Detholiad o farddoniaeth rydd Tomas ab Ieuan ap Rhys
A selection of the free-metre poetry of Tomas ab Ieuan ap Rhys
Cynnwys
Contents
1. | Kreawdr y byd a'r nef hefyd, NLW 13081B, 133v-134r [ll. 1-20]; NLW 13070B, 1 [ll. 21-36].
(= HG 1) |
2. | Mab vn Duw byw yw pob Kriston, NLW 13070B, 1-3.
(= HG 2) |
3. | Nid jawn kanmol ond y dwyvol, NLW 13070B, 3-5.
(= HG 3) |
4. | Kreawdr o'r nef, arno e krier, NLW 13070B, 5-7.
(= HG 4) |
5. | Mae vn marchog aurgadwynog, NLW 13070B, 7-9.
(= HG 5) |
6. | Vn gwr i gyd yw'r kadernyd, NLW 13070B, 9-11.
(= HG 6) |
7. | Roed Duw i vawr rhad, NLW 13070B, 11-12.
(= HG 7) |
8. | Duw gwyn a'n gwnaeth, NLW 13070B, 13-15.
(= HG 8) |
9. | Arglwydd Jesu, dros dy garu, NLW 13070B, 15-17.
(= HG 9) |
10. | Y grog yw'r gras, NLW 13070B, 17-18.
(= HG 10) |
11. | O Dduw nef, pa vyd yw hi ar ddynion, NLW 13070B, 18-20.
(= HG 11) |
12. | Kreawdr yn kar, nef a daear, NLW 13070B, 20-3.
(= HG 12) |
13. | Y ddelw auraid ddolurys, NLW 13070B, 23-4.
(= HG 13) |
14. | Gwrandewch ddau air, NLW 13070B, 25-6.
(= HG 14) |
15. | Da oedd edrych ar air Duw, NLW 13070B, 26-7.
(= HG 15) |
16. | Kreawdr pob dim, i ti kredaf, NLW 13070B, 28-9.
(= HG 16) |
17. | Rad Duw a'i ras, NLW 13070B, 29-30.
(= HG 17) |
18. | Moeswch ddodi'n bryd ar Ddewi, NLW 13070B, 30-2.
(= HG 18) |
19. | Ny'm ddireda i dir na da, NLW 13070B, 32-4.
(= HG 19) |
20. | Y gwr a vu ar y groes, NLW 13070B, 34-5.
(= HG 20) |
21. | Pob rhyw Griston glan i galon, NLW 13070B, 35-8.
(= HG 21) |
22. | Duw, n'ad ti gam, NLW 13070B, 38-9.
(= HG 22) |
23. | Kriston wyf j'n kredy Grist, NLW 13070B, 40.
(= HG 23) |
24. | Gwir Duw a'i vab yw, NLW 13070B, 40-1.
(= HG 24) |
25. | Yddwi'n gosod kanu barnod, NLW 13070B, 166-8.
(= HG 25) |
26. | Mae Duw yn dangos i'r byd, Cardiff Free Library 2.619, 21-4.
(= HG 26) |
27. | Gwae vilioedd a sydd mewn gofalon, Cardiff Free Library 2.619, 30-2.
(= HG –) |
28. | Mawr jawn i kerais j'r byd, Cardiff Free Library 2.619, 32-6.
(= HG –) |
29. | Pwy bynag fo gwedy dotio, NLW 13081B, 156v-158r.
(= HG 27) |
30. | Y may dogon ar y gar, NLW 13081B, 160v-162v.
(= HG –) |
31. | Pwy yw'r syr goray oll, NLW 13081B, 162v-164r.
(= HG –) |
32. | Wedy proffer pob man, NLW 13081B, 164v-165v.
(= HG –) |
33. | Gwrandewch arnai bob ryw ddyn, NLW 13081B, 125v-127r.
(= HG 29) |
34. | Rhyfedd ddigon y bob Kriston, NLW 13081B, 127r-128r.
(= HG 30) |
35. | Arglwydd Iesu Grist, er mwyn dy fam, NLW 13081B, 128v-131r.
(= HG 31) |
36. | Y plwyf a'r wlad lle may 'y nghariad, NLW 13081B, 131r-132r.
(= HG 32) |
37. | Yn y pechod 'ddyni yn byw, NLW 13081B, 135v-136v.
(= HG 33) |
38. | F'aeth yn ychel pris yr yd, NLW 13081B, 173v-175r.
(= HG 28) |
39. | Gofyn kwndid ymi y gaf, NLW 13081B, 182r-183v.
(= HG 34) |
40. | Hael blwyfogion harddwych ffyddlon, NLW 13081B, 186r-187v.
(= HG 35) |
Kreawdr y byd a'r nef hefyd, NLW 13081B, 133v-134r [ll. 1-20]; NLW 13070B, 1 [ll. 21-36].
(= HG 1)
[td. NLW 13081B, 133v]
Kreawdr y byd ar nef hefyd
duw ywnaeth tayr iaith yn un gair
yn gyna gryw ar ail ebryw
llading drydy arferwys jesu
ar bedwredd or dialedd
duw wasgarodd yr holl jeythoedd
am bod nin byw yn jaith ebryw
yn doydyd gair byth mynn kredir
ond dewised may duw yn clowed
a hyny y sy ddifai geny
na drwg nada y feddylia
dyn maer drindod duw yny wybod
bwedd y dychyn e wybod hyn
heb y fod ef duw yn y clonef
yddwni yn y tad duw yn wstad
ac may ynte ynonine
[td. NLW 13081B, 134r]
velly may bod yny pechod
ni thrig duw yn hir ond yny cowir
may llid jni yddi ofni
duw yny diawl yn gyndrychawl
[td. NLW 13070B, 1]
grym na gavel yn y kythrel
nyd oes onyd duw 'n y symyd
i mae ynte 'n vrawd i ninne
oddiar y grog yn drigarog
ved yn ddelo 'r dydd i draio
rhwng kam a jawn ve vydd kyviawn
'n y modd i bo 'r dyn pan elo
i 'r bedd o 'r byd velly kyvyd
ond ymolched pawb a 'i waithred
drwg kyn el y ddy bridd wely
pan ddel gairbronn justys kyvion
i hvnan sy 'n kael i varny
nef yn barod i 'r dibechod
i eraill bydd poen dragywydd
ny ddwg vndyn bwys tri gronyn
o bybyr y nef heb daly
Thomas ap jeuann ap Rys a 'i kant 29
Mab vn Duw byw yw pob Kriston, NLW 13070B, 1-3.
(= HG 2)
Mab vn duw byw yw pob kriston
ag yn byw sydd mewn ffydd ffyddlon
gwyr a gwragedd da a morynion
kyflawn i kred merched maibon
drwy vedydd vry jesu o sain sion
yn oed dauwr mewn dwr avon
[td. NLW 13070B, 2]
<yr> hwnn i kant hwyr plant gwirion
i rhoi 'n y ffydd efrydd mvdion
er i dwyn hwy drwy 'r alldrawon
at i tad dduw yn vywolion
tri chyfaillt sydd nos dydd taeron
gwrthnebwyr duw yw 'r kyvaillon
y knawd a 'r byd ysbryd kroelon
drwg yn troi sy y meddylon
nys gad e y gredy 'n ffyddlon
i kaiff 'n y vyw gan dduw ddigon
kasglad a vydd kebydd kyson
ve gad hwy gyd i 'r byd estron
v' a 'n hoeth lle 'dd oedd gwisgoedd gwychion
gair bronn wrth wys justys kyvion
drwy 'r tan a 'r ja vo gwna gwaison
duw 'n y purdan e 'n lan ddigon
heb vwy o dravl na 'r havl wenngronn
lliw aira nos ne ros gwynion
megis i bu jesu 'r kyvion
yngolwg tri o 'r disgyblon
jeuann ddidro jago simon
pedr i ni yw 'r tri thustion
ve airch duw dad nad y 'th galon
vod llid ynghudd bydd heddychlon
[td. NLW 13070B, 3]
na rho help y 'r traiswyr lladron
na chyngor y 'r twyllwyr ffailston
ro dy dda 'n hu y 'r tylodion
a 'th dir teg rho lle bo kyvion
kar vi na choll o 'th holl galon
os velly gwnav ti gav ddigon
Thomas ap jeuann ap Rys a 'i kant 30
Nid jawn kanmol ond y dwyvol, NLW 13070B, 3-5.
(= HG 3)
Nyd jawn kanmol ond y dwyvol
anwyvol nyd ody 'n kredy
dall yw a dwl yn y veddwl
byddar a mvd yw e hevyd
ny ad gelyn enaid pob dyn
yddy galon gredy 'n ffyddlon
ny chred e vod mab y drindod
vy ar y grog yn alleog
ag ny chred y 'r ffairad ally
o 'r gairav gna gnawd o 'r bara
na thrwy 'r lladin i try e 'r gwin
yn waed mab rhad vel i dywad
nag i rhwym llen ddwr a halen
i ladd ynghyd y drwg ysbryd
yr hwnn rhagddo maent yn kilo
vel partris rhog yr ysbarog
[td. NLW 13070B, 4]
ny chrede y bax y jesu
dive ganto i vynd e haibo
ny ddychon e i neb i vadde
ag nys govyn yntav i vndyn
yr oen gwirion ymroes dryson
ysy 'n karu yn kusanv
ve rhoes kusan i 'r ysbryd glan
yn ffalst ve gas kusan sidas
pa gyvaillt wyd hebe 'r proffwyd
y 'm kusanv heb vy ngharu
ny char e chwaith vara kyfraith
sy 'n ymdiffyn eneid pob dyn
os kaiff dwyvol o law 'r urddol
v' a i eneid e i 'r nef gole
a 'i gorff yn wir i gysegr dir
bwedd bynnag vo angav yddo
heb ymfoddi nag ymgrogi
ne leas arall megis angall
ny fforffeta gainog o 'i dda
na 'v dir na 'v dy yr wythnos hynny
chwi gewch ddangos Risiart thomas
yr achos y dd wyf j 'n kany
er mwyn erchi rhodd i chwchwi
ny bydd y rhodd hynny /n/ ormodd
[td. NLW 13070B, 5]
pax jesu lwyd i langynwyd
lle nad oes gwell na dryll astell
os rhowch i mi er i erchi
minnav ddweda ywch beth a wna
o daw haibo esgob tailo
na swffrigan i wlad vorgan
mi wnaf yddo i vendigo
a rhoi ar hwnn i bawb bardwn
vel i bo i chwi rhann o 'r weddi
drwy blwyf y llann! vawr a bychan
Thomas ap jeuann ap Rys a 'i kant 31
Kreawdr o'r nef, arno e krier, NLW 13070B, 5-7.
(= HG 4)
Kreawdr or nef arnoe krier
kredig ir mab jesu kreder
ysbrydawl vn tri nydoes bryder
i ymswyn y groes ar bob amser
a gaisais gan dduw pan ddangoser
mi kevais ystor yw ym kyver
pendevig y wlad penn nad over
dwn rhefn nybo does yn rhyver
a thaliad gan dduw yn lleth alwer
yw gweled dy warr dan aur goler
syr bevys yth gad syr o bwver
syr Ritta gawr wyd ail syr watter
[td. NLW 13070B, 6]
s<y>r lawnslod ir maes lleth sialainsier
sy<r> predyr mae hil hors ny pryder
arevwch na newch yn rhy over
<y>ch keraint ach hvn vwy vwy ych karer
<ll>in harbert ydywch vel llwyn aurber
<a> chedwch ynghyd mawr ywch hyder
a<g> ymborth dy wyr yngwlad gamber
yn llwygys ti gav vrad yn lloeger
oi paido ar hynn ddywad peder
offeren ai throi yn waith fforier
yn gasbeth i ddaeth pylgain gosber
pwy oedi am saith weddir pader
ai mawr chwant ar gig sadwrn mercher
a gwenwyn rhyw ddydd oedd gig wener
nyd rhyvedd na chair mawr waith tryver
na ffrwyth da ar goed ond diffrwythder
llef arythr ywr tir lle llavurier
na chwnnir or yd ywch yr hanner
ve gyvyd ny vysg ydig ever
a maedens a gwyg kyn i meder
ar gwannyd a gan wynt pan gwnner
ny velin ef an dalch ban valer
anevail yw pob dyn or niver
na ymswyn o gair duw vn amser
[td. NLW 13070B, 7]
traeturiaid i ddant ir tarw torer
i pennav ag vyth vwy vwy poener
ail marsia a chwi aml aurser
ych kyty dairoes hir ych katwer
Thomas ap jeuann ap Rys ai kant 32
Mae vn marchog aurgadwynog, NLW 13070B, 7-9.
(= HG 5)
Mae vn marchog aurgadwynog
Yn rhagori ar arglwyddi
syr siorys sydd harbert ddedwydd
ywchlaw digon o varchogion
o 'ch gwaed y kaid jairll a dvkiaid
ag o wraiddon tywysogion
'dd oedd dduw 'n karu kenedl kymry
pan y 'ch kavad yn lle 'chendad
o rhoes jesu y 'ch tad y ky
glan syr mathias chwi a 'i kavas
i vawr gariad a 'i ddwedvdiad
a 'i ddedwyddyd i mae chwi gyd
mawr oedd ffortyn duw y 'ch kalyn
pan gaich gymryd yn ych jenktyd
vod yn berchen ar ail Elen
verch lan liviog goel godebog
marsia dirion i dylodion
barchys gryaidd arlwyddesaidd
[td. NLW 13070B, 8]
o 'ch dau gorff chwi bo 'n kyvodi
gant aur dorchaid o harberdaid
ny bu berchen dauty hafren
ty o 'ch siwt chwi onyd harri
ny chedwis gwyr gwedy Arthyr
vath gwyr ych llys chwi syr siorys
morgannwg vras tair Gwent, Aeas
a gwyr hevyd a ddichlynyd
kewri gwychion o varchogion
llewod i ladd lle bo ymladd
hwy aent ddwsen a chwi 'n gapden
lle nad elon vil o saeson
mae kapdenni yn kael kodi
gwyr wrth blaked harri wythfed
a pha gwypvn beth a wnelvn
nyd aent o dre dros y trothe
kwnwchwi ych bys bach syr siorys
llyna godi pawb gyda chwi
mae rhai o 'r byd yma 'n dwedvd
mae 'r ffrangod sy yn kinwrychy
ag o disgyn ych mynd atyn
gwae nwy ych dyvod o 'r diwarnod
kymer y 'th law ddvkiaeth llydaw
achos di ddau ty di piav
[td. NLW 13070B, 9]
a gyrr ffrangod megis llygod
i 'r parwydydd a 'i rhoi vynydd
a thi gau 'r byd wrth darfeddyd
a 'th ewyllys di syr siorys
a choroni /r/ wythfed harri
ymharis kynn penn y vlwyddyn
Thomas ap jeuann ap Rys a 'i kant 33
Vn gwr i gyd yw'r kadernyd, NLW 13070B, 9-11.
(= HG 6)
Vn gwr i gyd yw 'r kadernyd
a brenin ar nef a daear
a hwnn yw 'r tad duw vo kaidwad
ywch syr siorys harbert hapys
sy lew rhywiog hael trigarog
a 'r gair yw dros bell ag agos
wrth gadarn gwych kadarn ydych
ag oen auraid wrth y gwainaid
bardd ywch heddwch o ddigryvwch
a sarff kroelon ych kasogion
mi 'ch kevais chwi ar vy ngweddi
gan dduw i ddwyn aur yn gadwyn
mi gaf ganto ych rhoi chwi etto
lle 'dd oedd ych rhyw chwi 'n jarll kernyw
llyma ddiwedd y deng mlynedd
sydd er pan vy /m/ j yma 'n kany
[td. NLW 13070B, 10]
gwrandewch v' esgys i syr siorys
myn duw meistir mi ddweda 'r gwir
myvi a vy bymp o 'r hainy
yn kael troelo na wrth sywto
a thair ailwaith yn vy llawnwaith
yn taly 'r da vym ny chwyna
ar ddwy eryll gorfod sevyll
lle rhoes ych kar chwi vi yngharchar
yn rhe gynffig sytai yrddedig
ag o vewn gwal kastell tvbal
ag o 'n byse duw katwo e
y jarll da yno i byswn eto
ag y leni vel dyma vi
ailwaith ych llys chwi syr siorys
'dd wyf j 'n ofnys dyvod y 'ch llys
na chair ych bronn ail kaswallon
os chwi a sy yn ddig wrthy
am droi haibo rhag ych blino
gwae vi vlined i mi yn hynged
na bewn wedy kael vy ngladdy
y pendevig 'dd wyf jnnav 'n ddig
wrthychwithe pai gwelwn le
wrth j dwesbwyd yn llan gynwyd
ych ewyllys chwi syr siorys
ddyvod llaidir ailwaith i 'r tir
a dwyn dwy vy oddiwrth vy nhy
[td. NLW 13070B, 11]
bai sy o ladron ved gaer llion
gawr ar ddyfrdwy betai 'n kanmwy
diawl a ddygvn hwy vywch ond vn
oddiarna gwnaen i gwaetha
ag i mae honn yn hen gordon
led hesb ddiog vnllygaidog
tryan oedd hynn bucho i henddyn
dwl byddar hen a dall haechen
onyd dwaised chwi gewch glywed
bwedd i ordra vi hynn yma
maddauwchwi i mi ych oedi
idd wyf jnne yn maddav i chwithe
ni drown waithon yn heddychlon
a chwi vlinwch rhag yr heddwch
os nyd ai 'm hol o nef bydol
i maes o 'ch ty nes vy maeddy
Thomas ap jeuann ap Rys a 'i kant 34
Roed Duw i vawr rhad, NLW 13070B, 11-12.
(= HG 7)
Roed duw i vawr rhad a llwydd a phen llad
ny twr goler wlad tra gloew i lenn
ty gwyn teg wyd llew ag eryr llwyd
kartre 'r havl wyd kwrt yr hal wenn
kroes dai krist jor mor wynn airw mor
hael a drych jvor hael drychevenn
[td. NLW 13070B, 12]
a gwledd y chwech gwlad yn rhydd ag yn rhad
kael tai adailiad koel tad elen
gwawn grest gwyn ner gra mynnfyr lliw mamoa
gwyn grys o aira gwenn groes seren
ffimrav pob ffenest oes i mwy yn wesmest
yny ywchel hoewfrest ywchlaw hafren
gwydr ar gydfod main nadd liw manod
res myntai lewod rismwnt lawen
parth llawn pyrth ar lled dwrbil diarbed
tramwy a gweled tir mair o gwlen
ynyr hal yn rhoi 'r ych yn byw 'n hir i bych
a rauad aur wych o rhyd ar wenn
graen a gwaed gronw goch ffylib ny ffaeloch
ar berfil eloch ar bel aur velen
wythran aeth ar jav brodyr ar brydiav
rywiowgwaed orav o reged a jrien
naw maes yny maen ar brain awna braen
ewch i chwarav baen ar ych ywch benn
a lladd hyd y llawr plyg kaith palfau 'r kawr
a rhann yn vnawr o hil ronwenn
vn mab yny maes a ladd ag adain laes
gwir jesu byrhaes vu ar y groes brenn
try 'r oes yt ar hyd trychant trwy jechyd
kryston a gwawn ynghyd krist ag Ann wenn
Thomas ap jeuann ap Rys a 'i kant 35
Duw gwyn a'n gwnaeth, NLW 13070B, 13-15.
(= HG 8)
[td. NLW 13070B, 13]
Duw gwyn a 'n gwnaeth pwy gyhyraeth
i ddyn yw 'r byd am i vywyd
heddiw yn gryf hoenys hainyf
ag yvory yn y gladdy
ddoe ny berthog traws kenedlog
heddiw 'r bobol oll ny ddansiol
ddoe pawb yddo /n/ kryny kapo
heddiw 'n vnig tlawd pallennig
afraid i bydd llawen vndydd
nyd ody 'r byd hynn ond tristyd
ve ddaw govyn ar bob rhyw ddyn
am a rhoes e yn y ene
ag a ddelo ailwaith hano
a grav 'r galon ond yn gyvion
ny ddwg neb dda i 'r byd yma
nyd a ganto ddim pan elo
o vair vorwyn gwrando di 'r kwyn
a 'r llef sy dros bell ag agos
dy vab di sy yn harglwydd jesu
yn wr kroelon wrth dylodion
yn brid i ddaeth pob prydigaeth
ar kydwybod gwedy darfod
kariad perffaith a aeth ymaith
v' aeth rhyw aflwydd ar gredigrwydd
[td. NLW 13070B, 14]
a 'r gwr a vy 'n vawr yn helpy
v' aeth duw ag e ag a 'i pie
och ddydd och nos vynd a thomos
ap willam na chae dair oes Adda
ny ddaeth twrn drwg i vorgannwg
es tair oes waeth nav varwolaeth
mynd ag enaid y llaisonaid
a blodaevn wiliam siankvn
nyd oedd rhyvedd kwyno i vonedd
mae kwyn a sy waeth na hynny
ny chae dduw o sais na chymro
wr o 'i siwt e i gynheddfe
distaw gairwir kredig kywir
doeth a chymen hael a llawen
ny bu 'r bailchon na 'r tylodion
neb na chavas da gan domas
ny wnn j vod gwr o liflod
vath berchen ty en holl gymry
balch ag anfalch bara didalch
kann gwenith gwyn pob rhyw enllyn
pym rhyw ddiod kwrw a bragod
gwin koch a gwyn a meddyglyn
a 'i rhoi 'n ddigost ag yn ddivost
i bob rhyw ddyn heb i wravvn
[td. NLW 13070B, 15]
mwyn a thirion wrth dylodion
rhoi amwisgoedd y /r/ mairw a 'i kladdy
roddi dillad i 'r pedair gwlad
pob priodas a wnai domas
ag os tlawd vai /r/ sawl a 'i kaffai
rhoi dydd hir y allel taly
a phan delid ny ddoe'n hwy gid
yddy bwrs e ond i madde
ble mae heddy a wna velly
ble bu ble bydd byth dragywydd
roed duw dernas nef i domas
ag yddy blant ras a ffyniant
a rhoed jechyd er i thristyd
yddy briod rhoddi kardod
ny chlyw vndyn y weddi hynn
na ddweto e o 'i benn jesu amen.
Thomas ap jeuann ap Rys a 'i kant 36
Arglwydd Jesu, dros dy garu, NLW 13070B, 15-17.
(= HG 9)
Arglwydd jesu dros dy garu
truan a thost a ni gwnaethost
roi ni ventig gwr yrddedig
a 'i ddwyn rhagon yn ddi ymryson
a thi nyd gwiw ym gyveddliw
ve gyrch pob gwr i wsnaethwr
[td. NLW 13070B, 16]
ond v' arglwydd dad gann dy gennad
rhy vyrr i ddaeth i venthygiaeth
bychan ddigon vysai syr sion
watgin ny byd dair oes ennyd
nyd gnwad yn ol y vath yrddol
gwnny aberth i sant lidnerth
ny bu rygor ywch benn allor
bab nag Awstin well o ladin
kywir i gwnaeth i wsanaeth
i dduw ar hyd i bu vywyd
ar gant ny chaid o 'r vakriaid
well perchen ty en holl gymry
amlach oedd win syr sion watgin
nag esgob llan daf i hvnan
pan ddavth jesu yddy gyrchy
ve wnaeth dolur ar gwmpniwyr
lai lai waeth waeth y gwmpniaeth
vwy vwy 'r diglod a 'r kebydddod
gwae blwyf ylltyd i bod ny byd
a phlwyf a gwlad lidnerth abad
gwae blwyf dewi /r/joed o 'i golli
a phlwyf a llann dydwg dryan
pei rhoe 'r drindod yddo e gyvod
ailwaith i 'r byd yn y jenktyd
[td. NLW 13070B, 17]
ve gae drysto ond i rhivo
ddaigain vikar myn sant jlar
trist yw amdano person krallo
ar hael di bring sion ystradling
ar anhawgwr ffylib lychwr
a lloen ap Rys sy hiraethys
Rys ap siankin aeth at vrenin
nef o 'r blaen y beri gyrchy
ag yntwy sydd 'n y llawenydd
ninnav ny byd hynn mewn tristyd
Thomas ap jeuann ap Rys a 'i kant 37
Y grog yw'r gras, NLW 13070B, 17-18.
