Dramâu crefyddol allan o BL. Add. 14986
Religious drama from BL. Add. 14986

Cynnwys
Contents

‘Y dioddefaint’ (ms. 1552), British Library Additional 14986, 10v-33v.
‘Tri Brenin o Gwlen’ (ms. 1552), British Library Additional 14986, 33v-38v; British Library Additional 15038, 62r-62v.
‘Tri Brenin o Gwlen’ (ms. 1552), British Library Additional 14986, 33v-38v.
‘Tri Brenin o Gwlen’ (ms. 1575), British Library Additional 15038, 62r-62v.

‘Y dioddefaint’ (ms. 1552), British Library Additional 14986, 10v-33v.

[td. 10v]

Llyma y dioddefaint yngymraec ar englynion gair kyrch ynessa i gallwyd wrth ddysc a synwyr a dyallt a 'i droi o 'r llading ynghymraec [td. 11r] ac llyma i dechrav ynhwy yn enw duw

y genad oedd hwn

Tewch a 'ch siarad a gwrandewch
am y chwedyl mawr meddyliwch
hen ag ifaink yn ych sswydd
y chware i 'ch gwydd a welwch
y kenadwr

ssvddas dravtvr yn llawen
gwerthodd jessu heb amgen
j 'r twsogion pena yn y tir
yn wir er dec ar hvga.n

jessu o nassreth daliasson
y gwyr ar arfe krevlon
hyd at anas essgob ffraeth
mewn Rwym kaeth anvonason

megis ffelwn wr gorwlad
drwy gael ysgorn a mokiad
danvoned essgob anas
at gayffas heb ddim kariad

ssyr kayffas lle i danvonen
j gynghorwyr mawr adwaenen
danvonen at beilatvs
ywchel ievstvs kaer sselen
[td. 11v]

yw farnv yn varwol daith
wrth ddefod ievstvs vnwaith
am vod jessu yn draetvr yn
yn ddyn yn erbyn kyfraith

syr peilat jestvs gwrol
yn i arvav vrddasol
aeth yw nevadd val i gwn
y dydd hwn anrydeddol

jessu kyrchwyd geir i vron
j edrych i weithredon
ac erdolwyn y bobloedd tewch
a gwrandewch i atebion
Syr peilad

Rowch ych holl ddyallt chwi
atavi jestvs peilad
arglwiddi ychel ystad
gwrandewch vi drwy vawr gariad

kanys myfi ysydd yn dala 'r kledd
o gyfiownder a mowredd
dan ssissar brenin kadarn
ac yn rroi barn brenhinedd

ac am hyn idd wi yn gorchymyn
ssirif a sserssiant dan vn
y ddwyn y kyrcharwyr ger vy mron
j roi kyfreithie vddyn
[td. 12r]
yr iddew kyntaf

anrydeddvs yn ich kaid
syr peilad jestys kadarn blaid
dissmas dessmas barbas
yssy yn van draetiriaid
yr iddew ail

gwrandewch ievstys arnomi
ller ymi yn deisif ichwi
heddiw yw yn pasc ywchel ddydd
ynyd yw yn Rydd ini i dori
syr peilad

pa draetyriaeth achosion
o vlaen ystadawl ddynion
a ellwchi brofi yn wir
ar jessu o dir yr iddewon
yr iddew kyntaf

oni bai vod i traetyriaeth
yn i veddwl traws Ryfeddaeth
ni ddygesym fe yr awr hon
gar bron ych arglwyddieth
syr peilad

kymerwchi ef eilwaith
dan ych power ar vnwaith
a rhowchi y farn arno
megis i bo ych kyfraith
yr ail iddew

nid yw gyfion i nyni
wrth gyfraith ladd na llosgi [td. 12v]
na dwyn neb i gael angav
ond kadarnhav kyfreithiav
syr peilad

jessu o nassreth gair y mron
kyfod dy law yn inion
a dywaid wir wrthyfi
wyd ti vrenin iddewon
jessu

a wyd ti yn dywedyd hyn yn ffraeth
wrth dy veddwl natyriaith
pa vn ai kael gan arall
val angall wybodaeth
syr peilad

jessu gwrando v' atebion
nid vy ngwaed i yw 'r iddewon
dy bobyl a 'th gynhedlaeth
yn ffraeth a 'th gyhyddason

ac ymeddiant i 'th roeson[1]
dywaid ym eiriav inion
ai brenin iddewon wyd
ai nad wyd moes atebion
jessu

pei hanffwn i o 'r wlad hon
o .ywogaeth iddewon
vy ngwyssnaythwyr a ymladd
kyn i 'm poynaer gwyr o radd

o 'r achos hyn nid wyvi
o gynhedleth yrheni
ac ni bv <in>gychwniad
ich gwlad ni chefais barch <ynddi>
[td. 13r]
yr peilad

er nad ydiw dy wreiddin
o 'r wlad yma na 'th veithrin
mi a ddyweda chwedyl gwir
mewn Ryw dir ir wyd vrenin
jessu

ydd wyd ti yn y ddweydyd othefod
yn ryw le yn vrenin vy mod
j hyny j 'm ganed i i 'r tir
a thi yn wir a gai wybod

fy ssiwrnai a gymerais
j 'r byd hwn penn imroddais
j ddwyn tyst ar wirionedd
nid balchedd a gymerais

dal gida gwirionedd
a chida baraint a rhinwedd
ac yn wirion er i mwyn
jr wyvi yn dwyn kynawd daiaredd
syr peilad

Gwelwch nad wyvi iddewon
yn kael achos gyfreiddlon
j dyly jessu o nassreth
ddwyn marvoleth grevlon

hyn yw yn kostwm ni gwrandewch
bob pasc os gofynwch
y gwr ssydd o 'i alw gar bron
brenin iddewon kymerwch
[td. 13v]
yr iddewon

drwy lan gymod ac vrddas
o chawn dravtvr i gael gras
kymerwch jessu ichwi
ni cheissiwni ond barabas
syr peilad

myn mahownd yr iddewon
chi vynwch roi gwr gwirion
j varfolaeth ar y groes
er nad os dim achosion

nid wyvi yn kael achosion
j roi jessu yn gyfreithlon
moeswch ym ddwr i molchi
y mae 'r gwr yma yn wirion

mi a molchais nid wi waeth
vy nwylaw o 'i wae.olaeth
ni ellais i gydgordio
na chytvno a 'i varfolaeth
yr iddeon

nage gedwchi i waed efo
arnomi a 'n plant i ssyrthio
a rowch veddwl ych penaeth
a bernwch y varfolaeth
syr peilad

er vy mod yn wr pena
a bod yn Roi kyfraith arna
y mae vo yn wr gwirion
a 'r awr hon mi a 'i kadwa
yr iddewon

nid ydychithe gowir ych rin
j gyfraith ssisar yn brenin
mae yn gwnvthyr tresswn heb gel
a 'i alw yn vchel vrenin
[td. 14r]
syr peilad

paham chwi gewch iddewon
weled vy ngally krevlon
dywevdwch ym ych myddyliav
y gwblav ych wllysiav
yr iddewon

peilatvs jestvs kadarnaf
dan ssisar y gwr penaf
y mae vo yn dywevdvd ffalstwr yw
mae vo yw mab duw gorycha

chwchi yssydd ievstvs geirwir
ych kadarnhav yn gelwir
pob dyn a wnel kamwedd maith
wrth ych kyfraith i treir
syr peilad

paham nad wyti yn traythv
pa le i 'th enw di jessu
mae imi yr vn a vynwy ym gradd
ai dy ladd ai dy farnv
jessu

nid os bower ithefod
er nad ydwyd ti yn i wybod
ond trwy bower vy nhad i
j gelli di vy ngorfod
syr peilad

chwchi varchogion krevlonder
kymerwch jessu ych pryddder
ac yn ffest wrth y post Rwymwch
ac yssgyrssiav ysgyrssiwch
yr iddewon

chwchi jestvs ni a 'i gwnawn
yn ddiballedic ddigawn [td. 14v]
ac am i gorff yn gyhoedd
ni a .own wisgoedd newyddion

ni a ddysgwn yt yn adgas
y bregethv yn gyfaddas
bwrw dy drek oddi wrthyd
ni wnawni yt vawr ras
y marchoc

Rwymwch ef yn ffest ddigawn
wrth bost ffyrf mawr krevlawn
ni a 'i Rwymwn ef o 'i eiste
i gael graddav newddion
y trydydd marchoc

beth ydiw ych doethineb
yrowan yma i 'm wyneb
y mae ef yn sefyll yn ofnoc
mal ffol anveidrol ateb
y pedwerydd marchoc

yssgwrsiwch ef drwy ddirmic
ac nac ofnwch vriwo i gic
mae ym lywenydd vy lloned
i weled mor boenedic
syr peilad

beth a dal y ti gar bron
vod yn pregethy yn grevlon
ni wn i tal i ti bin
vod yn vrenin iddewon
y marchoc kyntaf

bellach ffesstwch y rhwymon
a rhwymo i ddwylo yn grevlon
a rhowch yw iad goron vlin
megis brenin yr iddewon
yr ail marchoc

jessu dywedaist di dy vod
yn vrenin ar yn defod
Rown o goron yth iad vry vlin
fal i dyly vrenin vod
[td. 15r]
y trydydd marchoc

hempych gwell er dy vokio
brenin iddewon etto
od wyd vrenin arnynt wy
dywaid pwy ysy 'n dy daro
y pedwerydd marchoc

proffwyda di ym o 'th vin
pwy yssydd i 'th daro yn ddivlin
a dywaid yma i 'n gwydd
ai da sswydd vod yn vrenin
syr peilad

dyred jessu gida ni
gar bron iddewon barti
ydd wyn meddwl i pryd hwn
i gael dy bardwn iti

welwch jessu yn waed hayach
heb arno vn vodfedd iach
er ych mwyn i kafos [sic] boen trwch
dewiswch ef bellach
yr iddew kyntaf

nid oes ini i ddilin
onid ssissar yn brenin
Rowchi ef ar y groes yw boini
am i alw i hvn yn vrenin
yr ail iddew

syr peilad Rowch chwi efo
ini ddial yn llid arno
ac yn ychel ar y groes
herwydd nad oes ras iddo
syr peilad

chwchi iddewon drwc y moes
Ryfedd ych kam a 'ch anvoes
tewch paham i rhofi
ych brenin chwi ar y groes
[td. 15v]
y trydydd iddew

nid oes ini vrenin byw
onid ssisar gwr gwir yw
Rowchi ef i varvolaeth gref
dywad mae ef oedd vab duw
syr peilad

ydd wyvi yn barnv yn ffraeth
o riolti vy mhenaeth
yr jessu vyned i gael gloes
ar y groes trwy gyfraeth

ve a 'i galwe i hvn brenin gwar
gan dwyllo ymhobyl hygar
ac a ddalie valchder tyn
yn erbyn brenin sissar

barnu rwy dav ffilwm wr
dissmas dessmas dav ffalstwr
heb ddim grass barna yrheini
oss myvi ssydd reiolwr

barabas yn Rydd aed gar bron
heb na thitiad na holion
jddewon a 'i harche yn Rodd
mi a 'i Rois o fodd vy nghalon

ewch a 'r jessu genwchi
tia mynydd kalvari
a dodwch ef ar y groes
y ddwyn gloes drwy boini
[td. 16r]
y marchoc

dered ffordd y krakwr kyfraeth
ti a geffi boinydigaeth
att y groes ywchelvowr gref
j ddioddef dy varfolaeth
yr essgob

kerdda yn ebrwydd i gael gloes
nessav mae a<d>wydd d' einioes
ar y ttair hoel hyn yn wir
yth vyrthyrir ar y groes

chwi varchogion gorchmynwch
y ssimon y groes brysiwch
j gael jessu yw chanlyn
ac val hyn chwip gwybyddwch

dered yma ssimon dyred
dwc y groes hwip dan gerdded
kerdda yn ebrwydd <ar yn gair>[2]
j roi mab mair yw dynged
ssimon

kered vn kam nis gallaf
dan y groes hon dybygaf
mi a wn i ssyrthia i 'r llawr
mae yn vawr i ffwys arna
y marchoc kynta

kyssyria tydi y travtwr
ydd wyti heddiw yn traetwr
dos a 'r groes hon ar d' ysgwydd
dos yn ddi dramgwydd
[td. 16v]
yr ail marchoc

gostyngwch oll ych penav
a chrymwch oll ych garav
myn mahownd mi a wna waed
Rai o 'i traed hyd i ssgwyddav
y pedwerydd marchoc

kerdda wr yn dra chymen
dwc y groes yma yn llawen
yn ssikir tydi a 'i dwc
ne mi a wna yn ddrwc dy ddien
yr essgob

dyro i lawr y groes grevlon
yssgwrssiwch ef yn dda ddigon
beth a dal gallv mab mair
mae genym dair o hoelon
y marchoc kynta

trewch v' yneidie yr hoelon
yni draed a 'i ddwylo ddigon
kodwch yn ychel efo
mal i gwelo yr iddewon
yr ail marchoc

moysswch grogi o 'i ddevtv
y ddav leidyr wedi barnv
nyni dynwn gytysav
am i pyrssav yforv
y trydydd marchoc

beth a wnawn yw bais yntav
jessu o nassreth v' yneidiav
a 'i thori yn bedair darn
a 'i Roi ar varn kwtysav
y pedw<er><y>dd ma<rchoc>

y mae yn Raid ichwi roi ysgrifen
o eiriav ffalst ywch i ben [td. 17r]
a rhoi ynddi ymadroedd per
val i medrer i darllain
syr peilad

llyma vi ywch ben
wedi gwnvthyr ysgrifen
groec a llading ac ebriw
hawdd iawn heddiw i darllain
jessws nasyrinws
yr iddew

na newch ysgrifen hynod
yn vrenin iddewon vod
ond ir jessu yn Ry hy
ddywevdyd hyn a 'i dafod
mair vam grist

chwys a dwr yssydd ym griddiav
am jessu vy mab inav
peilad idd wi yn gobeithio
gadw v' anraith Rac angav
jessu

mair vy mam nid Ryfeddod
nad ydychi i 'm ydnabod
nid oes dyll gwr ar vy nghroen
wedi i 'r poen mawr vy ngorvod
mair vam grist

och vi och vi vy mab da
o 'r awr i doethym i yma
och vi weled y dydd hwn
pan na wn mae ti yssydd yna
[td. 17v]
jessu

vy nhad madde vy nolvr
vddynt a 'i hynvyd nattvr
kanys yntwy ni wyddant
beth i maent yn i wnythyr
yr iddew kynta

ti a vwryd temyl i lawr
kaer sselem kyn teirawr
ac a 'i gwnavd y gwr llonydd
o newydd kyn trydydd dydd
yr ail iddew

y gwaith i lawr a vwryd
kyn pen tridiav meddyd
wedi kael kyfraith ssissar
y mae yn ydifar genyd
yr essgob

ef allai help meddan
i bob kry ddoe a ffob gwan
gedwch heddiw i 'r jessu
brofi i helpv i hvnan
y marchoc kynta<f>

os mab duw wyd a 'n kreodd
val i dwaid d' ymadrodd
dyred i lawr nyni a 'th roes
oddiar y groes o 'n hanvodd
jessu

edrych wraic vlin i chyflwr
dy fab o vlaen ar gysswr
ac yn lle dy vab weithian
kymer jevan engylwr
[td. 18r]

jevan ydd wyd yn kysgv
ar vy mrest dan ovalv
kymer edolwc vy mam
attad yw hamgleddv
mair vam grist

och pa refeddod voddion
yn lle gwr Roi duw kyfion
am hyn o refeddod ddirmic
mae yn boenedic vy nghalon
jessu

vy mam na chymer attad ti
val na bo trymach iti
yr holl grevlonder a 'th ffydd
nid ywr dydd val i gweli
dissmas y lleidyr

or dwyd vrenin arnomi
ac ar gaer sselem gwedi
dere oddiar y groes dy hvn
ac ni ac [sic] gredwn itti

od wyd ti dduw yn ddiav
heb neb yn gallel damav
helpa ar vyr dydi dy hvn
a than vn helpa ninav
dessmas y lleidyr

taw a 'th eiriav ynvydion
ac na vokia dduw kyfion
nyni a haeddoson gael tramgwydd
mae vo yn arglwydd gwirion
[td. 18v]

arglwydd ystyria vy rhaid
lle mae yn drwm v' ychenaid
a ffan elych i 'th <d>ernas
kymer i 'th ras vy enaid
jessu

tydi berchen ffydd gymwys
Gan itti arna Roi dy bwys
y dydd heddiw byddi
gida mi ymhyradwys
y marchogion

gwrandewchi yfo gair bron
yn gwnheithio i 'r lladron
Raid ini gyfarch iddo
os yfo yw brenin iddewon
eli eli lama ssabattane
jessu

vy nyw i vy nyw i vy lle
na wrthod vi yn dy gartre
yma o flaen yr holl vyd
idd wyvi i gyd yn diodde
yr iddew kynta

gwrandewchi ef yn galw ar dduw nef
mae yn tybiaid i gwrendy i lef
vo ddaw duw yma yn bryd
ac a 'i llvdd ef i ddwedyd
jessu

ydd wyvi yn ssychedic
ac yn dra blin ssychedic [td. 19r]
herwydd maint vy nolyr maith
ve wyl pawb waith vy niwic
yr ail iddew

moesswch wenwyn er dirmic
a bystyl hwerw ssychedic
ac wedi vod ef yn hwy
ni bydd e mwy ssychedic
jessu

welwch holl griadyriaid
kydnabyddwchi vy rhaid
yr rwi yn gwnythyr tessmant ffraeth
er kael o 'm penaeth v' enaid

gorchmyna v' enaid vy hvn
j 'm gorvchel dad a 'm kvn
ac jevan nid yw gam
vy mam idd wi yn i orchymyn

a 'm korff i iddewon blaid
a 'm pechod i 'r kythereiliaid [sic]
vy meddiant i 'm dissgyblon
a 'm postolions dwyfoliaid

a 'm nefoedd i gyfiawnwyr
a 'm passiwn i difeirwyr
llyma ddangos o 'm diwedd
vy moredd i 'm kariadwyr
[td. 19v]
yr iddewon

gwirion vab duw ydiw hwn
yn diodde i bassiwn
a ddioddefodd farwol loes
ar y gyroes mi a 'i gwiddiwn

peilad krogaist ladron chwyrn
Ydolwc yn tyrnged yn
a dydd ychel yw vory
j gael i hessgirn yw kladdv
syr peilad

ewch yn ebrwydd varchogion
a chymerwch y kyrff meirwon
mi a 'i gorchmyna hwy atoch
gwnewch a fynoch i 'r lladron
y marchogion

moysswch yn dyny ymaith
i kyrff meirwon da yw yn gwaith
moysswch yn gan y gwynt
i kyladdv hwynt ar vnwaith
y marchoc kyntaf

y mae Jessu yn dwymyn eto
gedwchi ef yno
yn lle mae ar y groes
Rac bod i oes heb dreio
yr ail marchoc

arch i loinssias o 'i ddewrder
y marchoc mawr i bryddder
ddodi ffon wrth ais jessu
a 'i vrathv o 'i gryfeder
[td. 20r]
loinssias

y mae ofn ar vy nghalon
vod hwn yn wr gwirion
herwydd wrth y gwaed o 'i ais
myvi a gefais vy ngolygon

v' arglwydd ym kadw vy enaid
yr awr hon ir wi i 'th weled
mi a wn dy vod yn gyfion
pen i kawn vy ngolygon
josseb barmathia

o jestys anrydeddol
o 'ch gwiriondeb tostiriol
pob kyriawdyr dan ych power
ychel dyner gallyol

Rowch i mi y korff marw
yssy ynghyroc ar y groes akw
a Rowch genad yw gladdv
mewn bedd darfv boen garw

mi a wn vod iddewon
yn ofni yn ynvyd ddigon
hwn oedd deilwng lan Jessu
wedi varnv yn anghyfion
nigodemws

o bydd Ran bodd genwchi
ychel dy veddiant heini
yr ydychi yn kydnabod
kyfiawnder vod daioni
[td. 20v] nicodemws ssy 'n dwevdyd

<n>id oes veddiant kyn gryfed
vei gwyr pawb a 'r a aned
kanys dan ych power chwi
i mae poini pob gweithred
ssiosseff barmathia

ni all neb ymgythlybv
ych anRydedd [sic] a 'ch gallv
deissyfa 'r korff gwedi i oes
oddiar[3] y groes yw gladdv
syr peilad

y mae yn Ryfedd gen vy nghalon
os marw eto yr owron
gedwchi ef i dreio yr hawl
oni vo yn varwol ddigon

<k>anys o kyfyd ef eilwaith
gedwch i varw o 'r vnwaith
o metha Roi i ddihenydd
vo dry ffydd yn holl iaith

<b>eth ddywedwchi ssaintwrw
<a> vv jessu varw
<m>oes gyngor y gwr geirwir
<a> dywaid wir am hwnw
ssaintwrw

<y>n wir nid Raid gofalon
<m>ae ef yn varwol ddigon
<y>n oer wedi treio yr oes
ar y groes vawr grevlon
[td. 21r]
syr peilad

josseff kymer oddiyno
y korff od oerodd drosto
a dos ag ef lle i kerych
a gwna a vynych iddo
josseff barmathia

o gorff gwrthfawr o anRydedd
o gynawd kvfiawn o vowredd
o v' arglwydd a 'm proffwyd
o v' ymborth wyd a 'm hymgeledd

o bendigedic ddolvrvs
arglwydd mawr anRydeddvs
i 'th dwytsio nid wi gyfion
dy gorff gwrthfawr dioddefvs

o wir broffwyd dioddefawr
a meistyr jssrael gwrthfawr
parod yw yngrym a 'm gallv
j 'th erbyn jessu i 'r llawr

nigodemws dal di i draed
tra vwy yn rryddhav dwylo gwaed
y tair hoel hyn sy yn ryfedd [sic]
heb drigaredd yn galed
[td. 21v]
mair vam dduw

ssiosseff vy nghalon oernad
ryfedd na thyr yn wastad
gan gymain vil o weithie
ym gaffel poenav irad

moes vy mab ymv i ssychv
i archollie ssy yn gwaedv[4]

melldigedic vor dynion
o 'r drain a wnaeth dy goron
oni tiboen imab yw
melldith dduw i 'r iddewon

o gwae vi vyth drymed
mor alaith ym dy weled
vy vn mab och vi ddyw gwyn
ar dyll hyn ar v' arffed
ssiosseff ba<r>mathi<a>

dyred mair a 'th vab genyd
kymer gynffwrdd mair hefyd
ssych dy ddevrydd v' anrrydedd
yw roi mewn bedd gwyn yn byd
mair vam dduw

welav mae genym inav
wylmant yw holl archollav
eliwn o 'i iad i 'r llawr
i gorff gwrthfawr wedi angav
[td. 22r]
ssiosseff barmathia

dyro i lawr y korff tyner
j amdoi v' arglwydd a 'm ner
ssyndonn dros i weliav
gwai vinav Rac mawr bryddder
mair vam dduw

yn ifank i 'th vegais
trwy lywenydd mawr i 'm hais
heddiw yn drist i 'th amdoyai di
gwai vi o 'r awr i 'th welais
ssiosseff barmathia

Rown garec vawr ar i fedd
ni a glyddasom yn mowredd
gadwn yma y korff v' anraith
awn ymaith bawb i 'n tyedd

yn jach jessu dy wledd
yn jach vrenin y rinwedd
yn jach arglwydd yn Raid wyd
yn jach broffwyd y mowredd.
[td. 22v]

yn iach wr bendigedic
mewnn lle addvwyn vrddedic
hyd ymhen y trydydd dydd
vy llywenydd nid ysgic

yn iach ddyssgwr kyfiawn ffydd
a dangoswr llywenydd
a gwir brynwr yr eneidie
amddiffynwr llv bedydd
<syr peilad>

tewch henawgwyr ystyriol
tewch arglwiddi glan yrddassol
pob bonheddic ivank yrddol
tewch a 'ch ssiarad a 'ch afrwol

yn ssikir mi a wn ofni
vy ngallyawl bowair i
myn mahownt vy nyw difri
y wnaeth i 'r lloer oleni

tost yn isel mi a wnaf
wady ywch am hyn ymaf
gwybyddwch chwi wyr o stad
gar bron syr peilad ymaf
[td. 23r]

chwchwi wyr ymladd ssiaradwyr
ofer ddynion diystyr
kydnabyddwchi wyr o stad
mae ych browdwr chwi peilad

kanys mi yw 'r ychel iestys
dros y byd ymhob ynys
holl india dan dekeriys
lasamja erod ffilypys

rwyvi yn hyssbys gydnabod
ywch law pawb vy ngallv vod
y gyflenwi kyfraith hynod
Jessu o nassreth yn varw y vod

yn hoeth wedi i sgwrsio
val ir odd gyfraith yno
yr hwn a 'i galwai i hvn evo
brenin iddewon yno

loinssias a 'i ffon a 'i brathodd
a 'i galon ef a holldodd
ac er hyny gwedi i varw
ffest a garw y pregethodd
[td. 23v]

ydd oedd e 'n twyllo ymhobyl i
ac mewn kywilydd y rhoddi
gorchymyn yr wyfi ichwithe
y bregeth ef i hofni

ac am hyny vy nghynghorion
kayffas ac annas yrddolion
v' anrydeddol amddiriaid
a 'm dewissiaid dywsogion

o chl.wchi neb a 'i pregethav
pa arglwiddi o dyrav
perwch yddyn beth bychan
yn vyan yfyddhav

val traetyriaid gair mron
dygwch mewn Rwymay krevlon
myn mahownt os kai i 'm golwc
mi a wna yn amlwc i archollion
[td. 24r]
ka<iaphas>

ssyr peilad anrydeddys
brenin kyfraith yn hynys
gwrandewch yn reswm ninav
lle ir ychi yn ddiav yn iestvs

merkwchi yr ymddiddanion
a ddywod ef yngwydd tystion
dywod i bwrie demyl vawr
y lawr a wnaethoedd ssalmon

ac o fewn y trydydd dydd
y gwnai 'r demyl o newydd
wrth y bowair ef i hvn
geiriav bychain gorfydd

chwchwi y tywssogion
proffwydodd geiriav ffeilsstion
trwy obaith i troe yn holl iaith
wrth i gyfraith a 'i ymddiddanion
<Syr Peilad>

beth a fyddyliwchi anas
a 'ch doethineb kayffas
pen ievstys yn kyfreithiav
moes yn ddiav gyngor addas
[td. 24v]
<Anas>

y mae 'r traetvr hwnw yn dwedyd
y trydydd dydd i kyfyd
yn vyw yn ssikir o 'i vedd
gwedi gorwedd mewn gw.ryd

ac am hyny gorchmynwch
ych marchogion gwybyddwch
gadwn ssikir gylch i vedd
hyd y drydydd nos perwch

Rac ofn yr dyssgyblon
drwy vawr dwyll a chynghorion
geissio yn lledrad ddwyn y korff
er amorth ym kynghorion

chwchi warden gorycha
ar vyrder gwnewch hynyna
gellwch gynal ych yrddas [td. 25r]
a ffob kas chwi a 'i gorffena

mae ych power yn allyawl
gorchmynwch yn amserawl
gadw 'r bedd dan boen marw
angay garw tragwyddawl
<Syr Peilad>

diolch ywch vy nghyfeillion
am ych parod gynghorion
kanys wrth yn kyfraith ni
chwi ssydd Rwymedigion

pedwar marchoc dewch gar bron
y essmwytho vy nghalon
allan yma ym kadw
kanys ofni idd wyf yn grevlon
m<archoc kyntaf>

v' yrddassol veistyr pryder
na chymerwch vn amser
yr ym ni bedwar marchoc
yn arfoc ych kyfiownder
[td. 25v]
yr ail marchoc

os gorchmynwch y nyni
ni a wnawn drichant y drengi
nac vn dyrnod nid a yn Rad
ssyr peilad i 'th voli
y trydydd marchoc

pei delai yma ddav kant
mi a wnawn yddynt dan warant
gryny i krwyn a 'i hesgirn
os a min heyrn i trawant
y pedwerydd marchoc

nid wy vi yn ofni
twssogion nac arglwiddi
mi a wna gymaint erochi
a 'i dwyn atoch yw krogi
y marchoc kynta

ssyr peilad mi a 'i gwna yn varw
ac a dorraf i wddw
od amkana gyfodi
try vythw vi yn i gadw
yr ail marchoc

y essgirn gwna yn ddryllie
a 'i gic a 'i groen a 'i ie
a 'i hymenydd heb ddim gwad
ssyr peilad kyn i kode
[td. 26r]
y trydydd marchoc

arglwydd ym kyredwch eto
ni allodd y gwr ystentio
a droes attafi i wyneb
o 'm gwelai neb yn digio
y pedwerydd marchoc

bai amdano arfav kadarn
o ddyr nei bres nei hayarn
ssyr peilad kewch i orfod
ar vn dyrnod yn gadarn
ssyr peilad

byd ta ywch varchogion
chwyrn a chredic a chrevlon
chwi a dynassoch ar vyrder
yr holl bryder o 'm kalon

kedwch y vedd yrddolion
yn ssikir ddiogel ddigon
Rac dwyn y korff trwy vwriad
yn lladrad o 'r dissgyblon
[td. 26v]

dihafarchwyr yn ternas
gorofeddwchi o gwmpas
a 'i vedd ef kedwch yn dda
a mine a 'ch gwna mewn yrddas

v' ymddiriaid yssydd ynoch
dim a 'r allwy gwna eroch
nid arhomi vod yn drwch
ewch kedwch val i gwyddoch
<y marchoc kyntaf>

od amkana godi o 'i wely
ar i ben mi a 'i tery
ac yn ddiav be bai kawr
j lawr eilwaith mi a 'i tery
<yr ail marchoc>

o chyfyd ef oddyma
i holl gorff mi a 'i ssgwrsia
yn ddwys yn dost yn chwerw
ac yn varw mi a 'i gada
<y trydydd marchoc>

ni 'm tawr pwy a 'm kylowo
od a yn vyw od ysgyd efo
nestel ym vriw vara
onis gwna i ef yn ddryllie
[td. 27r]
<y pedwerydd marchoc>

yn grevlon ac yn ddifri
ar i fedd i gorweddwni
ac ni a wnawn iddo varw
o ffraw oddyma gyfodi
enaid krist

drwy bendwmpian mi a gysgais
ac o 'm nattvr mi a brofais
er mwyn dyn varfolaeth chwerw
y kariad hwnw dangosais

wrth orchymyn vy nhad i
jdd wyvi yrywan yn kodi
oni ddelwy i 'th gymorth
vy nghorff gorffowys di

vy nhad addaf af yw gyrchy
ssydd ynhywllwc yffern ddv
a 'i lv ganto yn ddie
yn y poene hir i bv

v' anrydeddol gorff yn iach
gobaith gorffowys bellach [td. 27v]
drychefn oni ddelwyf
mawr yw v' elw o 'r fasgnach

agorwch byrth yffernol
dywysogion heb rwol
drwy ddirfawr wrth a welwch
agorwch byrth nefol

y mae brenin y llywenydd
yn dyfod yn dragowydd
y drigo yn i dernys hvn
yn gyfiawn dduw bevnydd
lissiffer

pwy ssydd yma nid yw addas
wrth yn melltigedic dernas
ni 'dewis ef yma mwy
ni wn i pwy a 'i kafas
enaid krist

mab duw wyf vi o allv
brenin krevlon a gwr kv
bonheddic a mewn llywenydd
mawr vy nghystydd kyn angav
[td. 28r]
<lissiffer>

how ple idd ychi yn wrol
holl dywsogion vffernol
dowch wrth vy' ngalw yn ffest
wrth orchymyn yn barodol

ych pyrth pres kedyrn yno
gwnewch yn ffest ich kylch etto
ac yn sikir gan ych pwyll
yn ddidwyll Rac i syrthio
<sattan>

y mae wrth ych gorchymyn
vffern dan gloe kedyrn
ac yn sikir gwedi kav
a rhaffav kadwynav heyrn
<lissiffer>

ai vo ywr brenin gorychel
a aeth a lassar heb ddim kel
a oedd genym ni yngharchar
mewn heyrn bar diogel
<sattan>

je v' arglwydd yfo sydd yna
j weithred yw dyfod yma
a 'n ysbeilio ni yw i f.yd
j gyd am ssilltydd adda
[td. 28v]
<lissiffer>

gorchymyn nid oferedd
o 'm kydernid a 'm anrydedd
ywch nas gatoch lle i bwyvi
mae e yn ddifri yn i vowredd

pan oedd ef yn galw lasar
ni veiddiwn i ddwyn i far
na ffrwytho dim i ymladd
val dyna radd anhygar

vo aeth oddiwrth yr holl gythrelied
heb ond ynwaith i weled
val hedydd yn vyan
mawr a bychan arswyded
enaid krist

yffernol byrth agorwch
chwi dywyssogion tywllwch
yn llydan llydan werin
j frenin y digrifwch
<sattan>

pwy yw brenin krevlon kry
yr hwn nid ydiw i 'n hofny
na 'n poen na 'n penyd hynod
ond dyfod yn Ry hy

o fewn heddiw a thori
yr holl ddryse a 'n pyrth ni
Ond Ryfedd vod i feddwl
yn gwbwl i 'n amherchi
[td. 29r]
<enaid krist>

agorwchi ych drysse
holl wassnaethwyr vffernlle
ac yn ychel dyrchefwch
byrth nef kedwch y mine

ymdrigwn mewn llywenydd
gida brenin tragowydd
yrwan ir wy yn entrio
ternys gwlad nef awn yno

yrddassol dad bendiga
a ddoeth ohonod adda
a 'm heddwch a 'm ythrylith
ych plith fyth a orchmyna
<Adda>

o 'r doethineb gorvcha
a ddoethost di hyd yma
oddi vry oddiwrth vy nhad
mawr o gariad a roist arna

athoniav rwyvi i 'th alw
brenin yr israel akw
mi a 'th roes di yn ddiddic
bendigedic vo dy enw
<dafydd broffwyd>

hael Jessu o 'r gwraidd ganaid
bv gan dy bobyl wiliaid
padriairch a ffroffwidi
maen yn dy henwi yn honaid
[td. 29v]

danvon ni yr llywenydd
nefawl akw yn dragowydd
bendigedic vo dy enw
a hwnw byth ni dderfydd

o oen duw yr holl bychode
tynaist ymaith wrth oddef
o 'th farfolaeth i gwnaethost
da vyost wrthym nine

yn vffern peraist gyffro
a throi y balchedd heibio
o 'th henw kysgredic
bendigedic vyth a fo
enaid krist

vy heddwch i v' yneidie
yma a fy i 'ch plith chwithe
abram ben ffydd a 'n gweryd
essac jakob yn ddie

chwi a gewch wlad vrddasol
ych treftad brenin nefol
am a wnaethochi ero
y kewch drigo yn dragwyddol

mihangel gwna hyn yma
dwc gynyd vy nhad adda
<i 'r> llywenydd tragwyddol
<lle y mae> nefol orffwysfa
[td. 30r]
enaid krist

adda awn i vynnv
wrth orchymyn yr jessu
ni allwn vod yn llawen
mae 'r vargen gwedi ffynv
lissiffer

gwae ni ssattan heb y lisiffer
yma i drigwn mawr yw yn pryddder
daeth brenin mab duw gwrol
o dragwyddol ychelder

gwnewch ddiogel byrth Ragddo
Rac i ddyfod yma eto
ac yn sikir gwybyddwch
na bom ni ttrwch i ssyrthio

val i gallom ni yn ddiogel
gadw yma bawb a ddel
ni a fwriasom heb ddim ttal
yn holl ofal yn isel
enaid krist

vy nhad o 'r nef gorvchaf
Rwyfi yn gofyn yt hyn ymaf
gael o 'm pobl dref i tad
o gariad mi a 'i harchaf

j 'r llywenydd pan i 'ch kefais
pradwysol i 'ch anvonais
yn dragwyddol i bon yno
yn ttrigo am a ddioddefais

wele yrowan mi a af
at vy nghorff ac a orchmynaf
ymddangos yn gorfforol
j 'm kariadol vam wyraf
[td. 30v]
jessu

vy mam vair wedi ych prvddder
kymerwch ych yssmwythder
wedir wylo a wnaethost
mair gwybvost vawr vlinder

tristwch wylofain yma
a 'ch gorfv chwi gan mwya
v' anRydeddol vam vorwyn
er vy mwyn beth gorffwysa
mair

jevan vy mab ttirionder
ni allai gymryd v' ysmwythder
er penn welais ben i oes
vy mab ar y groes dduw gwener

yn wraic vo a 'm galwodd
ac a ddywod o 'i madrodd
edrych dy vab ar y groes
yn y oes erioed ni thygiodd

pe ym gylwasai vy mab tirion
vi yn vam ttrasai vy nghalon
gorffowys di jevan beth
mawr yw aleth ynwyfron
enaid krist

ampych gwell vam drygaredd
paid a 'th wylo v' anrrydedd
kic a gwaed wyvi yn barod
gwedi gorfod o 'r diwedd

a chynawd dyn myvi a 'i prynais
yn y modd i dioddefais
ar dduw gwener y kroglith
vy ngwaed i 'ch plith a gollais
[td. 31r]

v' anrydeddol vam vair wen
adolwc byddwch lawen
ni allai mwy bellach
drigo hayach mi af ywch ben

ym disgyblon i dywedwch
ac i bedyr gair gyrwch
kan vy ngweled bwrien drem
ynghaer sselem adroddwch
mair

kyfod jevan vy mab kv
kyfod a wyd ti yn kysgv
jessu gwelais yti dyweda
vy mab yma v. vv

ef a erchis imi yno
wrth ymadel[5] ag efo
vod yn llawen yn ssefyll
jr oedd i erchyll ef yn tropio

er hyn jevan ni vyne
ym[6] hir drigo gidag ef
mi a ssychais i wyneb gwyn
vy mab kyn i archoll ef
jeuann vengylwr

gwai vine vyth vy mam dda
a fv dduw jessu yma
angredic ym vyoch
och och ple mwy i keisiaf
[td. 31v]
mair

yn sikir kyn ymado
y dywad wrthi efo
vy mab eilwaith y gwelwn
ynghaer selem awn yno
mair glewffas

pai delem at i vedd
pwy a 'm helpai v' anrrydedd
o droi y garec wrthfawr
ssydd ar gorff y gwr yn gorwedd

val i gwelwn i amdo
vendigedic korff yno
a 'r olew kysgredic
gwac vi o hir dric yno
mair vadlen

korff kalon o ryfeddod
yssydd ymi yn gyfnod
weled bedd mor loyw
gwych a hoyw ywr arfod
yr angel

nag ofnwch wragedd heno
jessu ydd ychi yn i geisio
hwn dioddefodd varfolaeth
ar y groes vawr a 'i ysgwrsio

vo godes mawr fv ymryddder
er hyn ymaf o amser
gwener mal i gosoded
y gorff hynod vy aur ner
[td. 32r]

a dywedwch yw ddysgyblon
ac i bedyr gar ych bron
a bid hysbys genwchi
i galali i daw vy ion
mair vadlen

a ffan tynodd y terfen
llawn diffeithwch aniben
och vy nghalon i a dyr
ar vyrr o ddirfawr angen

v' arglwydd a 'm duw a golles
y gwr mwya a geres
ni 'dewis hwn yn yr holl vyd
help ond vn vy nghyffes
mair vam grist

ha ha madlen how tydi
pam i gedaist yw golli
jessu vyth ple i kwyna
ymherffeithia gariad i

mi af at vair a ffedyr
i ddywedyd yw gyd vrodyr
val y gwelais wir jessu
yn kodi gwedi i ddolyr
y marchoc kynta

kodwch wyr ni all ero
na llaw na throed ystentio
gan rryw fflam o dan aeth
ym golwc val saeth heibio
[td. 32v]
yr ail marchoc

yrowan hyno ir oeddwn
yn haner dall dybygwn
nid oedd geni ddim kryfder
kodi vy mer nis gallwn
y trydydd marchoc

Raid ym er bod yn anodd
ym harglwydd peilad adrodd
j vyned efo ymaith
yn byrffaith o 'n gwir anfodd
y pedwerydd marchoc

o arglwydd yrddassol da
proffwyd kadarn gorvcha
heno i vyny i kododd
o 'n hanfodd i gid yma
syr peilat

ffei ohonoch draetyriaid
ffei vyth o 'r lle imddiriaid
kysgv a wnaethoch nos a dydd
gwae chwi aros i gyfraid

chwi 'dowsoch i 'r dysgyblon
ladrata 'r korff anhirion
gwna i 'ch klonav grynv yn ch.yrn
a 'ch oll esgyrn vawheion
[td. 33r]
y marchoc kynta

myn mahownt peila tirion
yr oedd mor gryf a chrevlon
ac ni feiddiem ni ystentio
ddim rragddo gwae vy nghalon
yr ail marchoc

syr peilad anrrydeddys
ve rodd i droed ar v' ysdlys
ni wyddywn pynn myn fy ffydd
ai nos ai dydd i kwnws [sic]
y trydydd marchoc

ve 'm rroddai i lawr ar vyrder
syr peilad am holl bower
ni allwn i vil an bod
brofi gorfod i gryfder
y pydwerydd marchoc

be basai honom eto
ygain ag eraill wrtho
syr peilad o 'n gwir anfodd
ef aethoedd oddyno
syr peilad

ffei fawheion llwfr anhy
pam i dywedech vyth hyny
och rrac kywilidd tra .wy byw [td. 33v]
sswrth yma yw geny hyny

ffei ohonoch draetyriaid
lle ni 'ch gwelwy o 'm llygaid
ddychi yn ffeilsion kymain hyn
chwi vyoch vn ai vyned

ond kyn i bwytawy ddim bara
myn y gwr i kreda
vo a 'i pryn ych krwyn
a 'ch esgirn ddwyn korff oddyma
Ac velly y ttyrfyna

‘Tri Brenin o Gwlen’ (ms. 1552), British Library Additional 14986, 33v-38v; British Library Additional 15038, 62r-62v.

Rhestr y cymeriadau
Cast list

Ffwl
y genad, kenad erod, y kenadwr?
y brenin gyntaf, kynta
yr ail brenin
y trydydd brenin
y brenin
y porthor
erod
yr ysgolheigion
yr angel
y frenhines, vrenhines
gwas y porthor
josseff
mair
y kythrel

‘Tri Brenin o Gwlen’ (ms. 1552), British Library Additional 14986, 33v-38v.

[td. 33v]

LLYma yr ymddiddan a vy Ryng y tri Brenin o gwlen ac erodr grevlon ac val jr aeth mair a 'i mab a ssiosseph o vethlem a 'r tair anrrec ganthyn

y genad

Tewch a 'ch ssiarad a gwrandewch
ffrae ystrwmant neb nis gwnewch
yn wir chwi a gewch amarch
gwedi ych kyfarch onis tewch
[td. 34r]

Edrychwch bawb ywch benn
chwi gewch weled y seren
yn wyneb y gorllewin
a 'r tri brenin o gwlen

kerddwch i veddlem ssiwdi
a 'ch tri ffeth genwch i
aur a ssens a myr arab
y 'w roi i 'r mab newydd eni

y sseren ywch ben y byd
a roddaf yn gyfrwyddyd
j 'ch dwyn att vab aur fflwch
ar<w>ydd ywch iraidd iechyd
y brenin gyntaf

dyrys yw 'r ffordd i veddlem
achos anghyfarwydd vyddem
i gael kyngor a dysc llawn
nyni awn i gaer selem
yr ail brenin

y porthor pyrth <y> ddinas
agor y pyrth i 'th addas
j vynd at vrenin erod
anryddfeddod y dyrnas
[td. 34v]
y porthor

vy\ nghenad a fedd parod
dos a dywaid i erod
vod yma dri brenin
o 'r gorllewin yn dywod
y genad

mae tri brenin mawr bob vn
wrth y porth i 'ch ymofyn
ydrychwch o 'ch doethineb
para ateb a roeir yddyn
erod

arch i 'r porthor egori
a 'i gillwng hwy ata vi
j gael gwybod i meddwl
mae kythryfwl yn kodi
y genad

mae erod yn gorchymyn
ygori y pyrth yddyn
i gael gwybod nid ymraen
pa beth i maen yn i ofyn
y porthor

adolwc ywch na ddigioch
am y taring a gosoch
ewch yn hy gida 'r genad
mawr yw rhad ffordd i doethoch
[td. 35r]
y genad

Brenhinoedd glan ydych i
dowch oddyma gida mi
j weled brenin erod
a 'i ddefod a 'i riolti

val dyma y brenhinoedd
arwydd rryfeddod ydoedd
dyweten i hynain i neges
a 'i hanes o 'r eithafoedd
y brenin kynta

pa le mae hwn a aned
brenin iddefon addfed
y seren a fv yn kyfrwyddyd
gwyn i vyd a gae i weled
erod

o gwalsochi y seren
y nos vnaws a 'r hevlwen
arwydd geni y gras a 'r grym
nid gwiw yn ddywedyd amgen
yr ail brenin

y seren ni a 'i gwalsom
a 'i ffroffwydo i byon
efo aned yr Jessu
o 'i anrregv i doethon
erod

dowch ynes v' ysgolheigion
beth a ddywedwch i yr owron
ple i ganed mab i 'r vorwyn
ai gwiw dwyn arwiddion
[td. 35v]
yr ysgolheigion

y mab a ddylav i eni
meddynt ymeddlem siwdi
o ddoedyd y gwir yn ddiav
ni a ddylem i 'ddoli
erod

ewch i imofyn y mab kv
a ddoeth ymaf i 'n dysgv
megis id gallomi vyned
a thyrnged y 'w anregv
y brenin

y seren vv yn kyfrwyddyd
sy 'n gyfyrgoll yn hefyd
nid oes weithian yn yn mysc
neb a ddysc ini vyned
erod

vy nghenad dos y 'w hanfon
a dysc yddyn lle ir elon
nhwy a gan wabar yn lle gwir
a mwy o sir pan ddelon
y genad

ych siwrnai vawr sy ryfedd
yrddas gorllewin dvedd
Rwng synwyr a doethineb
ewch i wyneb y gogledd
brenin

kyfod dy wyneb bydd lawen
gwir a ddyfod mab mair wen
ni bydd arnomi ddim drygsir
yn wir dakw 'r seren
[td. 36r]
y brenin kynta

hempych gwell brenin nefoedd
a brenin y brenhinioedd
ac aur mae d 'anrregv
kyfoeth a gallv da oedd
yr ail brenin

anrrydedd yt dduw keli
llyma ssens yr eglwisi
velly ir ydwyd tithe
yrogle a goleini
y trydydd brenin

yt i kyfarcha dduw marwol
gwreiddyn y drydydd daiarol
wrth dy gladdv hir a byrr
y myrr sy nattyriol
yr angel

erod grevlon sydd angall
aniwair anodd i ddyall
nag ewchi ddim ato ef
ewchi adre ffordd arall
erod

yr wyvi yn vrenin gallvoc
ynghaer selem ddonoc
ac ar babilon yn berchen
ymhob tir penn tywysoc

beth ddywedi di dere yn nes
vy mrenhines goranoc

mae 'r gair nid wi vodlon
vod brenin i 'r iddewon [td. 36v]
Ryfedd geny 'r gair ar godd
ple mae 'r brenhinioedd weithian [sic]
y frenhines

gyrwchi rrai y 'w gofyn
Rac na alloch gael arnyn
ond mwy o gost a thrafel
i geisio gafel arnyn
erod

mae vy herod a 'm kenad
a 'm emddiriaid a 'm kariad
dered yma v' anwylyd
parod oeddyd yn wastad
y genad

ymaith mi af hai how
y naill ai yn vyw ai yn varw
mi af at vrenin erod
hwyp am i vod yn galw

v' arglwydd vrenin mawrwyrthoc
mi a ddoethym val heboc
gair ych bron nid rryfedd ym
yn gyflym ac yn chwanoc
erod

kerdda i vethlem siwdi
ac ymofyn o ddifri
ble idd aeth y tri brenin
o 'r gorllewin hanoeddi
[td. 37r]
y genad

arglwydd vrenin mi af yno
mahownt amen a 'm katwo
ac a ddawa hwyp ar vrys
i 'th lys kyn gorffwyso

how mast porthor
kyfod i vyny agor[7]
i genad brenin erod
a 'i herod a 'i ben kyngor
gwas y porthor

nid yw meistr yn gwrando
mogel gna i ddyhvno
hwde ddyrnod at dy siad
a dos i 'th wlad i gwyno
y genad

ho hwrswn lleidir
gwaetha i strangk no gwr o 'r tir
kyfod i vyny yn ebrwydd
er onestrwydd i 'th veistir
gwas y porthor

mi a roddais iti gyne
ddyrnod at dy glyste
hwde eto yn dy blith
ymhob rridd i daw ange
y porthor

how pa gad gymen
a wnaethoch hyd y plygen
yn ymladd val dav geiloc
yngroc i bo ych deyben
[td. 37v]
y genad

how porthor peddlem [sic] siwdi
kenad erod ydwyvi
ond mawr gwilidd heb achos
vod dy was i amherchi
y porthor

how vo a 'm anrreithiwyd bellach
oni chedwi gyfrinach
hwde gan pvnt bydd ddiddic
o glenic dos yn iach
kenad erod

a vv yma dri brenin
o dyedd y gorllewin
ond ydyn hwy yma eto
yn i keisio nid wy dd<i>flin
y porthor

oddyma nhwy aethon
ac nid i 'r ffordd i doethon
dos a dywaid i erod
ymod yn gowir galon
y genad

arglwydd vrenin henpych gwell
mi a gefais siwrnai bell
adre ir aeth y brenhinoedd
ond oedd vawr i dichell
[td. 38r]
erod

mahownt mahownt o 'r chwedle
mi a wn golli 'r chware
na naethwn a ddylaswn
na thoraswn i pene
y vrenhines

arglwydd vrenin vrddasol
na vyddwch anrrysymol
na newch ddialedd ydolwc
Rac kael drwc anysgorol
erod

mae vy herod a 'm kenad
a 'm ymddiriaid a 'm kariad
dyred yma v' anwylyd
parod oeddyd yn wastad[8]
y genad

v' arglwydd vrenin llyma vi
ar vy rhedec wrth ych kri
yn barod a 'm gwsaneth
ba beth a newch a mi
erod

dos i veddlem ar rredec
a ffar rroi kri ar ostec
i ddala meibion yn i swydd
hyd ynwyflwydd ne ynghwanec
[td. 38v]
y genad

how tewch a 'ch tolo
a dowch ynes i wrando
gwiliwch y pyrth a deliwch
o gwelwch neb yn kilio
yr angel

josseff wyd ti yn gwrando
dos a 'r mab a 'r vam ar ffo
i etssiep hyd yr amser
i galwer amdano
josseff

y ni vo erchis yr angel
vynd i edssiep yn ddirgel
a thrigo nes i 'n galwer
ac ymgadw yn ddiogel
porthor

jdd wyvi yn kadw yma
lle ir archwyd ymgadw yn dda
mor debic wyd i fameth
pa beth sydd genyd yna
mair

jdd wyvi amab yn kilo
am glowed vod rrai i 'm keisio
mae geni y mab rrad
ni cheisiai wad amdano

‘Tri Brenin o Gwlen’ (ms. 1575), British Library Additional 15038, 62r-62v.

[td. 62r]
y porthor

kardda di a duw genyd
amgen nis dweda wrthyd
hir ir wyd yn ymddiddan
bai ef yna nis dwedyd
erod

vy mrenhines ayr i ffen
mi af oddyma i veddlem
i ddala meibon giwdi
trigwchi yngharisalem

a wneythochi 'r gorchymyn
a roes i atochi bob vn
moyswch imi gar ymron
y meibon rwy 'n i mofyn
y kenadwr

may nhwy yma gar ych bron
y sawl ysy yn sygno i bron
o vewn i oedran dwyflwydd
yn ych gwydd yn ddimryson
[td. 62v]
Erod

a oes genychi ddim amkan
pw vn yw 'r mab dyrogan
moeswch hwnnw chwip o 'ch mysc
ne van derfysc yrowan

how how nid wy 'n vy hwyl
pan laddwn vy mab anwyl
wrth geiso 'r mab darogan
nid ydoedd lan yngorchwyl

mi a fynwn mor greylon
pe bai 'r kledde drwy vy nghalon
mi a ddylwn gael dryglam
am wneythyr kam a 'r gwirion
y kythrel

ha ha mi a chwrya ddawns
ac a neida yn ymrigawns
mi a wela 'r brenin erod
yn barod yn i vensiawns
tervyn ynglynion y brenhinodd o gwlen a dechre ynglynion y groglith


Nodiadau
Notes

1.This line was inserted between the two previous stanzas and then connected with a line to this stanza.
2.The manuscript repeats the previous line. Jones replaces it with dwg yn fyan ar yn gair from Wrexham 3, second version; all other manuscripts have ebrwydd instead of fyan. However, after the following line, between this and the next stanza, the manuscript has kerdda yn ebrwydd, which is deleted but clearly constitutes what is left of the correct text here, although in the wrong place. For this reason, kerdda yn ebrwydd has been transposed to this line and ar yn gair only has been supplied.
3.oddiar written on previous line.
4.Other manuscripts of the text have two additional lines here. Jones, in her edition, supplies them from BM Add. 15038 as:
<moeswch imi sychyr gwaed>
<o benn i draed yr jessu>
5.wrth ym written on previous line.
6.ym written on previous line.
7.how mast porthor kyfod i vyny agor written as one line.
8.dyred yma vanwylyd parod oeddyd yn wastad written as one line.
© University of Cambridge 2004
Diweddarwyd: 
Last update: