CYFFREDIN...........1

Wedi hyn y bu hi gyfyng jawn a'r y Saeson dalm mawr o amser Canys eu Capteniaid a garcharwyd, a'r milwyr cyffredin a fuont yn gaeth-weision i'r Brutaniaid.

CYFFREDINOL.........1

Yr ail ynghylch y Cyfoeth cyffredinol:

CYFFREDINOLAF.......1

1, Yr Amser cyffredinolaf a mwyaf arferedig ydoedd wedi gorphen y Gwasanaeth yn yr Eglwys, a'r DDydd yr Arglwydd.

CYNGHOR.............1

A hynny a wnaethant i arwyddoccau eu bod mywn cariad perffaith a'i gilydd, a bod pob atgasrwydd a malais wedi diweddu, yn ol cynghor ein Hiachawdwr, Gan hynny, os dygi dy rodd i'r Allor ac yno dyfod i'th gof fod gan dy frawd ddim yn dy erbyn, Gad yno dy rodd ger bron yr Allor, a dos ymaith:

CYNGHORAI...........2

Wedi hyn gymmeryd affaith Hengist a alwodd ei farchogion atto ac a archodd iddynt i wneuthur fal y cynghorai efe.

Wedi'r Tadau bedydd hyn ddyfod ynghyd, Yr Offeiriad a'i cynghorai hwy i edrych a'r gyflawni'r Addewid ac oeddynt yn myned i'w wneuthur, sef a'r iddynt ymegnio hyd eithaf eu gallu i addysgu'r Plentyn yn y FFydd Grist'nogol, a'i ddwyn [td. 238]

CYNGHORIAID.........1

Felly Gwrtheyrn a alwodd ei ben-cynghoriaid a'i Uchel-Swyddogion atto, a gwedi eu dyfod, efe a dywedodd wrthynt fal hyn, " CHwi wyddoch f'Arglwyddi fod y RHufeiniaid wedi ein gommedd er ys talm, a ninnau yn llwyr anigonol i roddi cad a'r faes i'n gelynion, ynteu anghenrheidiol ydyw i ni ddanfon at ryw genedl a'm borth.

CYHOEDDI............2

Milwyr) I'n tyb ni, yr achosion ynt, o herwydd eu bod ambell-waith yn cyhoeddi ympryd ac yn gweddio eu Duw i ymladd trostynt:

Ac yna, gwedi eu darllen a'i cyhoeddi, y peris efe yscrifennu tri llyfr o'r gyfraith, sef un i'w arfer yn oestadol yn ei Lys, a'r ail i'w gadw yn ei Lys ef yn Aberffraw, a'r Trydydd yn LLys Dinefwr modd y gallai y tair talaith eu harfer a'i mynychu pan fyddai achosion;

CYHYD...............1

A'i Barn hwy oll un ac arall ydoedd, Na ddylid cadw Plant bychain cyhyd a'r wythfed Dydd rhac Bedydd.

CYLL................1

"O derfydd bod deu ddyn yn cerdded trwy goed, ac esgynniaw gwrysgen a'r lygad yr olaf gan y blaenaf, onis rhybuddia, taled iddo ei lygad os cyll, ac os rhybuddia, ni thal ddim.

CYLLA...............1

Dywed rhai mae'r achos o'i mynediad adref oedd, o herwydd iddynt lwytho eu cylla yn rhy lawn, ac iddynt ddewis, er mwyn cael eu cynnefinol jechyd, fyned tuag adref er cael lheshad y For-wybr.

CYLLELL.............1

Saeth hagr hell fel cyllell wair;

CYLLILL.............5

Twyll y Cyllill hirion.

Ond i affeithio hyn o orchwyl yn gyfrwys, Dygwch bob un o honoch gyllell awch-lem flaen-fain (megis cyllill y cigyddion) yn ei lawes;

Ac yn ddiattreg hwy a dynnasant eu cyllill hirion allan, ac a laddasant ynghylch tri chant o bendefigion y deyrnas yn dosturus jawn.

gafas ef dan ei draed, ac a'r trosol hwnnw, efe a laddodd ddeng wr a thriugain o'r Saeson, canys gwr glew oedd hwnnw Ystyr y geiriau Nemet eour Saxes, yw Cymmerwch eich cyllill.

Fe ddamweiniodd i mi weled un o 'r cyllill hirion hynny, ac un hagr hell ydoedd hi;

CYMANFA.............3

Yn-awr rhac bod hynny yn achos Amrafael a Schism yn yr Eglwys, fe gynhaliwyd Cymanfa yn Affrica, Bl.

"Am yr hyn a ddywedaist ynghylch perthynas Plant, na ddylid eu bedyddio a'r yr ail neu'r trydydd Dydd, wedi eu genedigaeth, ond a'r yr wythfed Dydd, megis tan y DDeddf, Ein Cymanfa ni a farnodd yn llwyr wrthwyneb.

Canys gorchymmynwyd mywn Cymanfa a gynhaliwyd Bl.

CYMMAINT............5

Nyni y Brutaniaid truain wedi'n harcholli a'n dugn-friwio gan hygyrch ruthr ein gelynion, ydym yn danfon y llythyr hwn attoch chwi y Saeson anrhydeddus (swn eich gweithredoedd enwog sydd wedi ehangu cymmaint) i ddeisyf porth gennych y cyfamser hwn.

Ond cymmaint a adailadid y Dydd a Syrthiai'r nos, ac ni ellid mywn modd yn y byd i beri'r gwaith sefyll.

Ond ni chaf i wag-dreulio'r amser i wrth-brofi ynfydrwydd neu enllib y dynionach hynny trwy resymmau lawer, (oblegid fod y peth cyn eglured fal nad oes ond ambell geccryn enllibus a ryfyga ddywedyd hynny) ond ystyried y darllenydd cymmaint a hyn, sef. 1.

Ac ys nid allaf siarad llawer, oblegid nad wyf yn deall ei chywrainrwydd fal y dymunwn, etto'r wyf yn deall cymmaint a hyn, sef, nad oes jaith (hyd y gwn i) yn cadw y purdeb cyssefin cystal a hi, yr hon a sieredir yn gyffredin ym mysc y Gwerinos.

Ond eu geiriau eu hun sydd yn newid agwedd cymmaint (ym mhob oes agos) fal pettai eu Hynafiaid yn eu clywed yn siarad heddyw, y rhai a fuont fyw ynghylch wyth cant o flynyddoedd a aethant heibio, diau ydyw, na ddeallent hwy ond ychydig neu ddim o'r hyn a ddywedent.

CYMMELL.............1

Ond mi a dybygwn mae Anghenrhaid oedd yn eu cymmell i wneuthur hynny yn amser Erlidigaeth, pryd ni byddai rydd iddynt, ymgynnull liw Dydd.

CYMMERODD...........1

Cymmerodd Gwrtheyrn y brenin hoffder yn yr ymadrodd hwnnw, ac a ddiolchodd iddynt am eu cariad.

CYMMERTH............1

Ac yno y cymmerth Hengist groen tarw, ac a'i holltodd yn un garrai, ac yn y lle cadarnaf, efe a amgylchynodd gymmaint a chae gweddol o dir, ac a adailadodd yno Gaer hoyw, yr hon a elwid yn Gymraeg gynt Caer y garrai, eithr yn-awr gan y Saeson, Dancastre, i.

CYMMERWCH...........1

gafas ef dan ei draed, ac a'r trosol hwnnw, efe a laddodd ddeng wr a thriugain o'r Saeson, canys gwr glew oedd hwnnw Ystyr y geiriau Nemet eour Saxes, yw Cymmerwch eich cyllill.

CYMMERWN............1

Y Saeson a ollyngasant eu pennau'n llibin a'r hyn o aflwydd, Ond cymmerwn gyssur etto (eb 'r hwy) nid yw hyn ond damwain.

CYMMODER............1

Yn gyntaf cymmoder di a'th frawd, ac yno tyred, ac offrwm dy rodd.

CYMMORTH............1

A'r ol hyn hwy a aent i weddio eu Gweddi gyffredin am dangneddyf ac undeb gyffredinol yn yr Eglwys, am lonyddwch a hedd yn y deyrnas, am lwyddiant yr Oes, am hin dymmerus, tros bob math o ddynion, Brenhinoedd, Ymherodron, a phawb mywn Awdurdod, tros y LLu, a'r Milwyr, tros y rhai Credadwy, ac anghredadwy, tros gyfeillion, a chydymdeithion, tros y cleifion a'r blinderus, a'r fyrr eiriau, tros bawb mywn diffyg ac eisiau cymmorth.

CYMMUN..............8

Canys Justin y Merthyr a ddywed, mae'r Amser yr arferent i fwytta'r Cymmun oedd wedi iddynt, ddarllen, canu mawl, pregethu, a gweddio.

Canys y mae'r Teidau a yscrifennasant tua'r drydedd Oes yn sicrhau mae yn y boreu y derbynnient y Cymmun:

Ac am hynny hwy a dderbynniasant y Cymmun bob Dydd trwy'r Flwyddyn, yn bendifaddau mywn Dinasoedd a THrefi, lle byddai pawb yn agos, fal y mae'n amlwg, oddi wrth eiriau S.

Syprian, yr hwn a ddywed, Yr ym yn derbyn y Cymmun bob dydd, megis Ymborth sydd yn ein meithrin i Jechydwriaeth.

Yr arfer hwn i dderbyn y Cymmun bob dydd a barhaodd yn 'chwaneg na phedwar Cant o Flynydoedd, yn enwedig yn Eglwysi'r Gorllewin, oblegid y mae S.

2, Am y Personau a farnwyd yn gymmwys i dderbyn y Cymmun.

Ac yn yr un Gymanfa y gorchymmynwyd hefyd, y dylid attal y sawl a ddygent gam dystiolaeth yn erbyn eu Cymmydogion, tra fyddent hwy byw rhac y Cymmun.

3, Ynghylch y modd y derbynnid y Cymmun.

CYMMUNDEB...........1

Yn FFraingc, na chai un Apostat (neu'r hwn a ymadawodd a'r ffydd) ei dderbyn mywn Cymmundeb, os syrthiai yn glaf, ond y dylid edrych a fyddai gwellhad Buchedd ynddo.

CYMMUNO.............2

Ond yn wir ddiau y mae'n anhawdd i wybod yn berffaithgwbl, ym mha amser o'r dydd yr oedd yr hen Grist'nogion yn cymmuno;

Awstin Esgob Hippo yn dywedyd yn eglur fod y CHrist'nogion yn cymmuno bob dydd yn ei Amser ef, hynny ydyw, ynghylch Bl.

CYMMYDOGION.........3

Y mae ein cymmydogion yn ddigofus wrthym ein bod yn ymffrostio am Arthur.

Can's beth yw jaith ein cymmydogion gan mwyaf (mi wn y gallaf enwi tair cenhedl) ond lladin wedi gymmysgu ag ambell air o'i hen jaith eu hun?

Ac yn yr un Gymanfa y gorchymmynwyd hefyd, y dylid attal y sawl a ddygent gam dystiolaeth yn erbyn eu Cymmydogion, tra fyddent hwy byw rhac y Cymmun.

CYMMYNYNT...........1

Yn LLong-borth llas i Arthur, Gwyr dewr cymmynynt a dur;

CYMMYSCID...........1

wrth y Brenin, Pe ceid gwaed mab heb dad iddo, a phe cymmyscid hwnnw a'r dwfr ac a'r calch, fe saif y gwaith.

CYMRAEG.............3

Mi a wn y gall pawb ddeall y pennillion hyn fel Cymraeg sathredig.

Dafies ei hun yn arddel pob gair y mae efe yn arfer, yn lle Cymraeg gywrain ddiledryw.

Ac yn ddi-ddadl efe yw'r Bardd hoywaf a'r a scrifennodd erioed (dodir heibio faswedd ei destunau gan mwyaf) Ac fe all pawb a'r a wyddant ddim mywn Cerdd Dafod, wybod na arferodd ond Cymraeg lan loyw yn ei Gerdd.

CYMREIGWN...........1

Yr wyf yn meddwl, na fyddai anghymmwys pe cymreigwn ryw ran o'r LLythyr a anfonasant at y FFidus hwnnw, yr hwn sydd fal y canlyn.

CYMREIGYDD..........1

Yr wyf yn meddwl na fyddai lwyr anghymmwys ped angwanegwn yma ryw ychydigyn o'r Gyfraith honno, yr hon a gefais gan y Periglor dysgedig, a'r Cymreigydd cywreiniaf hwnnw, Mr.

CYMRU...............14

Tywysogion Cymru.

Ac meddant hwy, yr oedd y Gyllell hon yn un o'r rhai fu gan y Saeson yn lladd Pennaethiaid y Cymru.

Ac yno o herwydd y lliaws gwastadol hwnnw, ac o herwydd amrafaelion gynhennau yn ein plith ein hunain, ond yn bennaf dim o herwydd Digofaint Duw arnom o ethryb ein pechodau, gyrrwyd ein Hynafiaid i gyrrau salaf yr ynys sef Cymru a CHerniw.

YR hwn sy'n chwennych hanes gyflawn am helynt Tywysogion Cymru, darllened Ghronicl Caradoc o Lancarfan, yr hwn er nad yw wedi ei argraphu etto yn Gymraeg, etto yr wyf yn gobeithio y bydd wiw gan y Pendefig digymmar hwnnw Mr.

Yr enwoccaf o holl Dywysogion Cymru oedd Hywel DDa, yr hwn a ddechreuodd ei Deyrnasiad Bl.

gwlad Cymru, er anrhydedd i DDuw, ac er llywodraethu'r bobloedd mywn heddwch a chyfiawnder.

Ac ym mhen diwedd y grawys, efe a ddetholodd ddauddeg o'r rhai doethaf o'r cwbl, gyd-a'r Doctor enwog o'r gyfraith Blegwyryd, gwr doeth dyscedig jawn, ac a orchymmynodd iddynt chwilio yn fanwl holl gyfreithiau a defodau Cymru, a chynnull allan y rhai oeddynt fuddiol, ac Esponi y rhai a oeddynt dywyll ac amheuys, a diddymmu y rhai a oeddynt arddigonaidd.

diweddaf yng NGhymru) y danfonodd Brenin Edwart y cyntaf, at Bennaethiaid y Cymru i erchi iddynt ufuddhau i'w lywodraeth ef.

A phan anwyd iddi fachgen, y danfonodd Edw ffals eilwaith at Bennaethiaid y Cymru, gan ofyn iddynt, A oeddynt o'r un bwriad ac or blaen?

Ac o hynny allan y cyfenwyd mab hunaf Brenin lloegr Tywysog Cymru.

LLywelyn ap Gruffydd oedd y Tywysog diweddaf (o waed diledryw y Brutaniaid) a fu'n llywiaw Cymru.

Colles Cymru fawr gwawr gwreiddiaf, Cyweithlon esgud gloywddydd glewaf;

Cymru a orfydd cain fyddai Dragon:

Ni wyddai'r Frenhines Catherin (gan ei bod yn wraig o FFraingc ddim gwahaniaeth rhwng y Cymru a'r Saeson, cyn iddi briodi Owen Tudur, yr hyn a wnaeth iddi chwennych yn fawr i weled rhyw nifer o gydwladwyr[td. 120]

CYN.................21

Bu hi gyfyng arnynt dalm mawr o amser wedi hynny, ac nid oedd nawdd ond y Diffaithwch a chromlechydd y Mynyddoedd, canys cyn ffyrnicced oedd y Saeson, fal na ddiangai neb a'i fywyd ganddo ag a ddeuai o fywn eu crafangau.

Ond pan welodd Sais ef mo'r brudd a myfyriol, yspryd-blinderol ac athrist, efe a ofynnodd iddo a'm ba achos yr oedd cyn brudded ac athrist?

Ac efe a ddywedodd wrth Weision y Brenin ei fod efe yn Feddyg celfyddgar ac yn jachau pob math o haint a chlefyd, Ac o bydd gwiw (eb'r ef) gan ardderchoccaf fawrhydi y Brenin i gymmeryd o'r Feddyginiaeth sydd gennyf i, fy mywyd i trosto oni bydd cyn pen nemmawr o amser yn holl jach.

Ynteu Gobeithiwch yn Nuw Holl-alluog, ac ymwrolwch Ac a'r hynny hwy a gymmerasant galon o newydd, ac a ergydiasant eu saethau cyn amled a chawod o Genllysc at y Gelynion, ac ni laesodd y dewrder, yr arial, a'r egni hwnnw ynddynt, nes ynnill Buddugoliaeth enwog, Bl.

Od oes gennych chwi fwriad diyscog i ymladd o amser bwygilydd a'r Brutaniaid nes eu llwyr orchyfygu hwy, yr ym ni'n tystio wrthych, ni chaiff fod arnoch ddim eisiau gwyr nac arfau, deuwch cyn fynyched ac y fynnoch.

Ac yr wyf yn credu'n hollawl, nad yw'r CHronicl yn celwyddu pan y dywed o'i blegid, Ac ny chlywyssit a'r neb cyn noc ef yr ryw devodau a oed arnaw o nerth a chadernyt, a glewder, a daeoni;

Ond ni chaf i wag-dreulio'r amser i wrth-brofi ynfydrwydd neu enllib y dynionach hynny trwy resymmau lawer, (oblegid fod y peth cyn eglured fal nad oes ond ambell geccryn enllibus a ryfyga ddywedyd hynny) ond ystyried y darllenydd cymmaint a hyn, sef. 1.

Y mae'n ormod tasc i mi geisio gosod yma hanes neilltuol am Weithredoedd Arthur, y rhai ynt cyn odidocced, fal prin y mae, onid ynt wedi dallu fy llygaid i wrth graffu arnynt.

"O derfydd bod ymrysson, pwy a ddylyai warchadw etifedd cyn y del i oedran gwr;

"Os gwr a gwraig a ysgarant cyn pen y saith mhlynedd, taler iddi ei hegweddi, * a'i hargyffreu ‡

Ond os cyn pen y saith mhlynedd yr ymedy hi a'i gwr, hi a gyll y cwbl ond ei chowyll.

Dychymmyg di pwy greawdr cread cyn Duliw, Creawdr cadarn heb gig heb asgwrn.

Can's e fuasai Saes'neg, yn edrych cyn haccred yn yr amser hwnnw mywn cerdd, a barf ddu fawr a'r langces fonheddig ieuangc.

Ni wyddai'r Frenhines Catherin (gan ei bod yn wraig o FFraingc ddim gwahaniaeth rhwng y Cymru a'r Saeson, cyn iddi briodi Owen Tudur, yr hyn a wnaeth iddi chwennych yn fawr i weled rhyw nifer o gydwladwyr[td. 120]

ei PHriod, i edrych a oeddynt cyn saled dynion ac oedd y Saeson yn ddywedyd eu bod.

Ped ymostyngai dynion i farnu pyngciau dadleugar wrth Reol yr Ysgrythur, neu wrth Arfer y Brif Eglwys (cyn i neb llygredigaethau ddyfod iddi) yr wyf yn meddwi y byddai'r DDadl ddiweddar hon ynghylch Deiliaid Bedydd yn ddiddadl;

Yn ganlynol i hyn y mae Scrifennadau'r hen Deidau yn dangos yn eglur, hynny ydyw, cyn amlycced ac all Tafod fynegi, fod Bedydd plant yn arferedig yn Eglwys DDuw er Amser yr Apostolion.

Canys yr oedd rhyw Esgob a'i enw FFidus yn petruso a ellid yn gyfreithlawn fedyddio plant bychain cyn yr wythfed Dydd?

canys y mae'n orchwyl hawdd i brofi fod Tadau bedydd yn atteb dros Blant er ys 'chwaneg na thri chant o flynyddoedd cyn yr Amser hwnnw, hynny ydyw, er Amser yr Apostolion, fal yr ymddengys oddiwrth dystiolaeth hen Athraw a elwid Tertulian, yr hwn a scrifennodd ynghylch Bl.

Pa raid i Dadau Bedydd (eb'r efe) ddwyn eu hunain i berygl, y rhai allant farw cyn cyflawni yr Addewidion a wnaethant;

Nid yw ef ond gwaith afreidiol i brofi fod yr hen Grist'nogion, (er Amser yr Apostolion) yn arfer y Seremoni honno wrth fedyddio, canys cyn amlycced ydyw hynny, fal nad all neb a'r a ddarllenodd ond rhyw ychydigyn yng ngwaith y Teidau fod yn anwybodol o honaw.