(= HG 10)
Y grog yw 'r gras i govio gavas
jesu rhoe lanas ar i elynion
er poen er penyd drostyn ar dristyd
noswaith y gablyd gyda i ddisgyblon
y modd i maeddwyd o sgwrsiav ysgwrsiwyd
drwy benn i gyrrwyd drain boen goron
rygas i rhakwyd tynn jawn i tynnwyd
gwir jesu hoelwyd ar y groes hoelion
koded yn kaidwad yn duw a 'n jawndad
y barnwr a ddywad brenin jddewon
dallwr a dwyllwyd o 'r karchar kyrchwyd
llaw a gwaew helwyd i holli galon
[td. NLW 13070B, 18]
gwir jesu grasys lawnserch i lonsys
yn rhydd olaigys i rhoddai olygon
da oedd duw dad rhoi vn mab yn rhad
o ddirfawr gariad i 'r yvydd gwirion
i 'r grog ar y groes wrth yn rhaid ni rhoes
er byrhae dainoes i bryny dynion
dy gorff duw yny gair gwir vab gwyry vair
trindod ny gadair troi yn gredigion
dy lvn delw dduw gwyddyn nad gaudduw
rhag kyhoeddir siesuw vo kuddiavr saeson
pa gwyn pa ganiaid pai ddyn pwy ddywaid
ny ddon yn gywiriaid i dduw nar goron
gwelwch vod gelyn eneidav yndyn
y diawl a ffelstyn na dala 'n ffailston
trachwant ny trochi kadarn ny kodi
chwerwach nar geri chwynychy 'r goron
diva mab duw evaeth rhylys rhiolaeth
pilwyr llywodraeth polwyr lladron
kar dduw 'r kywiriaid yddyvion ddevaid
gwainaid llavuriaid ai llevau oeron
Thomas ap jeuann ap Rys a 'i kant 38
O Dduw nef, pa vyd yw hi ar ddynion, NLW 13070B, 18-20.
(= HG 11)
O dduw nef pa vyd yw hi ar ddynion
dialedd a rhoist vel ar dalon
[td. NLW 13070B, 19]
darostwng idd wyd bawb yn driston
marfolaeth a wnaeth mawr ovalon
e vagwyd yn gwlad bendefigion
y dygodd duw holl gymodogon
y ddynwyd y kael yr nen ddynion
o 'i vebaint ve dyg duw hwy 'n vaibon
y llysoedd lle bu egin llaison
ny thygiawdd yn bryd aeth yn waigon
o gwenfair y 'th blwyf gwae 'n hwyr gwainon
tir lidnerth a 'th blwyf gwaer tylodion
a dewi dy blwyf lef brain duon
llwydd kewydd bu ddwyn lladd y kywion
ry dannwrth ny wlad i rhy dynion
arythlef ar dduw trist hiraethlon
kerdd orwag oedd gynt gwaith kerddorion
poen adfyd a wnaeth pawb yn vudion
dwyn matho 'n y ol nyd ym waithon
brawd Adda vras oedd ar brydyddion
ny welwn i kair gwnawn ni wnelon
mab wiliam gan dduw er ambilion
a 'i 'dwaenai e 'n dda ymysg dynion
a 'i gwelas ve gan gwae i galon
roi gairav am wys yn rhagorion
digryvach na neb o 'r digryvion
ny gwindai ai blas mawr ny gwyndo<n>
tra haelach nag vn o 'r tri haelion
[td. NLW 13070B, 20]
oes daunydd a bod degoes dynion
i gwelir ny byd vab vn galon
dwyn harri 'n y ol nyd anhirion
brywysgerdd a wnaeth odlav braisgon
brytaniaidd nyd dim yw bryd dynion
nav siarad am gael oesav hirion
sion airav mor ddoeth a sain sieron
yn siroedd oedd vab domas wirion
gwir jesu erjoed a garyson
e dygawdd duw lan gymodogon
glynn ogwr lle bu vairdd glynogion
ar ddiwedd y byd hwy ddarfyon
o dyrwyd ir mab dydded oeron
o vairig e vaeth gwawd yn vyrion
ym methiant ny byd yma waithon
maen wbwb ny hol nef i 'r maibion
Thomas ap jeuann ap Rys a 'i kant 39
Kreawdr yn kar, nef a daear, NLW 13070B, 20-3.
(= HG 12)
Kreawdr yn kar nef a daear
mor ag att hynn a sydd yndyn
gair duw oedd e yn y dechre
a duw yw 'r gair a ddyg gwenfair
yn dri ag vn duw yn kalyn
tad mab hevyd a glan ysbryd
[td. NLW 13070B, 21]
yn vn a thri 'n y baichogi
ag er i ddwyn mair sydd vorwyn
yn dduw nevol yn ddyn knawdol
yn vara a gwin ag yn vrenin
ag nyd ffyddlon dim o 'r kriston
ny bo 'n kredy vod e velly
mawr o gariad a roes y tad
dduw nef arnom ni 'r kristnogion
vo wnaeth angel v' aeth yn gythrel
dyna sampol i ni 'r bobol
penna gairbronn yr engylion
a theka i bryd a 'i wedd hevyd
pan valchioedd ef a syrthioedd
er dangos bwedd idd a 'r balchedd
kenfigenny a thrachwanty
ar balchedd a /r/ llid a syrthia
mae 'r pedwar hynn ar vn gwraiddyn
ag vn ny bydd heb i gilydd
ar sawl i bo /n/ hwy 'n y galon
mae duw yddo gwedy ordro
poen vffernol yn dragwyddol
a diva vo /n/ tyvy o hano
ailwaith y naf duw wnaeth Addaf
ve a 'i gymar o bridd daear
[td. NLW 13070B, 22]
ve rhoes yddyn hwy 'r holl vyd hynn
a lle i orffwys yn y bradwys
saith awr yn bring i bu 'r taring
gynt na gado /r/ diawl yw twyllo
am hynn gorfod arnynt ddyvod
ylldau /n/ hoethon i lynn ebron
heb gael trwyddyd yddy gymryd
ond gwellt a dail vel dau anevail
a byw 'n y byd trwy vawr ovyd
gwedy gorfod y tri phechod
y glothineb a 'r godineb
a 'r diogi vel dyna 'r tri
a 'r pechodau wnaethont hwyll dav
hynn yma gair yn y kyvair
newyn noethi kynen tlodi
kwilydd klevyd poen daisyvyd
'dd ym ni 'n dwedvd yn bod ni gyd
yn vaibon y dduw a 'i garu
a gwaeth na 'r kwn yn pan ddwedwn
yn vn amser pader noster
ony bai 'n bod o 'n hen bechod
yn meddylio ar droi ato
<m>arddel a 'r tad yw 'n dwedvdiad
<a>n klonav /n/ vn a 'n tri gelyn
[td. NLW 13070B, 23]
y knawd a 'r da yw 'r hain yma
a 'r kythrel sy /n/ peri kary
Thomas ap jeuann ap Rys a 'i kant 40
Y ddelw auraid ddolurys, NLW 13070B, 23-4.
(= HG 13)
Y ddelw auraid ddolurys
delw dduw dy alw i ddys
y grog wyn gwyarog wyd
lan gwiniaith o langynwyd
llvn y mab rhad jradboen
ny llvn i bu 'n llawn o boen
edrych ar hyd y drych hwnn
velly bu jesu 'n y basiwnn
meddyliwn am i ddolur
maen gred yn weled i gur
ofni heb raid yn vab bronn
ir oedd dduw yr jddewon
vae wyry vam ef ar var
i gilio rhag gwaew galar
herwa 'n wr talh hirwyn teg
yddoedd jesu a 'i ddauddeg
sidas anwylwas ydoedd
chwarav /m/danaw ddifav 'dd oedd
er gwerthy bronn gwirionfab
ef ai 'r vn mes ef a 'r mab
[td. NLW 13070B, 24]
gwedy dyvod travod trwg
d' alon oedd o vewn d' olwg
dy vradwr gwenaithwr gwann
a gaisav gael dy gusan
eth rhwymawdd dy nawdd duw ner
yr wyth bilain wrth biler
dyrny gwiw jesu grasol
o dwy ffust gord rhwng dau ffol
divai rannoedd duw vrenin
i gnawd ef yn gann a gwin
dyfr a gwin dy vri a gad
eli vair vu lef airad
dyvod a chawg a dyfwr
yd yn llawn da jawn wyd wr
ar dy ddaulin vrenhinwaed
ogylch droi a golchi draed
addef o wiw dduw yddynt
a gad am waith eva gynt
hoelo 'r dwylo ny halaeth
a 'i draed ef ar drydy vaeth
diod a ddauth gwedy ddwyn
gwin egr bystl a gwenwyn
Thomas ap jeuann ap Rys a 'i kant 41
[td. NLW 13070B, 25]
Gwrandewch ddau air, NLW 13070B, 25-6.
(= HG 14)
Gwrandewch ddau air trwy gennad ma<ir>
o lawenydd er mwyn y dydd
dauthym i 'r byd heb gadernyd
na mawr o dda os meddyla
a phan elo i 'r pridd ar gro
gennyf nyd a dim oddyma
na da 'n y byd na mawr olyd
ond krys a vo a dau glwm arno
vo ddaw dydd brawd a phawb 'n y knawd
i wrando barn gyvion gadarn
pan ddel gwaithred korff ag ened
ag ysgryven pawb 'n y dalken
yno i govyn yn harglwydd yn
a gadwyson ni 'r gorchmynion
pwy sy ddychyn yr amser hynn
wedyd mae do yn wir wrtho
v' arglwydd jesi ny 'ch gwelson ni
ny byd yno erjoed yn kaiso
gwelsochwi 'r gwann vel vy hvnan
ym henw j 'dd oedd e 'n erchi
roesoch yddo yddy swkro
chwi kewch engwledd y drigaredd
mae tri gelyn trwm y 'n herbyn
y knawd a 'r byd a 'r drwg ysbryd
[td. NLW 13070B, 26]
a 'r tri hynny trwy dwyll a sy
yn troi 'r ened i 'r kaethiwed
llesgedd gwae ni a diogi
a glothineb trwm yw 'r ateb
ryvig balchedd peth oedd rhyvedd
i vod mewn dyn brwnt o briddyn
Thomas ap jeuann ap Rys a 'i kant 42
Da oedd edrych ar air Duw, NLW 13070B, 26-7.
(= HG 15)
Da oedd edrych yn dra mynych
ar air duw a phyth i goffa
i mae 'r jesu yn kyfflybu
'n y vengil e swrn o bethe
ag nyd oes vn gair ohanvn
ond er synaid ar yr enaid
v' aeth gwr medd e i hav hade
ag aeth allan a had pywrlan
a pheth o 'r had a ddigwyddiad
ar phyrdd a than draed hwy sathran
a 'r holl adar gwyllton anwar
yn mynd ag e heb gael ffrwythe
ar rhann arall ymlith ysgall
drain a drysi yny vogi
a 'r drydedd ve gwymp ar roke
ond i saethy maen difflanny
[td. NLW 13070B, 27]
a 'r bedwrydd rhann mewn tir prydd
yn dwyn ffrwythed ar i ganfed
dieithr yw hynn heb i ovyn
tywyll yw 'r gair na ddeallair
y llavuriad ydiw 'r kywrad
a 'r had gaire duw yn hwynte
ar ffyrdd llymon yw 'r kristnogion
nadel gaire duw 'n y kluste
a 'r adar sy ny dihady
drwg ysbrydion sy 'n troi 'r galon
drysi a gwyd ydiw 'r golyd
a sy 'n mogi /r/ holl ddaeoni
ar rock na bo /r/ had yn gwraiddo
gwedy egin mae mynd yn grin
dyn vo 'n kymryd gair duw 'n y vryd
ag yn y mann i droi allan
ar brynar prudd a sy ddedwydd
a 'r dyn a vo tebig yddo
kael mae hwnnw /r/ gair a 'i gadw
a gwnaethyr 'n y ol a 'i gredy
nyd sawl a vo ar dduw 'n krio
o laverydd a sy ddedwydd
ond a drefna gwaithredoedd da
a 'i gyfraithav a 'i orchmynnav
Thomas ap jeuann ap Rys a 'i kant 43
[td. NLW 13070B, 28]
Kreawdr pob dim, i ti kredaf, NLW 13070B, 28-9.
(= HG 16)
Kreawdr pob dim i ti kredaf
ti ddyly gael pawb ti addolaf
ti a gery bob dyn ti a garaf
ti ddewis dy wyr ti weddiaf
ry wylais am yd vynd ar haelaf
di daring gwae vi ddaed ar dewraf
os gwelliant lle mae n mynd nys gallaf
syr water gwae vi nas rhou ataf
gwae vinnav wrth bwy y govynnaf
byth i adel ny ol byth i hudaf
o cherddir yr holl vyd ny chwrddaf
ai vaner e byth nys erfynnaf
diwarnod mi wnn nada arnaf
nydolig ym byw byth nad wylaf
llwyth wilim o went llai yth welaf
kadarnwych vaeth duw ar kadarnaf
o epil y jarll vu wr aplaf
o Raglan i maent bawb yn rhyglaf
ryw anap a ddauth gwae n hwyr hynaf
gwaer ailwaith ny ol y gwrolaf
gwaer gwychion ai pyrth gwae r rhai gwychaf
pai leni bai r gwaith pwy ywr blaenaf
gwae glonnav i wyr gewri glanaf
<.>i briod ny ol dwyn ail briaf
[td. NLW 13070B, 29]
darostwng awnaeth duw yn dristaf
ragorol ar bawb y wraig araf
hiraethy ny byd ywr radd waethaf
llawenydd i ti velly hvnaf
aur dorchog yd vab duw i archaf
yn daliad yn lle dy dad alwaf
el eneid i nef water lanaf
nadoedd vndyn oi siwt wedi Addaf
Thomas ap jeuann ap Rys ai kant 44
Rad Duw a'i ras, NLW 13070B, 29-30.
(= HG 17)
Rad duw ai ras ych plas mainin
arglwydd ai stil o hil godwin
yth lys maester water haelwin
harbert gann tyrth da i pyrth byddin
ny bu ve wys yn llys brenin
o bob rhyw rhost vwy gost kegin
bir kwrw er bod bragod gasgwin
bara bwrdd tal nys mal melin
ach gwraig o vraint saint y katrin
yn rhoi bob tlawd gardawd ddibrin
ar orav myd hyd try gythin
or dwyrain vry yr gorllewin
os mawr daulu vu gystennin
ych llys heb drai ny llai r vyddin
[td. NLW 13070B, 30]
da berchen ty a vy Ellffin
ai vardd pan oedd oedd daliesin
mi drof ych plas yn was hengrin
ail gwion bach or wrach gredwin
ve ddauth o gau a dav vyrddin
bai gwir i gyd kawn vyd gerwin
pan droir saesneg o deg ladin
di vraint eglwys a chrwys katrin
ar llug yn llen medd hen ddewin
am grist ai ffydd bydd ym gyrin
duw gatwo n gwlad rhag brad dolffin
ar kiw daupen berchen byrgwin
hwnnw or daw wnar naw byddin
trwy nerth i vrad yngwlad Awstin
ofni daw tro o/r/ gorllewin
ty vewn ir kae bydd gwae gwerin
gwr yn dwyn bath kath tri ewin
ai vryd ai vael ar gael gwresgin
kael i chwi r gras y gas kynin
hiroes di drist gan grist vrenin
Thomas ap jeuann ap Rys ai kant 45
Moeswch ddodi'n bryd ar Ddewi, NLW 13070B, 30-2.
(= HG 18)
Moeswch ddodi n bryd ar ddewi
<v>ab sanct orig vab karedig
[td. NLW 13070B, 31]
ar ddewi a duw sy benna
maen llawnoed ynn alw arnyn
maer pryd ar nod gwedy dyvod
a sydd enbaid i vrytaniaid
ny bu n hynys ni mor ddyrys
er joed ag y mae hi heddy
kwarter y rod a sy n dyvod
a diale am bechode
pob vn a sydd wrth i gilydd
ny allen waeth bai gelyniaeth
ve gâr kriston yny galon
gladdy vrawd o chaiff e eiddio
nydoes karu dim ar jesu
nav vam onyd ar y golyd
ve rhoes dewi rhybydd i ni
gwelwn i vod gwedy dyvod
pan vo r mab rhad ar offairad
ny werthy yr llu pechadur
ag yn ddifraint holl demlau r saint
yr eglwysi ar mynwenti
diffrwyth koedydd ag avonydd
ysgib ednod kairw jyrchod
pymp gwae a sy gwedy saethy
rwng dwylo r tad medd saint bern<ad>
[td. NLW 13070B, 32]
y pymp gwaew hynn duw ai denfyn
ar sawl a sy yny haeddy
pystelens pan ddel newyn ryvel
lladd a llosgi pawb ai krogi
ny bydd vndyn onyd tridyn
byw y niwedd y dialedd
y gryvangwr daer gwachelwr
ar dyn a vo yn gweddio
awn j /n/ gweddi bawb at ddewi
penn rhaith wyllys yr holl ynys
ag at jesu or nevoedd vry
gael trigaredd ar yn diwedd
Thomas ap jeuann ap Rys ai kant 46
Ny'm ddireda i dir na da, NLW 13070B, 32-4.
(= HG 19)
Nym ddireda i dir na da
na dyn ny byd yny mywyd
ny wnn j ddyn ag a ddychyn
ymddired y neb ond jesu
a ddoto i vryd ar y golyd
ar ddyn nav dir ef a dwyllir
tri chariad vu /r/ joed ved heddy
a thri a vydd byth dragywydd
kariad pryffaith ffydd a gobaith
<y> sy n peri nef i ny ni
[td. NLW 13070B, 33]
ar kariad ail rhai ai kynail
rhwng priodolion a chyd ddynion
kariad trydy maen difflanny
ar ddyn a thir ar dda i dodir
ag vel dyna /r/ kariad mwya
ddym ni r niver hanoe n arfer
ag ny kariad hynny n wastad
i mae elyn yn twyllo dyn
llyma r achos i ddwin dangos
a pham i gyd i ddwin dwedvd
vynghyvaillon oedd brydyddion
gynt a vuo j ny kytro
mi welaf vn yn troi /m/ herbyn
ny wnn na bo /r/ nall yn grwdgio
hwy am gwelant j ar ffyniant
a hwynte sy gwedy methy
vannwyl vrawd ffydd j oedd ddavydd
ny chefflybwn i neb i hwnn
i ddoedd aise gwraig arnai n rhe
ym gwsnaethy yn vy llety
yddoedd wydw jevank weddw
ddistaw brysyr ymhlwyf kainwyr
ddoedd hi n trigo gair llaw daio
yn wir gwaetha oedd pwy nesa
[td. NLW 13070B, 34]
i mae davpen y genfigen
ai chenol ny volae n tyvy
beth na ond kydfod ar vy ethrod
a throi airiach am kyvathrach
minne gwedy klywed hynny
a vym daerach ar y vasnach
mae n troi garu vy molianny
yn rhoi m anair ar y naillgair
kaiso mae e vynd ym hasgre
ny modd i bvm j ny garu
betfai r holl vyd drystoen dwedvd
yny myw j nyd gwaeth tewi
ny wnai tra vo byw am ddaio
ond i ady ar y naillty
o kyvarch da myvi ddweda
dydd daed daio a mynd haibo
Thomas ap jeuann ap Rys ai kant 47
Y gwr a vu ar y groes, NLW 13070B, 34-5.
(= HG 20)
<Y> gwr a vu ar y groes yn goddef gloes yn pryny
an kymero ar i law mi wnn ve ddaw yn barny
<Duw> maddaeo i ni gyd vaint ywn bryd ni gasgly
<a c>hy vyrred yny byd a sydd o hyd yw drefny
<.>i ystyrie griston doeth mor noeth oedd kyn i vagy
<ac mor> vychan oedd i rym heb allel dym ymdaery
[td. NLW 13070B, 35]
afraid yddoe vod yn valch tra vytho r gwalch yn ty<fy>
a chy hawsed i ddae n wann a phawb oi rhann ny ady
kasgly golvd pryny tir trwy gam a gwir ai mynny
a gwsnaethyr meddwl ffol ag ar i ol i gady
nyda gantoe ddim or byd or golvd gwedy kasgly
ond i hvnan val i doeth a digon noeth yw hynny
ag ve ddwede rhai or wlad vod ych tad heb daly
llawer kainog rhaid i chwi brovi i chyviawny
hwynte ddwedyn ny modd hynn nyd gweddys ynn ni da<ly>
ny ni biav r maint a sydd yn ol i ddydd ny ady
ar pryd hynny beth awnawn ir llaw vy lawn ysgaw<ry>
heb werth kainog o dda byw a duw yn erchi taly
ond ymwrthod a dar diawl ar sawl a sydd ny kasgly
an gwaithredon tra von vyw ni gawn gan dduw yn <barny>
duw i harchwn ninnav n bod yn barod i ddoen kyrc<hy>
awr ag orig nos a dydd ar ffordd yn rhydd at jesy
Thomas ap jeuann ap Rys ai kant 48
Pob rhyw Griston glan i galon, NLW 13070B, 35-8.
(= HG 21)
Pob rhyw griston glan i galon
gwrandewch er mwyn duw vi n achwyn
gwae bob henddyn myvi wyr hynn
berchen gwraig kryf jevank hainyf
gwae r anhawgwr gwraigog llwvwr
ar gair yddo er nas haeddo
[td. NLW 13070B, 36]
gwaer gwr a vo a gwraig yddo
a honno n wir arnoe n veistir
or disgin bod dim anghydfod
rhyddyn hi a ar llaw n ywcha
i mae klwtyn o wyndon gwyn
wrth ddrws y ty wi ny rhenty
llai nag erw beth hwnnw
lle mae porfa gwaedde r wraigdda
mae gwyr perchen parav ychen
yddi n addo i lavurio
a minnav sy yn prydery
na chai hadyd yddoe ym bywyd
nychai lonydd na nos na dydd
genti ond a ir vro i ytta
bwrais j honn bob esguson
o ddiogi mynd i erchi
hawraig maen vlin Act y brenin
ag yn rhwystro pawb i gaiso
taw di waithon ath esguson
<t>i gau hadyd nyr vn hwndryd
mi aetho n js jslawr palis
<...>ni vyo valch o ddyno
[td. NLW 13070B, 37]
beth a ddwedaf o chranfyddaf
ar hen aran du wylmorgan
kerdda vydredd wytin addef
ofni tavod y gogysgod
siars sy arnaf j na chanaf
ddychan ny byd yn vy mywyd
os dechre wna ymddivarcha
na garbed kan ir hen aran
gwna dy neges yn rhe lales
a llangewydd ynyr vndydd
does drwa ir dwr i dir ogwr
ti gesgly had dau lavuriad
a nad vndyn heb vynd atyn
o sant dynod hed ymhytgod
ny phall vndyn o dre golwyn
hed ynharen y dwnrheven
na pherchen yd o lann ylltyd
ir priordy veder pally
maen hwyn saesnig ynghylch y wig
ny wis beth vo j ny gaiso
mith ddysga di ffol i erchi
ond kadw yth go vel yth ddysgo
j prav jow syr ffor lov maestyr
god wil giv mi and owr ladi
[td. NLW 13070B, 38]
pan ddwetoe kom hom syre
jl kwm to yow god redward yow
er peck o od ny ddawr tavod
ny modd i bu r wraig ym dysgi
mawr ywr taeredd vn or gwragedd
bwedd i mae ddyn bally yddyn
kael y trybedd ny chyndaredd
rhoi ergid ar blygiav nwyar
braidd i gellais j gael vymhais
am pig a gwân vymhenn allan
llyma orfod arnai ddyvod
vnwaith ych plith gwyr y gwenith
er mwyn jesu provwch vy helpu
myvi golla dre onys ka
Thomas ap jeuann ap Rys ai kant 49
Duw, n'ad ti gam, NLW 13070B, 38-9.
(= HG 22)
Duw nad ti gam byth ar vargam
plas dan rhodiad havl a llauad
vel dyma r lle i bu nechre
ag yma i bo niwedd etto
mae arnai chwant kanv moliant
lle llvno j medd ar vy niwedd
[td. NLW 13070B, 39]
lle sainwyd plas gwych o urddas
mam jesu wyn wyr Siohasyn
kraig o wydyr kor krevyddwyr
kroestai krist jaith paradwyswaith
kor i vaibon krist ai waison
kaer gywrain vydd korfrig koedydd
pais ywchel bris plastar paris
plwm plygiav llenn am <i> cheven
twr arfys main krisial myrain
krysav kalchwydd maran mynydd
kaer loew val ar main barbal
kewch weled honn ar waith avion
jn principio erat sermo
ar ysbryd glan ywr ymddiddan
dav beth a sy ych tebygy
ail nef a llys abad lewys
tri pheth a sy ych kyvanheddy
organ a chlych a chan menych
ny bu bais wenn am dan berchen
lanach dan gred wedy bened
nag mor yddyf yny grevydd
wedy kybi abad a chwi
gwenfair ach gwnaeth ych abadae<t>h
gwneled duw chwi /n/ esgob dewi
Thomas ap jeuann ap Rys ai kant 50
[td. NLW 13070B, 40]
Kriston wyf j'n kredy Grist, NLW 13070B, 40.
(= HG 23)
Kriston wyf j n kredy grist ag yn drist veddyle
ag yn gweddio r drindod i ddyvod oi bechode
gweled i ddwyf j nadoes pan ddelo gloes yn ange
i ddyn ddim mor dailynged a bod ny gwaithred gore
achos pan ddel yr enaid ar kythraulaid ar pwyse
maen bryderys ony chair gan vair ddodi phadere
i gydbwyso an gelyn yn erbyn yn pechode
am ddelyed kymodog trwm ywr gainog nas tale
chwaethach goludion lawer ag a gasgler drwy okre
a chael i kynvll gan bwyll trwy dwyll ag anvdone
maen hwyn elyn ir enaid ony chaid ai gwasgare
i ventvno eglwysi ag i beri fferenne
ag i waith pynt avonydd a rhoi baunydd gardode
lle bo mwya r kynired ag i wared kawsie
ag i helpy ysgolhaigion tylodion ar i llyfre
ag i ventvno merched amddived yw lletye
gwedy darffo i dad rhoi ai rhoi gymen vn ddime
<l>aia gobrwy oddiwrthyn a vyddai r dyn ai kasgle
<i> dduw i ddwyf j n erchi er ym dorri r gorchmynne
<vo>d vy enaid jn gorffwys yny baradwys ole
Thomas ap jeuann ap Rys ai kant 51
Gwir Duw a'i vab yw, NLW 13070B, 40-1.
(= HG 24)
<Gwir> duw ai vab yw a vynn bod yn llywydd
<da>ear vndydd yny drindod
[td. NLW 13070B, 41]
ar gair a ddyg mair yn amerod gyvion
i beri gweryddon nef yn barod
ysbryd glan hevyd hyvod yn dolef
duw byw yny nef dyn i myn bod
kreawdr mor mawr myriaw pysgod rhwyd
yn karu ni r ydwyd kreawdr yr ednod
kreav yr holl ymddaith kreod yr engylion
ag or llu'r aigion i grav r llygod
krav Addaf rhydd naf dan rhod ffyrfaven
ag or asen bruddwen ve grav i briod
nawkant i dwedant vod adam yny bod
a thri deg hevyd tra vu r kyvod
pedair mil ai hil i waelod kystydd
jesu wiw ddovydd nes i ddyvod
pan ddel jesu i varny yn vod yny deav
ar y llaw asav ir llu jsod
trwy rhanswm trwm torr amod awnaeth
ny deg kaiff jawn jaith hed y dydd kyfnod
o dwyll trwy amwyll torr amod i doded
yn gloewdeg jechyd hyd yn gwlad ywch<od>
o varglwydd rho i mi vawrglod lawen<ydd>
na ame wiw ddovydd i nef i mi ddyvod
Thomas ap jeuann ap Rys ai kant 52
Yddwi'n gosod kanu barnod, NLW 13070B, 166-8.
(= HG 25)
[td. NLW 13070B, 166]
Y ddwi n gosod kanu barnod
ag vallai bod genni n barod
mi roesym lw raid ym gadw
ar na chanwy ym bywyd mwy
i mae r achos yddy ddangos
genni gwedy ysgryvenny
mor drwm i ddaeth i varolaeth
y meistr sion yn vynghalon
gwae vy naurydd aros i ddydd
a gwae ddailed byth i glywed
gwr a bia yr amser da
a wyr kalon Marged Sainsion
ai dad hevyd mae mewn tristyd
Mair wenn a ro kynffwrd yddo
[td. NLW 13070B, 167]
bei kelsai er da drigo yma
hwy rysoeddyd dros i vywyd
y ddoedd waison i meistr Sion
a rysoedde vil o vorke
hwy dalysyd dros i vywyd
a thraen pwver brenin lloegr
llyna ganred vawr ar blaned
gwympo mrigyn y blodauyn
ny bu ddwy awr dre ruvain vawr
ar ol i ddydd heb roi vynydd
<>mae ty jago y mronn kwympo
bedd krist hevyd mae mronn symyd
<>vaeth y nywl du dros y koetu
nes symvd jaith a byd ailwaith
<>ny chair klydwr ynghoed mwstwr
na phrenn ar dan gan waith haearn
<>mae yno ffynnonn wrthfawr ddigon
mewn llwyn o gyll dan le r pebyll
<>ny chair gwelliant y mae n y sant
gwedy delo /r/ saeson yno
<>yn jach was glan o hynn allan
yn jach kampav a gwybodav
<>yn jach glendid ag velly bid
yn jach bonedd ef aeth ir bedd
ef a gladdwyd yn llvndain lwyd
mae gorff mewn bedd gwyn yn gorwedd
[td. NLW 13070B, 168]
mae eneide n rodio r graddie
ag yny byd i mae 'r tristyd
o daw govyn pwy ganoedd hynn
mab mewn hiraeth am i vrawdfaeth
Thomas ap jeuann ap Rys ai kant 118
Mae Duw yn dangos i'r byd, Cardiff Free Library 2.619, 21-4.
(= HG 26)
[td. Cardiff 2.619, 21]
Mae duw yn dangos ir byd
vod yn llawnbryd gweddio
a dangos pam na veddwl
lawer exampl yddo
i gaiso yn garu r eglwys
a bwrwn gorbwys arno
ar golud ym ny garu
a gady r jesu haibo
mae dwedvd a rryvedd yw
vod yn tad dduw yn digio
vaeth y llid gydar kythrel
oedd yn angel kyn syrthio
kyviawnder ywr kyviawn hedd
kaiswn drigaredd ganto
rrag yn trachwant an balchedd
glwth god llesgedd yn damno
[td. Cardiff 2.619, 22]
an gelynion yw r haini
nydym ni n gally ymado
mae n bryderys ny diwedd
yn troi ddialedd pharo
hwnnw gavas kyviawnder
ar holl bwver oedd ganto
om gyhydy ai arglwydd
ef aeth yn aflwydd rragddo
kyviawnder oedd i sodma
a gomorra sinko
y pvmp dinnas diaereb
vy r godineb oedd yno
ny bv grenydd na chwddiaeth
na gasybiaeth heb gydio
nag vn krefyddwr yn bod
na bai wraig briod yddo
velly ddaeth ynys brydain
pan drosbwyd rryvain haibo
heb na gweddi nag ympryd
na phenyd nag ynsoelio
na chyffes nag angeny
na chladdy a na bedyddio
na sens na chwyr bendigaid
na phax nidoedd raid wrtho
[td. Cardiff 2.619, 23]
na chroes igovio r prynwr
na dwr wedy vendigo
na chael kymvn o gorff krist
i ddoedd yn drist yn hebddo
ny ddoi r ffairad ir pylpyd
heb gymeryd igino
o vrwd a rrost i mynnai
a mawnsai wedi dwymo
ef a ddangoeses adda
ag eva i ni ymprydio
a pherchir sul ar gwener
ag arfer o weddio
ir glothineb mae tivedd
ag nidoes diwedd arno
i maen anwyl ny bresen
ag i mae saithbenn yddo
a saith kythrel ywr rrai hynn
a saith gelyn syn twyllo
ar vwyd a llynnoedd kedyrn
tevyrn i maent nym ddyrno
gweddi kardod ag ympryd
a bair ymweglyd rragddo
rrag yddo ladd yr enaid
mae n angenraid ymswyno
[td. Cardiff 2.619, 24]
pan ddel yr arglwydd jesu
i varny ai dilyno
i bwll vffern i tewlir
ag yno i kaujr arno
Thomas ap jeuann ap rrys ai kant
Gwae vilioedd a sydd mewn gofalon, Cardiff Free Library 2.619, 30-2.
(= HG –)
[td. Cardiff 2.619, 30]
gwae vilioedd a sydd mewn gofalon
tal ydiw gwlad nef ir tylodion
newynog yn bawb ag wainon
a delwau ymhob plas i delon
[td. Cardiff 2.619, 31]
nid kerrig nid koed yn myn karon
ond delwau wnaeth duw yn gnawdolion
ymaros i ddym ymron mairwon
on karchar lle ddym duw an kyrchom
ny gwledydd lle mae r mawr goludion
ny chaffant onyd haeyru a chyffon
o ddial am ddwyn tai r gweddion
ai dinistr mae duw n poeni dynion
ond aryth o waith penadurion
y garu rrai kasb ar y gwirion
y dialedd a gait gan dy alon
a thorri dy gnawd a thi n wirion
ynghyvair yn drwg anghyvion
i dygyd ti r boen vwyn na digion
pan roddyn i ti vwya rrodion
sy ddegwm vae vael ir swyddogon
a sieswn a ffydd vront y saeson
ai llywodraeth awnaeth pawb yn lladron
o gariad ar ddwyn dar gywirion
anweddvs au rroi r sgryvenyddion
ny thykia y pryd kyvoethogion
gwybydded y sawl sydd gebyddion
gynvll da yngham medd y ganon
ar waered i dda r plant ar wyron
a dilyn e ffordd gyda i alon
hwy krylian e mewn poenau kroelon
[td. Cardiff 2.619, 32]
val aries ny rroe vael i wirion
i lasar y tlawd krie laeson
a lasar ef ae oi boen loeson
i vynwes y tad wrth ovynion
ag arias ef ae gan rrai gairwon
ffai nigart ir tan ffyrnigion
gwirionedd yw hynn a gwir vnion
gwageled vo n dwyn diawl yny galon
thomas ap jeuann ap rrys ai kant
Mawr jawn i kerais j'r byd, Cardiff Free Library 2.619, 32-6.
(= HG –)
Mawr jawn i kerais jr byd
yr hyd i bvm yn tyvy
ve rroes ym wendid a haint
er maint i bvm n gary
nym dwg vy aulodau mainon
sy wainon ag yn kryny
ny chlywai neb yn amlwg
am golwg sy n tywylly
ar bedestr gwedy darfod
bai rann gorfod tryvaely
wedy kwympo mewn methiant
a mogiant a phesychy
ag heb allel yn vynych
or grwn i rrych gychwnny
[td. Cardiff 2.619, 33]
ond bod am kefn yn grwm
yn gwrwm ar y llydy
mi vyo valch rryvygys
trachwantys ag yn kasgly
be kawn nir wlad vy hvnan
rry vychan oedd ym hynny
mi vyo lwth a diog
a chwannog i odineby
yn tyngy over lwon
ag anydon yr hainy
mi vym laitrach nar kadno
yn traiso n kynfigenny
heb rrai llety nachardawd
ir tlawd ond i watwary
o greawdr nef a llawr
min klywai n awr yn ffaely
danfon atai vihangel
ym harddel ag ym kyrchy
ti am prynaist j ar y groes
ti rroesost oes ym bechy
tro di varglwydd vynghalon
j waithon i tivary
ag i vedry gwnaethur jawn
ag i gyviawn gyffesy
megis i bwyf j parod
i ddyvod or lle dauthy
[td. Cardiff 2.619, 34]
a honno yw gwenwlad ef
lle mae ef yn ternasy
merthyri a gweryddon
angylion ny volianny
pan rroir yr en ar y ffrwyn
ag at y trwyn i gwasgy
a gwerchyrio vy llygaid
ar enaid gwedy yngady
a dwyn vy nwylo j waered
ag ar varffed i klymy
a dodi nwy traed ynghud
ag ar vy hyd yngady
ar sawl i bvm j yno
ny kytro ag ny kary
wrth vynd ymaith ny ddaw vn
o hanvn ym kysany
am dodi ar vy niwedd
ym bedd am torr i vyny
heb weled na haul na lloer
yn ddigon oer vyngwely
a mi ddwedaf i chwi wir
yr hwnn ellir i gredy
nid ody r korff pridd ond myd
yr ysbryd a syn traethy
[td. Cardiff 2.619, 35]
mi ga gorff er nas gwelwch
o ddirgelwch y jesy
o bob aulod yn gywraint
yn gymaint ag wyf heddy
mi debygwn yny byd
vyngolud jr pryd hyny
i geffyl gwedy vlyngo
a vaid yny ado i bydry
ar piaued ar kigfrain
ar byrgytain ny dyny
ar kwn yn briwa i gaudod
nes darfod i hwldary
velly r golud vym jn byw
yn vwy na duw ny kary
vynghenedl a ddaw yno
iym gigo wrth i rranny
a minav yn hoeth yn kerdded
am delyed heb daly
a phawb a ddaw ym govyn
i bvm arnyn ny kasgly
ny chair ar gywir yno
gadycho nau oframy
[td. Cardiff 2.619, 36]
na bwgwth i vonklusto
nau sardo nau watwary
rraid yw sevyll ar y gwir
yr hynn ny ellir i wady
onyd addef i bob dyn
ar gelyn yn disgyrny
ef a ir karchar ganto ef
lle gweloe nef ar jesy
ag ve sgryvennwys matho
nadae o ddyno nes taly
gwae e vy valch rryvygys
trachwantys yn kolledy
y llavuriad kywir a vo
yn kaibo ag yn dyrny
thomas ap jeuann ap rrys ai kant
Pwy bynag fo gwedy dotio, NLW 13081B, 156v-158r.
(= HG 27)
[td. NLW 13081B, 156v]
Pwy bynag fo gwedy dotio
dwl jawn y trig a dotiedig
y ddynir kymry gwedy yn gyry
kyn enfyted a ffoled rhisga
ac ar yn kread gwedy myned
duw yn kyfrwyddo ymhell ar ddidro
ny ni droyson gan ffydd sayson
ni ddaw yn kalone ni byth yn y lle
ond trigo yn ddwl mewn tri meddwl
heb wybod pun gore hanyn
rhai syn doydyd vod duw 'ny byd
yn gorfforol yny bobol
eraill ysy yn gwan gredy
nadoes yn y byd ond yr ysbryd
medder doethon dysk mefyrion
vn achyfan yw duw ymhob man
ychlawr ywch-der dan y dyfn-der
yn y nef yny byd yma hefyd
am nad oydden yn kredy hyn
feddyg rhagom dalam o roddion
feddyg ffrwythydd koed ameysydd
[td. NLW 13081B, 157r]
veddyg pysgod dwr edynod
ac yskryblodd <a>r fenyddoedd
keyrw jerchod ac ewigod
ve ddyg ymaith gariad perffaith
mynodd ddiffod y gvdwybod
rhows y kythrel y lawn afel
ar yreglwys ynte ay espeiliws
venny fryntyn blasoedd meinin
ve yrws ty dduw yn wak ty
nyd gwell y len fod yn siaplen
heb gael meistir o bechadyr
nyd oes yddo le y weddio
Duw yn y dy heb y bryny
ac saith bechod gan y drindod
saith bechod vn yn saith gelyn
ar saith hyny y sydd heddy
bena ynhemprol ac yn ysbrydol
lle yddoedd yni beth rymedi
nyd ynt ychwaith ar dwy gyfraith
ac er dylysed y for dlyed
ffalst ywystla rhaith ac a ymaith
[td. NLW 13081B,157v]
y tlawd gwirion ny bo gar bron
ve ar ffalst ar lw fo yni helw
bay ran dy fod or saith pechod
ffimar kwyntri / arhydd wyti
llymar flwyddyn ytres duw gwyn
wyn y gallon ar y sayson
hwn yrason dduw yr gwndwn
ve gyr hwynte dan yffyrnne
mayr fam jesu kwd llysay fy
pechadyres / mai yn frenhines
peder ynte pob attwrne
by weddio llawer rhagddo
heddy may was yn y dernas
yn peri amey y tafoday
ac aeth y dy kefnder jesu
jago bostol nyd oedd ffol
efo orfy arnyn gyrchy
ywlad jago sawl ay kroko
nyd oedd bryder / yn vn amser
ar vn kriston fod duw yn ffyddlon
[td. NLW 13081B, 158r]
maer pen tryma am drais athra
ar diale heb yddechre
Thomas ap jeuan ap rhys ay kant
Y may dogon ar y gar, NLW 13081B, 160v-162v.
(= HG –)
[td. NLW 13081B, 160v]
Ymay dogon ar y gar
gwrando ar addweda
vaeth y byd ar veth y gid
wrth y byd y wela
y syn bwrw yn fawr y fryd
ar y byd h<wn> yma
bid e ddiogel yny ffydd
ymay yddo rybydd kwta
kanys efo ydiw vn
or tri gelyn gwaytha
sydd ar les yrenayd gwyn
a ffob dyn y dwylla
dyn a gayf gan y byd
vynd yr golyd pena
ac vo gedyr byd e'nhoeth
vel y doeth e yna
wedy darffo ymhob dyll
yddo gynyll kronfa
nyd a gantho bil nachroes
ond aroes yn y fola
vel y karo dyn y byd
vo ddaw yr ysbryd gwaytha
[td. NLW 13081B, 161r]
ac ay rhwstra ywneyth chwaith
or saith weithred pena
pen delo [sic] christ atto y hyn
yn y llyn tolota
yddwy fi yn dlawd edrych ddyn
rho ymir pilin gwaytha
gwna di les y ki krach
yddwyti yn jach debyga
ameddylied yddwyti
may myfi yth ddillata
rho ymi fwyd er duw gwyn
ymay newyn arnaf
nyd oedd raid ytt fod yn dlawd
ddiawl dy flawd nath fara
rho ymi ddiod myn fynghred
ymay syched arna
ti ay toryt ymhob nant
ond dy chwant di y gyrfa
rho ymi letty haner nos
yny diddoes yna
does di wers yna fry
[td. NLW 13081B, 161v]
ti kay e ynty nesa
ve'roes duw vi vynghar
yn y karchar blina
mawr dda yt gael hyny yn swrth
wrth dy byteina
yddwy fi yn glaf ynty yna draw
gar dy law dir gwrda
or kywaythog llawen gwych
dare y edrych arna
ti fyddy jach yn yman
nyd wyti wan dybyga
ac nicharaf hanad chwaith
mi wnaf vyngwaith yn gyntaf
a ddoydi gladdy y tlawd yna hwnt
aeth y brwnt o dyna
ny naeth e swydd trafy yny byd
onyd kip rytha
nydoes amdo ym duw amair
oni chayr kinhoka
chwiliar kwd sy dan y ben
ymay yno goden dwba
y may yn ddigon llaes y lyp
[td. NLW 13081B, 162r]
kyfod chwyp affrysta
tyred attai ar dy swyp
ti welyr gip sydd arna
ffrwynar kefful ffroenwyn dy
tyn yr ty kyfrwya
middelya bynt ne'ddwy
mi myna hwy yn gynta
vo vydd yddo ddogon vael
gwedy kael y g<osgol va>
vo ddaw vn ni rodda nag
ac ay gwasgara
jo yn siompol yni sy
y vy gyfoethoka
gwedy kyfrif pawb y gid
y vy yn y byd yma
efo gollay blasoedd rhydd
yn vn dydd ay holl dda
gwedi kolli hyny y gid
vo ay yny klefyd blina
vo gaer krach yn ayr pur
yw roddi yr kerddwyr pena
er y fod e megis hwch
yn y llwch ar llaka
[td. NLW 13081B, 162v]
am y fod e velly yn byw
yn kary dyw yn bena
efo ay jach yddy dai
ac y gay y holl dda
ac o gwnawninay gud
yn y byd yma
vel y gwnaeth ymae yniwlad
gydar tad gorycha
Thomas ap Ieuan ap Rhys Ay kant
Pwy yw'r syr goray oll, NLW 13081B, 162v-164r.
(= HG –)
[td. NLW 13081B, 162v]
Pwy ywr syr goray oll
yn yr holl vrenhiniaeth
syr siorys mathay sy
yn berchen tyaeth
yn yradyr mawr ywr graes
ymaer vras gynhaliaeth
pawb syn medry kyrchy lle
ymay goray llyniaeth
maen hwy yn dyfod mal wrth wys
[td. NLW 13081B, 163r]
ato yr llys yn llawn faeth
ynte gresewi pawb ar goedd
velly ddoedd yn<....>eth
ymayr gayr yddo ef
gore y ganhaliaeth
na doedd yni gael
hael oy rywogaeth
hael yn fab llawen hy
arhyd y by fabolaeth
ar ymroddi y vod yn hael
gwedi kael gwroliaeth
dilis jawn y farbara hael
gael taladigaeth
ysyn enill tref ythad
gwlad nef ynhelaeth
pawb yddaw yradyr lân
yno y kan y kyd faeth
at y teyly goray braint
ymaint lly 'merhodraeth
nyd oes gwrthod klaf nag jach
mawr na bach na mamaeth
[td. NLW 13081B, 163v]
hen ac jevaink don <y>r llys
dilys o brydigaeth
kan gwyn brwd arhost
difan gost gwin faeth
medd meddyglyn bragod pur
kwrw byr rhagoriaeth
dan dy gadwyn ayr yddwyd
yllew llwyd llawen faeth
velly yroedd y keylog fry
dy o waedoliaeth
y proffwydi yddowad hyn
kyn y genedigaeth
mab duw y ddelayr byd
hyd yddoedd ganihadiaeth
ymay term gar yn llaw
y daw ynaw brenhiniaeth
ac ni chanhaliant ddim or hedd
medd y broffwydoliaeth
pen for gath yn ka<..> klawr
y dawr fawr <farol>aeth
llwynog ffwlbert lleyad krank
[td. NLW 13081B, 164r]
jefank ywr anogiaeth
<S>arff a blaidd a baedd glas
dyrngas ymarchogaeth
ki llew gwyn a gwadd
lladd yw y llywodraeth
tarw eryr gw<e>nol bran
galwan y genhedlaeth
llew koch keilog mynydd
hydd o gudd herwriaeth
pymp kwarter blwyddyn hir
hir heb arddeliaeth
kyn y trotho dyw y law
at y ganllaw digaeth
llawer gwraig heb y serch
allawer <merch> mewn hiraeth
llawer mab heb y dad
mewn ymddifadaeth
jesu grist anprynay y gid
prid y fyr prynedigaeth
gway ni aros yn y byd
symyd y wasanaeth
Thomas ap Iefan ap rhys Ay kant
Wedy proffer pob man, NLW 13081B, 164v-165v.
(= HG –)
[td. NLW 13081B, 164v]
Wedy proffer pob man
hyd yn nwy<r>an hafren
gorey man ac y sy
y try yrheylwen
llemaer ty mwy y glod
dan rhod ffyrfafen
lle gosodes duw y ras
ar y plas dwn refen
llemay ywraig barchys hael
wedi kael y fforten
ar vn veddwl yny byw
aroddes duw y ddwyn wen
kary pob karcharor krist
lliwior trist yn llawen
kodir jencktid ar ymaeth
vel y gwnaeth elen
yr pellenig rhoddi ty
rhoddi gwely yn llawen
peri yr tlawd fod yn ddoeth
trwsio noeth diarchen
galwr jesu ar bob gayr
ay vam fair forwyn wen
am ddar byd bod yn hael
mynych gael y fferen
[td. NLW 13081B, 165r]
enill nefoedd gwyn y byd
ar hyd y bor dowarchen
a dwyn enay glan y dduw
a buw yn ail tonwen
am yn garyr anffydd
gnawd yn gael y gynen
ac os kowir ydiwr <....>
hi afydd byd a<niben>
ymay yn ddierth yddynthwy
gwrs yddwy seren
vn or dwr ar nall or tan
ynhwy ygan y gorffen
gorch mynay krist y drig
ar ganheadig gynen
rhydrig eilwaith bychan wyr
holl synwyr gridwen
ddys yny henwi yn ddwy ddraig
vn ay ffaig yn glaerwen
ar llall goch ywhi yny mysg
efo lysk yddayren
ac y gyfod kynwr gwrdd
vn dwrdd ar gwenyn
ac o ddrwg ini yrhead
amrhead felen
[td. NLW 13081B, 165v]
ymaynhwy yn ofnir day barth
wedyr arth aflawen
ac heb feddwl yddynt bwedd
y daw or gogledd gay wen
ond yddeyly ymhob mars
mal ystars yddrydwen
y sydd heb ally nos na dydd
varny yn rhydd y rhod bren
jesu a esyd pawb yny fan
hyd yn oed rhan rhonwen
ny thernhasant fawr ynhwy
y syrthiant hwy y germania
Thomas ap Ieuan ap Rhys Ay kant
Gwrandewch arnai bob ryw ddyn, NLW 13081B, 125v-127r.
(= HG 29)
[td. NLW 13081B, 125v]
Gwrandewch arnai bob ryw ddyn
ymodd ar llyn y byon
yn dwyn bowyd drwy fawr gyr
yn wragedd gwyr ameybion
ac felly yr oedd gwllys duw
yn ordro rhyw grystnogion
arhai eraill pawb ay gwyr
disynwyr yn jddewon
kynta dial y syr joed
ac yn yroed y klowsom
y fy gwymp ar lywsiffer
a llawer o angylion
[td. NLW 13081B, 126r]
yr ail dial efa ay gwnaeth
ac adda aeth y ebron
am yr afal fynd ynghyd
y drafaylyr byd yn dlodion
ni by ddial erioed fwy
oddino ynhwy eython
medd y beibyl yn nyni
am dori y gorchymynion
y drydyddial oedd llif noe
affwy nathore y galon
onyd wyth dyn yr holl fyd
y gid ynhwy foddyson
y may yn rhyfedd y bob gwr
am syrthiad twr pabilon
pedwar dial yw ef or brig
oryfig gwerin ffeilstion
y bedwrydd dial troya fawr
y lle y by mawr ddialon
a lladd rhwng y jawn ar kam
[td. NLW 13081B, 126v]
yn amser abram ffyddlon
sodam a gomora meddant hwy
ac yno nhwy soddyson
onid lott ay wraig ai blant
may gwarant gowir ddigon
ar chweched dial tan gwylld oedd
fo ofn nodd pawb pan glowson
lle y byddial mawr diospen
am nad oydden gyfion
ar seith fed dial siosiwa gynt
vel dyna hynt gofalon
vo ddystrowiodd medd ysain
y bychain jawn ar mowrion
vn ar bymtheg ddwy waith oedd
o frenhinoedd coron
o arch duw y ladd ef
o waith pechoda trymon
ac vellymar seith fed yw
ac vo wyr dywr bwriadon
ar wythfed sydd dydd yfarn
yn gadarn ac yn greylon
yroedd dialedd ymhob gradd
[td. NLW 13081B, 127r]
er peri lladd y dewrion
ar hai diddrwg nyd oedd gas
o gwmpas yn hwy ddarfyon
ac am hyny troed pob rhai
oddiwrth y bai pen allon
fel y trodd pawl gynt yr ffydd
y gael llawenydd jnion
a meddylian hwy yni hoes
am dduw ar groes ar hoelion
a gweddian arno yn syth
nyd anhwy byth y ofalon
o daw gofyn ar ay gwnaeth
o estori fraeth y doython
Dyna warant digon prydd
yn hwy sydd ddinydon
Rhyfedd ddigon y bob Kriston, NLW 13081B, 127r-128r.
(= HG 30)
[td. NLW 13081B,127r]
Rhyfedd ddigon y bob kriston
nad ofna vn o dri gelyn
y knawd ar byd ar drwg ysbryd
y sy wreyddie yr holl bechode
[td. NLW 13081B, 127v]
pechod y knawd y beyr anffawd
pawb yn y cryfder amod ofer
ar hen ar gwan ar di oydran
godineby nis gwnair heini
pe kyfarche y dduw fadde
yr angel y toro oddywrtho
syny yry e ywan gredy
na chayff e dda byth ywala
pe kaeef dda 'r byd yn olyd
vo beir y fod ef mewn kebydddod
vel llif kornant yddar trachwant
'ny gadernid yno y diffid
er maint y vo gasgal gantho
yno y gedy y holl gasgly
wedy ddelo duw oddiwrtho
ny char vn dyn y wyneblyn
ar mwya fy yny gary
[td. NLW 13081B, 128r]
rhowyr gatto gael y gyddio
ar da ar tir y gymeryr
yddiddany von hiraythy
tal gan dduw gair am bob gwirair
gair gwarth yn wir vo ddielir
pwy bynag vo 'n syned arno
y sy feilchion y sy dlodion
a sy ddifri ymay yn kodi
pawb gadawed y ddrwg weithred
ni ffery 'r byd hyn ond enyd
maen flin gosod benthig tafod
dangos bod chwant kael maddeyant
rhowyr yddo heb gwelyddio
y kythrel y sydd ffalst achebydd
may trigaredd duw yn y diwedd
y bawb taled y ddylyed
Arglwydd Iesu Grist, er mwyn dy fam, NLW 13081B, 128v-131r.
(= HG 31)
[td. NLW 13081B, 128v]
Arglwydd jesu grist ermwyn
dy fam forwyn dirion
dyred vn waith yn dy fraint
di ath saint gwirion
ti addoythost vn duw tri
yn rhoddi ni yn rhyddion
ac y golli dy holl waed
yr wyt draed y sayson
vo aeth dy demle yma athraw
oll yn llaw y llygion
ath eglwysi ymhob lle
yn gornele gweigion
trwy segyryd pawb ysy
yn kael y golydon
heb prydery dim o dduw
onyd byw yn anghyfion
ti ddioddefaist di ath farn
gay acham ddermygion
christogion awnay yt waeth
[td. NLW 13081B, 129r]
nag ywnaeth jddewon
ynhwy yddawson gadwr ffydd
ar bedydd y gymerson
vel y gallent gael dy ras
er nas cauas dalon
ac o drachwant ar y da
trais athra awneython
athyrmygy di ath fam
a gwneythyr kam kreylon
dwyn yth trysor briwo ych tai
bod ar fai ddigon
dwyn ych trwsiad gweddaydd glan
o ddidan ych gweision
bene domine ffransis llwyd
duw o dwyd mor gyfion
may dy gorff di ar sal
dial dy wyryddon
yroedd yngrefydd mair o ffred
[td. NLW 13081B, 129v]
ferched amorynion
yth weddio lawer pryd
ar hyd y byd yraython
fo aeth dy ffydd di ar goll
y ddyni oll yn ddeillion
ac heb gready dim yn jawn
cosb y gawni weithon
y may term gar yn llaw
y daw ynaw coron
ac arweddan y naw kad
ar glawr gwlad albon
ay bwriady yn fawr ar ladd
pob gradd yn greylon
ac heb arbed jfank hen
y fo llen a llygion
coron ddegfed duw ne fry
yddaw ally o angylion
y bob maes rhag lladdfa flin
y amddiffin gwirion
[td. NLW 13081B, 130r]
ac yn ymparth efo dry
kymry ac yskotlond
ac yr eylwaith gida hyn
llychlyn ac ywerddon
ac y kyffry rhyfain fawr
ac yno y dawr kantorion
syn gweddio duw a mair
ac yno y kair y ganon
ag yn erbyn hyn y bod
holl ffrankod sayson
y fydd yn lladd ymhob lle
megis bleidde creylon
ac arweddant ar bob gwlad
gad o angristnogion
herwydd y ffydd hwy kans
begans ac jddewon
ar amser hyn ni wys
[td. NLW 13081B, 130v]
ynghyd pymtheng mis hirion
yn piaffod mor athir
pwy fydd sickir ddigon
ond gobeithio duw yr ys
may hil vrytys gyfion
an ar ynys yn ddiran
ac yno y can hwy y coron
oes y mab efo ar tad
ysyn hwylad ddynion
oes yr ysbryd yni ysydd
hono fydd yn weithon
ac yr arwedd ymhob gwlad
ffydd wastad ddigon
a bedyddio pawb mewn dwr
hyd ynhwr pabilon
yno saved pawb ar wir
ac yn gowir jnion
[td. NLW 13081B, 131r]
vel y toro y ayr ne y lw
vo fydd marw ddigon
ac yr ddayar yn ddi barch
yr ar towarch meyrwon
ar eneide jesu aed
a gwrthfawr waed gwirion
Y plwyf a'r wlad lle may 'y nghariad, NLW 13081B, 131r-132r.
(= HG 32)
[td. NLW 13081B, 131r]
Y plwyf ar wlad lle may ynghariad
<.>an orchymyn duw at bob dyn
niferoedd da gwrandewch arna
rhag na bwyfi ond y leni
be bai ragor geni o gyngor
ychwi nag wn hawdd yr hoddwn
nydwy gwedy rhybell ddysgy
ond fy rhodd gan dduw y hynan
ond erhyny chwi gewch dreythy
vel y may vn duw yn gorchymyn
jesu mab mair ywnaeth dengair
[td. NLW 13081B, 131v]
deddef yni gadwrheini
car dduwn yn bena ac ynesa
achar dy gyd griston hefyd
a gator dday hyn yn ddifay
y mayr dengayr ar y ddey air
y may tri dyn yn diri chasddyn
Duw na bwy fi yn vn orheini
Dyn y gaffo dysgy yddo
Dysk fawr na fyn dysgy vn dyn
yr ail ywr dyn yfon dilin
hir ddrwg ar hyd y bo y fowyd
ar dyn drydedd am drigaredd
duw nef na bo gobaith gantho
saith nef y sydd llawn llawenydd
chwech yngwen wlad nef yrhaeldad
ar nef seithfed ddyni yn gweled
[td. NLW 13081B, 132r]
yr eglwys ysyni wasnaythy
a saith hefyd y sydd yn y byd
maer saith hyny yn cael y cary
nef ywr jechyd nef ywr golyd
nef ywr mowredd nef ywr bonedd
nef ywr swydde nef ywr gradde
nef ywr parch a 'r greso mwya
o chaiff vn dyn un or saith hyn
ny chayff ynef fry heb y bryny
Duw prynodd hi drwy fyrthyri
oy waed ay gig bendigedig
wedyr pryniad ar dref y dad
efo roes hon yr tylodion
may duw yn doydyd perchen golyd
gan dlawd pryn nef oth elyn
Yn y pechod 'ddyni yn byw, NLW 13081B, 135v-136v.
(= HG 33)
[td. NLW 13081B, 135v]
Yny pechod ddyni yn byw
duw pawb yny galon
ny ni gawsom bryder mawr
y ddyni y nawr yn eon
[td. NLW 13081B, 136r]
holl gyfredin jesu grist
by on drist ddigon
nyd er balchedd nyd er bost
teg y troest atton
rhoddi dy vam wyry vry
yn ben lly gweryddon
mari yn hynys niney sy
heddy yn dwyn y goron
y may yn y dwyn o dad amam
nyd oedd gam on kyfion
vo roes yddi wrth y bodd
ac o anfodd sayson
gwraig oedd fam yn harglwydd ni
meddey yr jddewon
hithe osododd merch oy gradd
jladd y pene ffeilstion
ac yroedd yma athraw
ar y llaw hi yr awr hon
ally dial llid a bar ar y digasogion
gore dim ac ywnaid
roir peganiad meddwon
wrth gadwini bob yn dri
fel y kenddi cochion
y vab duw ni allen waeth
nog ywnaeth y elynion
[td. NLW 13081B, 136v]
ond ysbeilo ay ado yn hoeth
bod yn boeth yddelon
briwor allore mawr y braint
ay troi yn ddifraint ddigon
gosod trestel yn ddiglod
vel gwarchiod gweddwon
gwedy esbeilio duw ay dy
pery yddy weision
gyddio y gorff e agalwr byd
y gymeryd briwsion
arhoi yr ffeirieyd gwych y gwedd
wragedd priodolion
ym gystaly ar wyry fair
heb vn gair gwedion
gwisgo dager ar din
gwneythyr min cyson
gady barfe myny bod
megis bychod beylchon
yr oedd yr ffeyriayd wraig bwys
hon ywr eglwys gyfion
yddo enill drwy dduw tri
o honi hi tifeddion
ny fedyddid dim or plant
y gad o chwant cnawdolion
ond priodi pawb o chwith
vel ymlhith yddewon
F'aeth yn ychel pris yr yd, NLW 13081B, 173v-175r.
(= HG 28)
[td. NLW 13081B, 173v]
Faeth yn ychel pris yr yd
llymar byd drogan
vaeth swyddogon drwg a drain
a brain ar holl wlad forgan
vaeth y ddayar oll yn brid
ymaynhwy gid yn tychan
ac vn feddwl am ys<t>ars
ac ysgars ymgaran
ve aeth yr ynys yma athraw
oll yn llaw satan
vaeth gras duw o<u> mysg
vo aeth y ddysg yn fychan
ve aeth yn ddifraint eglwys grist
penyd trist athryan
[td. NLW 13081B, 174r]
gan y balchedd wedd yn wir
vel y geyfir fyddan
a allo herkyd tir ne dda
gidar pena y byddan
ar aberthog drwg yrhyw
vaeth ydduw yny arian
rhaid yr eiddil egwan yw
fyw wrth y gilran
ar kamweddys mawr y dra
efa yn dda ar ddwyran
y godwybod salw sydd
at yr vfydd tlawd wan
ar drigaredd aeth y gid
ymaer llid yn llydan
a bod heb nag yd na blawd
ddeg ar dlawd y hynan
madder ddime fach nichayd
ar yrhobaid fechan
vaeth y kaws blayne a bro
keisio fytels ymay yn faith
y gael vnwaith grochan
[td. NLW 13081B, 174v]
kyrched duw nhwy atto ymrhyd
llymar pryd y llefan
y tylodion grym y gread
o cathiwed allan
kyn yddelor dial tost
ymaen fost fechan
ac addewid ym gynt
ac ar hynt y gwelan
ny ni gowson naw mis glaw
ac voddaw yn weithan
naw mis eraill yn des
gan y gwres y greidan
efo ddychon duw osmyn
ddanfon enyn boeth fan
er mwyn difa fo yny far
gydar adar hedan
niffryderwn ddim odduw
yny byw ni throan
a ffen doddon vel y kwyr
ymay yn rhy hwyr yn dychan
[td. NLW 13081B, 175r]
moeswch yni yn getyn
weddio yn vn achyfan
ar yr eneide fynd yr nef
atto ef y hunan
Gofyn kwndid ymi y gaf, NLW 13081B, 182r-183v.
(= HG 34)
[td. NLW 13081B, 182r]
Gofyn kwndid ymi y gaf
beth ywnafi yleni
orhoes duw ymine rodd
nyd oes fodd ym dewi
my fi ddoyda ychwi wir
nid rhayd yw hir holi
jach arhydd pam y cwyn
y fod ef yn dwyn tylodi
deillion krypled yn y byw
o dy duw yny tlodi dodi
[td. NLW 13081B, 182v]
carchororion krist y gid
gwyn y fyd y rheini
y golydog casgly nan
ac ni fynan roddi
efo ay cayff ni wyddon pwy
a gway yn hwy o geny
yno y daw yni ddiran
y dyn yn wan dan weidi
yma y trig y tir ar da
ar dyn y a dan ochi
llawer calon y fydde drist
am farn Christ geli
awype cyfiwch yw y braint
glowed maint y hanfri
nid oes gwraig ac y ssy
nam gyfflybay yddi
ffordd y try yr hayl o dde
na ddelye y llossgi
yddyni bawb ar y cam
a mam y missereri
morwyn wyryn wyry lawen lwys
[td. NLW 13081B, 183r]
naby yn gorbwys erni
ni ddelen feddwl hyn
nad oedd kyn y geni
ffordd y enaid da na drwg
nadelay y lymvow patri
trafyn asgrer tad or nef
clywch fyllef am gweddi
hi ar mab yddyg yny bry
jesu y chyfodi
ana y mam pen y cae
fel ymae yn ystori
angel duw one fry
y fy 'r genad dwri
yny demel yddodd fayr
yn dayr blwydd yn y addoli
duw ay angylion nef ar goedd
a hwynte oedd yn yfforthi
morwyn wiri am y vod
heb ddim pechod erni
gan orychel ar chwe gayr
y cae mayr feychogi
yn yffedayr blwydd ar ddeg
[td. NLW 13081B, 183v]
y dawe anrheg iddi
hi amddiffynodd yr holl fyd
rag y gyd y colli
y creawdwr mawr anmedd
y syn etifedd jddi
am y fagy ole ynlle
hi a ddylyey y addoli
nyd oedd gnawd ond ychnawd
trwy briawd eni
y am ddiffin ar y groes
y pymoes y syn poyni
y gwir dduw oran y tad
y mab rhad geni
achos cnawd mayr y chwaer
y caer ddaer y croeni
mi addolar wiri ferch
y may fy serch i erni
ar y mab y byrai ymhwys
jessus ffilli d<au>i
ac y galwai ar fab mair
ar bob gair om gweddi
hithe y gayff gantho ef
yn y nef fynodi
Hael blwyfogion harddwych ffyddlon, NLW 13081B, 186r-187v.
(= HG 35)
[td. NLW 13081B, 186r]
Hael blwyfogion hardd wych ffyddlon
clych sydd geni yddy stofi
cwndid nid ar sen newatwar
naflinwch hyd boi yniddwedyd
nid wyf ond ffol anystyriol
ym gynghorir neb nym gwrendy
ond ddwin gweled blin gamsyned
mawr ar lawer faint y balchder
am nad ystyr pob pechadyr
may rhayd symyd o hyn ofyd
ceffelyb ywr byd ac vnffynyd
affeyntiwr fay yn peintio delway
y arfer e gwneythyr pethe
twyllodrys ar wyneb dayar
hir ni ffery y gwaith hyny
ond desefor nef ay costo
fellyr byd caeth velhydoliaeth
y kyfflybwn ym dyfosiwn
mawr ddihayreb fyr doethineb
[td. NLW 13081B, 186v]
Dewder y abri cyn yn geni
o bridd cynta gwr fy adda
Blemay dwedwch ymi os meedrwch
gwr dewr dibrin bleraeth rhawling
Brenin grasol konstinopol
plemay gorsil oedd wr ar fil
a sylys yfy ddoeth cynhyny
plemay gwyr da beyrdd eropia
ner fil ar gwr elexawndwr
ple may ector ddoeth y gyngor
dewr mewn fentyr ple may arthyr
may wenhwyfar hoyw fwyn hawddgar
merch y gog fran gawr y hynan
Ble mae anareg hoyw fwyn deg
o bryd pen oedd ar y bobloedd
plemay eron gynt oedd greylon
a siarlamaen gryf y adaen
plemay farsel pab rhyfain ffel
pen cyfrayth hen ble raeth moysen
plemay fryttys fab hen sylys
[td. NLW 13081B, 187r]
ac owain fy ddewra ynghymry
ple may rhigart brenin dewrbart
ar duwk y fydro yn jork yn trigo
plemay ddafydd broffwyd ryw ddydd
a self ddoeth mawr fyr cyfoeth
may saith doethon rhyfain dirion
Gwiliaw eraill yn saith fferaill
plemaer gwr hwn elwyd catwn
mawr y ddoyth der ymhob mater
ble ddaeth y gid saith gelfyddyd
oedd gan lawer yn yr hen amser
er celuyddyd yrhain j gyd
ay holl ddoeth-der mawr ay cryfder
pawb yn ddilyn ac yn briddin
yr ddaer ddeython hwy wyr dewron
diwedd dyn glan y sydd egwan
yfo dihayreb mewn gwrol deb
arhon mewn bedd o saith droedfedd
athan y ben las dowarchen
ac ynte fydd beynoeth beynydd
yn rhoi dalken wrth y nen bren
[td. NLW 13081B, 187v]
heb gedymaeth yni gwmpniaeth
on ffroga dy yny gytty
pryfed dayar geyrwon hagar
fydd cyd meithion yr kyrff meyrwon
ar enaid sydd yny gystydd
am ywnaethe o gamwedde
pen el jesy ynghylch holi
ni ad er tro lleia yn ango
rhaid rhoi cyfri y pryd hyny
or da mawron bwedd y deython
ac yn berffeth pob ceinhogwerth
wrth ben proffwydd b<ab>edd y doytpwyd
fel y gwneython y gweythredon
ar pryd hyny cawnin taly
pawb ywnaeth da medd y doetha
yr porth ar llead y gayff myned
ywnaeth trawsedd ac enwiredd
yr lle dlyon att wyr geyrwon
ermwyn hyny rhownin gweddi
ar grist fadde yn nin pechode
niwn griston berchen calon
a syn gally bod heb pechy
gedwch ym lwyr tifary
hayddwn wir fodd duw fon prynodd
© University of Cambridge 2004
Diweddarwyd:
Last update: