn henaint hynod ddrych,
A lliwdeg wych, ddilladeu.
Lowri.
Mae dy wraig di 'n Saesnes machgen cryno
Ni fedra 'i Siarad gair a honno.
Ifan.
Mi gadwa forwyn deg ar dwyn
At Undeb mwyn, i ch tendio.
Lowri.
Cadw imi forwyn 'd elwi fyth i Lanfwrog
Oni fydda 'i drwy orchest yn hen wraig ardderchog.
Mi ga ngolchi drwy Sebon rhag edrych yn Sh'abi
Oni fydda 'i gan laned ag Un ferch y leni.
Mewn dillad newyddion pan weddus ymwiscai,
Bydd llawer o 'm dautu 'n rhyfeddu pwy fyddai,
Mi ddof mewn mawrhydi yn Lady dew lydan,
Heb na byd nag yslafri os peidia'i ag yslefrian.
Gan gael fy myd Cysta'l 'd elwi fyth i 'r Castell
Ond oes yndda 'i 'n ddi ochel gryn lawer o ddichell
Awn adre i 'n deuwedd rydwi 'n deallt,
Y gwnawn ni driniaeth ar dy frawd Rinallt
Exit.
Ifan.
Fy mam anwyl rwi 'n dymuned
Cymrwch amynedd yn ôl eich myned
I drin Rinallt ddrwg ei rôl
Dof ar eich ol. rhof chwaliad.
Peth mawr yw rhediad a Mawrhydi
Nid rhaid i ddedwydd ond ei eni,
[td. 25]
O lawenydd Ymma 'n lan
Adroddaf gân, Sydd genny.
CAN ar Rodney.
Wrth weled y gwaith hylwydd,
Sy 'n digwydd i bob dyn,
Mae Offeiriadau mewn hoff rydyd
A gwynfyd mwy nag un.
'D oes un Gelfyddud foddus
Mor barchus yn y byd;
Nag ysgafnach drwy naws gefnog
O fraint ariannog fryd
Yr holl gwbl ddwbl ddiben
'Madrodd dewrllais medru darllen
Hawdd i ni rhag poeni 'n pennau
Brynnu 'n gwaethaf o bregethau
Cawn o 'r goreu
gyrre'dd, Anrhydedd parch a rhôl
Gyda 'g Arian gwiwdeg yrriad
Gwneir 'ffeiriad o ddyn ffôl.
Rhaid bod Ustus bwriad ystyr
'Chounsellors enwog a chlau Synnwyr
A chyfraithwyr chwerw frathiad
Yn llawn dichell a bradychiad
A'u trinniad yn Taranu
Er hynny gwneir mewn rhôl,
Gyda 'g Arian gwiwdeg yrriad, &c.
Rhaid i bob dull by'woliaeth
Sy ngalwedigaeth dyn,
Gym'rud trwbwl fanwl fynych,
I edrych atto 'i hun,
Nineu, Sydd a 'n Honor's
Yn rhychors i bob rhai,
A'r plwyfolion yn trafaelio,
I 'n tendio ni yn ein tai,
Ni all Brenhinoedd Wiwfodd Afe'l,
Na Bon'ddigion byw 'n ddiogel,
Nag un a welir gan ei Alwad
Fael presennol fel Personiaid
Rhaid i bob deiliaid Wylio
A rhwyfo 'n gàll eu rhôl,
Ond gyda 'g arian gwiwdeg yriad, &c.
[td. 26]
Arian ydyw 'r wawr hynodol
Gyda 'r Esgob gwedi 'r ysgol
Groeg a Ladin Gwr goludog
A'i Ogoniant yw ei geniog
Ardderchog yw 'r Cywaethog
A rhywiog y gwneir hèl,
Gyda 'g Arian gwiwdeg yrriad
Y ffyliaid yn Wyr ffèl.
Entr Sir Tom Tell Tro'th.
Wel ni wnaeth y diawl na 'i deulu,
Erioed Amgenach canu
Roedd Gogoniant Uffern yn ddigon têg,
Megis o'i gêg, e'n mygu.
Offeiriad.
Who are you the bold face rogue?
Tom.
Nid y'ch chwitheu Wr clen pe tynnid eich clog.
Offeiriad.
Doant talk to me, thou dirty Snap.
Tom.
O! nid pob ffwl Sy 'n Cyredd Cap.
Offeiriad.
I am a Clergyman of the Church.
Tom.
Onid oes i chwi lwc fe roi'r i chwi lurch.
Offeiriad.
What is the lurch shall come to my onor?
Tom.
Siaredwch Gymraeg mi ddweuda 'i chwi ragor.
Offeiriad.
Beth rwyt yn pygwth arna I mor pigog?
Tom.
Am na fydde ynnoch rinwedd a chwitho 'n wr enwog.
Offeiriad.
Pa rinwedd Sy 'n eisiau os gwna 'i fy nyledswydd.
Tom.
Ni cheir Cywion o Wyddau lle fo ddrwg Ceiliagwydd,
Na dim llwyddiant byth o'r praidd,
A'r bugailiwr yn flaidd, digwilydd.
Offeiriad.
Ond ydyw n bugailio 'n ol 'r arfer gyffredin?
Tom.
Manylach bryd cneifio nag hyd eu Cynnefin,
I ddangos y ffordd rhag myn'd yn Sied,
A ddyla'i ddef'ed, ddilyn.
Offeiriad.
Pa beth a ddangoswn yn rhagor na ddarlla'in.
Tom.
Rhoi peth Esampl da yn eich bywyd eich hunain
[td. 27]
Pe bae 'r defaid yn adnabod eich llais chwi beth
Yn lanwaith, hwy 'ch dilynen.
Offeiri.
I b'le y dilynant hwy Ni, heblaw 'n gwrando.
Tom.
I'r Dafarn yn eu ffoledd neu Hela neu ffowlio
Ond mae 'r byd yn o Shiarp nid pob di sens
All gym'ryd Lisence, Gameio.
Offeiriad.
Mae genym ni orchwyl rheittiach ei berchi.
Tom.
Oes pe galynech ffordd y goleuni,
Ond eich gwaith ydyw meddwi a Hwrio am wn I,
A'm eich degwm, a chyscu, a diogi.
Mae 'ch Curph chwi 'n cyredd byd ar goreu
Ond bywoliaeth anedwydd Sy ar lawer o Enaidieu
Heb gael gennych chwi er maint eich tâl,
Ond un prud Sal, y Sulieu.
A hwnnw 'n afiachus yn wir fynycha
'Ran wrth bregethu y byddwch chwi gwaetha
Fel pe rhoid y deillion i farnu drwy'r wlad
Liw 'r brethyn neu 'r dillad, britha.
Offeiriad.
Rwyt yn barnu personiaid ond yw pawb yn Synnu.
Exit.
Tom.
Mae 'r gwir yn gyhoeddus gwae 'r sawl Sy 'n ei haeddu
Ond am y rhai llesawl ymhob llan
Mae bendith yn rhan, y rheinny.
Nid oes un i 'w ga'mol na 'i berchi 'n gymmwys,
O flaen Efyngylaidd weinidog Eglwys
Nag un fwy felldith na hwnnw 'n fyw,
Oni fydd Duw, 'n ei dywys.
Dyna 'r Gwattwarwr Sydd yn tarrio,
Yn Stol y gwattwor erioed ag etto,
Ac efe yw 'r lleidr erchyll hawl
Mwyaf mae 'r diawl, yn dèlio.
Sônnir fod Herod yn ddyn milainig
Ni wnaeth ond gogleisio wrth rai Gwyr Eglwysig
Sy 'n 'Sglyfaethu wrth eu pleser Ddegymeu 'r plwy
Ar Enaidiau Sydd fwy, enwedig.
Oni bae fod llawer yn pregethu ag yn llywio,
Yn Onestach na Phersoniaid ni fydde'i wiw Swnio,
[td. 28]
Mae arnai bron chwant yn hyn o fan,
Bregethu fy hunan; heno.
Mae gennyf i 'w feddwl dext cyfaddas
Ynghylch godineb mewn Gwlad a Dinas
Trwy 'r hyn mae diawl ynghalon dyn
Yn taflu gwenwyn; gwnnias.
Gwrandawed Ifieingctid hoywedd
Ac hefyd Gwyr a gwragedd
Mae bawb groeso 'n gryf a gwan
I dderbyn rhan, o'i rhinwedd.
CAN ar Qupid's Dream, neu freuddwyd ar ei hyd
Rhowch Osteg Ifieingctid a diwyd Wrandewch,
A chwitheu rhai prïod naws hynod neshewch,
Naturiaeth nwy taeraidd Sy 'n llygraidd ei llun
Drwg 'n gwyniau drygioni 'n berwi 'mhob un,
Mae 'Siamplau 'r hyd gwledydd. beynydd yn ddi ball
Yn dangos yn gyffredin, mae gerwin ydyw 'r gwall
Gan mor fall amryw fûn,
I wrthsefyll hen
ffassiwn temptassiwn cnawd dyn.
Truenus mewn Ifieingctid
Yw 'r gwendid hwn ar goedd
Pair wradwydd mewn prïodas
Mwy atcas ymma oedd
Garwa bloedd, gwyr a blys,
Neu wragedd rhywiogaidd dan lygraidd di lys.
Mae rhwymau prïodas yn urddas fwynhâd,
O 'r Eglwys Oreuglod Mêr hynod mawrhad
Ond anian godineb gwrthwyneb gerth yw,
Ffïaidddra C'wilyddus anfoddus i fyw,
Pa'm rhaid i wr prïodol
Ymorol am ddim mwy
Un ddynes fo 'n ddiana wasnaetha 'n eitha nwy.
Ni roed dwy, 'n rhaid dyn,
Iawn ran un ar unwaith Sy be'rffaith bob un,
Un Gwr yn anrhydeddus
Lewyrchus barchus ben,
Un Wraig, un Corph prïodol
Da siriol gnawd di sen.
[td. 29]
Un asen wen, gynnesa 'n wir,
Ymysgaroedd ei phrïod di anglod ar dir.
Mae felly gyfeilliach da olliach rhwng dau.
A gario drwy gariad wiw rwymiad yr Iau,
Ond Gwr lle bo gordderch i 'w draserch ar droed,
Ni ddaeth ond y felldith o Ragrith erioed
A gwraig lle bo gair egwan am wantan fuan fai,
Pwy gynnwys fwy drygioni,
Trueni mawr di drai
A phwy Sai, mor hoff yn Siwr,
Ag anwyl Wraig ddirwest fo gonest i 'w gwr.
Gwych hefyd yw Merch Iffangc
Na allo un llangc mewn llid
Dd'weud unwaith air am dani
Yn grôch i beri gwrid
Gwyn ei fyd, y gain wiw ferch
A gadwo ddiweirdeb Cysondeb eu serch.
Fe ddylid byw 'n ddilus Ofalus ddi feth;
Mae 'r cythraul yn gweithio neu 'n pwytho 'mhob peth,
Rhwng Mab a Merch Ifangc mae grafangc e 'n grych,
Rhwng gwr a gwraig briod oer drallod yw 'r drych,
Y pechod hwn Sy 'n tynnu
I lygru aml un,
Mae lledrad mewn anlladrwydd,
A chelwydd Afiach Wyn,
A llawer llun, llywio a lladd,
Mae 'r pechod yn awchlym a grym o bob gradd
A rhaid er mwyn anrhydedd,
Trugaredd am bob gwâll,
I ddyn gael gweled gwaelaidd
Ei lygraidd fuchedd fall,
Troi ni âll; y truan dwys,
Heb nabod Oddi'chod ei bechod yn bwys.
Entr Rinallt Arianog y Cybydd.
Wel mawr ydyw gwynfyd rhai 'n byw dan ganu
Nid yw 'r byd yn 'fforddio imi heno mo hynny.
Tom.
Ac ni fynnwch chwi 'n awr fod canu ar neb
Mae 'ch gwyneb, yn Cenfigennu.
[td. 30]
Rinallt.
Pa beth oeddit ti 'n ei ganu ddigonol.
Tom.
Cân, yn erbun godineb dynol
Gwaith Twm o 'r Nant If you Know the name
Un a wydde 'i am y game yn weddol.
Rinallt.
Oni chlywe's yr hanes y bydde'i 'r Gwr hwnnw,
Yn hoffi 'n fynych fwynwych fenyw,
'S aeth e' i bregethu 'n erbun gwynt
Naturiaeth mae 'n helynt, arw.
Tom.
Ond ydyw 'r gair mewn llyfrau
Mae hen Leidr ceirw yw 'r parkeeper goreu
A hen bechaduriaid Sy fwya doeth,
A'm wneud yn goeth; bregethau.
Rinallt.
Ond wrth dueddrwydd eu Naturiaethau
Mae llawer yn llywio neu 'n gweithio 'u pregethau
Heb feddu 'n iawn na dawn na dysc,
Ond pwnio Yngwysc, eu pennau.
Bydd person meddw yn pregethu am Sobri.
A pherson tlawd yn Swnnio am Luseni
A pherson C'waethog yn estyn ei big
Ac yn barnu 'n ddig ar ddiogi,
Tom.
Yr iawn Athrawiaeth araith Oreu
Yn lle gwrando rhai 'n pwnnio wrth eu pennau
Ydyw adrodd y gwir er gwell ag er gwaeth
Wedi profi 'n ffraeth, o'i ffrwythau.
Nid yw 'r holl gwbl ond dall geibio
Bydd dynion dylion dan eu dwylo
Son am y Ne fel rhyw Dre ar droed
Neu Dinas heb 'rioed, fod yno.
A Son a bloeddio a rhybuddio byddi's,
A bwrw tu 'g Uffern bob drwg Office
A bod yno dân a brwmstan prudd,
Perigl fel Mynydd, Paris.
Ac fe 'i berniff rhai hi 'n Mynydd Aetna
Ond na chymrwn mo 'n Sommi mae hi 'n llawer nes ymma,
Yn gweithio beynydd yn y byd;
Ymhob ynfyd, ond y boenfa.
A phan elo 'r Corph i 'r ddaiaren
Eiff ysbryd pob un i 'w Elfen
Gan hynny teimled pawb eu taith,
A 'u hynod waith, eu hun'en.
[td. 31]
Rinallt.
Yn Siwr mae genti heddyw
Ryw ryfedd daeraidd dwrw,
Rwi 'n tynnu 'n awr at dri'giain Oed
Ni fyfyriais erioed, am farw.
Tom.
Wrth gofio mae genn 'i chwi newydd chwerw
Mae 'ch Mam anwyl wedi marw,
Rinallt.
Na ddô erioed mi wranta fi
On ddigwyddodd iddi, dorri gwddw.
Tom.
Oni all'se hi farw fel ei Chym'dogion.
Rinallt.
Na; roedd hi 'n wraig iachus a dannedd gw'chion,
D' oes Achos i neb debygwn I
Feirw ond eiff y rheini, 'n fyrrion.
Roedd hi 'n Anghynefin a ffâr fon'ddigedd
Têa a rhyw Gigau a bara gwyn gwagedd
Pe Ca'wsei Uwd a Llymru a bara llaeth
Ni f'ase'i hi gwaeth; gan mlynedd.
I bwydydd breision Sy 'n gryfion eu Gravee
Wnaeth i 'r hen Wreigan druan Ollwng drwyddi,
A bod ymysc Saeson, mi gymra fy llw,
A'i chrugodd hi farw, i 'w chrogi.
Tom.
Ni wiw i chwi gwyno 'n unmodd
Eich colled hi fy fyw tra gallodd
'Phan ffaeliodd drin ei hen droell dradl
Ei hanadl, a ddihoenodd.
Rinallt.
Nid oes genny ddim ond ofni weithan
Bydd ei hysbryd hi 'n hyllig yn codi allan
'Ran roedd ei dichell ar bob tro
'N gynddeiriog am guddio, Arian.
Tom.
Fe allei o's gwnaeth hi felly
Mae accw bydd hi 'n baeddu
Ond mae genny farnad yn dweud, yn fwyn,
Eich colled ar dwyn; am dani.
Rinallt.
Mi glywais y bydde'i 'r hen brydyddion,
Yn gwneud barnad's i wyr a gwragedd c'waethogion
Gad dy glywed ditheu 'n deg
'N ei ganu 'n landeg, Union.
CANU ar Lef caer Wynt.
Gwrandewch ar Alarnad neu farnad a fernir
Oer larwm am Lowri mewn Cyni ddatcenir,
[td. 32]
Hen Wreigan rywiog'edd wych agwedd i 'w Chegin,
Fy 'n cadw 'i mab Rinallt cyn laned a brenin
Hèl llau 'mhob llain a 'r Chwain o 'r Chwys,
O gylch ei groen a golchi grys,
Gwraig dacclus foddus fuddiol,
A drwsièi gloseu 'n glysol
Gwnae 'Saneu yn gysonol
A nydde'i lîn Olynol,
A chribe'i 'n bleidiol wlan a blew,
O newydd iddi Lowri lew.
Hi weithia'i 'r Nos wyth awr neu Naw,
Hi gode'i 'r boreu i 'mgydio a 'r baw,
Ni fu a llaw, ar gosun,
Mwy hollawl am ei henllun
Hi drine'i laeth ag Undyn,
A hallte'i 'n fanwl fenyn
Y gadwe'i flwyddyn gyda 'i flew;
O newydd, &c.
Mae 'n chwith i 'r Nifeiliaid mewn dwned am dani,
Ieir Hwyaid a Gwuddau a Moch Sydd yn gwaeddi,
A 'r llouau bach anwyl Sy 'n drwm eu hochenaid
A phrin iawn y pora bob buwch nesa 'r pared
Ac mae 'r Ceffylau mewn Coffhâd,
Ar Ychain oll yn chwerw eu nâd,
A 'u brefiad, yn abl brifo,
'R calonau clau a'u Clywo
Trem galar trwm ag wylo
Wnae gwn a Chathod chwitho,
Wrth aruthr deimlo 'r Anrhaith dew,
A gaed y leni am, &c.
Hi aeth i 'r Nefoedd am wn I,
Ag onide' gwae Henaid hi,
N iach iddi wedi'n wydun,
Fyth unwaith gael llaeth enwyn,
Na dwr i oeri ei durun
Os aeth i gôl y gelyn,
A'i Chorph yn rholyn fel y Rhew
Ffarwel am dani Lowri lew.
Rinallt.
Wel newydd i 'w henaid hi er hynny
Ond mi a fynna 'i dal gonest iti am ganu
Roedd fy mrawd yn o fawaidd er cyn gwyl fair
Na chawswn air, i 'w chladdu.
[td. 33]
Tom.
Ni wyddoch chwi Rinallt etto ronyn
Na fydd eich brawd yn bloeddio, ymhen undydd a blwyddyn,
Yn gwneud i chwi chwalu 'ch celfi cû,
Ded'wddwch eich ty, a 'ch tyddyn.
Rinallt.
Wel mi dalwn yn ddigon dilys
Hollawl, am Goppi o'i hwllys.
Tom.
Rhowch i mi Arian ni fydda 'i hwy,
'N mynd i Llanelwy [sic], 'n hwylus.
Rinallt.
Dymma i ti Giunea 'fedda 'i fawr arian gw'nnion.
Tom.
'D yw pobl Llanelwy ddim yn haelion
Mae yno Registers a Phroctors a Chynffon glau,
A rhai tyllau tinau, tynnion.
Exit.
Rinallt.
Os cei di 'r Proctoriaid yn wyr tirion,
Yn rhoddi itti gonffwrdd gad rhwng diawl a 'r gynffon,
Mae nhw 'n Gynffonau ac yn dyllau tin,
'N rhai garw am drin, y gwirion.
Mae hyn yn helynt led anhwylus,
Gwnaed dyn a fynno, fe fydd yn gwyn fannus
O Achos rhyw drallodau o hyd
Sy 'n hyn o fyd, gofydus.
Cesglwch arian, mae 'n flinder chwerw
A mwy blinder gwedi 'n yn Ceisio eu Cadw
Os eir yn dlawd mae blinder Siwr,
Hynod yn y Cyflwr, hwnnw.
Ond mae rhai tlodion hyd y Gwledydd,
Os Câ 'nhwy unwaith fynd ar y plwyfydd
Ni Cheisiant ystreifio na gweithio 'n gû,
Rwi 'n gweled hynny 'n gwilydd.
Fe fydd rhai 'n dâll-geibio mae drwg bod yn gybydd,
Mae 'n fwy drwg i ddynion fod yn rhy ddiddeunydd
Yr Hwrio a 'r meddwi a 'r diogi diawl,
A dilyn hawl, Anhylwydd.
Ond mae fy nghalon i mor ystyfnig
I wneud dim a 'r allwyf mewn tymmer hyllig
Cyn 'r ymollyngwyf mewn un llûn;
Yn dlawd mi a 'n ddyn; diawledig.
Entr Sir Tom.
Tom.
Wel Rinallt anwyl, mi ddois i mewn dwned.
[td. 34]
Rinallt.
A gefaist ti geffyl Prydydd Llanrhaied,
Ond ê roedd rhyfedd i ti ar hynt,
Ddw'd fel y gwynt, mor gynted.
Tom.
Mi ddois I yn ollawl a 'r 'wllys i chwi
Roedd pobl Llanelwy 'n Siarad ag yn holi
Mae nhw 'n disgwyl rhagor yn y man,
O 'ch arian, cyn eich oeri.
Rinallt.
Ni cha 'nhw fawr gen I diolchoch.
Tom.
Chwi weriwch eich gallu cyn y Colloch,
Roedd Cythraul yn eich Corddi chwi bob Cam,
Pan yrre'i chwi 'ch mam, oddi wrthoch.
Rinallt.
Darllen di 'r wllys yn bwyllus bellach.
Tom.
Ni chlywsoch i Leni ddim Siarad creulonach,
In the name of Côd ag Amen ydyw 'r dechreu
Ond nis gwn I am ei ganol Sut i agor mo 'm geneu.
There is two trustees for apraising present
Mr. John Trimwell a Mr. Hugh Torment,
Y rhainy Sy edrych na fo ddim gwyrhydri,
Ond pob peth yn lanwaith i gael ei gyflawnî.
In the first place for your Brother Evy
There is two Hundred Pounds of clear Money
And three Hundred again for his daughter Fanny,
Mi ddebygwn mae pumcant ydyw hynny.
Rinallt.
Pumcant o ba beth dwed imi 'n lanwêth.
Tom.
Daucant i 'ch brawd a Thrichant i'w eneth,
Ac mae gwmpas degpunt etto 'n dost
Yn digwydd ar gost, Cyldigaeth.
Rinallt.
Oh! r felldith greulon trallodion llidiog
Beth wna'i o gynddaredd wrth y mam gynddeiriog
Pe gwelwn i hi 'r fynyd ymma 'n hyn o fan,
Mi a 'i curwn hi 'n anrhugarog.
Tom.
Ow Rinallt anwyl mae 'n erchyll d' enw
Curo dy fam Sydd wedi marw,
Rinallt.
Ni waeth genn'i pe gwelwn yngwydd y plwy
Hi a Llanelwy, 'n ulw.
Tom.
Gwared ni rhagoch, tewch a rhegi',
Ichwi roedd hi 'n perthyn ni all ymma neb wrthi,
Rinallt.
O mi af at Gyfraithwr heddyw brydnhawn,
Yn hwylus iawn; i ymholi.
Exit.
[td. 35]
Tom.
Wel pe 'r ae chwi heno,
Tu 'g uffern hi fydde'i 'n gwffio,
A digon tebyg y chwelid y tân,
Wrth ichwi ar hen wreigan, rwygo.
Wel dymma 'r helynt ar dymmer halog
Cenfigen a chynnen ynghalonau rhai chwanog
Mae dull eu gweithredoedd ymhob man,
A 'u geiriau 'n hwy 'n anrhugarog.
Ac nid yw 'r holl ofydi, ond rhag mynd i dylodi,
Maglu C'lonau mawr a mân, mae arian, fel mieri.
A llygaid rhai mewn dûll eger
Sy 'n chwyddo i fynu o fraster
Am gynnal eu balchder yn y byd,
Mae nhw o hyd, a 'u hyder.
Mae ymchwydd y byd yn treiglo,
Fel Histori 'r blaidd a'r Cadno,
Un yn dw'd i fynu a 'r llall yn mynd i lawr,
Bob Ffassiwn heb fawr, orffwyso.
Mae trafael gafael gofid
Fel y tonnau fydd ar Lyn-tegid
Daw un i 'r lan drwy ffwdan ffôl,
A 'r llall ar ei hôl, i 'w herlid.
Mae weithiau 'r tlawd yn derchafu
Ar C'waethogion yn gwaethygu,
Y gwâliau 'n cwympo 'n isel eu brî,
Ar Tommennydd yn codi, fynu.
Mae 'r holl bethau hyn yn gweithio beynydd,
I ddangos i ddyn beth yw ei ddeynydd,
Ac nad ydyw 'r tlawd yn Colli bob tro,
Na 'r cwbl yn eiddo, 'r cybydd.
Mae olwyn Rhagluniaeth yn troi 'n galynol,
Nid yw rhedfa yn eiddo 'r cyflym nerthol
Na Rhyfel yn eiddo 'r cedyrn câll
Mae damwainiau 'n ddi bâll, amserol.
Ond Sicrwydd ffordd y bywyd,
Ydyw bod yn dlawd yn 'r ysbryd,
Am hyn mae gennyf ganiad glir
Mewn didwyll wir, i 'w d'weudyd.
[td. 36]
CANU ar Saillors [sic] bold, neu King Charles Delight.
Ymholwn gwelwn beth yw gwaelod?
Y tlodi hynod Sydd o hyd;
Ond nerth ein pechod Ni,
A'i rhoes i boeni 'r byd.
Trwy lais a
Pharabl Luciferaidd,
Balchder egraidd lygraidd lid
Daeth gwraidd ag effaith grwn, y Gofid hwn, i gyd,
Cynnhyrfiad g'leini rheswm
A chwlwm hunant chwant
A wyrodd wawr, hen Adda 'i lawr,
Er blinder mawr, i 'w blant
Wrth geisio ffrwyth gwybodaeth ffraeth,
O driniaeth, da a drwg
Melldithion o bob rhyw, dan ddialedd Duw, a ddwg
Gofalu a chwsu am fara
A llawer gwascfa gerth,
A dwyn drwy boen y plant i 'r byd
Mae 'n ofyd, ymhob nerth.
Blinderau dwys i dorri dyn
Mewn Amryw lun, Sy ar led
Pob gwae trallodau llawn, gerwinol iawn, a rêd.
Trom Wïalen lidiog yw Tylodi,
I gosbi a phrofi 'r balch ei ffroen,
Dihartru 'r gwisgoedd gwych,
A gwneud yn grych, y Croen;
Yr
Israeliaid niwaid newyn,
Anrhaith dygun, i 'r
Aipht aeth,
I ddioddeu a 'u bronnau 'n brydd
Tan lawer cystydd caeth,
A newyn mawr
Samaria,
Cyfyngdra c'letta i 'n clyw
Gwaedd fatter blin oedd fwytta 'r plant,
Yn borthiant, o ran byw.
Caersalem wych ceir sulw mawr,
Gae thorri lawr, trwy lid
Pechodau oedd dalfau dynn, ag achos hyn i gyd
Pen
Babel fawr ostyng'ed
Er ffraethed oedd ei ffrost.
'Ddaw dyn i 'w le heb dynnu lawr,
Ei
falchder mawr, a 'i fost.
Doethineb Sydd, yn gweithio 'n rhydd
[td. 37]
Beynydd ymhob peth;
Darostwng balch ei dro, a chodi fô, ar fêth.
Fêl Meirch porthianus mae poeth wyniau
Yn ein Calonau oll ynglyn
Rhaid ffrwyn a genfa ffraeth,
cyn tori 'n gaeth, ein gwyn,
Trwy boen a llafur erchyll ofyd
T'lodi ag adfyd, d'led oer gwyn;
Trwy blau Carcharau a chûr,
Mae 'n dolur Ymma 'n dwyn.
A 'n hachos oll yw teimled
A gweled beth yw gwaith,
Llaw ddirgel Duw o 'i ergyd ê,
Er mwyn Enaidie maith,
Lladd hunan chwant, llwydd anian chwith,
Sef grym y felldith, fawr,
Drwy dynnu balchder dyn, ymhob rhyw lûn i lawr.
Derchafu 'r enw Sanctaidd
Pen rhinwedd pob mawrhad
Cael ysbryd gwan, fel
publigcan
A chwynfan am iachâd,
Afradlon ym rhaid rhodio 'n ôl
Drwy edifeiriol fyw,
Lle ceir yr
ysbryd coedd
Ar
wyneb dyfroedd Duw.
Pan ddelo 'r golwg hyn i 'r galon
O mor hyfrydlon fydd y fraint,
Fe geiff pechadur noeth, gysondeb doeth y Sainct,
Fe dderfydd rheswm Cnawd Ymryson,
Barneu croesion beilchion byd,
Ni fydd gan ffydd un ffair, ond yn y gair, i gyd.
Y gair yw 'r Môr anrhaethol,
Mae 'r
llestri gwrol gèll,
Mewn dawn a nerth yn dwyn yn Nuw,
Drysorau byw, o bèll,
Fe brawf y dyn ysbrydol doeth
Bob peth yn goeth, eu gwawr,
Drwy Sain was'naethgar Swydd, yn moli 'r Arglwydd mawr;
Ond dyn mewn gwyn drygioni,
A balch drueni, byd;
Rhaid curo 'i lawr ei wawr a'i wynn,
Cyn gwelo er hyn i gyd.
[td. 38]
A dymma r gwaith drwy dymmer gwir,
Boed inni ei gywir, gael;
Yn Ifengc ag yn hen,
Amen amen er mael.
Entr Rinallt y Cybydd.
Rinallt.
Wale, nad elwyf i Landilo,
Ond dàl rwyd ti, Atti hi ganu etto,
Tom.
Pe caneu chwitheu glod i Dduw,
Chwi alle'ch fyw, 'n ddigyffro.
Rinallt.
D' oes achos imi ganu clod i undyn,
A'm ddim a gefais i etto ganddyn.
Tom.
Pwy debyge'ch Sy 'n rhoi 'n ddi feth,
Eich porthiant a phop peth, Sy 'n perthyn.
Mae 'hediad a 'r ymlusciad wrth eu rhywogaeth,
Y Pyscod, a 'r Milod, yn rhoi Canmoliaeth
A 'r Ych, a 'r Asyn, yn adnabod yn glau,
Eu presebau, parhaus Obaith.
A chwitheu Gybyddion yn chwthu ag yn baeddu
Fel Seirph ar eich torrau 'n ymlusco ag yn taeru
Heb feddwl dim yn y byd ar droed,
A'm Greuawdwr erioed; na 'i gredu.
Rinallt.
Mi ddyscais i 'n hogun gwanllud
Y Credo, a 'r Pader hefyd
Tom.
Eich arfer chwi ydyw cyscu 'n Swrth,
Ond odid wrth, eu d'weudyd.
Mae llawer creuadur angall
Yn cael bara beynyddiol diwall
Ond am ei wared rhag y drwg
Rhaid gyrraedd golwg, arall.
Ac am faddeu dyledion 'r ydych chwi mor lidiog
A 'ch natur mor gwning na faddeuwch un geniog.
Rinallt.
Wel wrth fod yn ffyrnig am bob ffee
A gweithio 'r és I, n gywaethog.
Tom.
Wel beth a dal bod yn ffyrnig felly,
Os bydd dyn Sâd olwg ag wllys i dalu
A'r byd yn ei erbun mewn dygun daith
Trwy ofid maith, yn methu.
[td. 39]
Ond rhaid yw meddwl y dylid maddeu
Os bydd dyn ag wllys i dalu pe galleu
Y creuawdr piau 'r eiddo fe âll roi 'n ffri,
I'r un fynno a'i chwi, a'i finneu.
A pham y mae rhai 'n cael geni 'n ddeilliaid,
Rhai 'n colli 'r fywoliaeth tir tai neu Nifeiliaid
Ond dangos fod awdurdod gan rywun mwy,
I dorri drwy, 'r Greaduriaid.
A mawr na ddeallem trwy fwyd neu dillad,
Tu hwnt colli bywch, na cheffyl na dafad,
Y d'lae gyd ymdeimlad i frawd gwan,
Fod yn cyrraedd o ran cariad.
Rinallt.
Mi dd'weuda'i 'n glir yr gwir fel gwarant
Ni fedra 'i ddim maddeu o's Collai fy meddiant
Tom.
Nid oes i chwitheu Siwrneu Syth,
Addewydd gael byth, faddeuant.
Ond am y dyn dwl a ffaelio dalu
Mae 'n rhydd ei Enaid o ran hynny
Os bydd yn ollawl mae talu wnae
Gyda 'g wllys ped fae, fe 'n gallu.
Mae treigliad y byd yn troi ag yn Symmud
Ni wiw i 'r Cogail fod yn ddig wrth y Werthyd
Helynt flin yw pobi heb flawd
Chwareu teg i 'r tlawd, am ei fywyd.
Rinallt.
Wel mae gennyt heno yn marn pob dynion
Ryw Siarad go lydan i Swcro tylodion,
Na Son am hyn yna o fewn ein plwy Ni,
Mae ymma ddiogi, ddigon.
Tom.
Nid rhai tylotta sy 'n cael talu attyn
Wrth ffreinsip ar gyfer mae 'r dreth 'n cael i gofyn,
Hen forwyn fonheddig neu wâs fo 'n hy
Gwedi bod yn rhyw deylu 'n dilyn.
Rinallt.
Ffreinsibiant a 'u ffroenau Syber
Mae 'n rhaid i Denantiaid dalu llawer
Rhwng balchder a diogi Syrthni Sâl,
Fe fagwyd ymma amal feger.
Tom.
Wel er hyn i gyd mae 'r byd yn glynu
Rhai yn ei gynnal, a rhai 'n ei oganu
Un yn gryf a 'r llâll yn wan
A phawb yn cael rhan, er hynny.
[td. 40]
Ond y diawl Luciferaidd ni wneiff lai na phori,
Yngweirglodd naturiaeth lle mae trachwant yn torri,
Ond yr hwn Sy 'n cynnal y gwych a 'r gwael
A ddyle'i gael, i addoli.
Exit. Tom.
Rinallt.
Wel rhyfedd Cymaint ymhob Cymmeu,
Mae dynion penweiniaid yn hêl o ympiniwneu,
Ac anodd yw dirnad yn meddwl dyn
Yn Siwr, pa un, Sy oreu.
Mae unffordd ymma a 'r llâll ffordd accw,
Un yn Sobr a'r llall yn feddw
Un yn fawr a 'r llall yn fâch
Ni fu 'rioed ddim taerach; twrw.
Ond os bydd genny Olud mi gaf i nilyn
Geraint a ffrindiau 'n Anghyffredin
Ond os âi 'n dylawd mi wranta fi
Y bydda nhw 'n oeri, 'n erwin.
Nid â'i ddim yn dylawd tros fy nhynnu 'n aelodau
Rwi 'n uchel fy Stwmog mi wnaf bob ystumiau,
Mi dwylla ag a gogia ag a floeddia 'n flin,
Ac mi frathaf i drin, Cyfraithiau.
O mi fym yn Llanelwy dyna 'r lle anwyla,
A welais i 'rioed nag etto nag ymma
Rwi 'n credu bydda'i mhen tipyn bach
Oddiyno 'n iach, ddianâ.
Roedd pawb mor ollawl eu Cyfeilliach
Yn fy ngalw 'i 'n Feistr, er mod yn rhyw fustach
Nid alle'i ddyn weled mewn rhedied rh'ol
A'r f' einioes i bobol, fwynach.
Nhw fuont yn eistedd bawb cyn onested,
Yn 'r Eglwys uchaf nes oedd arnynt Syched
'Ag i 'r White-lion Oddiyno ar fyr
Ni aethom yn yrr, i wared.
A dyna lle buom ni bawb am y bywyd
Yn bwyta dan duchan ag yn yfed Iechyd
A phawb yn llanw cwrw cu,
A Liquors hynny leicid.
Roedd y Register a 'r Proctor yn prattio imi 'n greulon
Ac nid allei chwi ganffod un mwynach na 'r Gynffon,
Ni ddywedasei mo 'r llawer (mi gymra fy llw)
Pe talaswn 'i am gwrw, Goron.
[td. 41]
Ond peth bynnag a wariwi rwi 'n fodlon mi wiria,
O hyn i ben trichwrt y fi fydd y trecha,
Mi wranta doi trwyddi hi ni fydda 'i tro
Weithan gwnaed Ianto, i waetha.
Exit.
Entr Cariad yn Canu ar Galon lawen.
Clywch dderchafiad geirwir Gariad
Pur bwyth bwriad pob peth byw
Dechreuol wreiddiol ryw 'd oes unrhyw heb fy Swydd
Rwi fi 'n gynnhyrfiad gwres Cenhedliad
Teimlad cariad magiad mwyn,
A ddeil bob peth i 'mddwyn, I 'w ryw yn addfwyn rwydd.
Yn llwyr Natur noeth,
Pwynt enwog eirias tân o gariad
A 'm bwriad ymma 'n boeth,
Drwy bob creuadur byw, hynod yw, anian doeth;
Mae 'r llewod mawr eu llid
A phob aflan fwystfil byd
Yn Cynniweir y 'w Cenawon
Yn gyson iawn eu gyd
A chariad piau 'r mawl, allu hawl felly o hyd.
Trwy wynt a dyfroedd moroedd mawrion
Trwy beryglon diclon daith,
Mae cariad fwriad faith, yn berffaith ag yn bur,
Er i Sattan anian wyniau,
Fagu 'n grau, Genfigen gre
Y Cariad Sai 'n ei le, drwy dân ag arfe dur,
Er digwydd fel y daeth,
Drwy 'r cwymp drueni caeth,
Fe gafodd Cariad, fwy amlygiad
A phrofiad ymma 'n ffraeth:
'R addewyd a roe Dduw, cywrain yw, 'n caru wnaeth.
Ac achos unig yw, adnabod hwn yn Nuw,
Caru 'r ffrwythau gwir effeithiol
Ysbrydol radol ryw,
Ran dyna 'r nerth a 'r nodd, Swydd union fodd Sydd inni fyw.
Entr y Brenin Angau.
Pwy ydyw hon yn rhwysc ei chryfder?
Sy 'n ymdderchafu yn ei Chyfer?
[td. 42]
Cariad.
Ymhob peth Sy a bywyd yntho,
Mae Elfen cariad yn Congcwerio.
Angau.
O taw a Sôn ti gwirion Gariad
Beth yw dy fawredd a 'th hud fwriad
Pan drawy 'r ffryns anwyla 'n farw,
P'le bydd dy hanes di 'r dydd hwnnw.
Cariad.
Rwi fel y tân ymlaen y tynna,
At y byw Sydd heb eu difa,
Mae 'n Elfen Cariad fywiol anian,
Cymmer y meirw i ti dy hunan.
Angau.
Cym'ryd a wnaf ni all neb fy rhwystro,
Bob math ar beth Sy a bywyd gantho,
Mae'nt y Cwymp tan oresgynfa
'N ddarostyngedig i 'm dyfodfa.
'Chadd neb erioed ddiangfa o 'm gafel
Oddieithur dau ysbiwyr dirgel
A rhain by orfod trwy fawr helynt
I'w Meichiau dalu 'r eithaf trostynt.
Os Cadd y Pysc ddiangfa 'r diluw,
Mae genny awdurdod ar bob cyfryw,
Ar bob creuadur brenin ydwy
Mi ges fy nodi 'n ddychrynadwy.
Oh! fel y bydd natur yn och'neidio ag yn ofni,
Pan fo mhyrth haiarnaidd i 'n Cau arni,
Rwi 'n deyrn mor ofnadwy 'n peri dychryndod,
A wna 'i wregys lwynau 'r Cedyrn ymddatod.
Myfi ydyw 'r un mewn gwyn anigonedd
A lwngc o 'r holl ddaear bob peth a 'm Cynddaredd
Mi dd'weuda am lais Utcorn hâ hâ heb la is Acto
Aroglaf Ryfel o bell, twrf T'wysogion a bloeddio.
Myfi yw 'r Lefiathan 'does le i mi fethu
Mae pob peth yn ollawl i 'm pwyth yn allu
Dwr, Tan, Daear, Awyr, Elfennau naturiaeth
Sy 'mi 'n ymwroli at achos marwolaeth;
Mae Cerig a choed a ffrwyth Gerddi a maesydd,
Bwyd, diod, a dillad Gwres, oerni, a phob tywydd,
Galwedigaeth eu dwylo tu ag at eu Cynnhaliaeth
Sydd genyf i filoedd 'n offerynnau marwolaeth.
Cariad.
Mae lle imi etto godi mhen,
Er bod dy Sen, di 'n hagar
[td. 43]
Ni ellaist niweid a'th law grêf
I Arglwydd Nef, a daear.
Dyna 'mrhiod hynod I,
Mi allaf Waeddi, allan,
P'le mae dy golyn dygun di,
Mewn gafael i mi, 'n gyfan.
Er mae Cnawdol oeddwn I,
Ac mewn trueni Cwympo,
Yn y Cnawd Congcweriodd ef,
F' ymddiried gref, Sydd ynddo.
Angau.
Peth mawr ydyw marw a chwerw loes Angau
Fe grynnodd rhai gonest gan ernest fy nyrnau
Ni chadd yr un mawr Wyt ti 'n Son am dano,
Ond triniaeth annelwig pan oedd tan fy nwylo.
Wrth iddo dalu i mi 'n dirwy neu 'r fforffed
Mi a 'i gwesgais, hyd nes y dolefodd mor galed,
Ond oedd y Greadigaeth yn galaru ag yn Cyffro,
A th'wllwch ar y ddaear fe ddarfu 'r Haul ddûo.
Cariad.
Ymhen y tridiau gwnaeth ê 'r tro
Yn ddilys o' dy ddwylo,
Dyna 'r faner ynddo fe,
Cadd Cariad le, i gongcwerio.
Angau.
Wel congcwerie'd pawb eu goreu
Gwr gonest cywir Wyf fi Angeu
Ni wna 'i er maint fy holl rymuster
Gam ag undyn yn ei fatter.
Ac yn fy llywodraeth ymma beynydd
Y mae 'n Ogyfuwch pawb a 'u gilydd
Yn gymmaint ma'i 'r un dyled a chyfri
Sydd ymma heb Ommedd ar bawb immi.
A thrwy fy ehang fawr lywodraeth,
Nid oes Gariad na rhagoriaeth,
Rhwng un a f'asei frenin llydan,
A'r Caethwas mwyaf distadl allan.
Rhai f'asei gynt yn gedryn trawsion,
Yn mynnu mwy na 'r hyn oedd gyfion,
Trwy nerth Cleddyfau erchyll driniad
Neu trwy Gyfraithiau gwyr gam frathiad.
Mae'nt yn Cydfraenu 'n wael eu helynt
Ar rhai buont gas Anghyfion wrthynt
[td. 44]
Mor gymmysc na ellir mewn Mynwentydd
Ddidoli eu hesgyrn Oddiwrth eu gilydd.
Oh! rhyfedd y gwastadle eglur,
Mysc dynol ryw Wyf fi 'n ei wneuthur,
Hyd onid yw y Tlawd Weinidog
Yn mwynhau 'r un fraint a 'i feistr C'waethog.
Yr hwn fu 'n poeni 'n llwm a gwagfol
Yn cael 'r un bwrdd, a 'r Gwr danteithiol;
Ar un fu 'n rhwym gan gaeth gadwynau,
Yn 'r un rhydid ar hwn a 'i Caethiwaseu.
Gan hynny gweled pawb yn gall,
D' oes ffafor i neb, y naill mwy na 'r llàll,
Meddyliwch mewn pryd, ma'i lle Cwympo 'r pren,
Bydd ei drigfa 'n Syth, heb byth gael pen.
Exit.
Cariad.
Oh gwiliwch iddo gwympo Arnoch.
Ar farch du pryd na ddisgwylioch
Ac Uffern eigion a'i ffwrn eger
Wrth ei Sgîl, a 'i nerth Ysgeler.
Dyna 'r lle mae Angau 'n chwerw,
I 'r dyn anniwiol wrth ei farw;
Ond i 'r duwolion, ar da Waelod
Cymwynasgarwch yw ei ddyrnod.
Canys i 'r rhai, a elwir Sainctiau
Mae ffordd hwy trwy ardaloedd Angau
Ond ni all ei niwed mo 'u gorddiwe's,
Mwy na 'r tan i 'r Llangciau o 'r ffwrnes,
Er hyn mae fflam; drwg Angau 'n hedfan
I Losgi dillad y rhai tu allan,
Ond a fo tu mewn, i 'r Cariad effro
D' oes dwfr na thân all ei niweidio.
Yn ol cael golwg trwy Or'chafiaeth
Ar borthladd dymunol, Iechydwriaeth
Ca'nt ddweud yn llawen trwy Orfoledd
P'le mae dy golyn Angau gwaelaidd.
Trwy ddyffryn tywyll cyscod Angau
Mae Cariad beynydd yn dal eu pennau
Fel bo'nt er lles yn Cynnes ganu
Gwyn fyd, a allei ganu felly.
[td. 45]
CAN ar Dorsettshire March.
O bechaduriaid dewch ar dwyn
I wrando cwyn a mwyn ddymuniad
Y gwiwlan
Air Sy in galw 'n ôl,
I gyredd grasol Gariad.
Mae llef yn gwaeddi nos a dydd
Yn 'r Heolydd, oh! mor 'helaeth
Y rhoddir gwa'dd i bawb ar goedd
I diroedd, Iechydwriaeth.
O 'r fath Gariad wiwrad eiriau
Y Carei Dduw, ni pan roe 'n ddiau,
I
Fab yn Aberth dros enaidiau
Ow na wele'm ninnau, 'n wiw,
Mae goreu dawn yw Caru Duw.
P'am y Carwn hunan hyder,
Byd, a Chnawd, a Thwyll, a Ffalster,
Caru Elw, Caru Pleser,
Caru Balchder, Ofer yw;
Caru dim, ond Caru Duw.
Pan ddel Angau
blaunau blîn,
I 'n treiglo a 'n trin; yn flin Aflonydd,
Beth daleu Cywaeth, i enaid gwan?
Yn gorwedd dan, ei gerydd;
O! mor Werthfawr ymma Wawr,
Y Cariad mawr, a 'i wirfawr Arfaeth,
Congcweriwr
diawl, yn Cario 'r dydd
Ar Wely prydd, Marwolaeth.
Dyna 'r pryd bydd gwynfyd ganfod
Cariad rhad Maddeuant pechod
A Cholyn Angau 'n ddi awdurdod
O faint rhyfeddod, hynod yw;
Trwy gyrraedd dawn, trugaredd Duw.
Derfydd byd, a derfydd traffe'th,
Derfydd ofn, a derfydd trwblaeth.
Derfydd ffydd, a derfydd gobaith;
O! 'r Or'chafiaeth odiaeth yw;
Angorion teg, ynghariad Duw.
Rhyfedd Gariad Sydd ar goedd,
Rhyfedd filoedd, o Afaelion;
Cariad rhad, yn curo 'n drwm,
I ddatod Cwlwm, Calon.
[td. 46]
Wrth ein drysau mae 'n Ymdroi,
Ninnau 'n ffoi, gan gloi, heb glywed,
Ei Alwad rhyfedd lawer tro,
Mae 'n Achwyn Oh, fynyched,
Pa
sawl gwaith mynase'i galon
Dan 'i adenydd dynnu dynion
Fel y Casgl yr
Iâr ei Chywion,
Mewn Cynnheslon; raslon ryw,
Oh! 'r Wllys da Sy mynwes Duw.
Dymma 'r Cariad fu 'n rhagori
Patriarchiaid, a Phroffwydi;
Apostolion; a Merthyri, goleini rheiny glana rhyw:
Cywyra dawn, oedd Caru Duw.
Ac Oh! na fydde'i ninneu 'n awr,
Yn fach a mawr, yn ceisio 'i mwared,
A maint ei Gariad ef heb gôll;
I alw oll, i Wiliaid.
Er bod unfed awr ar ddeg,
Yn hwyr adeg o Anrhydedd,
Sef deg Gorchymyn heb iachad,
Mae cariad ymma 'n Cyrr'edd,
Y Nef ei hun yn bwrw o honi,
Lenlliainwych wedi llennwi,
Rhad Efengyl Anwyl inni, oh 'r daioni hynod yw;
Egoriad hael o gariad Duw.
Gweddied pawb am nerth a theimlad,
I fynd trwy 'r byd a 'i holl gymmysciad,
A 'n golwg hyder ar y Ceidwad
Yn ei gariad, enwog yw,
Gwna ni ymma 'n ddoeth Amen o Dduw.
Entr Rinallt y Cybydd.
Wel Siarad am gariad rwyt ti mor gywren
Mae 'n hapus dy lewyrch fedru bod mor lawen,
Rwi finneu 'n ddyn ped faw'n i haws,
Ymron torri ar fy nrhaws, o Genfigen.
Mi fedrwn fynd ar fy ngluniau 'n lanwaith
I lwyr felldithio 'n Gwyr o Gyfraith,
Hwy aethont gyda 'u Cyfraith gam
Yn filain a'm bywoliaeth.
[td. 47]
Cariad.
Ymgroesa rhag trueni,
Peth rhugas ydyw rhegi.
Rinallt.
Ni fedrai faddeu fyth yn iawn,
Mi a 'u rhegaf pe cawn, fy ngrhogi.
Cariad.
Anfeidrol yw ynfydu; nid y Ni Sy farnu,
Mae Gwr cywir yn y Man; a wneiff ei hunan, hynny.
Rinallt.
Wel beth ydwy nes, oni wnaethont hwy 'n gïedd,
I mi dalu 'n union heb waetha yn y nanedd
A goreu po' Cynta genn Inneu am yr hawl,
Y tynno rhyw ddiawl, nhw 'i ddialedd.
Cariad.
Wel beth pe ba'i Cyfiawnder eglur
Yn disgyn ymma ar bob pechadur
Mae 'n dda bod amynedd barn ddiffuant,
Heb wneud a ni heddyw, 'n ol ein haeddiant.
O rhyfedd y Cariad Sydd in Cyrr'edd,
Hwyrfrydig lid a mawr drugaredd,
Fe all maddeuant fod ar feder
Y Gwyr o Gyfraith mwya 'i trawster.
Rinallt
Wel os Maddeuir i Wyr o Gyfraith,
Fe wneir ag y'nw lawer o ffaf'raeth
Ran ni faddeua nhwi i undyn mewn un Man
Oni fydd yn rhy Wan, i 'Medlaeth.
Cariad.
A'r llathen y mesuront mae 'n wir y Siarad
Y mesurir iddynt hwytheu 'n ddiwad
O ddiffyg derbyn gras ar daith,
O gywrain berffaith, gariad.
Rinallt.
Yr y'ch chwi 'n wraig wedi bod ar drafael
Yn gwybod peth am Dduw a Chythraul
A wnewch 'i wrando heb fod yn ddig
Ryw 'chydig, ar fy Chwedel.
Mi draetha 'r gwir o 'r dechreu
Fel y bu rhwng fy mrawd a Minneu
Am eiddo Mam trwy natur flin
Ni a aethom i drîn, Cyfraithiau
Mae mrawd yn Offeiriad ail i Pharo
Gwae fi o 'm gofyd ymhèl ag efo
Ond mi ês i Lanelwy 'n gynta pêth,
Ac a ddarfu 'm am Gyfr'eth gwafro.
[td. 48a]
Ac roeddwn yn coelio unwaith o 'm Calon
Fod pobl Llanelwy yn llêd Angylion
A pheth Oeddynt hwythau 'n haid
Ond diawlaid, o hudolion.
Gwrando ar eu Nonsence yno 'n unswydd
A dowch ymma 'r Cwrt nesa chwi gewch drefnusrwydd
O mi weriais arian olwg serth,
Wrth galyn eu hanferth, gelwydd.
Dweud wrtha 'i rai troue, mod 'n Siwr o'r treiàl,
Ac na hidiwn mewn Costau gan gael dywad Cystal
A'r Cwrt nesa drachefn fe fydd y Matter i chwi,
Ond eisiau naw Giunea; i 'w gynnal.
Mi fym felly 'n eu dilyn, i dalu, ag i dalu,
O 'r diwedd mi 'es yn hyllig wrth o hyd gael fy nallu
Mi ganlynes arnyn' hwy 'n bur Sound
Yn y funyd am fy nghount i fynu
Ac ni choila'i na chefais 'i 'r hen Or'chafiaeth
Roedde nhw o 'm Cwmpas fel cwn wrth Ysglyfaeth
'D oedd dim wnae 'r tro fesur dau a 'r tri,
Ond Arian yn ddi, Doraeth.
Roedd Cost eu Papur yn Mynd yn Anferth,
Chwech Swllt a Cheiniog am bob dimmeuwerth
Heb law peth ffiaidd, iddyn hwytheu o ffîs
At yr Office am eu trafferth.
Ond y felldith iddynt, o wir gaethddioddeu,
F' aeth arnai 'n Llanelwy gost Annaeleu
Mi feddyliais gwedi o 'm Cledi Clir;
Mae Cyfraith y Sîr; Sy Oreu.
Mi eis at Gyfraithwr o flaen y Sessiwn
Wel fe wnae hwnnw 'n fanwl, imi 'r peth fyd a fynnwn,
A rhwygo a dondio; a thyngu 'i fyn diawl,
Yn ollawl, yr ynnillwn.
Minneu yn fy ffoledd, a Werthais fy Ngheffylau
A ngwartheg a f' ychain, gael arian i 'w fachau
A ffeeo Counsellors ar draws ag ar hyd
D' oedd dim yn y byd, a Safe'i
Ceisio dau wr o Gyfraeth i golaeth ag i galyn,
Un o Ddinbych a 'r llall o Ruthin
Ond yn y diwedd y fi a fu r ffwl
Nhw aethon a 'r Cwbwl, rhyngthyn:
[td. 48b]
Calyn Sessiwnau a gwrando Saisoniaid
Yn gwneud tannedd ar eu gilydd, a thyngu 'n galed:
Ni chefais i fatter yn y byd i ben,
Ond Biliau 'r hen, benbyliaid.
Roedd eu Biliau nhw 'n hwy rhwngthyn,
Nag oedd Harry o Lyn ceiriog o 'r Sawdl i 'r Coryn
A'r ffigiwrs yn edrych gan dewed a niwl,
'R un fath a ffyn riwl, Exicemyn.
Mi allwn bregethu am hyn brygowthen,
Cyd ag o 'r Foelas, i allt y Rhiw felen,
Hwy aethon ag arian, lond fy hen Gob
Jê filoedd rhwng pôb, fulain.
Mae'r cythraul yn gyfrwysach nid rhaid iddo frysio
Bydd Sicr o honynt, ar ol heno
Fe chweru a nhw rwan, am yr hawl
Ond yn Uffern bydd diawl, yn haffio.
Cariad.
Rhyfedd y twrw Sy mewn drwg naturiaeth
Yn cablu ag yn ymladd mewn amlwg elyniaeth,
Och faint o ddrygioni trueni tra hynod
Sydd mewn ariangarwch yn gwyro rhai i bechod.
Dyma chwi 'n rhoi bai ar Gyfraithwyr trawsion
Heb ystyr na gweled beiau 'ch hen galon,
Cariad a'i archwaethiad rhwng eich brawd a chwitheu
Allase'i heb ddim dychryn Gyttuno cyn dechreu.
Ond Cyfoeth fag falchder a balchder o 'i berchi,
Fel dial taledig Sy 'n magu Tylodi
A Thylodi i rai mewn llid a chynddaredd
Sy 'n debyg o dd'wad i fagu drwg ddiwedd.
Rinallt.
A glywch 'i ond wyt yn pregethu ar redeg?
Mor chwyrn a 'r Cyfraithwyr ond eu bod nhw 'n Saesneg
Am ddim Wy 'n ei ddeall o 'th Siarad ti,
Mae 'n Ladin i mi, mor lwyrdeg.
Cariad.
A'i nid ydwyt yn deall mo 'r gwir wrth i wrando?
Rinallt.
Gwell rydw'i 'n deall, mod wedi f' andwyo.
[td. 49]
Cariad.
Os Colli di d'Enaid bydd mwy dy drueni.
Rinallt.
Beth ydyw Enaid wrth y byd a 'i ddaioni?
Fy nefaid, a 'm Gwartheg, a 'm haur, a 'm harian,
A 'r Gwair, a 'r Yd o 'r Ysgybor a 'r Ydlan,
A 'm holl Ger Hwsmonaeth Cywaeth cu,
A gollais o 'r ty, ag allan.
Cariad.
O nad alle och holl drueni
Amynedd a chariad ymma 'ch oeri
Er maint Sy o groesau briwiau brad
Mae Cariad, yn rhagori.
Rinallt.
Cariad go wladaidd Sydd lle bo dylodi
Ni edrychir fawr arnai mi alla farw yn 'r oerni
A'r ol mynd yn dlawd, ni fydd gan neb yn y wlad
Ymma dameid o Gariad, immi.
Cariad.
O mae Cariad pur yn Cyrr'edd
O Ymysgaroedd Tad trugaredd
Derbynniad rhad Sydd mewn addewyd
I'r Tlawd a 'r llwythog isel ysbryd.
Rinallt.
Nid yw f' ysbryd i ddim yn isel etto,
Er fy mod yn eiddil o ran eiddo
Mi felldithia ag a dynga ag alwa 'r diawl
Ac a rega 'r Sawl, a ngrhugo.
Cariad.
Rhyfedd druenus ydyw dy driniaeth.
Rinallt.
Yr ydwy fel digon Sydd yn y Gymdogaeth.
Cariad.
Ow beth am farw wedi 'r cwbwl,
Rinallt.
Ymgrogi, neu foddi, fydda'i weithiau 'n ei feddwl.
Cariad.
Ymgroesa gweddia rhag drwg ddiwedd
Rwyt yrwan yn deilwng o Uffern a'i dialedd.
Rinallt.
Ond oes arnai beynydd o ran y byd
Ryw ddyrus lid, a chynddaredd.
A barn pawb ar gyfer pa fodd na Wallgofa
Wrth feddwl ryw ddiwrnod y fywoliaeth oedd arna
Ac yrwan heb perchen dim yn y byd,
Ond y gofyd ar llid, yn gyfa.
Cariad.
Cyflwr truenus iawn yw hwnnw
Drwg i fyw a gwaeth i farw.
Rinallt.
Nid oes i mi na hwyl na hedd
Digllonedd, Sy 'n fy llanw.
[td. 50]
Cariad.
Diglloneidd ysbryd iw 'r gofydi
A 'r pryf cydwybod Sydd byth yn poeni
Edifarhewch a throwch at Dduw,
Rhag Syrthio i 'r cyfryw, drueni.
Rinallt.
A dâl imi droi yn fy ngrhynswrth fel ymma
Megis pe trown i 'r groes ffordd nesa
Neu droi wrth Aredig yn ddiddig ddwys
A tharo i 'r gwys, agosa.
Cariad.
Rhaid ichwi 'n gyntaf deimlo 'n bwysig
Eich bod mewn cyflwr llwy'r ddamnedig
Ac nad oes fodd o 'ch rhan eich hun,
I chwi fod yn ddyn, Cadwedig.
Rinallt.
Wel dyna anobaith felly 'n dechreu
Mi a fydda yn ei chanol yn waeth na chynneu
Cariad.
Na; dyna 'r lle mae 'r meddyg rhad,
Yn datcuddio 'i gariad, goreu.
Y newynog, a 'r Sychedig, a chalon ddrylliad,
A'r tlawd, a 'r blinderog, a 'r llwythog, mewn llithriad,
Dyna 'rhai; mae prynnwr hedd,
Yn ei gyrr'edd, yn ei gariad.
Rinallt.
Rwi finneu 'n ddyn atcas diras dirym,
A chwedi ymrwystro mewn llawer ystym,
Os medr ef newid, un mor anuwiol,
Fe fyddei gymmwys iddo gael ei ganmol.
Cariad.
Gyda pharch dyledus, y dylid ei gofio,
Mae pob rhyw beth, yn bosibl iddo,
'D oes eisiau dim, ond gwir adnabod
Y modd mae fe 'n, Iachawdr pechod.
Rinallt.
Ow beth a wnai rwan a minneu mor euog?
Cariad.
Credu ag edifarhau yn rhywiog.
Rinallt.
Pa beth ychwaneg iw 'r 'cychwynniad?
Cariad.
Gwrando 'r gair a 'i dderbyn drwy gariad.
Rinallt.
Pa le gwrandawa'i oreu dywed?
Pa un ai Dissenters ai Methodistiaid?
Mae achos fy mrawd a ddrygodd fy mrî,
Gasineb rhyngw I, a Phersoniaid
Rwi 'n coelio bydd uffern yn bur ddiffaith,
Rhwng Perssoniaid a Gwy'r y Gyfraith,
[td. 51]
Nid aê neb yno ar gount yn y byd
Os gellir diengyd, ymaith.
Cariad.
O taw a chodlo d' ofer chwedlau
Can's anystyriol iawn yw d' eiriau
Os cefaist gam ymhetheu 'r byd,
Meddwl y dylyd, Maddeu.
Gwrando 'r gair lle bo'i berffaithrwydd
Dysc farw i 'r Ddeddf, a byw i 'r Arglwydd
Dyna yw nod sy 'n bod yn bur,
Yn Nuw 'n greuadur, newydd.
Rinallt.
Ond oes gan y Babtise ymma ryw bwtti
A Olchid fy nrhachwant pe baid yn fy nrhochi
Mae rhai yn rhûo ag yn dwndro ar daith,
Fod Rhinwedd yngwaith, y rheiny.
Cariad.
Ni thal traddodiadau a doniau dynion
Mewn Gwin nag olew heb gyfnewid y galon
Nid yw Elusenau, na Gweddiau maith,
Heb Gariad ond gwaith, gwirion.
Rinallt.
Mi dynna 'r gorchgudd oddiar fy wyneb,
Ac a daflaf yn landeg holl offer creulondeb
Mi ddioscaf wisgiad cybyddod blin
Ac a ildiaf i drin, duwioldeb.
Cariad.
Dyna 'r modd goreu mewn hawddgarwch
Dilyn bur Gariad ar fwriad Edifeirwch
Mae bendith i bawb sydd felly 'n byw,
Cyhoeddodd Duw, cei heddwch.
Exit.
Rinallt.
Wel bobl anwyl mae 'n bryd blino
Ar drwst y byd a 'r cwbl Sydd ynddo
Cariad a Heddwch wrth angenrhaid,
I'm enaid, rwi 'n dymuno.
Rwi 'n profi yn fy nghalon fwy o ddiawlaid
Nag sy ar helw undyn o Nifailiaid
Ni fu Cain a Saul na Suddas ar droed
Nag Esau erioed, mor gased.
Gobeithio Ca'i nerth oddichod,
I ymadel a llygraidd pechod
Ac i edrych ar y ddaear fyddar fud
A'i thrysorau 'i gyd, fel Sorod.
Ni feddwn o 'n rhan ein hunen,
Ond melldith llid a chynnen,
[td. 52]
Oni chawn brofiad o'r cariad gwir
Ni a fygir gan Genfigen.
Dymunwn gael trugaredd
Yn rheol y gwirionedd
Yn ffordd yr Heddwch a 'r mawrhad
Le mae 'r Cariad rhad, yn Cyrr'edd.
Entr Sir Tom.
Name a goodness yr hen Gadno
Ydych chwi 'n dal atti hi etto
Beth a ddarfu rywun Sydyn Sail?
Eich newyd a 'ch ail, renewio.
Rinallt.
Rwi 'n dechreu newid fy ffordd anuwiol
Mi fym ormod Osywaeth yn was i 'r diafol.
Tom.
Ai ymrafael cyflog sy 'n gwneud i chwi
Ymado 'n ddi ammodol.
Ffei rhyfedd gennyf 'i etto
Na fyddwch yn tynnu, i ail gyttuno;
Mae 'n arw i 'r Gwas, ag ynteu 'n gâr;
Oddiwrth hen feistar fwstro.
Rinallt.
O taw a 'th ynfydrwydd taith anfeidrol
I'w meddwl mynd i fyd tragwyddol.
Tom.
Mae rhai 'n mynd yno mewn chydig bâch
A fyddei 'n iâch, ryfeddol.
Rinallt.
Rheitia 'n y byd i bawb ystyriaid
Matter mawr yw cyflwr Enaid.
Tom.
Wel odid o Gybydd hyd yn hyn
A welais i cyn, dduwiolaid,
Ond ymh'le cymerodd hi chwi heb gam eiriau
Yn eich pen ai'ch tin, neu rai o 'ch aelodau,
Rinallt.
Yn fy nghalon Eigion I,
Mae 'r dychryn wedi, dechreu.
Tom.
Fe ddechreuodd felly o ddeheu
Yr unig lannerch yw 'r Caloneu
Cyrr'edd Cariad a phrofiad ffrî
A'm Enaid y bo chwi, a minneu.
Mae cariad yn cuddio 'n ddiau
Liaws afrifed o bechodau
[td. 53]
Ail ymwisco er llwyddo 'n llon
Yn y fynyd hon, wna finneu.
Rinallt.
Mae 'n bryd inni bellach bwyllo
Ynfydrwydd inni ddal i foedro
Oblegid mae 'r amser dymmer dwys
Ag y dyla'i fod pwys, yn passio
Oh! 'r amser gwerthfawr odiaeth
Aeth genny 'n ddi ammeu ymaith
Yn dilyn gwagedd lygraid lid
Drwy hoffi 'r byd, a 'i drafferth
Tom.
Mae dynion ynghymru heno
Lawer wedi lled oleuo
Ac er hynny a bywyd rhydd
Yn ddiffrwyth o grefydd effro.
Rinallt
Dyna yw 'r ddamnedigaeth,
Ddyfod goleuni i 'r byd mor 'helaeth,
A dynion yn caru 'r tywyllwch ffri;
Yn fwy na 'r g'leini, glanwaith.
'Ran y Gwas a wybu 'n eglur,
Ewyllys ei Arglwydd ag heb ei wneuthur,
A geiff ei ffonodio a llawer loes,
Ac nid y'w ond moes, gymesur.
Tom.
Mae ymma ddynion a wyr drwy ddoniau,
Mae drwg yw meddwi 'n lle mynd adreu
Ond f' all rhai fod yn moedro ag yn pwnnio peth,
Mewn bariaeth, cyn y boreu.
Ac fe alle'i 'r Ifieingctid hwynteu
Ymroi 'n rhy garedig efo 'u Cariadeu
Ac y bydd rhai 'n barnu mae ni trwy 'r byd,
A 'u tynoedd 'i ymlud, eu tineu.
Rinallt.
Fe ddarfu am hynny inni rannu 'r gwirionedd
Ac ni allwn wrth Dwyll, na Rhagrith na llygredd
Mae llawer dan bregeth fel Suddas eu brawd
Yn drysu yn y Cnawd, a'i drosedd.
Ond fe ddichon y rhai mae Duw 'n eu caru,
Gael y gair yn gweithio drwy ffolineb pregethu
Can's mae pob peth; lle bo Cariad ynglyn,
Yn gweithio mewn dyn, er d'ioni.
[td. 54]
Gwyn ei fyd, a gaffo 'i gyflwr,
Ynghariad y Gwaredwr
Ni waeth pa beth a fo Angau drud
Cwynion y byd, na 'r Cynnwr.
Peth anhawdd i wraig Anghofio
Ei hanwyl blentyn Sugno
Er i honno ei garu, yn iach a chla,
Mae 'r Cariad ymma, 'n Curo.
Mae hwn yn dal mewn undeb,
I garu ynrhagwyddoldeb
Pan ballo ffydd a gobaith gwiw
Mae llawenydd Duw, yn ei wyneb.
Tom.
Ymh'le doi'r o hyd i 'r fath gariad di ddarfod.
Rinallt.
Ynnom ein hunain mewn rhan hynod
Mae pob pechadur gwaetha sy 'n fyw
Ac Elfen Duw, yn y gwaelod.
Anadliad o'r Cariad goreu
Ydyw Enaid pob dyn o 'r dechreu
Ond fe Golled yn Adda ddalfa ddwys
A chadarn bwys, pechodeu.
Ond, mae 'r gareg callestr er y collo,
Mewn dwr, neu ddaear a'i darnio a'i dûo,
Fe ellir yn glir drwy foddion glan,
Ennyn tân, o honno.
Ac felly Pechadur Oerddu
Pan ddechreuo 'r gair gynnhyrfu
Mae fel Corsen ysig yn cael ei drin
Neu megis llin yn mygu.
Mae Eneiniog yr Arglwydd yn ymguddio
Tu hwnt i 'r Dodrefn; ond edrych am dano,
A rhaid chwilio am ddryll arian wedi colli 'n Swrth,
Mewn gobaith wrth; ysgubo.
Yn y Maes mae 'r perl a guddiwyd,
Rhaid Cloddio yn y man lle 'i claddwyd,
Ac mae ymma bridd a cherig bras;
Yn dewdwr cas; lle 'i dodwyd.
O ran fe chwyddodd, pridd Coch Adda
Gan gymaint fu o chwalu wrth balu a chybola
[td. 55]
Ni cheiff neb ffrwyth daear ffress
Lle darfu Foses faesa.
Ond fe aeth rhyw wr a 'i Arad
Heb droi yn ol; ei edrychiad:
Ac mae ganddo Hadyd, yn ei hau
Sy 'n cyrraedd Cwysau, Cariad.
O lafur hwnnw, roedd y wreigan honno,
Yn cael y blawd i 'w lefeinio,
Ac effaith lefain; ffrwyth y loes,
A dreiddiodd ei thoes, hi drwyddo.
A'r bara hwnnw 'n burion,
Archwaethodd y Mab Afradlon,
Pan oedd ar lwgu, ymhell o'r wlad
Fe gofiodd eu Dad; oedd gyfion.
Er darfod iddo bechu,
Roedd e 'n blentyn mewn rhan er hynny
Ac nid y Gweision ond y gwir blant
A fyddant, i ettifeddu.
Tom.
Wel mae ymma amryw barnu
Dy fod ti ar y gwaethaf i bregethu
Can's beth a dal pob eitha dysc
'S ceiff drwg yn ei mysc, gymmyscu.
Rinallt.
Ond ydyw 'r doethineb wedi thanu,
I adel i 'r Gwenith a 'r Efrau gyd tyfu.
Hyd ness y delo 'r clirio clau,
Diwrnod glanhau, r llawr dyrnu.
A'r hen lawr dyrnu pe bae'ni 'n dirnad
Y cadd Teml Soloman gynt ei Seiliad,
A hen lawr dyrnu yw calon dyn,
Lle dyla'i fod 'r un, adeilad.
Mae calon pechadur, pe coeliem ni 'r chwedel,
'R un fath a Hall Farchnad neu lawr dyrnu i 'r cythrel
Ond awdurdod y gair yn ddiwair dda
Eill wneuthud ymma; Demel.
Ond mae gwneud Temlau o gnawd tomlud,
'Ran elw 'r gweithwy'r gael gwthio'u celfyddyd;
Ychydig sy 'n ceisio ymbwyso a byw,
A Theml Duw, yn 'r ysbryd.
[td. 56]
Mae gweniaeth diawl yn gwneuthud Eulyn,
Clwt newydd a'i Wnïo i fritho 'r hen frethyn
Un diawl Pharisead yn gweled gwall
A diawl arall, yn Dailwrun.
Fel hyn mae 'r noeth am wneuthur
Arffedogau o ddail ffigys natur
Yn lle gwneud aberth o gnawd Oên,
A gosod y croen, yn gysur.
Mae duwiau 'r Sarph yn erbun cyflwr,
Hollawl bechadur, a hollawl achubwr;
Yna mae'r Hunan, yn codi mewn rhôch,
Fel y Clywsoch, yn dacluswr.
Gwnaeth Dewiniaid yr Aipht yn fedrus,
Ddarluniad o Wialen Mosus,
Ond roedd gwïalen Cariad er hynny gyd;
Yn llyngcu 'r bywyd, beius.
Tom.
Wel rwyt yn traethu geiriau
Nid gweddus mae rhai 'n eu goddeu
Oblegid en bod yn Siarad Syn
I ddâl atyn, mewn, Interlutiau.
Rinallt.
P'run ellir gredu fwyaf gwradwydd,
A'i Person mewn Gwennwisc yn pregethu celwydd
A'i 'r gwir ger bron mewn gwisciad brîth
'N ddi Ragrith, ar euogrwydd.
Pe bae blentyn mewn Stabl yn cael ei êni,
Raid i hwnnw fod yn Geffyl o ran hynny?
Ac fe dd'weudir weithiau mae 'r goreu gyd,
A ddaeth i 'r byd, o 'r beudy.
Tom.
Mae natur Balam etto 'n gyndyn,
Er bod cleddyf noeth yn ei erbyn;
Gwell ganddo derfyscu, er gael gwascu ei goes,
Na gwrando noes; gan Asyn.
Ond mae Interlutiau, wiw d'weud amgen,
Yn bur debygol i 'r Biogen,
Yn frith ar ei thrô, ag ysgoywedd ei threm;
Ddaw hi fyth 'r un glem, a 'r G'lomen.
Rinallt.
Wel gwrando di etto atad,
Roedd y Gigfran a 'r Biogen a 'r Glomen 'r un glymiad
Ynghyd, a phob peth; oedd yn haeddu parch;
Y Diluw yn 'r Arch, 'r un dàliad.
[td. 57]
A phob creuadur yn ol ei gyflwr,
Yn dangos Gogoniant y Creuawdwr
Ond y Llew a'r Oen a'r G'lomen glau,
Oedd deip o rannau, 'r prynnwr.
Ond gwaelod y dirgelwch,
Sy 'n cyraedd y gwir hawddgarwch,
I'w adnabod y drefn; ydyw 'r un yn dri,
Ynnom Ni, 'n cyhoeddi heddwch.
Dyna lle mae 'r Teyrnasiad hwnnw,
Nid wele ymma, neu wele accw;
Pe pae'd yn gweld fel hynny 'r gwir,
Fe fydde'i ar dir, lai dwrw.
A llai o farnu llygraidd
Gwas un arall; yn gas ag yn oeraidd
Ran i 'w Arglwydd ei hun, mae pob un lle bô,
Yn Sefyll neu 'n Syrthio, 'n Serthaidd.
Mae pawb wrth natur yn gyd Wastad,
Fel y cauer pob genau rhag un derchafiad,
Rhaid i bob un o dan eu baich,
Gael eu codi gan fraich; y Ceidwad.
Tom.
Wel gad ei chadw ar hyn o chwedel,
A chanu pennill wrth ymadel,
Rhai Safo 'n llonydd yn eu lle,
Cant glywed hoff eirie, o Ffarwell.
Yr EPILOQUE neu 'r diweddglo ar Millers Key.
Y pur wrandawyr diwyd, Sy 'n hyfryd am fwynhau,
Y cnoiad cîl, egniad calon; o
Sïon i 'w brashau.
Gobeithio am bawb weithan, yn 'r unfan yn ddi rôch,
Nad ydyw dysc, yn cymmysc ymma
Fel taflu Manna i 'r Môch;
Chwi Welsoch ymma o hyd
Ryw byngciau o ddull y byd
Yn dangos nad yw mawredd
Heb Gariad a Thrugaredd, ond Gwagedd
oll 'i gyd;
Mae Tlodi hynod lun,
Fel Deddf yn rhwymo dyn,
Rhaid cael yn rhad fawrhydi,
Neu Weithio rhag Tylodi, trwy boeni 'n gaeth bob un.
[td. 58]
Er maint Sy o drwst a chlebar a thrydar ymma 'thraw,
Pan ddelo 'r
brenin, pur i oresgyn; pob geneu dyn a daw.
Y farn aeth allan eisus, yn ddawnus o dy Dduw,
Y rhai 'n y Cariad a gongcweriant, y rhei'ny fyddant fyw.
Yr ysbryd isel tlawd
Sydd yn Sobreiddio 'r cnawd
Er gwascu c'ledi arnom,
Ni a gawn lawenydd ynnom, pan brofom pwy i 'w 'n brawd.
Y brawd a wnawd yn un,
I gyd ymdeimlo a dyn,
Er trawster byd ar tristwch,
Er Angau a bedd gwybyddwch; gwnaed heddwch yn gyttun.
Dymunwn am gael profiad o gariad gwir ddi gôll.
Fel byddo 'r Arglwydd a 'i berffaithrwydd,
Llawn arwydd oll yn ôll.
Marwolaeth 'r hwn fu 'n dioddeu
Fo 'n Angau, i 'n Angau Ni,
Fel bo' ni bywiol yn y bywyd,
Mewn rhydyd mwy na rhi;
O rhydyd, rhydyd rhad,
Boed diolch fyth i 'r Tad,
A'm rydyd yn gyffredin,
I addoli Duw ai ddilyn; drwy 'n Brenin heb ddim brad.
Duw Safo gyda SIOR;
A'r Eglwys gymwys Gôr,
I amddeffyn er pob cynnen;
R Efengyl lle fo angen, Amen ar Dir a Môr.
DIWEDD
© University of Cambridge 2004
Diweddarwyd:
Last update: