CRYF................1

A meistrawl ar fawl wiw lamp, A'r gost lle bu gorau'r gamp, Gwaith anorphen sydd gennyf, Caru crefft er curio cryf.

CRYFHAODD...........1

Pan ballod y Zel, y cryfhaodd Diofalwch, pan oerodd y Cariad, y brydiodd amharch, a phan sychodd grym dwywolder, y ffrydiodd ysgelerdr a phechod.

CURIO...............1

A meistrawl ar fawl wiw lamp, A'r gost lle bu gorau'r gamp, Gwaith anorphen sydd gennyf, Caru crefft er curio cryf.

CUSSENWCH...........1

Ac yno'r Diacon, a groch-waeddai Cussenwch eich gilydd.

CWBL................6

Ond canasant yr un Don yn ebrwydd eilwaith (er nad oedd hynny ddim ond lliw ac escus) ac a fwgythasant i anrheithio'r cwbl o amgylch.

Yr oedd y Saeson wedi difrodi y dwyrain ran o'r ynys hyd yng NGaer-Efroc, a'r Gwyddelod hwythau wedi dinystrio y cwbl y ffordd y cerddasant o'r Gorllewin hyd yng NGhaer Baddon.

(*), Er nad wyf yn credu y cwbl a edrydd y CHronicl am dano, sef iddo oresgyn deng teyrnas a'r hugain a'i goroni yn Ymherawdr yn RHufain, etto ys yw gennyf, iddo gadw ei wlad ei hun yn wrol-wych rhac y Saeson.

Ac ym mhen diwedd y grawys, efe a ddetholodd ddauddeg o'r rhai doethaf o'r cwbl, gyd-a'r Doctor enwog o'r gyfraith Blegwyryd, gwr doeth dyscedig jawn, ac a orchymmynodd iddynt chwilio yn fanwl holl gyfreithiau a defodau Cymru, a chynnull allan y rhai oeddynt fuddiol, ac Esponi y rhai a oeddynt dywyll ac amheuys, a diddymmu y rhai a oeddynt arddigonaidd.

Ond os cyn pen y saith mhlynedd yr ymedy hi a'i gwr, hi a gyll y cwbl ond ei chowyll.

trwy lafurus boen a diwydrwydd wedi chwilio allan berffeithrwydd y cwbl, a'r y sydd bossibl i gael y ffordd honno:

CWCH................1

Ac yno hwy a ymgynnullasant at eu gilydd o bob parth, fal y Gwenyn i'r cwch [td. 74]

CWMMWD..............1

Ac a beris i chwech o'r rhai doethaf ym mhob Cwmmwd ddyfod ger ei fron ef, yr rhai a a orchymmynodd efe iddynt ymgyhwrdd oll ynghyd yn ei lys ef yn y Ty gwyn ar Daf.

CWNCWERWR...........1

Canys (eb 'r CHronicl) yn amser y Cwncwerwr nid oedd Swyddog o Sais yn LLoegr:

CWPPAN..............1

Nid pob un a fyddai ag Enw CHristion arno, a dderbynnid i Fwrdd yr Arglwydd, Canys medd un o'r hen Deidau, Ni pherthyn i bob un fwytta'r Bara hwn, ac i yfed o'r Cwppan hwn.

CWRS................1

Cerais un dyn cwrs hindeg Cariad y teirgwlad teg.

CWTTOGWYD...........1

Ond ym mhen talm o amser wedi hynny, y cwttogwyd yr amser i fod bedair gwaith yn yr Wythnos, ac a'r ol hynny bob Wyth-nos, ac yno bob Mis, &c.

CWYNO...............1

Y mae Duw, pan y byddom megis yn cwyno arno a'r ei Addewidion, yn siccrhau i ni trwy arwyddion gweledig oddi allan, megis trwy Wystlon sanctaidd, ei Ras, a'i Drugaredd.

CYCHWYN.............2

Ac yn ddianoed cychwyn a wnaethant a'm ben ystafell y Brenin, a'i ladd a orugant, a dwyn eu ben ger bron Gwrtheyrn.

Cynan yn erbyn cychwyn a'r saeson:

CYD.................6

Felly hwy a ddanfonasant adref at eu cyd-wladwyr i gwahawdd hwythau trosodd i fod yn gyfrannogion o'r un moethau da.

Pan ddarllenasant y llythyr hwn, prin na threngasant gan lawenydd wrth glywed y fath hapusrwydd a gadd eu cyd-wladwyr.

Ac yno heddychasant a'r FFichtiaid, cyd-ymgynnullasant eu byddinoedd, a rhuthrasant dros yr Ynys or Dwyrain i'r gorllewin.

Felly anfonasant adref i Germani i ddeisyf a'r eu cyd-wladwyr i'w cynnorthwyo a gwyr ac arfau i oresgyn ynys Brydain;

Cyd ceisier, ofer fydd herwydd ei haddon, Oni ddel Cadwaladr i gynal rhyd rheon.

Noeth hyd twyn, cyd nithyd tal Ni hittia neb i'th attal.

CYDFFURFIO..........1

Ac nid yw hynny ryfedd, ped ystyrid fod y Gwerinos yn cydffurfio eu hunain (megis ym mhob peth arall agos) felly at jaith y Pendefigion hyd y gallont, a FFrangeg oedd y Pendefigion yn siarad o hyd er amser Gwilym gwncwerwr.

CYDNABOD............1

Canys wedi'r Brutaniaid gael buddugoliaeth gyffredinol, ac yn eu gallu i wneud a hwy fal y gwelynt yn dda, etto'r holl gospedigaeth a osodwyd arnynt ydoedd, i bob Sais osod cebystr am ei wddf, cydnabod ei fai, deisyf maddeuant am yr hyn aeth heibio, ac ymrwymo trwy lw i fod yn Gaethwas i'r Brutaniaid.

CYDWLADWYR..........1

Yr ymddiddan a fu rhyngddynt a'i cydwladwyr yno.

CYDYMGYNNULL........1

Ni wnaeth hyn ond gwanhychu ein gwlad ni, canys yn lle cydymgynnull eu byddinoedd yn erbyn y Saeson, hwy a syrthient allan a'i gilydd;

CYDYSTYROL..........2

Ond pa fodd bynnag yw hynny, ys yw gennyf, mae nid oddiar y RHufeiniaid neu'r LLadinwyr, y benthycciasom ni yr holl eiriau cydystyrol a'r LLadin y rhai sydd yn ein Hiaith, er nad wyf yn amheu i'n Hynafiaid echwyna ambell un.

Ond camsynniad ydyw tybied mae oddi wrth y Saeson y cawsom ni yr holl eiriau cydystyrol a'r Saes'neg, y rhai sydd yn ein Jaith ni.

CYFADDAS............1

A'r ol hyn y Saeson a geisiasant amser cyfaddas i ruthro a'r y Brutaniaid, ac yn gyntaf hwy a achwynasant i fod eu gwobr yn rhy brin, a chawsant 'chwaneg gan y Brutaniaid, yr hyn a'i [td. 72]

CYFAILL.............1

A'r un Heretic oedd y Cyfaill a newidiodd gyntaf y tair trochiad, canys efe a daerodd fod un yn ddigonol.

CYFAMMOD............3

Canys y Cyfammod a wnaeth Duw ag Abraham oedd yn gyfammod dragywyddol, nid terfynnedig wrth Had Abraham yn unig yn ol y Cnawd, ond y Cenhedloedd hefyd a ddycpwyd i mywn, wedi'r byth bendigedig Jesu dorri 'r canol-fur rhyngddynt.

Ynteu, gan fod Plant bychain y Cenhedloedd crediniol yn y cyfammod ac yn Blant i Abraham trwy ffydd, oni ddylid rhoddi Sel y Cyfammod iddynt?

Ynteu, gan fod Plant bychain y Cenhedloedd crediniol yn y cyfammod ac yn Blant i Abraham trwy ffydd, oni ddylid rhoddi Sel y Cyfammod iddynt?

CYFAMSER............4

Nyni y Brutaniaid truain wedi'n harcholli a'n dugn-friwio gan hygyrch ruthr ein gelynion, ydym yn danfon y llythyr hwn attoch chwi y Saeson anrhydeddus (swn eich gweithredoedd enwog sydd wedi ehangu cymmaint) i ddeisyf porth gennych y cyfamser hwn.

Ond ysywaeth yr oedd Uthur Bendragon brenin y Brutaniaid yn glaf a'r y cyfamser hwnnw:

Yn y cyfamser hwnnw yr oedd gwraig y brenin yn feichiog, ac efe a'i danfones hi i dref Caernarfon i esgor.

Ond yn y cyfamser y daliwyd Owen Tudur a'i Frenhines yn garcharorion, ac a ddycpwyd yn rhwym i Gaer-lleon a'r Wysc, yr hyn a wnaeth i Owen i anfon at eu gyfnesyfiaid i ddyfod i ymweled ag ef.

CYFANNEDDU..........1

P'le'r ydym yn cyfanneddu hyd heddyw.

CYFARFOD............2

A gwedi iddynt addaw a'r wneuthur hynny, Hengist a aeth rhago gan ddywedyd, Dydd calan-mai nessaf yr ym yn cyfarfod y Brutaniaid tan rith i heddychu a hwy, ond mywn gwirionedd i'w lladd.

Ac a'r y dydd 'pwyntiedig cyfarfod a wnaethant yn heddychlon ac yn gariadus, ac a eisteddasant Frittwn a Sais blith draphlith o amgylch y byrddau:

CYFARFYDDID.........1

A'r trigolion a leddid pa le bynnag y cyfarfyddid a hwy, ac a'i gadewid yn dorfeydd rhyd y maesydd yn borthiant i adar ysglyfaeth!

CYFEILIORNAD........2

Mi a ewyllysiwn iddynt edrych attynt eu hunain, ac edifarhau o herwydd eu cyfeiliornad.

Gwraidd y cyfeiliornad oedd ei anwybodaeth o Bechod gwreiddiol, canys efe a eilw Plant bychain yr Oes ddiniweid;

CYFEILLESAU.........1

yn ymgydio a mi, eithr pan dduhunais i nid oedd yno neb namyn fi am cyfeillesau;

CYFENWYD............1

Ac o hynny allan y cyfenwyd mab hunaf Brenin lloegr Tywysog Cymru.

CYFIAWN.............1

a'r geiriau oeddynt y rhai hyn, Pwy Bynnag A Dynn Y Cleddyf Hwn, Allan Or Einion, Hwnnw Sydd Frenin Cyfiawn I Ynys Brydain.

CYFIAWNDER..........1

Ond y prif-achos o hyn oll, oedd pechodau ffiaidd a drwg-fuchedd y Brutaniaid, ac am hynny Pawb a'r a'i cawsant a'i difasant, a'i gelynion a ddywedasant Ni wnaethom ni a'r fai, canys hwy a bechasant yn erbyn yr Arglwydd, trigle cyfiawnder sef yr Arglwydd gobaith eu tadau.

CYFLAWN.............1

Sef achos yw hynny, wrth na bydd cyflawn o synwyr a dysc, hyd pan fo barf arno;

CYFLAWNI............1

Pa raid i Dadau Bedydd (eb'r efe) ddwyn eu hunain i berygl, y rhai allant farw cyn cyflawni yr Addewidion a wnaethant;

CYFODI..............1

ond wele gymmylau dryg-hin etto'n cyfodi!

CYFOETH.............1

Yr ail ynghylch y Cyfoeth cyffredinol:

CYFRAITH............4

Yr amser y daethant i ufuddhau Cyfraith Loegr.

Ac felly yr ordeiniodd efe dair rhyw a'r gyfraith, sef yn gyntaf, Cyfraith ynghylch llywodraeth y LLys, a theulu y Tywysog:

Cyfraith a ddywed, mae gwr o genhedl ei fam a ddylai, rhac i neb o genhedl ei dad wneuthur brad am y tir, neu ei wenwyno.

Gwystl a roddai gwr a gwynid arno mywn cyfraith i'w rwymo ef i atteb tan berygl o golli'r gwystl. 2,

CYFREITH............1

Cyfreith a ddywed, na ddiwygir, canys Anaf eithyr y croen yw:

CYFREITHIAU.........1

LLe y daeth efe ei hunan ac a arhosodd yno, gyd a'i Bendefigion, Esgobion, Eglwyswyr a'i DDeiliaid drwy'r grawys mywn ympryd a gweddiau am gymmorth yr yspryd Glan, a'i drysglwyddiad, modd y gallai adferu ac adgyweiriaw Cyfreithiau a defodau [td. 98]

CYFRIFIR............1

lew mywn ffraethder Ymadrodd, etto efe a gyfrifwyd gan y Jawn-ffyddiog yn Heretic, ac ni lanheir yr Enw gwrthun hwnnw oddi wrtho fyth, canys yn Heretic y cyfrifir ef, tra fo

CYFRIFON............1

yw Tadau Bedydd Ond y maent yn wir ddiau yn colli yn rhy hagr yn eu cyfrifon;

CYFRWYS.............2

Ni a wenwynasom Wrthefyr 3, Onid cyfrwys oeddem pan y lladdasom dri chant o DDluedogion y Deyrnas tan rith heddychu a hwy? 4,

Arglwyddi Germani) Cyfrwys ddigon:

CYFRWYSDRA..........1

Canys i ddwyn a'r gof i'wch ychydig o lawer o'n cyfrwysdra. 1,

CYFRYW..............5

Etto dallwyd hwy yn y cyfryw fodd, fel y danfonasant gennadon attynt, i'w gwahawdd hwy trosodd.

Nid ym ni y cyfryw ffyliaid.

FFi, FFi, ebe Hengist, na soniwch chwedl cyfryw a hwnnw, yr ydym ni yn gyfrwysach na hwy, Pan ballo nerth, ni a fedrwn wneud castieu.

Ac ambell geccryn a gais ddywedyd na fu erioed y cyfryw wr ag ef yn y byd.

Ond gwybydded y Darllenydd hyn, a chreded ef megis gwirionedd disiommedig nad oes gan y cyfryw un fwy sail i ddywedyd hynny, na phe taerai dyn na chododd yr Haul erioed, o herwydd ei bod hi'n fachludiad Haul pan yr ynfydai efe hynny.

CYFF................1

Ac yn wir ddiau y mae rhai yn tybied, mae o'r un cyff y daethom allan o'r cyntaf.

CYFFELYPPACH........1

cyffelyppach oedd Gwedd yr ynys hon i Fynydd lloscedig megis Etna nag i wlad ffrwythlawn mal y buasai hi o'r blaen;

CYFFES..............1

A'r amser hwnnw y beichogais i ac y ganwyd y mab rhaccw, ac i'm cyffes i DDuw ni bu i mi achos gwyr ond hynny;