‘Troelus a Chressyd’, Peniarth 106 (1613, 1622), entire text.
[td. 1]
Chwchwi rasysol gwmpeini, yr achos o 'm
dyfodiad yma:
ydyw y ddangos pryddder mab brenin Troya./
Y modd i dygodd hirnych kariad a thrymder
a
'r modd i trodd hynn i lywenydd, a
'i lywenydd i bryddder./
[td. 2]
Helpia
Tisiphone
, myfi sy /n/ treuthu hynn drosto:
buchedd hwnn a wnaeth i lawer glanddyn wylo./
Tydi uffernol dduwies arnat mae vyngoglyd:
tydi ffurie greulon yn pruddhau mewn penyd./
Helpia myfi sy /r/ owran dostyrys ychlysur:
i helpu kariad ddynion trwy gwyno i poen a
'i dolur./
Dyn mewn trymder a vydd ofnys a gwladaidd:
a chwedyl twrstan a synn olwc pryddaidd./
Myvi nid wy ond gwas i wasnaethwyr kariad:
kyru vy hun nis gallaf o herwydd y digwyddiad./
Etto wllysiwr da ydwy i gariadddyn o
'm myddylie:
rhoed hwn am hynn ym ddiolch a bid y boen i minne./
Chwchwi gariadau sy /n/ ymdroch mewn llywenydd:
od oes un deigryn ynddoch o
'r trigaroc ddeunydd./
Meddyliwch am ych blinder kyn dechreuad kytundeb:
a meddyliwch am drymder rhai eraill a
'i gorthwyneb./
A byddwch mewn kowirdeb bob amser yn kyttynny:
ac na veddyliwch nas gall kariad beri i chwi sorry./
A gweddiwch dros y neb sydd <yn> y kyffelib gaethiwed:
ac i bu
Droelvs
am
Gressyd
y modd a
'r sut y kewch glowed./
[td. 3]
A gweddiwch drossof ar vedryd honof ddangos:
y kyfriw boen a
'r pruddder a dduc yn yr achos./
Gweddiwch dros y neb sy mewn anobaith yn kary:
pe gweddie bawb dros hwnn nid oes obaith y
'w helpu.
A gweddiwch dros y neb ar gam sy /n/ dwyn diclloni:
trwy waith tafodau melltigedic bid efo ne bid hi.
Gweddiwch ar Dduw er ei vawr ddaioni a
'i drigaredd:
roddi i bob kariadddyn orvod da o
'r diwedd./
Gweddiwch dros y sawl sydd allan o drugaredd kariad:
ar dynnu o Dduw hwnn allan o
'r byd anwastad./
Gweddiwch dros y neb sy /n/ byw yn i dyngnefedd:
ar gael o hwnn ras i barhau hyd y diwedd./
Y rhain sy /n/ byw bob un eu gilydd yn bodloni
y vath gariad a hwnn a chwenychwn inne i brofi.
Gweddiwch dros y neb sy was i wasnaethwyr kariad:
ac yn byw i hun mewn kariad perffaith yn wastad
Gwrandewch yn ddyfal vy anwyl gredigion:
bellach mi a draytha i chwi chwanec o
'r achossion.
Ac o
'r trymder a dduc Troelvs yn kary Kressida:
ac val i gwrthododd Kressyd // Troelvs yn y diwaetha./
[td. 4]
I lawer mae /n/ ysbys val y doeth y Groecwyr yn llidioc:
a mil o longeu rhwngthyn yn llawn o wyr arfoc./
I ddinystrio Troya a
'r Troyaid oedd i bwriad:
a
'r rhyfel a byrhadd ddengmlynedd yn wastad./
Yr achos am ddwyn o Baris vrenhines Helena:
o drais oddi ar i gwr i dref Droya./
Yn y dref honn ir oedd arglwydd o enedigaeth:
hwn a elwid Kalkas a llawer o wybodaeth./
Yr henddyn yma a wybu wrth lawer o arwyddion:
i llosgid tref Droya ac i lleddid i dynion./
Hwnn a ffodd at y Groecwyr unferch o
'i ol adawodd:
honn a elwid Kressyd a Throelvs a
'i karodd./
Honn yn y diwaetha at y Groecwyr a gyrchwyd
Diomedes
a
'i ynillodd a
Throelus
a dwyllwyd./
Ac am i hanghowirdeb i
Droelvs
ffyddlon:
hi ddiweddodd i byd ymysc kardoteion./
Tri pheth sy /n/ hynn, y
'w ddeallt o
'r unwaith
kariad ffyddlon, kariad gwenheythys, a chymdeithas
perffaith
Tri dyn sy /n/ arwyddo y tri gair hygar:
y rhain ydyw Troelws // Kressyd // a Phandar./
[td. 5]
Ac nis gellir medd arglwyddes y gwirionedd:
ddeallt neb yn eglur ond wrth i ddiwedd./
Yr atteb hwnn a roes Solon i
'r kywaethoc anoddefys:
nes gweled i ddiwedd nis gwydde pwy oedd hapys./
Kesglwch gida
'r wenynen y mel o
'r llysiewyn:
a gollyngwch trwy 'ch klistie y gwenwyn i
'r prykopyn./
Terfyn y Rhagddoedyd./
[td. 6]
Kalkas
yn dywedyd wrtho ei hvn./
Trwm a rhydrwm
yw /r/ meddwl:
sydd y
'm kalon mal swmbwl.
Nis gad i mi na huno
nac esmwythdra i beidio
Nid lles ym gan vawr oval:
vy anghenrhaid i
'm kynnal./
Pwy alle vod yn llawen:
a vai /n/ trino y vath vargen./
Heb wybod beth sydd oref:
ai mynd ai trigo gartref./
Vy ngwlad yw gwlad yr Assia:
vy nrhigfan sy /n/ rhef Droya./
[td. 7]
Vy ngheraint vy nghymdeithion:
a
'm holl anwyl gredigyon./
yn hwy
a minne o
'r unty:
yn yr unfann yn gwladychy.
Myvi sy /n/ arglwydd arnyn:
mewn braint Duc ne vrenhyn.
I plaid trwy wir gyfiownder:
i parch, i penn, a
'i hyder./
Nis gwn vy hun mo 'm koweth:
vy nghodiad na
'm meistrolaeth.
Ac o herwydd hynn yma:
mae /r/ byd yn chwerthin arna./
Oni ddaw help mewn amser:
vo aeth hynn i gyd yn over.
Mae Groec i gyd yn arfoc:
wrth Droya mae /n/ llidioc.
Yr achos ef a wyddys:
i bawb mae /n/ gydnabyddys.
Ac ni chynwys y duwieu:
wneuthyr gormod kamweddeu./
[td. 8]
Er gwroled ydiw Hector:
Eneas ac Antenor./
Er gwched ydyw Troelvs:
a meibion brenin Priamvs./
Er bod dynion kynn wched:
yn rhef Droya ac a aned./
Mae rhai o
'r Groegwyr mor wchion:
ac allef vod o ddynion./
A holl gryfdwr y rhyfel:
yn siwr yw /r/ gyfion avel.
Am hynn i mae
'y
nghydwybod:
yn kyhuddo i pechod.
Anwiredd yr anghowir:
a
'i gwagedd a veistrolir./
Ac yn y diwaetha
kyfiownder a veistrola./
Os aros a rhyfela:
o blaid kenedl Droya./
Ac amddiffyn i pechod
yn erbyn
'y
nghydwybod.
[td. 9]
Vo ddaw diwrnod o
'r diwedd:
y dygir yn llwyr y dialedd.
Pan vytho y tan mor greulon:
yn llosgi Troya dirion.
A gwaed gwyr yn aberoedd:
yn llenwi i holl ystrydoedd.
Ni cheir amser yno i vyvyr:
beth sydd ore i wneuthur.
Os gwrthod vy ngrhedinieth
vy ngwlad vy mraint vy
nghoweth./
vy ngheraint vy nghymdeithion:
a myned at y gelynion./
Beth a ddoedir amdana:
ond ffalster
a
'i difetha
./
A
'r Groecwyr a ddoedan:
a somes i wlad i hunan.
Byd
diau i
'm sym inneu:
o rhown goel arno ynteu./
Ac o
'r achos hynn yma:
ar Apollo mi hydera./
[td. 10]
A
'r pethau a orchymyn:
rho vy mryd ar i galyn./
[1]
SINON
y gwas ar hyn yn dyfod
Sinon kyrch di i my:
ddwr gloyw y aberthy.
A dwc yma ffilede:
i gwmpassu yr allore./
Bid ffrankwinsens
yn barod:
kymysc y rhain a
'r wermod.
Gole di y tân ynddyn:
a does ymaith oddi wrthyn.
I mae yma yn eisie
ydavedd o dri lliwie./
Mae Apolo yn llawenychy:
yn y rhod rhifedy.
Apolo beth sydd ore:
ai mynd ai trigo gartre./
Apolo vo drodd dy atteb:
y lleuad y
'w gwrthwyneb./
A thrwyddod ti Apolo:
yr oedd Syrse yn gweithio./
[td. 11]
Apolo beth sydd ore:
ai mynd ai trigo gartre./
Trwyddod ti i kavodd hevyd:
Medea i holl gyfrwyddyd.
Trwyddod ti y kafodd Enon:
wybodaeth ac arwyddion.
A thrwyddot ti mae Kassandra:
yn proffwydo i Droya./
Apolo beth yw /r/ gore:
ai mynd ai trigo gartre./
Ti a droist yr avonydd:
yngorthwyneb y gelltydd./
Ti a wnaethost y mor Apolo:
heb na llenwi na threio.
Apolo pwy un a ddinystrir
ae yr Troyaid ae
/r/ Groegwyr./
Apolo
yn atteb Kalkas./
[td. 12]
Y Troiaid a orchvygir:
a thref Droya a ynillir.
Honn yn llwyr a losgir:
trwy golleidion i
'r Groegwyr.
Priaf yn galw i
'r unlle Hector Paris Eneas Antenor Helenws a Throelys i ddoedyd i
meddylie pwy un ore ai rhoddi Helen adref ai peidio./
[td. 13]
Priaf./
Vy meibion vy arglwyddi:
a
'm hyderys gwmpeini.
Yn ych kyngor a
'ch gweithred:
mae vy holl ymddiried.
I mae trugain brenhyn:
yn barod yn yn herbyn.
Bob awr yn disgwyl llosgi:
yn holl wledydd a
'n trefi.
A divetha o
'r diwedd:
nyni, yn plant, a
'n gwragedd./
A
'r achos oll am ddewys
o Helen chwchwi Parys./
Ych kyngor pwy un ore:
ai rhoddi Helen adre.
[td. 14]
Ac ymadel a thristwch:
a byw mewn diovalwch./
Ai trwy drowster i dala:
a govyn byth i gwaetha./
A byw val y gellir:
er bygwthion y Groegwyr./
Ydolwc i chwi
ddoedyd:
beth a vynnwch chwi wneuthyd.
Yn gyntaf doedwch Hector:
beth yw ych meddwl a
'ch kyngor./
Hector./
Yr
wyf vy anrhydeddus vrenyn:
yn ufudd i
'ch gorchymyn.
Nid yw resswm i
'r <Groegwyr>
trwy i dichell a
'i synwyr.
[td. 15]
A
'i geirie bugyl
duon:
gael o honyn a vynon./
Nid ydyn ond dieithred
mae /n/ ddigon hawdd i gwared.
Vy meddwl i a
'm amkan:
nis kân ond a enillan./
Syr Paris dewisswch:
ai rhyfel ai heddwch.
Paris./
Mav
anwyl vrenhin kyfion:
vy mrodyr a
'm kymdeithion.
Trwy ych kyngor ac
wyllys:
mi a wneuthym vy newys.
A hynny a ventimia:
er y Groegwyr a
'i gwaytha.
[td. 16]
Mae /n/ esmwyth yddyn siarad:
yn i gwchder a
'i dillad.
Aiff tros gof y geiriau mowrion:
kynn gwisgo i harfau gwnion./
I gwchder oll a
'i krefydd:
sydd ar i tafod lyferydd.
Eneas yn rhodd doedwch:
ych meddwl am yr heddwch./
Eneas./
Chwchwi vreiniol gwmpeini:
nid rhaid i ni mo
'r ofni.
Er dowad brenhinoedd:
hyd yma dros voroedd.
I ddissyf kael Helen:
trwy heddwch y
'w pherchen.
[td. 17]
Os methy hynn yma:
nid ymroi i ryfela.
A myned yn ddibrys:
er mwyn gwr eddigeyddys.
Damuniad i phriod:
vu /r/ holl gyfarfod.
Vy meddwl i a
'm kyngor:
chwi a wyddoch Antenor.
| Atteb Antenor sydd yn kanlyn ar
ol yn y :37: dolen kanys drwy ryw ddrwc ddamwain y gaded allan |
[td. 36]
Iawn vrddassol
ddarlleydd ef a ddamweiniodd i mi trwy ryw
anweledig anysgevlvstra adel allan atteb Antenor[td. 37]
am y gorchest a ofynnodd Priaf
y
'w gyngor am roi Helen adref: Yr hynn a ddyly fod yn ysgrifenedig o
'r blaen yn y /17/ dolen yn ol atteb Eneas ag o flaen atteb Helenws./
Antenor./
vy ngrasol vrenin union:
a
'm holl reiol gymdeithion./
Achos mwyaf y dieithred:
ydyw dowad i weled.
Y gwchder sydd ynn trefi:
yn gwledydd a
'n kwmpeini.
Ac yn esgys hynn yma:
ymofyn am Helena./
[td. 38]
O gellid yn hawdd i chaffel:
trwy yn bygwth a rhyfel.
Gorchafieth a vydde:
hyn yma ganthyn hwythe.
Helenws a vedr ddoedyd:
ychwanec o gelfyddyd./
Tro yn d' ol at atteb Helenws yn y /17/ ddolen./
[td. 17]
Helenws./
Mau natvriol dad a
'm brenhyn:
mae hynn i gyd yn erbyn.
Y petheu a ddylem ni i wneythyd:
er mwyn achub yn bowyd.
A dirwystro yn dynion:
a byw y modd y buom./
[td. 18]
A rhoddi Helen adre:
i
'r kolledwr a
'i pie./
Er kael honom yn heddwch:
yn esmwythdra a
'n diofalwch./
A gollwng y dieithred:
rhyd yr un ffordd i vyned./
Meddyliwch chwi o
'ch synnwyr:
pes gorchvygem ni y <Groegwyr>
Nid oes dim y
'w gaffael:
ond Helen yn yn gafael
./
Ac nis gellid mo hynny:
heb golli rhai o bobty./
Dyna ynnill gorchestol:
kael arglwyddes annaturiol.
A werthe i gwr priod:
er mwyn dilyn pechod.
A gelyne ddieithred:
a gwrthod y vann i ganed./
I meddwl yw overedd:
i bryd sy i gyd ar vaswedd./
[td. 19]
Nis gall na ddaw gwrthwyneb:
o hir ddilyn godineb.
Vy meddwl a
'm kyngor inne:
yw rhoddi i bawb a ddyle.
Troelws vy anwyl vrawd:
na
'mddiffynnwch mo bechawd.
Troelws./
vy ngrasol dad vy mrenin uchel:
vy nghydgymdeithion rhyfel.
Hebryngwch
'y mrawd Helenws:
at i gydymaith Menelaws.
Mae fo yn siarad yn debic:
a
'i ddull val gwr bonheddic.
A vydde wedi i elio
rhyd kledre i ddwy ddwylo./
[td. 20]
Mae /r/ eli o gymhendod:
yn sowrio ar i dafod.
Nis gwel vo mo
'r niwed:
er dal mewn hir gaethiwed.
'Y modryb Hesione:
sydd gystal merch a hithe.
Moesswch wneuthur yn meddwl:
na choeliwn iddo /n/ gwbwl.
Sy /n/ dewinio y gwaetha:
dros oes a chenedyl Droya.
Glynwn yn yn gafel
kroesso wrth ffortun rhyfel./
Priaf./
V'
ymddiffynwyr o
'm blinder
trwy ych synwyr a
'ch gwchder
[td. 21]
Y
'm henaint llywenydd:
trwy ych moliant tragywydd.
vy nghydsain kowiriaid:
a
'm hyderys ymddiriaid.
Ych geiriau kytson:
a ddeffrodd vy nghalon./
Trwy adrodd vy modlondeb
i ufuddhau i
'ch kytundeb./
A chymerwch veddylie
Helenws i
'r gore.
Yfo yn siwr a aned:
tan rhyw wannach planed.
Val nad ydyw kynn gryfed:
yn i veddwl a
'i weithred.
Ac ydyw Hector:
Troelws ac Antenor./
Am y kam a wnaethon:
a
'm chwaer Hesion.
Helen a gadwa:
o vewn kaereu Troya./
[td. 22]
a chymred i dewis:
ai Menelaws ai Paris./
I vn verch
a adawodd Kalkas o 'i ol
pann ffodd at y Groegieid
honn a elwid Kressyd yn y
kyfamser hwnnw o rinweddav a glendid nid oedd mo 'i chymhares./
kyfraith oedd ymysg y Troeaid pwy
bynnac a fydde dwyllodrys y 'w wlad
nev y 'w frenin: i 'r nessaf o waed iddo
i farnv i varw trwy varfolaeth
grevlonaf a vedrid ei dychymic./
wrth yr hynn yr oedd Kressyd yn kolli
i heinioes./
Ac val yr oedd Priamws yn barod
[td. 23]
i godi o 'r senedd a gadwes ynghylch
rhoddi Helen adref dyma Sinon
gwas kalkas yn kyhvddo mynediad i
veistr at y Groegiaid ac yn kyhvddo
Kressyd er mwyn kaffael hono ef ddiaink o hylbyl./
Sinon./
O rhyglydd bodd i
'ch gras:
ve ffodd yr arglwydd Kalkas.
Yn ddisymwth neithwyr:
i gymdeithas y Groegwyr.
Vy arglwyddi rhaid gwilied:
rhac ych twyllo trwy ymddiried.
Un
verch ac anwylyd:
i Galkas ydiw Kressyd./
[td. 24]
Nid yw yn kymryd atti:
na
'i cholled na
'i ddrigioni.
Kyffelybrwydd i gwydde:
oddi wrth i vynediad ynte./
Priaf./
Does ymaith yn bryssyr
kyrch unferch y traetyr
.
I gael kosbedigaeth:
am gely traeturiaeth./
Priaf yn troi at i feibion./
Oni edrychir vy meibion
i
'r pethau hynn yn greulon
[td. 25]
A
'r tân parod a enynnodd
mewn amser i ddiffodd
Ond ef vo geir gweled
ormod traeturied
Rhaid gwneuthud yn helaeth
am hynn gosbydigaeth
Ond ef rwy yn ofni
i bydd gormod drigioni
A Helenws a welir
yn doedyd y kaswir./
Kressyd yn dyfod gida Synon ag yn syrthio ar i gliniev
vy ngrasysol arglwyddy:
gyrrasoch im kyrchy.
[td. 26]
Mewn digofaint a digllondeb:
rwy /n/ ofni gwrthwyneb.
Priaf./
Ai tydi yw unferch Kalkas:
yr hen siwrl anghyweithas.
A werthe i holl vraint:
y niwedd i henaint.
Ir bod yn dwyllodrus:
y
'w wlad anrhydeddus.
A mynd mewn kaethiwed:
ymysc dieithred.
Dy gydwybod a
'th arfer:
sy /n/ kyhuddo dy ffalsder.
Ac euoc wyt ti:
o
'i gwbwl ddrigioni./
[td. 27]
Am i vowrddrwc a
'i draha:
i genedyl a ddistrowia.
Arnad ti yn gynta:
Kressyd i dechreua.
Dy waed dy einioes:
dy benyd dy vowrloes.
A
'th varvolaeth greulon:
a ysmwytha vy nghalon.
Beth a ddoedwch vy arglwyddi:
pa varvolaeth a rown arni./
Paris./
I
'w llosgi hebryngwch:
am i ffalster a
'i diffeithwch,
A hynny y
'w marfolaeth:
kyflownwch y gyfraeth./
[td. 28]
Eneas./
Perwch i thaflu:
i bydew dyfndu.
Rhy lân yw y llosgi:
am y vath ddrygioni.
Antenor./
Bwriwch hi heno:
at y llewod i
'r ogo.
Hi a ymborth am unpryd:
y llewod newnllyd.
[td. 29]
Helenws./
I garchardy gyrrwch:
i ddwyn trymder a thristwch.
Hyd einioes galary:
o vewn i charchardy.
Hector./
Hebryngwch i
'r Groegwyr:
ar ol yr hen drayttyr.
Aed honn lle i mynned:
ni all hi vawr o
'r niwed.
[td. 30]
Troelws./
I
'r gwirion na wnewch ddialedd:
dros yr euoc a
'i gamwedd.
Ac na vyddwch ry greulon:
vo ddichyn honn vod yn wirion.
Kressyd./
Mau arglwyddi trugaroc:
na vyddwch chwi ry chwanoc.
I golli gwaed gwirionddall:
dros ddrwc a beie arall.
O gwnaeth Kalkas i chwi benyd
difalais ydoedd Kressyd./
[td. 31]
Yvo mewn euoc atteb:
a minne mewn gwiriondeb.
Y tad yn gwneuthud kamwedd:
a
'r verch yn dwyn y dialedd.
Dyna gyfraith rhy atkas:
ymhell yn erbyn ych urddas.
Pes gwnaethe vi /n/ gydnabyddys:
a
'i ddichell vrad twyllodrys./
Nis biasswn i mewn gafel:
yn aros ymysc rhyfel.
Na rhyvelwyr yn tramwy:
kyn vynyched lle i bythwy.
A minne yn unic vorwyn:
ni
ddichin
merch ond achwyn.
Ef a wydde (vy arglwyddi):
nas gallef ymddiried i mi.
A hynny a barodd iddo:
mor ddisymwth ymado.
Gwae vi na bydde v' einioes:
er dioddef nych a mowrloes
[td. 32]
Yn iawn abl i ddiwgio:
yr uthyr weithred honno.
Ac na liwid (er aros)
i un o
'm kenedyl mo
'r achos.
Vy arglwyddi ni ddymynwn:
i chwi yr owran m'om pardwn./
Troelws
yn dywedyd yn issel ynghlysd i vrawd Hector./
Hector vy anwyl vrawd:
ymddiffynnwr gwiriondlawd:
Ervyn yr wy i
'ch mowredd:
ymddiffin gwirionedd.
Ymddiffynnwch i Gressyd:
i heinioes a
'i bowyd./
[td. 33]
Hector./
Elvsen i
chwi wrando:
ar riddfanys wylo.
A thrugarhay wrth achwyn:
y wirionaidd vorwyn.
Pes biasse yn gydnabyddys:
a
'i vynediad twyllodrys.
Dyledys naturiol:
gadw yn gyfrinachol.
Y pethau drwy vowrloes:
a golle
y
'w thad i einioes.
Os byddir mor greylon:
beth a ddowaid y gelynion.
Lle bo /r/ vath greulondeb:
nas gall vod gwroldeb.
[td. 34]
Troelws./
ag ar hynn mae yn syrthio mewn kariad./
Rho fy einioes drosti:
o bu honn un drygioni.
Nac ermoed yn arfer:
a thwyll ne ffalster.
Ir ydym yn adolwc i chwi:
rhoi maddeuaint iddi./
Ac o
'r awr honn allan:
yr wy vi Troelws vy hunan.
Yn kaethiwo vy rhydid
dros gowirdeb Kressyd./
Troelws yn troi at Sinon hwn a
'i kyhuddasse hi: ag yn doedyd wrtho yn issel./
Ty di vydredd kelwyddoc:
i bob achwyn yn chwannoc./
[td. 35]
Dy rodresys ddyfeisie:
ydyw arwain kelwydde.
A bwrw beie ar wirion:
trwy valeysys ddychmygion.
Ac esgysodi kamwedd:
ac anafys vuchedd./
Er mwyn ysgwyd dy gynffon:
ar bob math ar ddynion.
Oni bai vod yn bresenol:
vy ngwir dad naturiol.
Mynn yr holl Dduwie:
rhown trwyddot vy nghledde./
Priaf./
Ych damyniant
nis gwrthneba:
dros golli tir yr Asia
[td. 36]
Ewch Kressyd yn wirion:
a diolchwch y
'm meibion.
Awn i mewn i vyvyr:
beth sydd chwanec y
'w wneythyr./
Hector
wrth Kressyd wedi i
'r llaill ymado.
I
'ch kartref hwnt kerddwch:
trymder mawr na ddygwch./
Kymrwch ych rhydyd:
yn llawen a
'ch bowyd.
Ac am gimin ac a alla:
rhowch ych hyder arna./
[td. 38]
Ar hynn
fo syrthiodd Troelws
mewn kariad mawr i
Gressyd, ag a fv yn hir yn kwyno wrtho i hvnan hyd oni
wybv Pandar hwn oedd arglwydd o
'r Troeaid a chydymaith mawr i Droe[td. 39]
lws, Yna yr holes hwn ef yn galedag yn y diwaethaf ef a gyfaddes
maekariad Kressyd oedd yr achos a
'r Pandar yma oedd ewythyr iddi hithev
Troelws
yn doedyd wrtho ei hvnan./
Onid oes gariad, (o Dduw) pa beth sy 'm trwblio,
od oes gariad pa vodd pa sut sydd arno:
os da kariad o ble mae /n/ dyfod i
'm blino
os drwc kariad mae /n/ rhyfedd iawn i drino
rhwng poen kyffro a thynged
er maint ir wy yn i yfed
[td. 40]
mwyfwy ym yw /r/ syched./
Os vy chwant
vy hun sy 'm llosgi
o ble doeth vy ngriddfan weiddi
os wyf vy hun gytun a drygioni
nid oes ddim lles na chwynfan imi
o mafolaeth bryssyr
vy mhoen vy melys ddolur
pa vodd ir wyt y
'm trwblio
myfi a thi yn kytuno./
Od wy a thi gyttun mewn kariad
mae beie mawr am achwyn arnad
mewn llong foel 'rwyf yn ymddifad
rhwng dau wynt gwrthwyneb dreiglad
[td. 41]
o Dduw pa vath ryfeddod
sydd mor ddisymwth i
'm gorfod
rhac gwres mewn oerfel dwyn nychdod
rhac oerfel mewn gwres rwy /n/ darfod./
O yr uchelfraint arglwyddes kariad
fy nrhafferthys ysbryd derbyn attad
ne ddod ym rinwedd ddianynad
i ufuddhau meistres ddigwyddiad
I gwas a
'i gwasnaethwr
a
'i dirgel wllyssiwr
nes vy rhoddi mewn amdo
nis kaiff wybod oddi wrtho
O <Troelus> truan tuchanllyd
mae tynged ytt i ddwyn penyd
pes gwydde dy veistres dy ofyd
nid oes vodd nas trugarhae wrthyd
Mal rhew yw /r/ ddyn veindlos
ar eglur leuad gayafnos
[td. 42]
tithey yw /r/ eira oerfeloc
yn toddi wrth eiriesdan gwressoc
I borth marfolaeth Duw na bawn wedi
/n/rheiglo
pruddder o
'r diwedd a
'm dwc i yno
oddi yno y byddwn gyssyrys i ymado
a
'r blinder trallodrys beunydd sy
/m/ kystyddo
Ir hir aros vlwyddyn
mae diwedd a therfyn
y
'm penydfawr vuchedd
mae terfyn o
'r diwedd./
<Pandar>
Pa anghytyn ddisymwth benyd:
a drwm ddigwyddodd i
'th vowyd./
[td. 43]
ni vag amser ond gofalfyd
na mawr lywenydd nac iechyd
o vy arglwydd pa dynged:
a ddigwyddodd ytt ddrwc weithred?
a wnaeth <Groegwyr> kyn gynted
dy liw a
'th bryd kynn waeled.
Ne ir wyt mewn kydwybod yn ydifeiriol
wedi ymroi i vyw yn vucheddol
ne yn dwyn trymder kaeth anianol
dros ryw bechodau annaturiol.
Duw a safo gida /n/ trefydd:
yn plant, yn gwragedd a
'n trefydd
o digwyddodd trwy gystydd
yn gwyr iefainck ni i grefydd.
<Troelus>
[td. 44]
Pa rhyw beth a
'th trefnodd di i glowed;
vy meddwl trwblys a
'm anoddefys gaethiwed:
yr hwnn mae pawb, yn orthrwm ganthyn i weled,
ydolwc ytt oddyma vyned./
Sikir ydiw marfolaeth
a phawb myn gydnabyddieth
erfyn yt vyned ymaeth
kroesso wrth y weledigaeth./
Od wyd yn meddwl mae ofn gwyr ac arfau
sy ddychryn y
'm korff a
'm trwblys veddyliau
mae rhyw beth arall sydd drymach y
'm gruddiau
nac ofni y <Groegwyr> a
'i mowrion eiriau
A
'r achos hwnn sydd varwol
trwy drymder naturiol
na ddod arna vai anianol
am gely hynn mae /n/ weddol./
[td. 45]
<Pandar>
Dy drymion eiriau a
'm gwnaeth i yn drymach
dy afiachys ychneidiau, a
'm gwnaeth i yn afiach
dy lesgrwydd a
'th wendid a
'm gwnaeth i yn llesgach
er y kariad vy rhyngom dowaid ym dy gyfrinach
Dyledys i
'th anwylgar
gael klowed dy garchar
oni adwaenost dy gymar
myvi ydyw <Pandar>
Onis gallaf yt help na chyssyr
byddaf rannoc o
'th boen a
'th ddolyr
anghenrhaid i gymdeithion wneythur
y naill i
'r llall hynn a ellyr.
[td. 46]
Kynn vydloned i ddwyn kystydd
ac a vyddwn i lywenydd
ac am hynny na rydd arwydd
ym y dybied angrhedigrwydd./
<Troelus>
Kariad po mwya rhagddo ymddiffynwy:
bydd vy mhoen a
'm penyd vwyfwy:
heb obaith ond trymder mowrglwy
a marfolaeth drom lle i bythwy.
Mwy o lawer y
'm llawenycha
mae chwant marfolaeth arna
na phe kawn i vod yn benna
ar wledydd <Groeg> ac <Troea>
[td. 47]
Vy anwyl <Pandar> a
'm kydymaeth ffyddlon
oni vodlonodd hynn dy galon
er Duw gad hynn o oer ofalon
yn guddiedic oddi wrth ddynion./
Gallef niwed fod yn erbyn
pes gwydde neb oddi wrthyn
aed llawenydd i
'th ddilyn
a
'r trymder doed y
'm kalyn./
<Pandar>
A gedwaist di hynn kyd mor guddiedic:
oddi wrth dy anwyl gydymaith karedic
gellid ddwyn dolyr gorthrwm briwedic
a minne yn gally yt help am veddic./
[td. 48]
Na chudd mewn kymdeithas
y pethau sydd berthynas
i
'r mudan diflas
ermoed nis rhoddwyd tyrnas.
Gwrando <Troelus> vy anwylyd
er nad wyf o
'r gore /n/ doedyd
gwelais gyngor yr ynfyd
yn helpy /r/ doeth mewn adfyd./
Gwelais gwympio wrth fyned
y neb a vydde /n/ gweled
a
'r dall i
'r un vann yn kerdded
heb gael na chwymp na niwed
Mwyaf deallt trwy eglurdeb
pob peth yw wrth i orthwyneb
gwrthwynebys yw synhwyroldeb
i ddifaliais
ffolineb
Nis gall agalen hogi
na cherfio prenn na
'i dorri
[td. 49]
vo wasnaetha honn i lifo
y
ffer
sydd yn kerfio./
Pa vodd ir edwyn neb veluster
ni wnaeth praw ermoed ar chwerwder
a llywenydd ni wyr un ymarfer
ar nis digwyddodd iddo bryddder
Y gwynn wrth ddu yr adweinir
wrth wyd rhinwedd a yspysir
y naill wrth y llall a wyddir
trwy synwyr dyn y delltir
Medd doeth gwae /r/ neb a vydd byw i hyn yn ddifri
o syrth hwnn ni chaiff help neb y
'w godi
herwydd vod kydymaith ytt i
'th hoffi
ymddiried nid hwyrach i gall les ytt mewn kledi
Nid ochain ac wylo
mal brenhines Niobo
i mae dagre honno
y
'w gweled etto./
[td. 50]
<Troelws
>
Ir son am ddagre Niobe y vrenhines
nis gellwch ym les, na help am veistres
gedwch hen chwedle i orwedd i
'ch mynwes
kynhyrchol varvolaeth i mi sydd gynnes
Mae 'ch geiriau mowrion erchyll
yn chwedlau y
'm kewyll
nid yw honn wamal na thrythyll
nid oes vodd i allu i hynnyll
<Pandar>
[td. 51]
O dduw o ble gall hynn ddigwyddo:
mewn hir anobaith ir wyt byth yn trigo:
os byw yw honn hi all dy helpio
ne mae anras mawr i
'th dwyllo
Am bethau nis gall vod
nid gwiw gobaith gollyngdod
am bethau a all vod
gobeithia i gorfod./
Gwir mal <Tityos> ir wyt yn galary.
mewn poen tragwyddol uffernol obry
ar galon hwnn di a glowi
y mae /r/ kigfrain yn ymborthi
I hwnn o
'i ddirfawr benyd
[td. 52]
nid oes gobaith byth am iechyd
mae gobaith pes gobeithyd
itti ymadael a
'th afiechyd./
Beth o
'th varvolaeth a veddylir
os achossion honn nis gwyddir
rhyfel bob dydd sydd yn bryssyr
dithe /n/ marw rhac ofn y <Groegwyr>
Bydd gyssyrys o
'th ffortun
deffro unwaith o
'th gyntun
beth a ddowaid rhai kedyrn
mil o ddiawl el a
'i esgyrn./
Ti a elli ymgwyno, wylo a thuchan
heb un dyn yn gwybod oddi wrth dy riddfan
a cholli y peth mae hynn yn dwrstan
a ellesit i gael pes gwneuthyt dy gwynfan./
Mae llawer yn karu
lawer blwyddyn o
'r unty
heb gael o vewn hynny
unwaith ymgyssanu.
[td. 53]
A vyn di i
'r rhain am hynn o ddigwyddiad
ymroi i hun mewn modd anynad
a thrwy anras mawr a bwriad
i lladd
ei hun wrth glun ei kariad./
Na wnan peidian
os mynan bygythian
y
'w kariad ymroddan
ac yn ufudd gwasnaethan.
Na ddod ormod koel mewn ffortun
peth dall, peth angall, peth kyffredyn
nid unlle
o
'i chwymp i dysgyn
ymhenn y klippan na
'r brenyn
Mal <Cerberus> y byddi
yn dy vlinder a
'th gledi
y peth a rodde atti
e gyfrife hwnn i golli./
<Troelus> pes vy chwaer naturiol vydde
yn drwm achos o
'th gaeth veddylie.
[td. 54]
onis gwnai pob peth i
'r gore
y llaw honn yn wir a
'i lladde
Dattod gallon blethedic
mewn meddylie gorthrwymedic
nid oes dim help gan veddic
lle bo /r/ briwie yn guddiedic
<Troelus>
Os rhaid i minne bellach ddoedyd
pwy ydiw yr verch a
'm rhoes mewn penyd
i mae pawb yma y
'w adwaenyd
honn yw /r/ lan a
'r weddaidd C<ressyd>
Er nych er poen er <galar>
er dwyn marfolaeth gynnar
[td. 55]
ni chaiff un dyn ar y ddaiar
wybod hyn onid <Pandar>
<Pandar>
O <Troelus>
er hyd y trinaist ofid
vo wnaeth kariad a
th'di lendid:
am synwyr, rhinwedd gwedd, a phryd
dy gymhares yw <Cressyd>
Ai mawr Asia o bob ty
ai mawr <Groeg> ai mawr y ddeuty
ai mawr brenin o
'i ally
mwy rhinwedd i gwasneuthy./
[td. 56]
Meddwl <Troelus> trwy lywenydd naturiol
val i mae <Cressyd> yn ddaionys rhinweddol
velly y bydd i ti yn drigarog synhwyrol
os medry oddi wrthi mewn pethau angenrheidiol
A medryd peidio
a rhoi i gwaed mewn kyffro
ni all rhinwedd lle i bytho
a chwilidd gytuno
Y tir sy /n/ dwyn y gwyg a
'r chwynn yn chwannoc
yr un tir sy /n/ dwyn iachus lyssiau gwressoc
nessa i
'r boeth ddanhadlen bigog
mae /n/ tyfu yr esmwyth rosyn rhowioc
I
'r dyffrynn nessa yw /r/ mynydd
i
'r towyllnos nessa yw /r/ gloywddydd
nes yw /r/ doeth na
'r ffwl yn gelfydd
nessa i drymder yw llawenydd
Edrych am dy vod yn dyner wedi dy ffrwyno
i
'th helpy mewn amser gad i
'r traeth dreio
[td. 57]
onid ef ofer yw /r/ boen sydd i
'th helpio
y synhwyrol a erys yw /r/ neb a bressyro
Bydd gowir ymddygiad
bydd ddyfal a chayad
bydd ufydd a gwastad
i wasneuthu dy gariad
Bydd gyfrwys ar dy weithred a gofalys ar d'
eirie
y neb a vytho ymhob mann nis gall vod yn unlle
ir plannu yn vynych goed ne lyssie
a
'i kodi hwynt i vynu erbyn y bore
O
'i vynych blanny
nis gall dim dyfy
na charreg vwsogli
a dreuglir rhyd perthi
Darlleniais yn vynych wrth hir veddylio
vod kimin o rowiowgrwydd mewn merched ac a allo
ac na cheisied unferch ermoed y
'w thrino
ar na bydde honi i hunan yn barod y
'w cheisio
[td. 58]
Vy llaw vy mowyd
vy ngore ytt i wneuthyd
vy nith vy anwylyd
vy nghares yw <Cressyd>
<Troelus>
Pandar Pandar
nis medraf dreuthu vy meddwl
synhwyrol wyd, di a wyddost y kwbwl
i
'r yych
a gerddo nid rhaid un swmbwl
i amddiffin vy einioes di a ddoethost mewn trwbwl
Gorchymyn y kwestiwn
at un verch a garwn
vy hoedyl pe
'i kollwn
i digio nis mynnwn./
[td. 61]
Wrth
rwyfo ar hyd y tonnau vor peryglys:
o yr gwynt, mae yr dymyr yn esmwythau yn dynherys
Y llong o
'm kyfrwyddyd sydd boenys yn nofio:
wrth hwylbren anobaith rwy /n/ deallt i bod yn ysmudo.
Val i mae /r/ kalender y nechreuad y llyfre
velly mae gobaith kalandr i <Droelus> i ddechre
[td. 62]
O arglwyddes <Clio> dy bryssyr help yr owran
y
'm tavod dod rwydddeb i orffen hynn allan
Myvi vy hun a
'm esgusoda wrth gariadddyn aniddic
nad vy nyfais i mo hynn ond gwaith gwyr dyscedic
A mine er mwyn yr wllys da ytt a ddygais
a
'i trois i
'th iaith Gymraeg yn ore ac i medrais
Am hynn nid wyf yn disgwyl na diolch nac anfodd
ond dy wyllys da a hynny o
'th wirfodd
Na vernwch arnaf od wyf ddiffygiol o eirie
kalyn nessa y gallwyf y dysgedic ir wyf inne
Ac ar vy amkan ir ydwy o gariad yn treuthu
mae /n/ anodd i wr dall o liwie allu
barnu
Od oes gennych ryfeddod wrth glowed hyn o hanes
pa vodd i nillodd <Troelus>
gariad yr arglwyddes
Ne gymryd rhyfeddod wrth i voddion yn karu
nid oes gennyf ddim rhyfeddod wrtho am hynny
Odid gael tri o vewn y byd o
'r un deynudd
yn gwneuthud ac yn doedyd un ffunyd a
'i gilydd
Rhai mewn prennie a gerfia eraill mewn kerric
y gwirionedd a gylynaf ydolwc byddwch ddiddic./
[td. 63]
<Pandar>
Fy Arglwyddes Duw vo yn geidwad:
ar ych llyfr a
'ch holl gwmpeini./
<Cressyd>
Kroesso vy ewyrth amser da
yw ych dyfodiad
a ddowch chwi yn nes i
'r goleuni./
[td. 64]
i ddoedyd chwedlau newydd i mi
newddion a gaf glowed
anfynych /r/ wy /n/ ych gweled
<Pandar>
Vy nith gwell a allef
ddigwyddo
os Duw a rodde gennad
gwneuthum ar vai ych trwblio
oddi wrth ych llyfr a
'ch bwriad
ydyw yn son ddim am gariad./
[td. 65]
<Cressyd>
Mae /n/ ysgrifennv o ryfel Thebs
nid yw yn sôn am ych meistres./
Mae yn esgrifennu yn eglur
o ddigwyddiad yr holl ryfel
ac o esgob yn dostur
<Amphiorax> aeth yn ddirgel
i Uffern gida yr kythrel
A
'r modd bu varw <Layus>
trwy waith i vab <Edipus>
<Pandar>
Mae hynn yn ddifyrrwch
i vwrw amser heibio
ac i esmwythau tostyrwch
lle mae yn arfer a gwreiddio
ni a ollyngwn hynn mewn ango./
[td. 66]
<Cressyd>
Pa newydd am y <Groegwyr>
ydiw <Syr Ector> yn bryssyr./
<Pandar>
Mae yn iach i Dduw i diolcha
ond briwo peth o
'i wyneb
mae <Troelus> i vrawd ifa
ail i <Ector> mewn gwroldeb
ne mewn rhinwedd synhwyroldeb
a
'r dyn glana i galon
yw hwnn o
'r holl veibion
<Cressyd>
[td. 67]
I mae yn
ddaf gennyf glowed
i bod yn wchion ill deuwedd
yn wir mae /n/ anodd gweled
i vab brenin kimin rhinwedd
a bod mor voneddigedd
Rhinweddol yw naturieth
lle bo uchel enedigaeth
<Pandar>
Yn siwr mae i vrenin <Priamus>
ddau o veibion glan diniwed
y rhain yw <Ector a Throelus>
nid oes neb ar a aned
oddi wrth ddrygioni kynn belled./
[td. 68]
Pawb a wyddys oddi wrtho
y drwc a
'r da sydd arno./
Am <Ector> nid rhaid i grybwyll
na siarad gormod geiriau
ef yw unic varchog didwyll
mewn llawer mwy o rinweddau
na
'i holl gryfdwr mewn arfau
Mi a wnn i gallaf ddoedyd
am <Droelus> yr un ffunyd./
<Cressyd>
I Hector mae anrydedd
ac i <Droelus> mae kariad
rhai yn son mewn gwirionedd
[td. 69]
i vod bob dydd dros i wlad
yn ymladd yn wastad
Mae yn ddaf gennyf glowed
i ganmolieth kynn vynyched./
<Pandar>
Y gwroldeb ddoe a wnaeth <Troelus>
gwae vi nas biessych yn gweled
nid oes mo
'r help lle i kyrheddys
a
'r <Groegwyr> kynn amled
yn ffoi rhac kaffel niwed
A
'r krif ymhenn gwrageddos
i mae <Troelus> yn agos.
Rhai yn ffo yma rhai /n/ ffo akw
[td. 70]
y <Groegwyr> i gyd yn waedlyd
a rhai eraill wedi marw
a rhai ynn synn heb vedryd
na ffoi ymhell na doedyd
A
'r diwrnod i dwc arfe
nis gwelir ond i sodle./
Mae /n/ garedicca ar a aned
lle i bytho gentho duedd
ond madws i mi vyned
i vendio ar ych annedd
oes a vynnwch o
'r diwedd./
<Cressyd>
Ni chewch yr owran mo
'r gennad:
mae i mi chwaneg i siarad./
[td. 71]
<Pandar>
Gwiliwch gen ych bod y
'm attal
rhac ym ych trwblio
wrth ddoedyd rhywbeth gwamal
mi allwn ych digio
a
'ch gyrru chwi mewn kyffro./
<Cressyd>
Os bydd meddwl o
'r gore
diniwed a vydd geirie
[td. 72]
Ydolwc gadewch glowed
beth yw meddwl ych siarad./
<Pandar>
vy ngeirie sydd ddiniwed
a
'm meddwl sydd heb vwriad:
beth pe soniwn am gariad
ond gwaetha roddi atteb
rhac kaffel rhyw orthwyneb./
<Cressyd>
[td. 73]
Y neb a ofno ddoedyd
ofned gael a geissio
y neb a wyr i glevyd
o
'i glevyd mae /n/ haws i helpio
na
'r neb nis gwyr oddi wrtho
A
'r neb nis medyr siarad
ni thal ddim i wneuthur marchnad./
<Pandar>
Vy nith mynn y ddysgedic <Iuno>
ac mynn <Minerfa> y dduwies
[td. 74]
myn <Iubiter> a wnaeth i
'r daran ruo
myn <Fenws> vwynaidd gynnes
os gwrandewch chwi ar vy neges
Nes dowod ange y
'm erbyn
mi a vydda tan ych gorchmyn./
<Cressyd>
Mi a wrandawa ar ych geiriau
bellach kerddwch rhagoch
gwiliwch siarad rhyw bethau
yn erbyn hynn a wyddoch
ac os gwnewch mogelwch attoch
ffrom vydd merch ac ysgymyn
o gwneir gormod yn i herbyn./
<Pandar>
[td. 75]
Vy nith mae <Troelus> anwylvab
y brenyn
attoch chwi ganwaith vo arches i orchymyn
i chwi mae /n/ dwyn y vath wllys karedic
onis kaiff ych trugaredd nid yw ond gwr kolledic
Y gwir sydd raid i ddoedyd
am i drymder a
'i benyd
nid oes gennyf mo
'r rhyveddod
mae /n/ 'ch karu chwi yn ormod./
Os gadewch i hwnn varw vy hoedl i a dderfydd
ar
'y
ngwir wirionedd ni ddoeda i chwi mo
'r kelwydd./
os atteb trugaroc nis rhoddwch ym yma
ar y kleddef blaenllym vy einioes a ddiwedda
Os o
'n achos yn deuwedd
yn hoedl a ddiwedd
[td. 76]
ir ydych yn heleth
yn euoc o
'm myrfolaeth
Ym drud anwyl gydymaith onis byddwch trigaroc
hwn yw /r/ kowir ddyn a
'r glan rinweddol varchoc
a hwn nid yw /n/ erfyn ond rhowiogaidd olwc
i droi heibio marfolaeth oddi wrth wirion diddrwc
Beth a ddoedir amdanoch
ymhob man ar y kerddoch
kan och y
'r glendyd
a ddwc einioes a bowyd
Os byddwch chwi velly a bod iddo mor greulon
ac ystyn i hoedl ni chlowch ar ych kalonn
y neb sy mor onest mewn rhinweddol veddyliau
mwy nac o vudredd ne daiog anwydau
Os velly i byddwch
ni wnaiff ych pryd a
'ch tegwch
iawn am greulonder
ymgynghorwch
mewn amser./
[td. 77]
Och i
'r drudvawr vaen sydd heb arno rinwedd
och hevyd i
'r llysiewyn ni ddwc ffrwyth o
'r diwedd
och i
'r glendid a vytho anrhigaroc ac angall
ac och i
'r dyn a sathro dan i draed un arall
Chwchwi yn helaeth
mewn glendid naturiaeth
och och i
'ch glendyd
os dygwch i vowyd./
Delltwch nad ydwyf arnoch yn damuno
mewn dim anonestrwydd ych rhwymo chwi iddo
ond bod mor drugaroc ar ych gair a
'ch meddwl
ac achyb i einioes, val dyna y kwbwl
Trwy vod i hoedel
a
'i iechyd mewn gavel
mae yn dec ych anrhec
nis damunwn i ychwanec
<Cressyd>
[td. 78]
O vy ewyrth ir oeddwn i erioed yn koelio
pes biasswn trwy vy anap wedi digwyddo
i garu <Troelus, Achilles ne Ector>
na byessych i unic drugaroc o
'ch kyngor
Eythr vy rhegu
trwy gwbwl wrthnebu
ni wyddis i bwy koelir
yn y byd anghowir
[td. 89]
<Pandar>
Edrych pwy yma sydd i
'th weled
nid y neb sydd achos o
'th hir gaethiwed
mae <Cressyd> mewn goval a thithe mewn meddylie
Duw na bech ych deuwedd i gwyno yn yr unlle
<Troelus>
O Pandar
vy anwylyd
na saf rhyngof a <Chressyd>
[td. 90]
ar linie gad ym ddyfod
i wneuthur vy uvudod.
<Cressyd>
Da yw /r/ byd os anwylvab brenin Assia
aiff ar linie i verch ymddivad o <Droea>
<Troelus>
Yr anwylferch o <Gressyd> drugaroc
trugaredd, trugaredd i wylofys varchoc
[td. 91]
<Cressyd>
A vo trigaroc unwaith
a gaiff drigaredd eilwaith
a drigarha wrth weiniaid
trigaredd Duw i
'w enaid.
<Troelus>
Y peth a
'ch trefnodd yma y
'm kysuro
yr un peth a genhiada i chwi vy ngwrando
a deallt y pethau fy hir yn guddiedic
a rhoddi ym unwaith olwc karedic
[td. 92]
A bod honoch vodlon
i wir wllys kalon
er gofal er advyd
i
'ch gwasanaeth vy nghymryd./
Val y
'm kyfion arglwyddes a
'm beunydd gyrchfa
trwy gwbwl o
'm synwyr a
'm uvudddod i
'r eitha
a chaffel kyfiownder y modd i rhyglydda
y da am y gore y drwc am y gwaetha
A gwneuthur o
'ch mowredd
im kimin trugaredd
a thrwy vy nymuniad
'y
ngorchymyn yn wastad
A minne i vod i chwi yn ostyngedic ddidifar
i
'ch gwasneuthu beunydd fal kyfrinachwr dioddefgar
bob dydd bigilydd yn chwanegy
vy mhoen a
'm wllys yn ych gwasneuthu
Er vy mod yn gwybod
i dygaf hir nychdod
[td. 93]
gorchmynna
'y
ngwasanaeth
i
'ch unig veistrolaeth
<Pandar>
Nid yw hynn <Cressyd> anghyfreithlon ddymuniad
na chwaith anrhesymol, i
'ch gwasneuthu trwy gariad
myn y dydd da o enedigaeth <Iubitar>
pe bawn dduw gwnawn hyn i chwi yn ydifar
Chwchwi ych hun yn gweled
i drymder a
'i gaethiwed
ac er hynn yn gwrthnebu
i gymryd i
'ch gwasneuthu./
<Cressyd>
[td. 94]
O Pandar
mae etto i
'm kof vynediad <Calcas>
mae etto y
'm kof pwy amddiffynnodd vy urddas
oni bai <Hector> a
'i rowiowgrwydd
merch a vyasswn i wedi tramgwydd
Gwsanaeth neb pei mynnwn
i wasneuthy vo a ddylwn
trwy gadw ohono vy urddas
kroesso wrth i gymdeithas./
Damuno ir wyf arnoch er mwyn y gwir arglwydd
ac er anrhydedd y gwirionedd a boneddigeiddrwydd
vod hynn yn tyfu heb ddichellgar veddylie
a
'ch wllys chwi i mi val y mae vy wllys i i chwithe
[td. 95]
Gwna gwbwl o
'm gallu
beunydd i
'ch llawenychu
trwy na bo arwydd
o ddim anonestrwydd./
Er hyn i gyd rwy /n/ ych rhybydd chwi
er ych bod yn anwylvab i vrenin <Priami>
na veddyliwch allu vod arna vi /n/ rhyolwr
mewn kariad yn amgenach nac a berthyn i wasnaethwr
Hawdd yw gennym ddigio
o kellweirir ddim a
'n briwo
ych taledigaeth chwi a vydd
val i bytho ych rhyglydd./
O hynn allan vy nghowir varchog dedwydd
trowch heibio drymder kowleidiwch lawenydd
mewn hynn o obaith ych hunan ymsikerhewch
i gwna vi
'y
ngore ar droi hynn i ddivyrrwch
Am bob trymder a chystydd
e ddaw bellach lywenydd
[td. 96]
kroesso wrth wamal naturieth
mal gwasnaethwr y
'm gwsanaeth
<Pandar>
Y molianys Dduwie mewn
uchelder llawenychwch
yr anrhydeddys bobloedd ar y ddaiar gwnewch ddivyrrwch
tidi
<Fenws> a
'th unmab diedliw
gwnewch i
'n mysc ddydd gwyl o
'r dydd heddiw
Pes gwnem i a ddylem
yr holl glyche a genem
am hynn o ryfeddod
a ddigwyddodd yn barod
[td. 97]
Vy nygosa arglwydd a
'm anwyl vrawd kyfion
vo wyr duw a chwithe vaint a ddygym o ofalon
pan welais chwchwi yn hir nychu mewn kariad
a thrymder govalon yn chwanegu /n/ wastad
Rhois vy mryd yn gwbwl
ar esmwythau ych meddwl
a throi ych tristwch
i hynn o ddivyrrwch
vy ngwir dduw kyfion yn dyst ir wy yn dy alw
nas gwneuthum i hynn er mwyn chwant ne elw
ond
yn unic er esmwythau dy bruddder a
'th gledi
achos yr hwnn bethau bu dy einioes ar golli
Er mwyn Duw yr owran
kadw i henw yn ddiogan
synhwyrol yw dy gymdeithas
a chadw yn lân i hurddas./
Da i gwyddost vod i henw da hi mor barchedic
ymysc y bobl megis morwyn vendigedic
[td. 98]
ni aned un dyn a wyr i hamau
ne wyr ar honn unwaith veiau
Kann och ym a erchais
vy anwyl nith a dwyllais
yr ewyrth y
'w anwylyd
yn gwneuthur twyll a bradfyd
Meddwl <Troelus> pa ddrygau vu ar gerdded
am wneuthur bost o
'r kyffelib weithred
a pha gam ddigwyddiad sydd beunydd yn digwyddo
o ddydd i ddydd am y weithred honno.
Am hynn i doeth yn dduwiol
y ddihareb ddwys synhwyrol
kynta rhinwedd ydiw gwybod
yr ail yw dal y tafod./
O yr tafod rhy vynych yr wyt yn rhy helaeth
pa sawl gwaith i gwnaethost i lawer arglwyddes loywbleth
ddoedyd gwae vyvi o
'r diwrnod trist i
'm ganed
ac i lawer morwyn ddwyn trymder trwch o
'i thynged
[td. 99]
A
'r kwbl yn ddychymic
o waith kalon wenwynic
ni thal bostiwr ddim i garu
ond y doeth a vedyr gelu./
Bellach vy anwyl vrawd ni a syrthiwn i
'r achosion
a chymer y
'th helpy a ddoedais o gynghorion
kadw hynn yn ddirgel bydd lawen dy galon
dros vy holl ddyddiau mi a vydda ytt yn ffyddlon
Gobeithia dy yr hynn gore
ar obaith dda mae gwrthie
y pethau hynn sydd i ddowad
val i mae dy ddamuniad./
<Troelus>
Myn vy ngwir Dduw kyfion ir wyf i yn tyngu
[td. 100]
hwnn val i mynn yr hollvyd sy /n/ llyfodraethu
os kelwydd a ddoeda <Achilles> a
'i waiwffon
a bod ym vowyd tragwyddol a hyllt vy nghalon
Os byth ir addefa
y dirgel chwedlau yma
i un dyn bydol
er koweth daiarol./
Kynt i dygwn i vavolaeth drom boenedic
trwy aros mewn karchar towyll kaeth ffyrnic
mewn bryntni a phryved yn bwytta vy nghalon
ac yn gaeth garcharwr i greulondeb <Agamemnon>
A hynn a dyngaf i
yn yr holl eglwyssi
ar yr allore
i gwbwl o
'r Duwie
Ir wyf yn deisyf arnat o wir wllys vy nghalon
na veddwl vod ynddo vi y vath veddylie gweigion
a thybied vod ynddod lawer o ddiflasrwydd
[td. 101]
am wneuthur rhyngom hynn o gredicrwydd
Nid yw chwaith <Gressyd>
hanner mor ynvyd
ac i meddylie
amgenach na
'r gore./
Y neb a elo i
'r chwant i
'r aur rhuddgoch
i
'r un negessau gelwch hwnn val i mynnoch
y peth a wnaethost mae /n/ tyfu o voneddigeiddrwydd
o drugaredd kymdeithas a chredicrwydd
Vo ddowaid y dysgedic
nid oes koel i bethau tebic
mae llawer mewn naturieth
rhwng pethau tebic o ragorieth./
<CRESSYD>
[td. 102]
O dduw
pa beth yw /r/ glendid bydol
hwnn mae dysc ar gam yn i alw yn beth dedwddol
kymysc yw a llawer o chwerwder beunydd
yn llawn ofer anwadalaidd lywenydd./
Od oes lawenydd
pwy heddiw a wyr i ddeunydd
oes a wyr yn wastadol
oddi wrth lawenydd bydol
O yr vrau olwyn i lawenychu dyn yn anwadal
i bara ddyn bynnac i bych di yn arddal
naill ai vo a wyr oddi wrth dy lawenydd darfodedic
ai nis gwyr ddim oddi wrth dy gylennic
Os gwyr i mae yn gelwydd
[td. 103]
mor anwadal yw /r/ llawenydd
sydd yn tyfu o
'i ystyriaeth
o dywyllwc anwybodaeth./
O gwyddys vod llawenydd a thramgwyddiad diffygiol
y modd y mae yr holl bethau daiarol
am bob gwaith i bo yn ofnus yn i veddwl i golli
dros hynny o amser i bydd sikir o
'i veddiannu
Nis gall un dyn wneuthur deunydd
ar dwyllodrus lawenydd
wrth i gadw mae /n/ ovalys
wrth i golli mae /n/ beryglys./
Beth a all yr Hedydd
truan i wneuthur
pan vo yngrhafank y gwalchaidd eryr
beth all morwyn wann ond ochain
pan vo kryfdwr mawr y
'w harwain
Kynn sikred ac y
'm ganed
mae /n/ rhaid ymroi i dynged
[td. 104]
a
'th dynged titheu <Cressyd>
ydiw dwyn y govalvyd./
<Cressyd neu Pandar>
ar hyn yn myned ymaith:,
a <Throelus> yn dyfod i mewn wrtho ei hvnan./
<Troelus>
O digwyddodd ar vy ngenedigaeth y vwynaidd <Fenus>
drwc edrychiad o <Fars> neu o <Satwrnus>
ne nad oeddyt ti yn yr amser hwnn yn rheoli
ar dy dad damuna droi heibio vy
nrigioni.
O <Fenws> vwythys
[td. 105]
bydd i mi yn gysyrys
er y kariad ffyddlon
a ddygaist i <Adon>
O <Iou> er mwyn y kariad i <Europa> a ddygaist
er mwyn honn yn rhith tarw di a
'mrithiaist
tithau <Mars> helpia o nerth dy arfau gwaedlyd
er mwyn kariad <Cipria> honn vy ytt anwylyd
O <Phebus> er mwyn <Daphne>
bydd ddaionus i minne
honn yn wir a ofnodd
a rhwng y rhisgl a
'r prenn a
'mguddiodd
O <Mercuri> er mwyn kariad ar ddyn dirion
achos honn bu <Pallas> wrth <Aglauros> yn ddigllon
moes ym help <Diane> arnat /r/wy /n/
damuno
n'
ad
i hynn o siwrne yn over vyned heibio
Chwithe y tair chwioredd hevyd
sydd yn tynnu ede /r/ bowyd
moeswch ym ych help yn amser
n'
edwch
hynn o siwrnai yn ofer
[td. 106]
<Pandar>
Kyffelib ir melys yr owran yn velysach ddywad
o herwydd hir chwerwder a byrhadd yn wastad
o bruddder i lawenydd mawr a syrthiodd
ir pan i aned y vath lywenydd nis digwyddodd
Er Duw ir wyf yn damuno
ar bob morwyn lan vy ngwrando
ac n'
adawed
yn ymddifad
i ddyn truan varw o
'i chariad./
[td. 107]
Gwelais ar ol boregwaith pruddaidd niwloc
yn kalyn byrnhawngwaith eglur gwressoc
ac ar ol byrddydd Gaiaf blin glybyroc
yn dyvod hirddydd glanmai yn dessoc
Ar ol pruddder a thristwch
i daw yr holl ddivyrwch
ac ar ol kavodau heleth
yn siwr i daw gorchafieth
Amhosibl y
'm tafod ally yn iawn dreuthu
y divyrrwch a
'r llawenydd y sydd o bob ty
siarad ir wy ar vy amkan chwedlau diniwed
y neb a vu yn y vath wledd ohoni barned
Ir wyf yn ervyn ac yn erchi
ar gael o rai rann o
'm gweddi
na chyvervydd neb a garo
a bargen byth waeth no honno./
O noswaith ddivyrr hir i bued i
'th ymovyn
llwyr y dygaist ddivyrrwch mawr i
'th galyn
[td. 108]
llawer gwas glan a roe i hoedl mewn tristwch
er kael dwy awr o
'r vath ddivyrrwch
Os mawr y byd a
'i gwmpas
dau kimin yw dy urddas
os mawr iawn yw /r/ mynydd
dau kimin yw /r/ llywenydd
O v'
arglwydd allei
ddrewiant chwanoc kenvigennys
a vai /n/ goganu kariad ac o gariad yn ddibrys
gael noswaith ddigwyddiad o lywenydd perffaith hyvryd
val yr owran i digwyddodd i <Droelus> a <Chressyd>
Yn wir yr wyf vi yn kredy
a
'm kredinieth i sydd velly
y vath ddigwyddiad arwydd
i vydredd nis gall ddigwydd
Duw a drefno i bob budredd siaradys anynad
a vo /n/ greulon yn dirmygu ufydd wasaneth kariad
klystiau hirion <Midas> anferth didlws
ac anavys ddychwant y brenin <Crassws>
[td. 109]
I ddyscu uddyn gydnabod
mae ynhwy
i hunain sydd mewn pechod
a bod y kariad ddynion
a
'i buchedd yn dda ddigon
Chwi a glowsoch o
'r noswaith ddifyrr ddigwyddiad
rhaid ywch glowed peth o
'r trwm ymadawiad
medd doeth ni all yr un peth barhau /n/ wastad
pob peth sydd a dechre rhaid iddo gael diweddiad
Y noswaith a blygeiniodd
a
'r plygain yn ddydd a
'mrithiodd
a
'r pethau yn hynn a ddigwyddodd
dallted y sawl a garodd.
Pan ddoeth y kelioc astrologer y kyffredyn
dan guro y esgyll a rhybydd vod y nos ar dervyn
a
'r seren Luwsiferr kennad y gloywddydd yn kody
yn y deau, a
'i phelydr dros yr hollvyd yn llywyrchy
Honn i
'r neb adweynir
ffortuwna maior i gelwir
[td. 110]
yno i doede <Cressyd>
wrth <Droelus> i anwylyd
<Cressyd>
O v'
enaid yn vy nghalonn vy nghoel a
'm holl divyrrwch
och y
'r amser y
'm ganed i ddigwyddo ym y vath dristwch
pan allo un boregwaith yn dosparthu ni oddyma
bellach rhaid yw
'madel ne vo ddarfu amdana
O noswaith pan nas byddi
yn gyd heb ddarfod i mi
ac i buost i <Almena> vwythys
pan oedd <Iau> gan i ystlys
O towyllnos vo
'th wnaed yn hud dros loywddydd perffaith
ar amserau a
'th hagr alarwisc ddiffaith
a thros dy amser mae pob peth y
'w esmwythdra mewn bwriad
dynion ac aniveiliaid yn hawdd all achwyn arnad
Y dydd yn rhoi travel yma
tithe
'r nos yn rhoddi esmwythdra
tydi yr owran o lawer
a ffoist yn gynt na
'th amser
[td. 111]
<Troelus> tostur eirie <Cressyd> pan glowodd
heilltion ddagre ar hyd i ruddie a ollyngodd
megis yn rhyveddu o
'r vath lywenydd a difyrrwch
mor ddisymwth yn dowad y kyfriw drymder a thristwch
Ychenaid trwm a rodde
a
'r geiriau hynn a ddoede
ow <Cressyd> vy anwylddyn
aeth y byd i gyd yn v'
erbyn
O kreulon ddiwrnod melltigedic i lywenydd hyfryd
lleidr y nos a lleidr kariad wyd hevyd
o kenvigennus ddiwrnod melltigedic ddyfodiad
o vewn kaerev <Troea> heb unwaith yrru am
danad
Pa achos ir wyt yn ysbienna
a gollaist ddim ffordd yma
Duw a wnel i ti golli
dy lewyrch a
'th oleuni
Och beth a wnaeth kariad ddynion yn dy erbyn
pan wyt bob amser mor genfigennus uddyn./
[td. 112]
rhwystraist lawer glanddyn trwy dy waith yn ysbienna
ni chan
aros mewn un lle poene uffern a
'th ddivetha
Pa achos ir wyt yn kynnic
dy lewyrch i ni i venthic
gwerth i
'r rhai ni
'th amau
sydd yn kerfio y man bethau./
O <Teitan> goganus i bob glanddyn dy weled
pan ollyngyd oddi wrth dy ystlys <Aurora> kyn gynted
i darddu ymaith y kredigol ddynion
ac i vod ar wasgar yn dwyn hiraeth kalonn
Am dy brysyrdeb yn kodi
dydd drwc digwyddodd i ni
yn lle dydd da a mowredd
dydd drwc vo i chwi ych deuwedd
<Troelus>
[td. 113]
O Kressyd beth bellach a wnaf gan hiraethus gariad
yr owran mae /r/ amser o
'r trwm ymadawiad
hir vyw nis gallaf yn y vath drymder
oes byth ym obaith ond arwain pryddder
Nid oes vodd nas daw hiraeth
arna vi yn ddigon helaeth
pen wy yr owran yn ymwrando
a hiraeth kynn ymado
Yn wir v' arglwyddes loyw eurbleth
hynn pes gwyddwn yn ddiweinieth
vod ych uvudd was a
'ch marchoc kowir
wedi i ossod yn ych meddwl mor sikir
Ac ydd ych chwi v' arglwyddes
[td. 114]
yn
vy meddwl i a
'm mynwes
digwyn yw genny ymarfer
a hiraeth trwm a phryddder
Kressyda./
O kowir galonn a chwbwl o
'm ymddiried
mae /r/ chware hwn kynn belled wedi myned
val i kaiff yn gynta yr Haul syrthio i lawr o
'r wybren
a
'r gwalchaidd eryr ymgymharu a
'r glomen
a phob kraic ysmudo
o
'r tir a
'r vann i bytho
kynn darffo i Droelus symyd
o gowir kalonn Cressyd
[td. 115]
Kressyd yn ymadel a Pandar a
Pandar yn dyfod at Troelus
Troelus
a Pandar./
O kydymaith o
'r kymdeithion y gore i drugaredd
a vu ermoed ac a vydd byth mewn gwirionedd
vy meddwl i a ddygaist i esmwythtra nevol
o Fflegeton y tanllyd afon uffernol
Pes gallwn i roddy
vy einioes i
'th wasneuthy
ni vydde hynn y
'w wneuthyd
ddim wrth a ryglyddyd./
[td. 116]
Pandar./
vy ngwir gedymaith
erddot ti ddim pes gwnaethwn
vo wyr Duw mae velly y mynnwn
o
'r geiriau a ddoetwy na chymer ddic na chystydd
gochel i gyd hynn sydd o aflywenydd
Yr owran mae dy dyedd
at lywenydd a mowredd
na bych dy hunan itti
yn achos o ddrygioni
Gwaethaf yw hynn o holl anffortun a drigioni
bod unwaith yn oludoc a syrthio mewn tylodi
mae hwn yn synhwyrol a gatwo i elw
mawrhad yw kael twrnda mwy mawrhad i gadw
[td. 117]
Yn rhy ddiofal na vyddwch
er bod yr hin mewn tawelwch
rheittia yw kymryd ordor
pan vo yr yd yn ysgubor
Od wyd yn esmwyth dal dy hun o gaethiwed
kynn sikred a bod pob tan yn goch i
'
w weled
mae mwy dichell i gadw peth na
'i ynnyll
llawenydd bydol sy ynglyn ar linin kandryll
Mae /n/ ddigon hawdd provi
rhac mynyched i mae /n/ torri
rhac torri hwnn mewn adwyth
rhaid y
'w gymryd yn esmwyth./
<Troelus>
Kariad mae ytt ar dir a mor reoly
kariad mae ytt orchymyn y nevoedd obry
kariad mae ytt rydid mawr a gollyngdod
ow kariad i ti mae /r/ holl uvudddod
Dydi kariad sy /n/ klymu
pob kyfraith a chwmpeiny
[td. 118]
kwlwm hynn o gytundeb
rhac dyvod byth orthwyneb
Kariad i
'r byd mae /n/ dwyn karedicrwydd
i bob peth yn i ryfogaeth i mae /n/ digwydd
mae hwnn yn naturiol i
'r pedwar deunydd
y rhain sy wrthnebys bob un y
'w gilydd
Y lleuad sydd dros noswaith
yr Haul dros loywddydd perffaith
pob un a
'i dyfodiad
o achos rhinwedd kariad
Hwnn i
'r mor er maint yw trwst i donne
sy /n/ gwneuthur iddo gydnabod a
'i derfyne
hwnn sy /n/ dwyn avonydd a phrydiau digwyddiad
i ffrwythau tiroedd a meilliondir gwastad
howsa peth i hepkor
bob amser ydiw kyngor
anhowsa peth yn wastad
y
'w hepkor ydiw kariad./
[td. 119]
Ervyn yt arglwydd o
'th drugaredd yn enwedic
roddi rhwym ar gariad a chwlwm karedic
a phlanny yn i kalonnau hir kytundeb
lle bo unwaith gariad na bo byth anghowirdeb
A thyfu o gariad ffyddlon
a
'i gwreiddin yn y galon
na bo achos uddyn dybied
byth o anghyredic weithred./
Ac fal hynn y terfyna y rann yma o
'r llyfr hwnn die merchur y /14:/ dydd o fis Chwefror yn y vlwyddyn o oedran Krist /1613/
[td. 120]
Yn yr
amser yma y digwyddodd i
Groegwyr wrth fod yn wastadol yn
ymladd tann wallie Troea ddala Antenor un o arglwyddi Troea yn garcharwr: yn hynn fo godes hiraeth mawr ar Galkas am
ei ferch Kressyd ac ofn rhac dywod tramgwydd i
'r dref Troya mewn amser disymwth ac yn
hynn kolli ei ferch yfo a syrthies ar ei linie gar
bronn Agamemnon ac eraill o frenhinoedd[td. 121]
Groec i ddeissyf kael Antenor i
'w roddi yn gyfnewid am Gressyd ac a ddangosses yr ewyllys mawr a dduc tu ac attunt fal y kafodd ei ddamuniad, ar hynn Diomedes a
yrwyd i Droeaf i edrych a fydde brenin Priaf fodlon i
'r gyfnewid yr hwnn a gytunodd iddi./ Diomedes
sydd yn dwyn Antenor i Droya ac yn dwyn oddi yno
Gressyd: mae byd mawr yr owran ar Droelus rhac gorfod
ymadel: yn y diwaethaf fo a syrthiodd ar gytundeb i Gressyd golli y ddecfed nos oddi
wrth y Groecwyr a dyfod i Droya./
Ac ar hynn y mae y .4. llyfr yn kerdded./
[td. 122]
Rhag ymadrodd y pedwerydd llyfyr.
Tydi loywbryd
arglwyddes unverch Diane i
'th varned
dy un mab dall ysgelloc Syr Kupid gwrandawed
Chwithe chwiorydd naw sy /n/ aros yn Helicon
y mynydd Pernassus klowch chwithe v' achwynion
Vo ddarfu i chwi hyd yma vy nghyvarwyddo kynn belled
onis kyfrwyddwch vi yr owran yn bellach nis medra vyned
I ddangos a ddigwyddodd i Droelus o
'i wasanaeth
sydd bellach o hynn allan yn myned waethwaeth
Diolched i Ffortyn ychydic a barhaodd y llawenydd yna
honn sydd vwy twyllodrys pen dybir i bod gowira
[td. 123]
Ar y naill nis mynn edrych ac i
'r llall hi wnaiff groesso
mae /n/ chwerthin ar Ddiomedes ac ar Droelus yn kuchio
Gwae vi ddyvod arna dreuthu yr owran gorthwyneb
merch mor lan a Chressyd a dangos i hanghowirdeb
Gwell oedd gennyf ddoedyd o ffyddlondeb Alceste
ne o vuchedd teilwng brenhines Penelope
O chwchwi Herines tair merched y towllnos
sy /n/ achwyn yn dragwyddol ac
mewn penyd yn aros
Megera // Alecto a hevyd Tisiffone
hebryngwch tros unawr ych pryddder i minne
Tithe Mars rhyfelwr kreulon a thad Quireinus
moes dy help i orffen o Gressyd a Throelus./
[td. 124]
Kalkas
wrth y Groegwyr/
Gwybyddwch v'
arglwyddi mae Troian yw
'y
ngenedigaeth
gwybyddwch mae ymfi a ddyg i chwi gynta orchafieth
gwybyddwch mae ymvi yw /r/ arglwydd Calcas
yn ych holl vlinder a wnaeth i chwi urddas
Mi a vum yn proffwydo
bob amser i
'ch kysuro
i dinystrych chwi a rhyfel
tref Droya kynn ymadel
[td. 125]
Doythym vy hun attoch mewn malais
i roddi i chwi vy holl gyngor a
'm dyvais
heb edrych unwaith am ddim ar a wyddoch
ond rhoddi i gyd v'
ymddiried ynddoch
Y kwbwl i gyd a gollais
o vewn Troya ar a veddais:
digwyn gennyf trwy veddwl
er ych mwyn chwi golli /r/ kwbwl
Ond unverch honn yn wirion gartref a edewais
(pan gollais i o Droya) yn i gwely yn ddivalais
annaturiol dad a chreulon iddi oeddwn
honn gyda mi yn i hunkrys nas dygasswn
Gan hiraeth a govalon
a hir ddygais i
'm kalonn
nis gallaf vy arglwyddi
yr owran mo
'r byw hebddi./
Pan vum yn aberthu i Apolo ddiwaetha
o
'r rhyfel govynnais a
'i atteb oedd hynn yma
[td. 126]
vod y dialedd yn agos ar ddigwyddo iddi
hynn a wnn hevyd trwy reol Astronomi
I bydd tân a gwreichion
dros Droya yn greulon
a
'r dialedd hynn sydd agos
kynn penn y nawed
wythnos
Hevyd mae Neptun a Ffebus y duwie
y rhain a wnaeth o bobty Troya y kaere
yn ddigllon iawn wrth genedl Droya
oblegid hynn bydd haws i divetha
O herwydd nas telyn
i rhain y pethe a ddylyn
kaere honn a losgir
a
'i phobl a ddistrowir
Llawer yr owran o garcharwyr a ddalied
o
'r Troians mae /r/ rhain mewn mawr gaethiwed
pes kawn un o
'r rhain yma i gyfnewyd
a brenin Priaf am vy unverch Kressyd.
[td. 127]
Ydolwc i mi gaffael
un o
'r rhain yn vy ngafel
a disyf kael Antenor
hwnn nid hawdd mo
'i hepkor./
Agamemnon
wrth Ddiomedes./
Diomedes i Droe at vrenin Priaf kerddwch;
disyvwch arno roddi un tair wythnos o heddwch
val i gallwn nine yn karcharwyr gyfnewyd
ni a rown uddyn Antenor er kael Kressyd
Llai o amser nis gwasnaetha
trwm vu /r/ ymladd diwaetha
i venyginiaethu y rhai a vriwyd
ac i gladdu y rhai a laddwyd./
[td. 128]
Diomedes
ar hynn yn myned at y Troiaid ac yn doedyd fal hynn./
Anrydeddus
Priaf mae /n/ dy annerch Agamemnon:
mae /n/ disyf amser i gladdu a meneginiaethu i ddynion
mae hevyd yn vodlon am Antenor i gefnewyd
am unverch arglwydd Kalcas hon ydiw Kresyd
Os bodlon i
'r heddwch
yr owran i doedwch
ac i
'r gyfnewyd
am Antenor roi Kressyd
Yr owran yr oedd Priaf yn eiste ar y senedd
[td. 129]
Ector./
Diomedes mae /n/ rhyvedd gennyf ych damyniad
am Antenor roi Kressyd yn gyfnewidiad
karcharwr yw Antenor karcharwr a gewch amdano:
rhydd yw Kressyd nid iawn mo
'r gyfnewid honno
Kamgymryd ych kynhaia
nid arfer Groec sydd yma
yn rhef Droia nis gweled
ermoed werthu merched./
Eneas./
[td. 130]
Peidiwch Hector na sevwch yn hynn yn ddibrys
i wrthod marchoc gwrol kynghorys
yn gyfnewid am wirion vorwyn ddimadverth
a ninne ac eisie gwyr arnom yn yn trafferth
Priaf yn brenin reiol
na vyddwch ansynhwyrol
yn meddwl ni a
'n kyngor
i chwi ddewis Antenor
Priaf./
Ni a glowsom Diomedes ddisyviad Agamemnon./
[td. 131]
i gyflowni hynn o
'i wyllys ir ydym yn vodlon
(a thrwy rym y Senedd honn a
'i chyngor)
yn kyfnewidio a chwi Kressyd am Antenor
A phan ddygoch yma
Antenor i Droya./
chwithe gewch Cressyd
hwnn yw yn addewyd
Ir oedd Troelus yn y senedd honn i hvnan a heb lyfasv
doedyd dim yna y doede wrtho i hvnan.
Troelus./
O ffortyn anffortunys beth yr owran a
'th gyffrodd
beth a wneuthym yn dy [td. 132] erbyn nac o
'm bodd nac o
'm anvodd
pa vodd i gellid vy somi rhac pechodrwydd
oes dim trugaredd ynot na gonestrwydd
Os klowi arnat hynn yma
ddwyn Kressyd oddi arna
anrhigaroc a chreulon
ydyw meddwl dy galon./
Oni ddarfu yn dy anrhydeddu hyd yn hynn o
'm bowyd
yn vwy no
'r holl ddywie eraill i gyd
paham ir wyt yn yngholledy
o
'm holl ddivyrrwch
O Troelus pa vodd i
'th elwir bellach ond tristwch
Pawb a
'th eilw di yn vydredd
wedi kolli dy anrhydedd
nes kolli ytt dy vowyd
nis kyll trymder trwm am Gressyd
O ffortun od wyt yn dwyn i mi genfigen
o ran vy mod yn dwyn vy myd yn llawen
dwyn einioes y brenin a
'm tad a ellyd
[td. 133]
dwyn enioes
'y mrodyr a
'm enioes inne hevyd
Sy /n/ trwblio yr owran
y byd i gyd a
'i gwynvan
am vyrvolaeth yn nychu
a marw yn iawn heb vedru./
O Kressyd pes biasswn i heb dy weled
ffortyn nis gallase imi mo
'r niwed
trwy /r/ golwc hwnn i kafodd arna vantais
yr owan vy niveddiannu o
'r vwya a gerais
Ai gorchafieth gennyd
nychu gwann am i vowyd
gad i ffordd hynn yma
a gwna i mi dy eitha./
O arglwydd: o kariad: o yngwir
Dduw inau
a wyddost drymder kalonn a thrymder meddyliau
beth a wnaf y
'm pruddder a
'm kaethiwed
ai ymadel a Chressyd a brynnais kynn ddrudted
.
Kymerwch drugaredd
ar anffortunys vuchedd./
[td. 134]
hir aros nis gallaf:
yn y trwm veddylie ymaf./
Onid ef mi a wnaf y peth a allaf i wneuthud
byw /n/ unic mewn pryddder a chreulon benyd
achwyn vy hunan ar yr anffortunys ddigwyddiad
lle ni ddaw na glaw na haul na lleuad
Vy niwedd a vydd amlwc
val Edippe mewn tywllwc
dwyn pryddder yn vy mowyd
a marw o
'r diwedd mewn adfyd
O ysbryd dyn sy /n/ tramwy i vynu ac i wared
paham ir wyt yn aros mewn hir gaethiwed
o yr enaid sy /n/ nychu mewn nych o drymder
does ymaith gad i
'r galon dorri mewn amser
Bellach kalyn Kressyd
dy arglwyddes a
'th anwylyd
nid oes ytt drigva kyfion
i aros yn y galon.
[td. 135]
O yr trymion lygaid ermoed bu ych divyrrwch
i edrych ar Gressyd i glendyd a
'i howddgarwch
beth a wnewch bod yn anghysyrys i minnau
ai sevyll am ddim i ollwng heilltion ddagrau
Ewch ymaith trymion lygaid
nid oes obaith i chwi amnaid
nid oes mo
'r rhinwedd arnoch
ych rhinwedd a gollasoch./
O Kressyd Kressyd o arglwyddes anrhydeddus
pwy ym a rydd unwaith un gair kysurus
neb nid oes pan ddarffo i
'm kalonn dorry
yn lle /r/ korff gad y
'm ysbryd dy wasneuthu.
Y
'm korff anrhigaroc i buost
anrhigaredd mawr a wnaethost
o hynn allan Kressyd
bydd drigaroc i
'm ysbryd
Chwchwi gariadau sy /n/ aros ar dop yr olwyn beraidd
duw a drefno i chwi ych kariadau /n/ dduraidd
[td. 136]
fal y gallo bod ych bowyd mewn hir ddifyrrwch
ar fy medd pen y deloch amdanafi meddyliwch
A doedwch yn hwnn vedd
mae /n/ kydymaith ni /n/ gorwedd
i garu bu ei ddigwyddiad
er nas rhyglyddodd gariad
Och i
'r henddyn anheilwng kynn ei amser wedi ei eni
och i
'r hên Kalkas pa beth a ddarfod i ti
yr owran yn Roegwr yn Droian ermoed i
'th weled
O Calcas mewn amser drwc i mi i
'th aned./
Gwae fi na chawn afael
arnad Kalkas mewn kornel./
mi a wnawn i ti na chyrchyd
ymysc Groegwyr mo Gressyd
Pandar./
[td. 137]
Oes o fewn y byd un dyn ar a aned,
a welodd i
'w oes ryfeddod kynn ddieithred:
pwy all ochel y pethau a fynn fod
fal dyma fal y mae /r/ byd yn dyfod
Gwae a gwae i
'r undyn
a roddo ei goel mewn Ffortun
yr owran fo welir
y drwc a
'r da a gyrchir./
Dowaid ym Troelus paham yr wyt kyn ynfyted
ac ymroi dy hunan i drymder a chaethiwed
di a gefaist dy ewyllys arni yn gwbwl
fo a ddyle hynn esmwythau dy feddwl
Abyl vydde hynny
i rywun a fydde yn karu./
[td. 138]
heb gael ond golwc tirion
nac ermoed mo 'wllys kalon./
Hefyd hynn a wyddost yn dda ddigon
fod o fewn y dref ymaf arglwyddesseu gwchion
a chynn laned mewn pryd a glendyd
ac y gallef merch gyrheuddyd
Mae rhai o
'r rhain kyn llywened
am gael oddyma ei gwared
os kolli honn yn angall
di a ynilli un arall./
Ni ad Duw vod dyn bob amser yn llawenychu
mewn un peth ac mewn dim ond hynny./
un a fedr ganu arall ddownsio a chware
mae honn yn lan mae /r/ llall yn dda ei
chyneddfe
Troelus na feddwl
vod mewn un dyn y kwbwl
pob un a vytho a rhinwedd
a ddyle gael anrhydedd./
[td. 139]
Beth a ddywaid Zansis ddysgedic ymddiddan
vod kariad newydd yn gwthio /r/ hen allan
achos newydd a fynn gyfraith newydd i
'w varny
y tan yma mewn amser mae /n/ arferol a diffoddy
Gen nad ydiw ond digwyddiad
o lawenydd dyfodiad
rhyw achosion a
'i dwc
allan o gof allan o olwc./
Troelus./
Kynt y kaiff marfolaeth allan o
'm kalon wthio
y bywolieth a fu kyd mewn trymder yn trigo./
[td. 140]
nac y kaiff Cressyd a
'm henaid
byth ymadel;
gida Proserpine y byddwn if mewn gafel./
Achwyn y byddaf yno
trwy ochain mawr ac wylo
y modd y darfu i ninne
glymu yn hunain yn yr unlle
Kressyd
ei hunan./
Och i
'm kalyn os allan oddi yma rhaid ym fyned/
anffortunys forwyn i ddwyn anffortun i
'th aned:/
ai rhaid yt ymadel a Throelus gowir farchoc
a byw ymysc dieithred anrhigaroc
Och i
'r nos am dywyllu
ac och i
'r dydd am lewyrchu
[td. 141]
kan och a fytho i
'r weithred:
sydd achos i mi i fyned
Beth a wnaiff Troelus a b<e>th
a wnaf inne
pa fodd y byddwn vyw h<e>b vod yn yr unlle
pwy bellach a
'i llawenycha ni cha fi aros
o fy nhad Calcas tydi ydiw /r/ achos
O argyve fy anwylfam
gwaeth ym vuost na llysfam
och i
'r awr och i
'r munyd
pan i
'm dygost fi i
'r byd
Ai i vyw mewn pruddder i
'r byd i
'm ganed
os gwir hynn gwir ydiw fod tynged
all pysc vyw heb ddwr yn yr afon Nilus
pa
vodd y gall Cressyd fyw heb ei Throelus
Ni all dim fyw wrth ddychwant
heb gaffel i borthiant
pob peth a fynn gynhelieth
i ymborthi ei naturieth./
[td. 142]
Troelus ar hynn yn dyfod./
Hynn a wnaf fi Troelus y dydd ir ymadawon
arf lifed nis karria rhac dal fy mod yn greulon./
onis lladd pruddder myfi y diwrnod hwnnw
fy llinieth a wrthodaf i gaffael marw
Kynn sikred ac y
'm ganed
os oddi yma rhaid ym fyned
hynn a vydd
'y nhynged
modd y kaffoch chwithe glowed./
A
'm dillad i Troelus a gaiff vod yn dduon
yn arwydd vod Cressyd yn gowir ei chalon
Meddyliwch am y geirieu pann
ddigwydd yr achosion
yno y kewch wybod fy
nghowirdeb ffyddlon./
[td. 143]
A hynn a gofia i chwi
fy ffyddlondeb a
'm kledi
a
'r modd y darfu i Gressyd
er eych mwyn golli ei bowyd./
Y nghowir
galon yn dragwyddol /r/wy /n/ ordeinio./
i ti galyn ysbryd Troelus i gydgwyno
er bod yn kyrff yn y ddaiar yn gorwedd yn llonydd
yn ysbrydion a gydrodia rhyd y trugaroc feusydd
Y rhain a elwir Eleisos
nid oes dim poen yn aros
lle mae Orffeus a
'i dreiglad
efo Erudice ei gariad
Fy ngwir galon a
'm gwir gowir anwylyd
chwi a glowsoch fal y darfu am Antenor fy newyd
nis gwn pa fodd y gellwch a hynn yma gytuno
gollyngwch y ngwir
galon ych pruddder yn ango.
Yn ango gollyngwch finne
os gwnewch chwi yr hynn gore
[td. 144]
trwy ych bod yn wych bob amser:/
nid oes gennyf am farw fatter./
Mae Pandar gida ynt wy
erbyn hynn./
Tithe Pandar a vuost achos o lywenydd fwy nac unwaith
yr owran ir wyt yn achos o bruddder eilwaith
nis gwnn beth a ddoeda wrthyd am hynn
ai bod yt groesso ai nad oes un gronyn
Dy achos vu yr digwyddiad
i mi i wasneuthu kariad
hwn sy yn diwedd rhyngom
mewn pruddder a gofalon
Wyt kariad yn diweddu mewn trymder anianol
fal y mae diweddiad pob llywenydd bydol
Y neb nis kred y gall ddyfod i lywenydd trwm ddiwedd
yn fy muchedd edryched kaiff weled wirionedd
Mae /n/ gas gennyf
'y
nhynged,
[td. 145]
yn melltigo yr awr i
'm ganed
yn gwybod vod
'y nigwydd
bob dydd yn waeth no
'i gilydd./
Y neb sy i
'm gweled
mae /n/ gweled o
'r unwaith bruddder
poyn, gofal, achwyn, kwynfan trwm a blinder
nis dygym i genfigen na llid i ddyn truan
drwc i neb nis gwn<e>ythym ond imi fy hunan
Yn fy m<e>ddwl fo <dd>yle
y nef <l>awio
dagre
a 'r da<g>re o drugaredd
dros fy mhoen a
'm kreulon vuchedd./
O Myrra Myrra er myned dy ddagre gloywon
drwy risgl y prenn o drymder a chledi kalon
un dyn ermoed hyd yn hynn nis darfu ei eni
all wybod munud oddi wrth y nghledi
Wrthyd arglwydd /r/wy yn achwyn
dy drugaredd i forwyn
a bydd arglwydd trugaroc
[td. 146]
i Droelus druan farchoc
ac ar hynn yma yn llesmeirio./
Troylus a 'i gleddef noeth yn ei law yn ymkanu ei ladd ei hunan.
O kreulon Iou krelonach
ffortyn aflawen,
lleddaist Kressyd a Throelus a
'th genfigen
y kleddau hwnn a yrr fy ysbryd if allan
i
'th ddilin di Kressyd rhyd feusydd Elisian
Yno y byddwn yn aros
barnedigaeth brenin Minos
gan vod ffortun mor grelon
[td. 147]
a chariad eilwaith mor ddigllon
Gann ddarfod amdanad myfi a
'r byd a
'mydawa
i ba le bynnac yr elych dy ysbryd a gylyna
ni chaiff kariadddyn am Droelus fyth ddoedyd
nas llefys
rhac ofn marw
g<yd>f<a>rw a Chressyd./
G<e>nn nas ke<m>
ni y<m>a aros
gida ei gilidd i fyw <y>n agos
dioddefwch y
'n eneidie
yn dragwyddawl
fyw yn yr unlle
Iti Troya bum ynot vyw mewn dolur
dithe Priaf a
'm holl gowir vrodur
ac i tithe
'y mam yr wyf yn kanu /n/ iach heb wybod
kroesso Atropos gwna /r/ elor imi /n/ barod
Gwae a chann gwae nas gwyddyd
y modd yr ydwyf yr owran Kressyd./
a negossed kleddef kreulon
er dy fwyn di at
'y nghalon./
[td. 148]
Mae Troelus yn amkanu syr thio ar vlaen ei gleddeu ar hynn mae Kressyd yn deffroi./
Kressyd
O f'
anwylyd paham y tynnassoch eych kleddeu./
pan vo y lliw yn kolli mae /r/ galon mewn dolurieu./
Troelus./
Oni bai ddeffroi ohonoch chwi kynn gynted
y kleddef blaenllym yma a vuasse /n/
'y ngwared./
Kressyd./
Er bod yn vrenhines pes kowswn
hyn yma nis mynasswn
ar gwbwl pell ac agos.
y mae yr haul yn ymddangos./
[td. 149]
Fy ngwir galon chwi a wyddoch hynn yr owran
o bydd un yn wastad yn ochain ac yn tuchan
heb geissio rhyw ddyfais o
'i ddolur i
'w helpu
nid yw hynn ond ffolineb mae /r/ boen yn chwanegu
Genn yn bod wedi kyfarfod
yn deuoedd yma yn barod
mae /n/ fadws i ni ddechreu
a gwneuthur y peth sydd oreu.
Merch ydwyf a hynn a wyddoch yn ddigon da
y peth a feddyliais ei wneuthur i chwi /r/
owran y doeda
pes kydymgynghorem ni mewn modd ac amser
nid rhaid i ni gymryd hanner hynn o bruddder
Mae digon o gelfyddyd
all helpu hynn o gaethvyd
na chymrwch drwm feddylie
fo ddaw hynn i gyd i
'r gore
Oni wyddoch vod genn
'y nhad wllys mawr i
'm gweled
yn unic rhac ofn
fy mod yn byw mewn kaethiwed
[td. 150]
Mae /n/ meddwl fy mod yn byw yma yn ymddifad
oblegid yr achos o
'i dwyllodrys fynediad
Gwae fi Dduw nas gwydde
y sut a
'r modd yr ydwy finne
a daied fy myd yn Nhroea
mi a wn nas gyrre byth amdana./
Wrth fy nhad y doeda ddarfod i mi guddio ei goweth
rhac llosci Troya a rhac ofn dynion diffeth
ac na fedr neb ar a aned ond myfi ei kaffel
Mae ynteu kynn chwanocked, a daf nis klyw ymadel
Atto fo pan ddelwy
fo a goelia i gyd a ddoetwy
Yn esgus kyrchu /r/ mwnws
mi a ddo eilwaith attoch Troelus
Mae /n/ anodd medd gwyr dyscedic ffordd yma
lenwi /r/ blaidd a chael y mollt yn gyfa
hynny ydiw vod llawer un mor chwannoc
ac y treulia swllt yn keissio /r/ geinioc
[td. 151]
Mae henddyn yn anwedic
mor chwannoc i
'r da benthic
ac aur y gellid beunydd
gerfio kalon y dyn kybydd./
Troelus./
Mae yn anodd kloffi garr bronn kruppul heb ei ganfod
mae kyfrwysdra Kalkas bob amser mor barod:
i dda bydol er bod gantho ormod dychwant
mae hen gyfrwyddyd gentho a
ddeallt somiant
Chwi a glowssoch modd i doedan
haws somi babi no gwrachan
[td. 152]
anodd dallu llygaid Argos
pette bawb yn helpio /r/ achos./
Kressyd./
Mae rhai hefyd yn trafaelio ac yn siarad
am dengnhefedd rhwng
Troia a Groec yn wastad
ac y rhoddir Helen adref a
'i holl goweth
a phawb i ddyfod i
'w wlad ei hunan eilwaeth
Pette ddim y
'n kyssuro
ond hynn yma i
'w obeithio
hynn yma a all ddyfod
kynn penn y pedwar diwrnod
[td. 153]
Troelus./
Beunydd
llid a chwanega wrth
golli gwaed gwirion
hynn yw naturieth rhyfel gwneuthur pawb yn greulon
a hynn a obeithia lleidr i
'w grogi pan yr elo
o tyrr y kebystr vod kyfraith yn ei safio
Nis rhoddir Helen adre
ond yn gyfnewid i Hesione
hwnn yw gobaith gofalon
a
'r gobaith hwnn a dyrr fy nghalon
Kressyd./
[td. 154]
Mi a wn bellach be<th
s>ydd raid i mi ei wneuthud
a hynny a wnaf pes kollwn if fy mowyd
milltir vechan sydd rhwng y Groegwyr a
Throya
nis byddaf fi ond unawr yn kerdded hynn yma./
a hynn yn wir a gowira
os byw ac iach a fydda
byddwch i
'm kyfarfod
hanner nos y decfed diwrnod
Troelus./
[td. 155]
Hynn yr wyf fi yn ei ofni ac wrth ei
feddwl mae /n/ ddolur
yr achos mae 'ch tad i
'ch kyrchu i briodi un o
'r Groegwyr
fo a
'ch rhydd
i ryw ddyn a fo mewn mawr urddas
geirie /r/ tad a dreissia yr ferch i briodas
Ac i Droelus gowir druan
y daw achwyn ochain a griddfan
chwychwi yn byw mewn gorthwyneb
ynte yn marw mewn kowirdeb
Eich tad er mwyn ych dwyn i hynn yma
nyni, yn tref, a
'n gallu i gyd a ddibrissia
ac a ddywaid nad aiff Groegwyr byth adre
nes ynnill Troya a llosgi yn llwyr ei chayre
[td. 156]
Wrthyf fi y doedych
y gwnech iddo goelio a fynnych
mae arna ofn yn fy meddwl
y gwnaiff i chwi goelio /r/ kwbwl
Ymysc Groecwyr llawer marchoc glan a gewch ei weled:
yn llawn rhowiowgrwydd, afieth, a rhinweddol weithred
modd y bydd pawb mor ufudd, i
'ch bodloni yn chwennych
fal nas gwyddoch pwy adawoch na phwy a ddewissych
Nid oes mewn Troelus ryglyddiad
i fod munud yn ych kariad
ond ei vod yn rhy ffyddlon
ac yn eych karu chwi yn ei galon
Kressyd./
[td. 157]
Y diwrnod yr awr ne yr munud y byddaf fi yt anghowir
er ofn tad er kariad dyn nac er dim ar a ellir
gwnaed Iuno merch Satwrnus imi yn dragwyddol
aros gida Stix fal Achamant
mewn pydew uffernol
Y modd y kaf gan Dduw fy helpio
pan vo rheittia i mi wrtho
kymryd yr eych i
'ch dwyfron
heb achos hynn ofalon./
Hefyd yr wy /n/ tyngu i holl dduwie nefol
i
'r duwiesseu i
'r Nymffes ac i adyrdod uffernol
i
'r Satirs a
'r ffauns
hanner duwie y gelwch
y rhain bob amser sy /n/ aros mewn anialwch
fo gaiff Atrop dorry
[td. 158]
yn gynta yr ede mae /n/ ei nyddu
kynn bod honof yn anghowir
i ti Troelus er a wnelir./
Tithe Simoys sy /n/ rhedec fal paladr y saeth union
rhyd ystrydoedd Troya i
'r moroedd heilltion
bydd dyst ar a ddoetwy wrth fab brenin Priamus
y diwrnod y bydd anghowir Kresyd i Droelus
Y diwrnod hwnn ydd ymchweli
ac yn ol dy gefn di a gerddi
fy nghorff a
'm enaid inne
a ddymchwel i uffern boene
Koeliwch hynn pan ddel Lucina chwaer i ffebus glayrwen
allan o
'r llew ac allan o
'r maharen
Iuno brenhines nefoedd y modd i
'm helpia
y ddecfed nos mi a fyddaf wrth Droya./
Kressyd yn rhoddi ei chred i Droelus ar ddyfod yn yr amser./
[td. 159]
Raid
kael amser wrth gledi
i ynnill amser i mi
dyma ytt fy nghred ar ddyfod
hanner
nos y decfed diwrnod./
Troelus./
Derbyn Cresyd gan Droelus yr arwyddion yma
tlws a modrwy yt a rodda:
y tlws i
'th atkoffau i ddyfod eilwaith
a
'r fodrwy honn i feddwl am gydymaith
Gwisc y rhain bob amser
lle bo dy olwc yn ymarfer./
[td. 160]
Ffarwel Cressyd ganwaith
hyd oni ddelych eilwaith./
Ac fal hynn y terfyna y /4/
llyfr o
'r hanes honn yr /11/ dydd o fis medi yn y
vlwyddyn o oedran Krist /1622:/.
[td. 161]
Mae
Diomedes yn dyfod ac Antenor i
Droea ac yn dwyn Kressyd gidac ef at y Groegwyr ac ar
y ffordd mae yn kellwair i
'w garu: mae Troelus yn rhyfeddu amdani yn dyfod
wrth ei addewid mae Diomedes yn enill
ewyllys da Cresyd./ Mae Troelus yn breuddwydio ac yn gyrru
i ynol
Kassandra ei chwaer i ddeuallt
y breuddwyd a hithe yn dywedud fy[td. 162]
ned o Ddiomedes a Chressyd acynteu yn ei phakio hi i
ffordd, arhynny <w>rth ymladd mae
Deiffobus yn <d>wy<n>
i Droea kwnsalltDiomedes ac wrth symio yrbais mae
Troelus yn kanfody tlws a roesse ef i Gressyd wrthymadel
wedi ei oss<od> yn ei choler, ac
yn<o> mae <yn gw>ybodfod Kressy<d>
iddo <yn dw>yllodrys
Mae Diomedes <yn ofni> fodrhai eraill o
'r Groegwyr yn fawrgidac yhi, ac
yn ei howtio hiallan o
'i olwc ac na ddele bythlle y bydde, ar hynn
mae Kressydyn nadu yn erbyn y duwieyno mae Kupid
yn lleissio klocharian ac yn
galw y duwiei
'r unlle, a
'r rhain yn dwyn eiglendid oddi arni ac yn ei[td. 163]
rhoi yn y klwy gwahanol ac mewn tylodi
mawr, yn y diwaetha mae hi yn myned y
>mysc y gwahanolion ac y felly mae yn
byw wrth
ylusendod.
Mae Troelus yn dywod heibio o
'r rhyfel a
'r trueniaid
yn gofyn iddo lusendod ynteu yn
edrych tu ac at Kressyd ac yn hoffi ei golygiad heb ei adnabod ac yn
rhoddi iddi y kwbyl oedd i
'w galyn, wrth hynny y gofynne hi i un o
'r
truenied pwy ydoedd; a
hwnnw yn doedyd mae Troelus ar hynn y torrodd ei
chalon wrth weled ei garedicrwydd ef
ac o wir edifeiriwch am ei anghowirdeb tu ac atto, fe fu drwm aryth gentho
pan[td. 164]
glybu hyn, ac a fynnodd ei chladdu yn
debic i arglwyddes. Ac
o hynny allan yr ymroes ynte i farw yn y rhyfel ac fellu y diweddodd, ond
tre fu byw nid aeth hi o
'i gof: Ac felly y diwedda yr hanes dosturus o
Droelus a Chressyd./
Prolog y /5/ llyfr./
[td. 165]
Bellach mae /n/ dyfod nesnes y dynged:
honn mae Iou o
'i ddirgelwch yn ymwared:
ac i chwithe Parkas ddicllon dair chwioredd
mae /n/ gorchymyn i chwi ar hynn wneuthur diwedd
mae Kressyd yn mynd ymaith a Throelus yn dwyn penyd
nes darfod i Lachesys nyddu ede ei fowyd./
Diwedd y Prolog:/
[td. 166]
Diomedes./
Yr urddassol arglwyddi ar
gwbwl o Droy ac Assia
oddi wrth brenhinoedd Groec ir wyf i yn dyfod yma./
ac yn dwyn i chwi y karcharwr hwn yn
gyfnewyd
am unferch Calcas fal yr oedd ych addewid
Diolchgar ydynt hwytheu
am yr heddychol ddyddiau
a
'r kytundeb yn sikir
o
'i rhann hwy a gedwir
Priaf./
[td. 167]
Diomedes mae i chwi groesso oddi
wrth vrenin Aga<mem>non
sefyll ydd ydym ni yn y kytundeb addowsom
derbyn y karcharor Antenor i
'w rydyd
a rhoddi i chwi amdano y forwyn yma Kressyd
Ymsikirhewch Agamemnon
nas torrwn ni ar a addowson
brenin Troya nis torrodd
ar ddim ermoed addawodd
Mae Troelus yn ei kyfarfod yn
myned ymaith ac yn edrych yn
arw ac yn doedyd wrtho ei hunan./
Troelus./
[td. 168]
Paham nas gwnaf i dylawd a chywaethoc ar unwaith:
gael digon i wneuthud kynn mynediad Kressyd ymaith./
paham nas dygaf Troeaf i ryfel disymwth
paham nas lladdaf Diomedes kynn ei vygwth
a phaham nas dygaf
honn ymaith er ei gwaythaf
a pha achos yr wyf innau
kyd heb helpu vy noluriau
Troelus yn myned i Droea./
Diomedes
wrth Gressyd./
[td. 169]
Siriwch paham yr
ydych chwi kynn brudded,
eych anwyl dad ar hynt a gewch ei weled
hwnn sydd yn kystuddio mewn hiraethus ofalon
eych bod yn byw oddi wrtho ymysc ei elynion
O tybiwch chwi y galla
i
'ch meddylie roddi esmwythdra
rwy /n/ deissyfu arnoch ac yn erfyn
o hynn allan vy ngorchymyn
Mi a wn Kressyd fod yn chwith ac yn ddieithr gennych
nid yw hynn ryfeddod i
'r sawl a wyr oddi wrthych
kyfnewid kydnabyddieth y Groecwyr sydd i chwi yn
ddieithred
y Troyaid ych kymdogion a Throya y mann i
'ch ganed
Na feddyliwch nas kewch weled
ymysc y Groecwyr wyr kyn laned
[td. 170]
ac y sydd yn Rhoea a
'i swydd
a chwanec o gredicrwydd
Mi a fynnwn i chwi fy nghymryd megis <ych
brawd d>iniwed
ac na wrthodych fy ngredicrwydd
p<a>n ddelych ymysc dieithred
er bod ych pruddder o achosion mawr yn tyfu
nid hwyrach mewn amser y gallwn i ych helpu
Onid ef hynn a wyddwn
ych trymder nis chwanegwn
ond trwm a fyddwn inne
dros drymder ych meddylie
Er bod y Troyaid wrth y Groegwyr yn ddicllon
a
'r Groecwyr wrth y Troyaid beunydd yn greulon
yr un Duw kariad mae /r/ ddwy blaid yn ei
wasaneuthu
a
'r ddwyblaid mae /n/ gorfod i
'r duw yma ei helpu
Er duw pwy bynnac a
'ch digiodd
arna fi na roddwch anfodd
myfi ni chlowa arnaf
ryglyddu ych dic na
'ch gwaythaf
[td. 171]
At y Groegwyr genn yn bod yr owran kyn negossed:
ne at dent Kalcas hwnn bellach
all yn gweled
mi adawa
i gadw fy nghyfrinach angall
wedi ei selio yn fy meddwl dan ryw amser arall
Moesswch i mi Cressyd
ych llaw,
ych kred, ych addewyd
ar gaffel o Ddiomedes
vod yn nessa dyn i
'ch mynwes./
Kressyd yn rhoddi ei llaw i Ddiomedes./
May kimin o farchogion ymysc Groecwyr mor rhinweddol
kynn laned kynn voneddigeiddied, ac mor
weddys naturiol
a phob un a wnaiff ei ore am ei einioes a
'i vowyd
ar gael o honyn ynill ych gwasanaeth chwi Kressyd
Arnoch chwi y deisyfaf
am y boen a
'r drafael ymaf
y ngwydd y rhain fy henwi
yn wasnaethwr
ufydd i chwi./
Kressyd./
[td. 172]
I chwi Diomedes ir wyf yn ddiolchgar
yn enwedic
am ych poen ac am ych ewyllys da /r/wy /n/ rhwymedic
eych gwasanaeth, eych kymdeithas, eych kynghorion
a derbyn i
'r gore ych holl eiriau kredicion
A hynn a ellwch goelio
er dim a all ddigwyddo
o flaen un ar a aned
ynddoch chwi y bydd f'
ymddiried
Ar hynn mae yn kanfod ei thad./
Adolwc i chwi
'y nhad eych
bendith rhoddwch ym
hiraeth mawr amdanoch hyd yn hynn a ddygym
Kalkas./
[td. 173]
Fy mendith yt a ffynno fy anwylyd a
'm un llygad
nis kysgais noswaith ddiofal gan ofal mawr amdanad
Gadel Kressyd gida ei thad. | A vlinaist yn dywod yma
mae /r/ newyddion o Droya
nid ydyn hwy ond aros
y gwrthwyneb sydd yn agos |
Troelus
ei hunan./
Ple mae yr owran fy arglwyddes a
'm anwylyd:
ple mae ei phryd a
'i gwedd ple mae Kressyd./
ple mae ei deufraych a
'i golwc eglur sirian
ydoedd gynt yn dy lawenychu Troelus truan./
[td. 174]
Wylo yn hawdd a elli
yr heilltion ddagrau amdani
nid oes yma ddim i
'w weled
ond y llawr y nen a
'r pared
Pwy sydd yr owran i
'th weled fy ngwir gowir arglwyddes
pwy sy /n/ eiste yn dy emyl a
phwy sy /n/ dy alw /n/ feistres
pwy sydd a lawenycha dy galon drom hiraethys
mae Troelus heb fod yna pwy sydd ytt gynghorys
Wrth bwy y ge<lli> ddoedyd
ydiw Troelus y<n y> byd
<mae> Pand<a>r y<n> ychneidio
<a> Thr<o>elus t<r>uan
yn wy<lo>./
Pa fodd y gallaf aros ddeng di<wrnod> y
<m>odd yma
pan ydiw kyn anhowsed ym gy<d>fod y diwrnod
kyntaf
pa fodd y gall Kressyd sydd yn wannach mewn naturieth
byrhau yn y fath drymder dros ddiwrnod
a noswaith
Y glan wreigaidd olygiad
a dry yn wyrdd yn las ei edrychiad
[td. 175]
ni wela fodd i mi gydfod
i aros y decfed diwrnod
Troelus
wrth Bandar./
O Pandar gan yr hiraethus drymder sydd arnaf
parhau yn hir yn wir mi a wn nis gallaf
odid ym gaffel fy einioes hyd yfory
o herwydd hynn yma ydolwc i ti ddychmygu
Pa fodd y gwneir fy medd
os rhaid ym yno orwedd
ag am bethau anghenrheidiol
i rhoddi
lle i bo gweddol./
Ond o
'r tân a
'r fflam lle i
'm diweddir
ac yn yr hwnn dan fy nghorff yn lludw a losgir
o
'r digwyl o
'r noswyl ac o
'r chwaryddiaeth palestrawl
fal y bo yr achos gwnewch hynn yn weddawl
fy march i Fars wrth ordor
fy nghledde i
'm anwyl frawd Hector
fy mwkled dod i Balas./
[td. 176]
amddiffynned honn dy urddas
Fy nghalon pan vytho wedi llosgi hyd yn ulw
hel hwnn yn yr unlle a bydd sikir o
'i gadw
a dod mewn llestr o aur wedi wneuthyr i hynny
a hebrwng i
'r arglwyddes a
vum gynt yn ei gwasneuthy
A dangos mae o
'i chariad
y digwyddodd y digwyddiad
ar gadw hwn damuna
er mwyn dwyn kof amdana./
Myfi a wnn wrth y modd y kymrodd fy
nolyr myfi am pryddder
ac wrth fy mreuddwydion if rhaid ym farw ar vyrder
Hefyd y dylluan honn a elwir Aschaffilo
sydd y ddwy nos diwaetha uwch fy mhenn yn
kregleissio
Tithe y duw Mercuri
pan ryglydd bodd
i ti
gyrchi yr ysbryd poenedic
allan o
'r korff aniddic./
[td. 177]
Pandar./
O Troelus pa fodd y mae
y rhain yn kytynny
sy /n/ gweled ei kariadau ac eraill yn ei priodi
a hefyd yn ei gweled mewn gwlae
ei gwyr priod
duw a
'i gwyr trwy synwyr mae /n/ gorfod uddyn gydfod
Fal y mae amser i
'th vriwo
felly daw amser i
'th helpio
nid yw /r/ amser ond agos
gobaith da yn hir all aros./
Dy wendid dy ynfydrwydd a
'th drapherthus vreuddwydion
gad ymaith gida dy holl fyddyliau gweigion
y rhain sy /n/ tyfu o felankoli gwydyn
[td. 178]
yr hwnn y sydd achos o drafferthus gyntun
Hynn yr ydwy yn ei weled
nad oes undyn ar a aned
a fedr yn union
roddi deuallt ar vreuddwydion./
Yr hên bobl a ddywaid am vreuddwydion
mae /n/ hwy sy /n/ dangos dirgelwch
duw kyfion
eraill yn doedyd mae o uffernol hudolieth
ac eraill yn meddwl mae komplexiwn amherffeth
A
'r llall sy /n/ dangos
mae glothineb yw /r/ achos
nis gwyr neb yn sikir
pwy un o
'r rhain a goelir./
Y dysgedic a ddywaid mae impression
ydiw /r/ achlysyr y
'r holl vryddwydion
megis pette un yn meddwl ac ar hynn yn kysgu
y meddwl eilwaith sydd ynddo yn adnywddu
Chwi a gewch ryw un i siarad./
[td. 179]
mae ar ryw amser ar y lleuad,
rhai eraill wrth y flwyddyn
nid gwiw koelio gormod uddun./
Yr hen wragedd sy /n/ rhoi mwya koel
mewn
breuddwydion
neu mewn awgwri a hediad adar gwlltion
mae llawer rhac ofn wrth vran llesmeirio
wrth glowed kigfrain ac adar kwrffwr yn
drwcleisio
Gwae fi dduw pan vytho
y fath bethau a hynn i
'
<ch trw>blio
a bod K
<ressyd> mor berffaith
a dyn yn y
<
.
.
.
. a>nobaith
[2]
Tyred gad in siarad am yr hen vuchedd yn Rhoia
y modd y buom gynt fyw ac y <b>yddwn etto
er hynn
yma./
Kynn myned heibio y ddecfed awr o
'r decfed dydd
fo dry hynn i gyd yt mewn hir lywenydd
Awn oddyma yn union
at vrenin Sarpedon
i somi hynn o amser
[td. 180]
sy /n/ atkoffau dy bruddder./
Troelus a Phandar yn myned allan./
Kressyd
ei hunan./
Arnad Troea mewn hiraeth a thrymder yr wy /n/ edrych./
dy dyre uchel a
'th reiol gaeref kwmpaswych./
llawer diwrnod llawen o fewn dy gaeref a gefais
a llawer o hiraeth amdanad ti a ddygais
O Troea gwae fi o
'r myned
o Troelus gwae fi dy weled
[td. 181]
o Troelus fy anwylyd
wyt ti /n/ meddwl am Gressyd./
Gwae fi Troelus nas gwnaethwn y peth a geissiaist
gwae fi nad aethwn y modd a
'r sut y damunaist
nis biasswn i yr owran yn rhoi ychenaid kyn drymed./
ni ellesid ddoydyd wneuthyr honof
drwc
weithred./
Nid oes ym gael ond trwbwl
i atkoffau hynn y
'm meddwl
y kyffyrie sydd ddiweddar
wedi rhoi /r/ korff mewn dayar./
Mae /n/ rhowyr yr owran am yr achos yma siarad
o arglwyddes y synwyr ple yr oedd dy dri llygad
y peth a basiodd mi atkoffeis amdano
y peth oedd yn bresenol mi a wyddwn oddi wrtho
Ar y pethau oedd i ddywad
nis gwneuthym fawr adeilad
am nas medrasswn ei gweled
y mae ym yn
gwneuthyd niwed./
[td. 182]
Ond yn wir treigled hynn y modd ac y mynno
yfory /r/ nos yn ddiffael y byddaf gidac efo
naill ai i
'r Deau ai i
'r Dwyrain ai i
'r Gorllewin
y kollaf i fyned at Troelus fy anwylddyn.
Doeded pawb a fynnan
fo wnaiff Kressyd ei hamkan
Drywante a fynn siarad
o genfigen ar gariad./
Diomedes
ar hynn yn dyfod at Gressyd./
Fy nghariadys arglwyddes beth a
fynwch chwi ymofyn./
am Droea ne am Droeaid, na soniwch amdanun
gyrrwch allan obaith chwerw a
gwnewch lywenydd
[td. 183]
kodwch i fynu 'ch kalon, a
'ch glendyd o newydd
O herwydd mae Troea
wedi ei dwyn ei hun i
'r gwaetha
nid ydiw honn ond aros
y trwm ddiwedd sydd yn agos./
Meddyliwch fod Groecwyr yn gystal gwyr i ymddygiad
kyn honested, kynn ffyddloned kynn
berffeithied mewn kariad
ac ydiw un Troywr ac o lawer yn gredigach
i ufyddhau y
'ch meddyliau ac i
'ch gwasneuthu yn ffyddlonach
Chwi a roessoch ym gennad
i dreuthu wrthych beth o
'm siarad./
fo ddowaid pobl lawer
na ddylid karu merch mewn pruddder
Bid ysbys yt Kressyd mae unfab Tideus i
'm barned
a
'm bod kynn voneddicked ac un T<roe>wr ar a aned
a phe b<u>asse
'y nhad vyw hyd y dyddie y<m>a
mi a vuasswn vrenin a<r> Arge a Ch<a>lsedonia./
Ei varvolaeth a gyrches,
[td. 184]
pan vu /r/ rhyfel wrth Thebes
lle lladdwyd Polimeite
a llawer o
'r rhai gore./
F' anwylyd genn fy mod yn gwasneuthu
ych anrhydedd
a chwithe yw /r/ ferch gynta a
ddymunais ei thrigaredd
erfyn yr wyf yn lleigys gael chwanegu wrth
ych siarad
beth a bair drwcdybio ond hir ymdroi mewn kariad.
Fy meddwl nid rhaid dangos
ni wnaiff geirie ond paentio /r/ achos
y peth sydd raid ei wneuthur
nid gwaeth yn vuan nac yn hwyr
Kressyd./
Diomedes Diomedes mae ytt,
orchym
[td. 185]
yn
fy myddyliau
gwae fi ermoed wybod oddi wrth ryw bethau
ond mae gwyr kyn laned o fewn tref Troea
ac sydd a
'i trigfan rhwng Orcades ac India./
O rhyglydd bodd i chwi ddowad
yn lleigys mae i chwi gennad
a phann ddeloch chwi yno
chwi ellwch orchymyn kroesso./
Yn hynn mae Diomedes yn kywiro ei bwyntmant ac yn ynill bodd Kressyd:/
Troelus
ei hunan./
Bellach mae yn kalyn y goleubryd siriol Venws
[td. 186]
rhyd y kynefin lwybr y disgynes ar i wared Phebws
bellach mae Citherea a
'i chyffyle i gwagen yn tynny
ac yn troi allan o
'r llew hyd y mae ei gallu
Mae signiffer yn gole
y ddaiar a
'i chanwylle
bellach may rhyfeddod
am Kressyd yma yn dyfod./
O arglwydd Kwpid mawr vu i mi dy
anrhigaredd
pan atkoffa fy hun o
'm holl dwrstan vuchedd
ac fal y
'm blinaist bob dydd yn waeth no
'i gilydd
fy muchedd if yn ystori i
'r byd i gyd a ddigwydd
Pa orchafieth sydd ity
bob amser fy ngorchfygu
Mi a
'mrois <i> ti yn ffyddlon
er dy gael yn arglwydd <k>yfion
Planna y nghalon Kressyd y
<
.
.
.
>
[3] wllys i ddowad
kyn gynted
fal y rhoddaist ym hiraeth a chwant am ei gweled:
o arglwydd Cupyd
na vydd ha
<nn>er morr ddigllon
[td. 187]
wrth genedl Droea na chwaith mor greulon./
Ac y bu Iuno dduwies
wrth holl genedl Thebes./
pobl honn a
ddifethwyd
a honn Thebes a ddistrowiwyd./
O fy seren nid wyt ti yma yn llywyrchu
a chalon drom amdanad hawdd y galla hiraethu
a vu neb o ddydd i nos o nos i ddydd yn wylo
y modd y bum if yn aros y d<ec>f<ed
no>swaith heno
Tyr<
ed .y.e.
> wyt ti/<n/ a>gos
y<
r wyf fi y.
.
. .
.
.reunos
>
mewn llong foel y <m>ae fy hanes
rhwng kraic Syla <a> Charibdes
Y diwrnodiau a
'r nosweithiau a vu /n/ hwy o lawer./
nac y bydde y rhain arferol o vod bob amser
yr Haul a gerddes ei gwmpas ar gam yn bellach
ne mae /n/ myned i
'w siwrnai yn anibennach
Y degfed dydd aeth heibio
[td. 188]
y ddecfed nos yw heno
yn llawen bellach i
'm gwelir
od yw /r/ byd i gyd yn gowir./
Troelus yn myned ymaith
Kressyd
ei hunan./
Diomedes Diomedes gwae fi ermoed dy weled:
anghowir wy bellach i
'r gwr kowira ar aned
fy enw da if nis gall neb mo
'i helpio
a
'm gonestrwydd i bellach aiff byth mewn
ango
Pan dwyllais a
'm anwiredd
y marchoc mawr ei anrhydedd
[td. 189]
tra vo dwr yn tramwy dayar
byth nis gwelir iddo gymar./
Gwae fi o
'm geni ermoed i vod yn anghowir
un gair da byth amdana fi nis doedir
mewn pob llyfr ac yscrifen y bydda fi oganys
a phob tafod amdana fi a vydd siaradys
A
'r merched yn fwya
wrthyf fi a vydd dika./
o
'm herwydd i a
'm gweithred
nis rhoir ynddyn byth ymddiried
Yn hwy
a ddoedan oblegid fy mod mor annaturiol
ddarfod i mi ei kwilyddio yn dragwyddol
er nad ydwyfi y kynta a <vu/n>/ anghowir
nid yw hyn< .
.
>es <m>i a wn <ni
'm> ysgussodir
Er bod yn <rhywy>r <weithion>
am a
bass<wn i Droelus yn ffyddlon>
bellach mi a vydd<a> gowir
i Ddiomes er <a veddy>lir./
[td. 190]
O Troelus gan nad oes i mi ddim well i wneuthyd
ond gorfod ymadel a
'th di fy anwylyd
ar dduw yr archaf roddi yn rhwydd pob peth rhagod
mal i
'r gwr boneddigeiddia a wnn
ermoed ei adnabod
Er darfod i mi syrthio
mewn drygioni mawr i
'th ddwylo
tra vo karrec mewn afon
nid ei
Troelus o
'm kalon./
Kressyd yn myned ymaith./ Troelus yn kyrchu Kassan dra i ddeuallt ei vreuddwyd./
Troelus
wrth Gassandra./
A
m'fi
/n/ kysgu noswaith yn syrn vlin Casandra
[td. 191]
mi a vreuddwydiais yn y modd i
<chwi> y doeda
mi a
'm gwelwn mewn fforest yn rhodio ac wylo y byddwn
o gariad ar ryw ferch ry<w a>mser a adwaenwn
Gwelwn wrth <ro>dio a<mg>ylchion
ryw vaedd ac yscithredd <kr>eulon
a
'r baedd ydoedd yn kys<cu>
a
'r haul arno yn llewy<r>chu./
Yn kussanu y baedd yma mi a welwn Kresyd,
ac a
'i deuvraych yn bleth amdano y gwelwn hefyd
trwy chwithder a dychryn ei gweled yn y fath fodd
ac felly yr ofn yma o
'm kyntyn a
'm deffrodd./
Er pan welais y breuddwyd
yr wyf mewn gofal ac arswyd
yr wyf fi yn erfyn ac yn damuno
i chwi roddi deallt arno./
Kassandra yn rhoddi deuallt ar vreuddwyd Troelus: ac yn gowenu./
Kassandra./
[td. 192]
F'
anwylyd Troelus os deallt y breuddwyd yma a fynwch./
a chlowed y gwirionedd amdana a chwenychwch./
mae /n/ rhaid i chwi glowed hen ystoriae lawer
a hanes arglwyddi perthynassol i hynn o fatter
Ac felly y kewch chwi wybod
o ble mae /r/ baedd yn dyfod
a phwy ydiw /r/ baedd hefyd:
fal y mae hen lyfre yn doedyd./
Diane honn sy mewn digofaint mawr a diclloni
wrth Roecwyr a
'r achos am na aberthen iddi
a phan welodd y dduwies y llynn yma ei dirmygu
hi a fagodd greulondeb ac a weithiodd drygiony./
Trwy vaedd kreulon ffyrnic
[td. 193]
yn gimyn ac ych pascedic
hwnn yn distrywio ei gwinwydd
ei hyde a
'i perllanwydd./
I ladd y baedd yma fo goded pobl lawer
ymysc y rhain fo ddoeth arglwydd Meleager
hwnn oedd yn karu rhyw ferch lân anianol.
honn oedd yn aros yn y wlad yn wastadol
I
'r baedd y doeth gwrthwyneb
trwy nerth a grym gwroldeb
y baedd ei hun a laddodd
a
'i benn i honn a hebryngodd
O hy
nn fal y mae hên
[4] lyfre /n/ dangos
kenfigen mawr a dyfodd am yr achos
ac o lin yr arglwydd yma Meleager
y
doeth Tideus ac
arglwyddi eraill lawer./
Mae /n/ rheir ym ddangos
o dy ei fam beth yw /r/ achos
mi a ollynga hynny /n/ ofer./
[td. 194]
nid yw /n/ perthyn fawr i
'r matter./
Tideus a gasglodd i
'r unlle o bobl lawer
ac a dduc i Thebes mwy na gormod o vlinder.
fo aeth ei hun yn
rhyfelwr i Thebes
trwy waith a chyngor ei gydymaith Polimeites
Brawd i hwnn oedd Ethiocles.
ar gam yn llyfodraethu Thebes.
yr ydis yn ysgrifenny
fod rhyngthun lawer o ddrygioni./
Yno yr oedd henomoindes yn ddic a chreulon
yno y lladdodd Tideus ddec a deugain o farchogion
yno yr oedd saith o vrenhinoedd reiol
yn dal rhyfel wrth honn yn wastadol
Yno yr oedd i
'w weled
y rhyfeddodys Sarff vendiged
a phethau eraill lawer
nid oes heddiw amdanun fatter
[td. 195]
Yno y darfu am Achinories, Amphiorax a Thydeus
yno y darfu am Hypomedon, Parthenope, a Champaneus
yno Ethiocles a Pholimeites
a laddes pob un ei gilydd
yn<
.
.
.
> A<
.
.
>y<
.
.
.
.
.
.
.
>d yn wylo beunydd
Yno y bu vyd angall
y naill vrawd yn erbyn y llall
yno Thebes o
'r diwedd
yn llwyr a dduc y dialedd
A
'r baedd hwnn sy /n/ arwyddo Diomedes mab Tideus
hwnn sy /n/ dowod o Feleager fal y
klowsoch Troylus
ple bynnac y mae Kressyd dy arglwyddes anwyl dithe
mae hi yn eiddo Diomedes a Diomedes yn ei heiddo hithe
Hawdd y gelli vynd yn drymgla
allan o ddadl yw hynn yma
Diomed sy /n/ ei
meddwl yr owran
a thithe Troelus y sydd allan
Troelus./
[td. 196]
Kelwydd gyfarwyddes yw dy
drafferthus eirie gweigion./
a
'th holl anuwiol broffodoliaetheu ffeilsion./
di a fynni fod dy vuchedd a
'th chwedle di /n/ dduwiol
a thithe /n/ kodi chwedleu ar
arglwyddesse rhinweddol
Duw a drefno i ti bruddder
<i>
ffwrdd o
'm golwc mewn amser
yn wir nid hwyrach y byddy
yn gelwyddoc kynn yfory./
Kynn howsed y gelli ddoedyd y kelwydd yma
ar rinweddol
Alceste a
'i ddoedyd ar Gresyda
gwr honn pan oedd mewn perigl mawr amdano./
naill ai gorfod marw ei hunan ai rhoi un i farw drosto
Honn a ddewissodd gydfod
[td. 197]
a marfolaeth dros ei phriod
gwn mae felly y gwnai Kressyd
kynn kolli Troelus ei fowyd./
Deiffobws yn dywod, a gwyr arfoc gidac ef a
chwnsallt Diomedes a Throelus yn kael y tegan./
Deiffobws./
Edrych Troelus
mi a ddygym arfe gwnion Diomedes
er hynn y gwr yn ddifr<iw> gennym a ddien<ges>
fo vu akw ymladd kreulon dros ychydic amser
fo vriwyd yn ddrwc sypyn ac a las lawer./
Un o
'r aerwyr./
[td. 198]
Beth yw /r/ tegan yma a
'r gwchder
sydd yn rhwym o fewn ei goler
dyma arwydd vod Diomedes
yn gwasneuthu rhyw arglwyddes
erbyn hynn mae Troelus yn gwybod ei bod yn angnghowir./
Troelus
ei hunan./
O Kresyd o f' anwylyd, o f' arglwyddes eurbleth
ple mae /r/ owran ych addewid na phle mae 'ch kredinieth
ple mae 'ch kariad ple mae 'ch gwirionedd Kresyd
Diomedes sydd yr owran yn kael
arnoch chwi ei
wnvyd
[td. 199]
Hynn yma a ddygasswn
a hynn drossod a dyngasswn
er doedyd honod anwir
ni biessit byth anghowir./
Pwy o hynn allan i
'th lyfe
di Kressyd a goelia
gwae fi tygasswn
nas gwneythyd byth hyn yma./
pwy a feddylie fod ynddod ti feddwl
kynn anwadaled./
na phwy a dybie fod dy galon di kynn greuloned./
A lladd dyn truan diniwed
trwy dwyll a thrwy ymddiried
gwae fi erioed o ddigwydd
itti Kressyd annonestrwydd
Oedd yr un arwydd gennyt ti i
'w roddy
i
'th newydd gariad ond hwn i
'w lawenychu
ar hwn llawer heilltion dagre
a wylais
i ti er mwyn dwyn kof amdana y rhoddais
A thithe er kas arna
i Diomedes
rhoyt hwnn yma./
[td. 200]
fal y galle bawb gael gwybod
ddarfod itti byth fy ngwrthod
Wrth hynn y gwn fy mod yn rhy dwrstan./
gan ddarfod i chwi fy mwrw o
'ch meddwl allan
er yr holl vyd eych bwrw chwi nis medra
allan o
'm meddwl un chwarter awr nis galla
Ar amser drwc i
'm ganed
pawb a wyr hynn wrth glowed
chwchwi /n/ dwyllodrus i my
a minne er hynn i
'ch karu
Trefna ym arglwydd er dwyn mawr artaith
gyfarfod a Diomedes
yma unwaith
trefna ym nerth ac amser eilwaeth
mi a wnaf i
'w galon waedu am draeturiaeth
Ydolwc yt arglwydd edrych
am y pethau hynn yn fynych
os gadewch chwi hynn heb dramgwydd
y kyffelib a all ddigwydd./
[td. 201]
O Pandar ti a erchaist ym na choeliwn i vreuddwydion
gwêl modd y digwyddodd hynn yn rhy union
gwêl mor gowir yw dy anwyl nith Cressyd
meddyt ti er dim hi a gowire ei addewyd
My<n>ych y mae /r/ Duwie
yn dangos hy<n>n o wrthie
ac yn rhybydd o
'n kyntyn
o
'r pethau sydd i
'n herbyn
Ar
'y ngwir wirionedd heb chwanec o
eirie y doeda./
o
'r dydd hwn allan kyn
gynted ac y galla
fy marfolaeth greulon ar vlaen yr arfe a gyrcha
a
'm trafferthus vlinder ar unwaith a ddiwedda
O hynn allan fo ddoedir
dy vod Cressyd yn anghowir
Ni chaiff undyn byth ddoedyd
vod Troelus yn ffals i Gressyd./
Diomedes ar yr ystaeds a Chressyd yn dyfod yno./
[td. 202]
Diomedes
wrth Gressyd./
Tydi Butten i
'r Troeaid ermoed er penn i
'th aned
does ymaith o
'm golwc n'
ad ym byth dy weled./
yr owran ymysc Groegwyr vwyfwy /n/ puteinia
o doi di byth lle y bythwy a
'r kledd hwn i
'th ladda
Y neb a wnelo ddeunydd
ar butten ffals ei deurydd
does ymaith i buteinia
n'
ad dy weled mwy ffordd yma
Diomedes yn myned ymaith a Chressyd yn aros
[td. 203]
Kressyd./
Venus a Chupyd chwi a roessoch ym
ysbrydol attebion
mae y
m
'fi a fydde blodeuyn o fewn Troea dirion./
Fy nglendid if a
'm llawenydd a droed i ofalon./
yr wyf fal dyn anrhyglyddus o gymdeithas dynion./
Pwy bellach a
'm ymgledda
pa ryw ddiwedd a ddaw arna,
Diomedes a
'm gwrth<ododd>
a Throelus wrthyf a sorrodd
Tydi fachgen anheilwng dy eirie a
'm rhoe<s>
byth mewn gofal
efo dy fam Venws y dduwies ddall anwadal
ac y kedwych chwi bob amser y kariad
hwnn
heb ddiflannu,
[td. 204]
a: gwnaethoch ym goelio vod kariad yn fy wyneb yn tyfy
ond yr owran y rhew a
'i llosgodd
a
'r had i mi nis ffynnodd
angnghowirdeb
ydi<w> yr achos
nis g<a>ll k<a>riad dd<y>n mo
'm haros./
Kressyd ar hynn yn llesmeirio a Chupyd yn tinkio kloch arian ac
yn galw y duwie i
'r un lle i roddi ar Gressyd gospedigaeth am ei ddirmygu.
Sadwrn./
Yn gyntaf
mae Sadwrn yn dyfod megis karl anserchys (ac yn edrych a
golwc[td. 205]
llym afrywiog, ei wyneb yn grych un lliw a
'r blymen, ei ddannedd
yn ysgydwyd a
'i ên yn krynnu a
'i lygaid yn eithaf ei ben allan o
'i drwyn y dwr yn rhedec, ei wefyle
yn fawr ac yn chwthlyd,
ei ruddie yn gulion ac wrth ei wallt y pibonwy
ia yn ysgydwyd, ei ddillad yn llwydion ac wedi i
'r gwynt a
'r drykin ei gwisgo allan) yn dwyn yn ei law fwa
anferth a thann ei wregis yr oedd saetheu
ac esgill o ia a phenneu o re<w> a hwnn
iw duw a llywodraethwr y gwynt a
'r anwadal drykin./
Iou./
Yn nessaf
y doeth Iubiter a golwc tec kariadus,[td. 206]
duw a llyfodraethwr y
sêr yn yr wybren yn anghyffelib y
'w dad Sadwrn ac wyneb llydan howddgar a
golygiad ysgafn, ac ar ei benn yr oedd
penddelau o lyssiau gleission megis pette hi galan Mai,
ei wallt fal yr aur yn ddisglair, ei lais yn eglur, ei
ddillad yn wyrddion ac yn hafaidd ac yn ei law yr
oedd ffonn wayw./
Mars./
Y trydydd
ydoedd Mars duw y dicllondeb, yr ymladd,
y rhyfeloedd a
'r kreulondeb: mewn arfau gwnnion
kledion, ac yn ei law yr oedd hen
gleddef
rhydlyd yn krychu ei aelie a
'i wy[td. 207]
neb ac yn doedyd llawer gair dicllonyn ysgydwyd ei gleddef gyferbyn aChuwpyd, ei wyneb yn
danllyd a
'i lygaid fel y marwor, ac wrth ei safnyr
ewyn yn burmo fal y baedd acmewn korn yn
chwthu
onid oedd ykreigie yn darstian
a
'r ddayar ynkrynnu./
Ffebus./
Y pedwerydd
Phebus yr Haulfal y tor<chk>wyr
ynllewyrchu <i> ddyn ac ianifail yn
gomfforddus ac yn waharddwr i <
.
.
.
>llwc
yn achos wrth ei ysmudiad o
vowyd i bethe daiarol; yn marchogaeth[td. 208]
mewn kerbyd megis brenin galluys yn tynnu yr euraid wagen a
'i thanllyd belydyr, ir oedd pedwar o
geffyle yeog o amrafael liwie, y kyntaf
oedd rydd dau vlewyn a
'i fwng kynn goched a
'r rhosyn hwn a elwid Eio, a
'i duedd yn y Dwyrain./ Yr ail
Ethios a
'i liw yn wnlas a
'i duedd yn y Deau./ Y trydydd Peros a
'i liw yn fflamgoch a
'i duedd yn y Gorllewin y pedwerydd Philologed a
'i liw yn ddu a<
'i> dyniad i
'r Gogledd./
Venus./
Y pumed
ydoedd Venus yn dyfod i fyntimio achos
ei mab mewn mursennaidd wisc[td. 209]
y naill hanner yn wyrdd a
'r llall yn ddu, ei gwallt yn felynwyn a
'i lliw yn fynych yn kyfnewidio, weithie yn chwerthin, weithie yn wylo, y
naill amser yn ddic a
'r llall yn llawen, yn kymysc geirieu
d<u>on a mursendod, a
'r naill lygad yn chwerthin a
'r llygad arall yn wylo, yn arwydd fod pob kariad knowdol (hwnn sydd tan ei
rheolaeth hi) weithie yn felys weithie yn
chwerw ac yn llawn o anwadalwch yn
gymysc a gofalus lawenydd ac anheilwng ddifyrrwch weithie yn
vrwd weithie yn oer, weithie yn llawen, weithie yn brudd yr owran kynn wrdded a
'r ddeilen, ac yn y
fann wedi pallu a diflannu./
Mercuri./
[td. 210]
Y chweched
ydoedd Mercuri hwnn oedd a
'i lyfr yn ei law yn droyadl ac
yn fwythys o
'i barabl ac yn gall o
'i resyme a chantho bin a chorn du y
'w atkoffau o
'r pethe a glowe yn gossod i lawr ganiadau ac yn kanu ei hunan
yn llafar, ac yn gwisco
kokwll koch ar wastad ei gorun yn debic
i brydydd yn yr
hên amser yr oedd yn arwain blyche a llawer o
felyssaidd gyffyrie, a
'i wisc oedd fal athro o byssygwriaeth
mewn gown o gra koch wedi rhoi pân ynddo yn
gynnes ac yn glyd ac heb fedryd siarad
mo
'r
kelw
[td. 211]
yddau./
Synthia./
Y seithfed
a
'r diwaethaf oedd arglwyddes Synthiahonn a elwir y lleuad a
'r gyntaf ynei siwrnai, ei lliw
y<n> dd<u> a megi<s>
daugorn yn tyfu oh<o>ni, a
'r nos yr oeddyn llewyrchu yn ole, <
.
.
.
.
.
.
>
wrdeb
mae yn ei ven<th>ygio
gann eibrawd Teitan, ei
lli<w> yn <las>
ynllawn o vryche duon, a <ll>un
gwr a
baych o ddrain ar ei gefn yn ei chanol, hwn am ei ladrad nis galleddringo
nessach na hynny at y ne[td. 212]
foedd./
Yno pan gyfarfu y saith dduwyma yn yr un lle
fe ddarfuyddynt ddewis Mercurius isiarad trostynt yn
y kymanfa a
'r senedd honn./
Kupyd
wrth y duwieu./
Syrs y sawl a ddirmygo ei dduw ei
hun yn annuwiol
ar ei air neu ar ei weithred er twrstneiddrwydd bydol
i
'r duwie eraill i gyd mae /n/ gwneuthr
kwilidd a
cholled
a hwnn a ddyle ddwyn gosbedigaeth kaled
[td. 213]
Hynn a wnaeth y ffiloc yma Kressyd
a vu gynt yn benn ar lendyd
yr owran mae yn rhoi beie
ar waith Venws a minne./
yn doedyd ac yn achwyn am ei rhyglyddys ddrigiony
mae fy mam a minneu oedd yr achos o hynny
yn galw Venws yn dduwies ddall anwadal
a llawer o ddrwc eiriau anosbarthus g<w>amal./
Hi a fynn vwrw atto<m ninneu>
ei godinebus vuchedd hitheu
i honn ermoed dangossais
gimin o help ac ellais./
Ac yn gimin a bod hynn attoch chwi ych
saith yn perthyny
a chwithe 'ch
saith yn rhannoc o
'r holl ysbrydol allu
y neb a wnaeth gam i
'ch uchel alwedigaeth
a ddylech chwi ei gosbi a thrwm gosbedigaeth
Ni chowsoch chwi mi a wranta
y vath gamfraint a hynn yma./
[td. 214]
kytunwch am y dialedd
a rowch arni am y kamwedd
Mercuriws./
Syr Cupyd fy nyfais a
'm kyngor yr owran i chwi
yw rhoddi hynn y
'w lyfodraethu at yr
ucha a
'r isa sy /n/ rheoli
ynhwy a dymheran hynn o greulon achos
ac a ron ar Gressyd benyd fal y gallo hi ei aros
Barnadigaeth
hynn yma
sydd arnoch Sadwrn a Synthia
bernwch ar odineb
ar ol rhyglydd anghowirdeb./
[td. 215]
Kressyd mewn kwsc etto a Sadwrn uwch ei
phenn yn doedydfal hynn./
Sadwrn./
Am dy annuwiol siarad yn erbyn dy rasysol dduwie
am dy anheilwng vuchedd a
'th anniolchga<r> rinwedde./
am dy vod mor wrthnebys i
'r drugaroc Venws
am dy vod mor anghowir i gowir farchoc Troylus
Dy bryd dy wedd dy lendyd
dy rinweddau a
'th holl olyd
o
'r awr honn allan Kressyd
yr wyf i
'w ddwyn i gyd oddi wrthyd./
[td. 216]
Yr wyf yn kyfnewid dy lawenydd i felancoli bob amser
hwnn sydd fam i bob tristwch trwm a phryddder
dy wres dy wlybwr i oerfel a sychdwr poenys
dy nwyf dy chwareu i glyfydeu anioddefys
Dy holl wchder trafferthus
i eissie mawr anghenus
ac felly byw yn ddiwres
a marw yn vegeres./
Barnedigaeth Synthia./
Yn lle iechyd korfforol kymer
dragwyddol ddolurieu
ni all meddic na physygwr byth help i
'th glefydau
bob dydd bigilydd y
chwanega dy bruddder
[td. 217]
dy galon o
'r diwedd a dyrr wrth hir drymder
A phob dyn drwc ei dafod
a
'th henw a fynn gydnabod
fo a
'th drewir di ar ddannedd
pob merch am dy enwiredd
Dy risial olwc a vydd yn waedlyd gymysciad
dy eglur lais melus a droir yn oerddrygnad
rhyd dy ddeurudd wastad y tardd bryche duon diffaith
i ble bynnac y delych pawb a ffy oddyno ymaith
Dy vowyd vydd hynn yma
o dy i dy kardotta
a
'th gwpan di a
'th glapper
o hynn allan fydd dy arfer./
Kressyd yn deffroi ac yn kymryd drych i weled ei chysgod a
hitheu wedi ei chyfnewid./
Kressyd./
[td. 218]
Barned pob dyn a
'm gwelodd oes achos ym o bruddder
hynn yw /r/ taledigaeth am gyffroi y duwie uchelder
ac am vod yn anghowir i farchoc ufudd parod
pob llawenydd bydol o hynn allan /r/wy /n/ dy wrthod
Gwae i
'r awr a gwae i
'r diwrnod
ac ugain gwae i
'r tafod
A chan gwae i fab Tideus
a chann hawddamor fytho i Droelus./
Ar hynn mae hi ynn myned ac
yn keissio gwellt a mantell ac
yn aros ymysc y gwahanolion a 'r trueniaid: a
'r noswaith
y doeth yn ei mysc y kwyne wrthi
[td. 219] ei hunan ac y doede y peth sydd
yn kanlyn./
Kressyd./
O towarchen o bruddder wedi sinkio mewn gofalon
o annheilwng
Kressyd mewn llawer o foddion
dy lawenydd aeth ymaith i ddwyn trymder i
'th roddwyd
o
'th holl ddifyrrwch noethlwm
iawn i
'th adawyd
dy dynghedfen sydd galed a gorthrwm vu dy eirie
nid oes y
'w gael mo
'r eli a iacha dy vriwie
dy ore di aeth heibio a
'r gwaetha ytt nis darfu
gwae fi dduw na buessit kynn hynn wedi dy gladdu
fal na byasse son amdana
[td. 220]
nac y Ngroec nac y Nhroea./
Ple mae dy ystafell wedy ei gwisco a sidan drosty
mae dy aur vrodiad glustoge a
'th amrosgo wely
mae /r/ llyssiau gwressoc a
'r gwinoedd i
'th gyssuro
ple mae /r/ kwpane o aur ac arian yn disgleirio
mae dy felys vwydydd a
'th ddysgle gloywon gwastad
mae dy vlassus seigiau a phob newydd arferiad
ple mae /r/ dillad gwchion a
'r my<n>ych ddyfeissie
ple mae /r/ lawnd a
'r kamlad a
'r e<u>raid nodwydde
hynn i gyd a gefaist
a kwbwl [sic] o hynn a gollaist
Ple mae dy erddi yn llawn o rissiau gwchion
ple mae /r/ tiau bychein yn
llawn o fentyll gwrddion
ple mae /r/ wastad alay
a llyssiau wedi ei thrwssio
lle y byddit Mai ac Ebrill arferol i rodio
i gymryd y boreywlith wrth dy blesser a
'th esmwythdra
ac i wrando ar achwyn y felusbwnk Ffilomela
gida llawer glân arglwyddes dann ganu karolau
[td. 221]
gen ystlys y gwrddion fentyll a
'i kyson doriadau
Hynn a vu ac a ddarfu
pethau eraill rhaid kroessawy./
Kymer letty /r/ klippan am dy eurblas uchelgryb
am dy esmwythglyd wely kymer hynn o wellt oerwlyb
am dy vwydydd
gwressoc a
'r gwinoedd o bell a ddyged
kymer vara toeslyd a sukan sur i
'w yfed
am dy eglurlais melys a
'th garole kynn fwyned
kymer oernad gerwin dychryn gen bawb dy glowed
am dy bryd dy wedd dy lendid a
'th howddgarwch
kymer wyneb gweroc brychlyd yn llawn o ddiffeithwch
Ac yn lle dy liut
ymarfer
a
'r kwpan yma a
'r klapper./
Chwchwi arglwyddessau
o Droe a Groec ymwrandewch
am annedwyddol vuchedd <ac>
i ffortyn n' amddiriedwch
fy mawr anras yr hwnn nis gall neb mo
'i orfod
gwnewch yn ych meddylie ohonofi ryfeddod
fal yr ydwy fi /r/ owran nid
hwy<rach> i chwithe vod
[td. 222]
er ych glendid a
'ch gwchder i
'r un diwedd y gellwch ddyfod
ne i ddiwedd a vo gwaeth os oes gwaeth no
'r gwaetha
am hynn bid bob amser ych
meddwl ar y diwaetha
dim ydiw ych glendid ond darfodedic vlodeuyn
dim ydiw ych gorchafiaeth a phob peth
sydd i
'ch kalyn
ond gwynt yn chwthu
yng nghlustie eraill faswedd
ych siriol wynebpryd diflannu a wnaiff o
'r diwedd
bid ohonofi bob amser exampyl yn ych meddwl
yr honn sy /n/ dwyn tyst ar hynn i gyd yn gwbwl
pob peth dayarol mal gwynt i ffwrdd a wisga
am hynn bid bob amser ych meddwl ar y diwaetha
Un o
'r truenied./
Paham yr wyt yn erbyn y pared yn ymguro felly:
[td. 223]
ai keissio dy ladd dy hun ac heb fendio er hynny
gen nad ydiw ochain ond chwanegu dagre i
'th lygaid
fy nghyngor yt wneuthur rhinwedd o angenrhaid
dysc drossi dy glapper i fyny ac i wared
a dysc vyw ar ol kyfraith y begeried
Troelus ac arglwyddi eraill yn myned heibio./
Y truenied./
Arglwy<dd>i trugaroc er m<wy>n Duw yr ydym yn gw<aet>ied
rhann o
'ch luseni ymysc hynn o druenied./
[td. 224]
Troelus yn rhoddi peth i bawb ac yn
rhoddi iddi hi wregis a phwrs euraid yn
llawn o aur a thlysse, ac yn caru ei golygiad ac er
hynn heb ei adnabod, ond yn bryddaidd myned ymaith:
ac yno y doede un o
'r truenied wrthi./
Un o
'r truenied./
Fo gymrodd yr arglwy<dd
hwn> f<w>y o drugaredd <wr>thyd
nac a gy<mre>s wrthym ni yma i gyd./
Kressyd./
[td. 225]
Pwy ydoedd yr
arglwydd aeth heibio ddiwaetha:
a vu m<or> drugaroc i ni a hynn yma
Un o
'r truenied./
Hwn ydiw Troelus marchoc o Droea
mab brenin Priamws a gwr o
'r gwrola./
Ar hynn mae Cressyd yn llesmeirio ac
wrth ddeffroi yn doedyd.
[td. 226]
Kressyd./
Ai hwn yw mab y brenin Priamws
o angnghowir Gressyd a chowir farchoc
Troelus
Dy gariad dy lendid dy voneddigeidd<rwy>dd farchoc
a gyfrifais yn y<ch>ydic pan oedd<wn
i>fank olydoc
fy meddwl oedd yn llawn o wac oferedd gwamal
a beunydd yn dringo i dop yr awy<r> anwadal
a hynn a
'm twyllodd yn angnghowir
i fab brenin Priamws
o angnghowir Cressyd a chowir
farchoc Troelus.
O wir gariad arnaf di a gedwaist dy urddas
mewn gonestrwydd a theilyngdod y
mhob kymdeithas
i ferched a gwragedd amddiffynnwr vuost ffynnedic
[td. 227]
a
'm meddwl inne ar faswedd ac oferedd llygredic
a hynn a
'm twyllodd yn anghowir i fab brenin Priamus
o angnghowir Kressyd a chowir
farchoc Troelus
Kariadau gochelwch ac yn hynn byddwch ddyfal
i bwy y rhoddwch ych kariad a thros
pwy y dygwch ofal
delltwch
hynn nad oes ond ychydic o
'r rhai perffaith
ar y gellwch goelio uddynt ar gael kowirdeb eilwaith
ofer yw /ch/
trafel profwch hynn pan y mynnoch
fy nghyngor i chwi ei kymryd yn y modd ac y kaffoch
chwi a
'i kewch ynhwy kynn sikred yn ei gweithred a
'i harfer
ac ydiw kelioc y dryghin sy /n/ y gwynt bob amser
O herwydd mi a wn vod y vath anwadalwch mewn merched
ac ydyw breuder y gwydr wrthi fy hun rwy /n/ tybied
tybied mewn eraill yr un nattur heb orthwyneb
a
'r un anwadalwch a chimin o angnghowirdeb
er bod rhai yn gowir ac yn onest heb ddrigioni
rhai ychydic ydyn a rhy fychan sydd o
'r rheini
y neb sy /n/ kael yn gowir ei kariadau na chwynan
[td. 228]
nid wyf yn kyhuddo neb yma ond myfi fy hunan
Ir wyf yn deissyf arnad roi fy nghorff mewn daear galed
i ymborth nadredd llyffaint a mân bryfed
fy nghwpan fy nghlapper a chwbl o
'm anghenrhaid
rhann hynny i gyd ymysc
'y nghymdogion trueniaid
yr aur yr arian a roddes Troelus i my
kymer iti hynny ar help ar
'y niwarthy
y fodrwy a
'r ruwbi sy /n/ y fodrwy wedi ei gweithio
honn a hebryngodd Troelus yn arwydd oddi wrtho
dod honn iddo kynn gynted ac y derfydd amdana
a gwna fo /n/ gydnabyddys o
'r farfolaeth yma
Yr wyf yn gorchymyn fy ysbryd gida Diane i drigo
rhyd meyssydd a choedydd a dyfroedd i rodio
o Diomedes ti a gefaist yr holl arwyddion
a hebryngodd Troelus i mi yn anherchion
anrhigaroc
oeddyd o fab i vrenin Tideus
o anghowir Kressyd a chowir farchoc Troelus
[td. 229]
Ac ar hynn y bu farw./
Y diweddiad./
I Droelus pann ddoeded o drwm farfolaeth Kressyd
gwallt ei benn a dynnodd fal dyn ynfyd
o
'i gwendid o
'i thylodi o
'i nychdod pan glowodd./
o dosturi a thrymder mewn llesmair fo syrthiodd
tra fu byw yn ychneidio bob dydd amdani
er ei bod hi anghowir iddo yfo vu gowir iddi
fal arglwyddes y mynnodd i
'r ddaear ei diwarthu
o geric marbl y parodd wneuthur bedd iddi
ar ei bedd yr yscrifennes i bawb yno a ddele
[td. 230]
y rheswm hwnn sy /n/ kalyn mewn euraid lythrenne
Gwelwch arglwyddesse lle mae Kressyd
o Droe /n/ gorwedd
ryw amser yn vlodeuun ar holl
ferched a gwragedd
o
'r diwrnod hwnn allan rhoes diowryd
nas peidie
ac ymladd mewn rhyfel
nes <ma>r<w> o waith kledde
yn y diwaetha hynn y gyd a gowires
ei einioes a gollodd ar law kreulon Achilles
Pandar o drymder a dorr<o>dd ei galon
hynn ydiw diwedd hynn i gyd o achossion
Chwchwi rinweddol a glan ferched boneddigion
byddwch bob amser i
'r neb y by<ddw>ch yn ffyddlon
atkoffewch Kressyd yn fynych i
'ch meddyliau
ac na wnewch angnghowirdeb na ffalster i
'ch kariadau
o
'ch glendid o
'ch tegwch na wnewch ormod deunydd
eych pryd, eych gwedd, eych glendyd ar droyad
llaw a dderfydd
o gwnewch yr hynn gore gadewch ofer gariad i gadw
a dygwch gariad ffyddlon i
'r gwr vu drossoch varw
Diwedd y llyfr.
[td. 231]
Ac fal hynn y terfyna y /5/ llyfr a
'r diwaethaf o
'r hanes honn y /:5: dydd o fis
hyddfref
oet Krist /1622./
Nodiadau
Notes
1. | Stage direction in left margin. |
2. | Davies: a dyn yn y
[charu heb] obaith. |
3. | vath ? |
4. | In the MS the
circumflex is over the n. |
© University of Cambridge 2004
Diweddarwyd:
Last update: