Y Beibl Cyssegr-lan (1588)
LLyfr cyntaf Moses yr hwn a elwir Genesis
td. 16v.a
PEN. XXXVII.
[2] 2 Ioseph yn achwyn ar ei frodyr wrth ei dâd. 5 Efe
[3] yn breuddwydio, ai frodyr yn ei gasau. 28 Ac yn ei
td. 16v.b
[1] werthu ef i'r Ismaeliaid. 34 Galar Iacob am Ioseph.
[2] A Thrigodd Iacob yng-wlâd ymddaith ei
[3] dâd sef yng-wlâd Canaan.
[4] Dymma genhedlaethau Iacob: Ioseph
[5] yn fab dwy flwydd ar bymthec oedd fugail gyd
[6] ai frodyr ar y praidd: ac efe oedd yn llangc gyd
[7] a meibion Bilha, a chyd a meibion Zilpha gw=
[8] ragedd ei dâd ef: yna Ioseph a ddygodd eu
[9] drwg enllib hwynt at eu tâd hwynt.
[10] Ac Israel oedd hoffach ganddo Ioseph
[11] nai holl feibion, o blegit efe ai cawse ef yn ei he=
[12] naint: ac efe a wnaeth siacced fraith iddo ef.
[13] Pan welodd ei frodyr, fod eu tâd yn ei
[14] garu ef yn fwy nai holl frodyr: yna hwy ai ca=
[15] sasant ef, ac ni fedrent ymddiddan [ag] ef yn
[16] heddychol.
[17] Ac Ioseph a freuddwydiodd freuddwyd,
[18] ac ai mynegodd iw frodyr: am hynny y casasant
[19] ef etto yn ychwaneg.
[20] O blegit dywedase wrthynt, gwrandewch
[21] atolwg y breuddwyd hwn, yr hwn a freuddwy=
[22] diais [T: diais].
[23] Ac wele rhwymo ysgubau 'r oeddem ni
[24] yng-hanol y maes, ac wele fy yscub mau fi a
[25] gyfododd, ac a safodd hefyd, ac wele eich yscu=
[26] bau chwi a ddaethant o amgylch ac a ymgrym=
[27] masant i'm hysgub mau fi.
[28] Yna ei frodyr a ddywedasant wrtho ef,
[29] ai gan deyrnasu y teyrnesi arnom ni? ai gan ar=
[30] glwyddiaethu 'r arglwyddieithi arnom ni? etto
[31] am hynny y chwanegasant [T: chawnegasant] ei gasau ef, o blegit
[32] ei freuddwydion, ac o blegit ei eiriau ef.
[33] Hefyd efe a freuddwydiodd etto freu=
[34] ddwyd arall, ac ai mynegodd iw frodyr, ac a
[35] ddywedodd: wele yr haul, a'r lleuad, ac vn ar
[36] ddec o sêr yn ymgrymmu i mi.
[37] Ac efe ai mynegodd iw dâd, ac iw frodyr,
[38] ai dâd a feiodd arno ef, ac a ddywedodd wrtho ef
[39] pa freuddwyd yw hwn, yr hwn a freuddwy=
[40] diaist? ai gan ddyfod y deuwn ni, mi a'th fam
[41] a'th frodyr, i ymgrymmu i lawr i ti?
[42] Ai frodyr a genfigennasant wrtho ef, ond
[43] ei dâd a gadwodd y peth [mewn côf:]
[44] Yna ei frodyr ef a aethant i fugeilio
[45] praidd eu tâd yn Sichem.
[46] Ac Israel a ddywedodd wrth Ioseph, o=
[47] nid [yw] dy frodyr yn bugeilio yn Sichem?
[48] tyret, a mi a'th anfonaf attynt: yntef a ddywe=
[49] dodd wrtho ef, wele fi.
[50] Yna y dywedodd ei [dâd] wrtho ef, dos
[51] weithian, edrych [pa] lwyddiant [sydd] i'th fro=
[52] dyr, a [pha] lwyddiant [sydd] ir praidd, a dŵg
[53] eilchwael air [i] mi: felly efe ai hanfonodd ef o
[54] lynn Hebron, ac efe a ddaeth i Sichem.
[55] Yna y cyfarfu gŵr ag ef: ac wele efe yn
[56] cyrwydro yn y maes, a'r gŵr a ymofynnodd
[57] [ag] ef, gan ddywedyd, pa beth yr ydwyt yn ei
[58] geisio?
[59] Yntef a ddywedodd ceisio fy-mrodyr yr
[60] ydwyf fi: mynega atolwg i mi pa le y maent
[61] hwy yn bugeilio?
td. 17r.a
[1] A'r gŵr a ddywedodd cychwnnasant oddi
[2] ymma, o blegit clywais hwynt yn dywedyd,
[3] awn i Dothan: yna Ioseph a aeth a'r ôl ei fro=
[4] dyr, ac ai cafodd hwynt o fewn Dothan.
[5] Hwythau ai canfuant ef o bell, a chyn ei
[6] ddynessu attynt hwy 'r ymfwriadasant hefyd
[7] [yn] ei [erbyn] ef, iw ladd ef.
[8] A dywedasant bôb vn ŵrth ei gilydd, we=
[9] le accw y breuddwyd-wr yn dyfod.
[10] Deuwch gan hynny yn awr, a lladdwn
[11] ef, a thaflwn ef yn vn o'r pydewau, a dywedwn,
[12] bwyst-fil drwg ai bwyttaodd ef: yna y cawn we=
[13] led beth fydd ei freuddwydion ef.
[14] A Ruben a glybu, ac ai hachubodd ef,
[15] oi llaw hwynt, ac a ddywedodd, na laddwn ef yn
[16] farw.
[17] Ruben a ddywedodd hefyd wrthynt, na
[18] thywelltwch waed: bwriwch ef i'r pydew
[19] hwn, yr hwn [sydd] yn yr anialwch, ac nac e
[20] stynnwch law arno ef: fel yr achube ef oi llaw
[21] hwynt iw ddwyn eil-waith at ei dâd.
[22] A phan ddaeth Ioseph at ei frodyr, yna
[23] y gwnaethant i Ioseph ddiosc ei siacced [sef] y
[24] siacced fraith 'r hon [ydoedd] a'm dano ef.
[25] Yna y cymmerasant ef, a thaflasant ef
[26] i'r pydew, a'r pydew [oedd] wâg hêb ddwfr
[27] ynddo.
[28] Yna 'r eisteddasant i fwytta bwyd, ac a
[29] dderchafasa{n}t eu llygaid, ac a edrychasant: ac we
[30] le fintai o Ismaeliaid yn dyfod o Gilead yn my=
[31] ned i wared i'r Aipht, ai camelod yn dwyn llys=
[32] siau, a balm, a myrr.
[33] Yna y dywedodd Iuda wrth ei frodyr, pa
[34] lesaad [a fydd,] ôs lladdwn ein brawd, a chêlu
[35] ei waed ef?
[36] Deuwch a gwerthwn ef i'r Ismaeliaid,
[37] ac na fydded ein llaw ni arno ef: o blegit ein
[38] brawd ni a'n cnawd ni ydyw efe: ai frodyr a gy=
[39] tunasant.
[40] A phan ddaeth y marchnad-wyr o Mi=
[41] dian heibio, y tynnasant, ac y cyfodasant Ioseph
[42] i fynu o'r pydew, ac a werthasant Ioseph i'r Is=
[43] maeliaid, er vgain darn o arian: hwyntau a
[44] ddygasant Ioseph i'r Aipht.
[45] Wedi hynny Ruben a ddaeth eil-waith
[46] i'r pydew, ac wele nid [ydoedd] Ioseph yn y
[47] pydew: ac yntef a rwygodd ei ddillad.
[48] Ac a ddychwelodd at ei frodyr, ac a ddy
[49] wedodd, y llangc nid [ydyw] accw: a minne i
[50] ba le 'r âf fi?
[51] Yna hwy a gymmerasant siacced Ioseph,
[52] ac a laddasant lwdn gafr, ac a drochasant y s=
[53] iacced yn y gwaed.
[54] Ac a anfonasant y siacced fraith, ac ai
[55] dugasant at eu tâd hwynt, ac a ddywedasant,
[56] honn a gawsom, mynn ŵybod weithian ai siac=
[57] ced dy fâb [yw] hi, ai nad e.
[58] Yntef ai hadnabu hi, ac a ddywedodd, si=
[59] acced fy mab [yw hi] bwyst-fil drwg ai
[60] bwyttaodd ef: gan larpio y llarpiwyd Ioseph.
[61] Ac Iacob a rwygodd ei ddillad, ac a oso=
td. 17r.b
[1] dodd sach-len am ei lwynau, ac a alarodd am ei
[2] fâb ddyddiau lawer.
[3] Ai holl feibion, ai holl ferched a goda=
[4] sant iw gyssuro ef, ond efe a wrthododd gym=
[5] meryd cyssur, ac a ddywedodd: yn ddiau des=
[6] cynnaf yn alarus at fy mâb i'r beddrod, ai dâd a
[7] wylodd [am dano] ef.
[8] A'r Midianiaid [T: Madiniaid] ai gwerthasant ef i'r
[9] Aipht i Putiphar tywysog Pharao, [a'r] di=
[10] stain.
td. 17v.b
PEN. XXXIX.
[2] 1 Gwerthu Ioseph i Putiphar. 2 Gwraig Putiphar
[3] yn ei demptio ef. 13 Ac yn achwyn arno ef. 20
[4] Ei garchar ef. 21 Ymgeledd Duw iddo ef.
[5] FElly Ioseph a ddygwyd i wared i'r Aipht, a
[6] Phutiphar yr Aipht-wr tywysog Pharao
[7] [ai] ddistain ai prynnodd ef o law 'r [T: r'] Ismaeliaid,
[8] y rhai ai dygasent ef ei wared yno.
[9] Ac yr oedd yr Arglwydd gyd ag Ioseph,
[10] ac efe oedd ŵr llwyddiannus: tra fu efe yn nhŷ
[11] ei feistr yr Aiphtiad.
[12] Ai feistr ef a welodd mai yr Arglwydd [o=
[13] edd] gyd ag ef, a [bod] yr Arglwydd yn llwy=
[14] ddo yn ei
law ef yr hyn oll a wnele efe.
[15] Felly Ioseph a gafodd ffafor yn ei olwg
[16] ef, ac ai gwasanaethodd ef, yntef ai gwnaeth ef
[17] yn ben-golygwr ar ei dŷ ef, ac a roddes [yr hyn]
[18] oll oedd eiddo dan ei law ef.
[19] Ac er pan wnaethe efe ef yn ben-golygwr
[20] ar ei dŷ, ac ar yr hyn oll [oedd] eiddo ef, darfu i'r [T: 'ir]
[21] Arglwydd fendithio tŷ 'r Aiphtiad er mwyn
[22] Ioseph: ac yr oedd bendith yr Arglwydd ar yr
[23] hyn oll oedd eiddo ef yn y tŷ, ac yn y maes.
[24] Am hynny y gadawodd efe yr hyn oll [o=
[25] edd] ganddo tan law Ioseph, ac nid adwaene
[26] ddim ar [a oedd] gyd ag ef, oddi eithr y bwyd
[27] yr hwn yr oedd efe yn ei fwytta: Ioseph hefyd
[28] oedd [T: oed] dêg o brŷd, a glân yr olwg.
[29] A darfu wedi y petheu hynny i wraig ei
[30] feistr ef dderchafu ei golwg ar Ioseph, a dywe=
[31] dydd: gorwedd gyd am fi.
[32] Yntef a wrthododd, ac a ddywedodd wrth
[33] wraig ei feistr, wele fy meistr nid edwyn pa beth
[34] [sydd] gyd a'm fi yn y tŷ: rhoddes hefyd yr hyn
[35] oll [sydd] eiddo ef, tan fy llaw i.
[36] Nid oes [neb] fwy yn y tŷ hwn na myfi,
[37] ac ni waharddodd efe ddim rhagof, onid ty di, o
[38] blegit ei wraig ef [wyt] ti: pa fodd gan hynny
[39] y gallaf wneuthur y mawr-ddrwg hwn, a phe=
[40] chu yn erbyn Duw?
[41] Ac fel yr oedd hi yn dywedyd wrth Io=
[42] seph beunŷdd, ac yntef heb wrando arni hi, i or
[43] wedd yn ei hymyl hi, gan fod gyd a hi.
[44] Yna yng-hylch y cyfamser hwnnw y bu
[45] i Ioseph ddyfod i'r [T: 'ir] tŷ i wneuthur ei orchwyl:
[46] ac nid [oedd] yr vn o ddynion y tŷ yno yn
[47] tŷ [sic!].
[48] Hithe ai daliodd ef erbyn ei wisc, gan
[49] ddywedyd, gorwedd gyd a mi: yntef a ada=
[50] wodd ei wisc yn ei llaw hi, ac a ffoawdd, ac a aeth
[51] allan.
[52] A phan welodd hi adel o honaw ef ei
[53] wisc yn ei llaw hi, a ffoi ohonaw allan.
[54] Yna hi a alwodd ar ddynion ei thŷ, ac a
[55] draethodd wrthynt gan ddywedyd: gwelwch,
[56] efe a ddûg i ni Hebrewr i'n [T: 'in] gwradwyddo: da=
[57] eth attafi i orwedd gyd a my fi, minne a wae=
td. 18r.a
[1] ddais a llêf vchel.
[2] A phan glywodd efe dderchafu o honofi fy
[3] llef, a gweiddi: yno efe a ffoawdd [T: ffoawd], ac a aeth allan,
[4] ac adawodd ei wisc yn fy ymmyl i.
[5] A hi a osododd ei wisc ef yn ei hymmyl,
[6] hyd oni ddaeth ei feistr ef adref.
[7] Yna hi a lefarodd wrtho yn y modd hyn,
[8] gan-ddywedyd: yr Hebre was, yr hwn a ddug=
[9] aist i ni a ddaeth attaf i'm gwradwyddo.
[10] Ond pan dderchefais fy llef, a gweiddi, y=
[11] na efe a adawodd ei wisc yn fy ymmyl, ac a ffoa=
[12] wdd allan.
[13] A phan glybu ei feistr ef eiriau ei wraig
[14] yrhai a lefarase hi wrtho ef, gan ddywedyd, yn y
[15] modd hwn y gwnaeth dy wâs di i mi: yna yr
[16] enynnodd ei lid ef.
[17] Yna meistr Ioseph ai cymmerth ef, ac ai
[18] rhoddes ef yn y carchar dŷ, lle yr oedd carchar=
[19] orion y brenin yn rhwym. Ac yno y bu efe yn y
[20] carchar-dŷ.
[21] Ond yr Arglwydd oedd gyd a Ioseph, ac
[22] a ddangosodd iddo ef drugaredd, ac a roddes ffa=
[23] for iddo ef yngolwg pennaeth y carchar-dŷ.
[24] A phennaeth y carchar-dŷ, a roddes tan
[25] law Ioseph yr holl garcharorion, y rhai [oedd=
[26] ynt] yn y carchardŷ, ac efe oedd yn gwneuthur
[27] yr hyn oll a fuasent hwy yn ei wneuthur yno.
[28] Nid [oedd] pennaeth y carchar-dy yn ed=
[29] rych am ddim oll [a'r a oedd] tann ei law ef, am
[30] [fod] yr Arglwydd gyd ag ef: a'r hyn a wnai efe
[31] yr Arglwydd ai llwydde.
PEN. XL.
[33] 3 Pharao yn carcharu ei ben-trulliad ai ben-pobydd.
[34] 8 O Dduw y daw deongliad breuddwydion. 19 Io=
[35] seph yn deonglio breuddwyd y ddau garcharor.
[36] 23 Aniolchgarwch y pen-trulliad tu ag at Ioseph.
[37] A Darfu wedi y petheu hynny i drulliad
[38] brenin yr Aipht, a'r pobydd bechu yn er=
[39] byn eu harglwydd hwynt, brenin yr Aipht.
[40] A Pharao a lidiodd wrth ei ddau bennaeth
[41] [sef] wrth y pen-trulliad, a'r pen-pobydd.
[42] Ac ai rhoddes hwynt mewn dalfa, yn nhŷ
[43] y distain [sef] yn y carchar-dŷ, lle 'r oedd Io=
[44] seph yn rhwym.
[45] A'r distain a wnaeth Ioseph yn olyg=
[46] wr [T: o lyg|wr] arnynt hwy: yna efe ai gwasanaethodd hw=
[47] ynt, a buant hwy mewn dalfa ddyddiau [lawer.]
[48] Yna breuddwydiasant freuddwyd ill dau,
[49] pob vn ei freuddwyd ei hun yn yr vn nôs [a]
[50] phob vn ar ol deongliad ei freuddwyd ei hun, y
[51] trulliad a'r pobydd, y rhai [oeddynt] eiddo bre=
[52] nin yr Aipht, ac yn rhwym yn y carchardŷ.
[53] A'r borau y daeth Ioseph attynt, ac a ed=
[54] rychodd arnynt, ac wele hwynt yn athrist.
[55] Ac efe a ymofynnodd a phennaethiaid Pha=
[56] rao, 'rhai [oeddynt] gyd ag ef mewn dalfa [yn]
[57] nhŷ ei feistr ef gan-ddywedyd: pa ham [y mae]
[58] eich wynebau yn ddrwg heddyw?
[59] Yna y dywedasant wrtho, breuddwydia=
[60] som freuddwyd, ac nid [oes] ai deonglo ef: y=
[61] na Ioseph a ddywedodd wrthynt, onid i Dduw
td. 18r.b
[1] [y perthyn] deho{n}gli? mynegwch adolwyn i mi.
[2] Yna y pen-trulliad a fynegodd ei freudd=
[3] wyd ef i Ioseph, ac a ddywedodd wrtho: yn
[4] fy mreuddwyd [T: mreuddwydd] [yr oeddwn,] ac wele win=
[5] wŷdden o'm blaen.
[6] Ac yn y win-wŷdden [yr oedd] tair
[7] caingc, ac [yr ydoedd] hi megis yn blaendar=
[8] ddu: ei blodeun a dorrasse allan, ei gwrysc hi
[9] oeddynt addfed [eu] grawn-win.
[10] Hefyd [yr oedd] cwppan Pharao yn fy
[11] llaw, a chymmerais y grawn-wîn, a gwescais
[12] hwynt i gwppan Pharao, a rhoddais y cwp=
[13] pan yn llaw Pharao.
[14] Yna Ioseph a ddywedodd wrtho ef, dym=
[15] ma ei ddeongliad ef: tri diwrnod yw y tair
[16] caingc.
[17] O fewn tri diwrnod etto Pharao a dder=
[18] chafa dy ben di, ac a'th rŷdd di eilwaith yn dy
[19] swydd, a rhoddi gwppan Pharao yn ei law ef
[20] fel y buost arferol yn y cyntaf pan oeddyt drull=
[21] iad iddo.
[22] Etto cofia fi gyd a thi, pan fo daioni i ti,
[23] a gwna attolwg a mi drugaredd a choffâ fi wrth
[24] Pharao, a dwg fi allan o'r tŷ hwn.
[25] O blegit yn lledrad i'm lladrattawyd o
[26] wlâd yr Hebreaid, ac ymma hefyd ni wneuthum
[27] ddim, fel y gosodent fi yng-harchar.
[28] Pan welodd y pen-pobydd mai daioni a
[29] ddeonglase efe, yna y dywedodd wrth Ioseph,
[30] minne hefyd [oeddwn] yn fy mreuddwyd, ac
[31] wele dri chawell rhwyd-dylloc ar fy mhen.
[32] Ac yn y cawell vchaf [yr oedd] peth o
[33] bôb bwyd Pharao [T: Pharoo] o waith pobydd: ar ehedi=
[34] aid yn eu bwytta hwynt o'r cawell oddi ar fy
[35] mhen.
[36] Yna Ioseph a attebodd, ac a ddywed=
[37] odd, dymma ei ddeongliad ef: tri diwrnod yw
[38] y tri chawell.
[39] O fewn tri diwrnod etto y cymmer Pha=
[40] rao dy benn di oddi arnat, ac a'th groga di
[41] ar brenn, a'r ehediaid a fwyttant dy gnawd ti oddi
[42] am danat.
[43] Ac ar y trydydd dydd, yr oedd dydd ga=
[44] nedigaeth Pharao, yna efe a wnaeth wledd, iw
[45] holl weision, ac efe a dderchafodd ben y pen=
[46] trulliad, a phen y pen-pobydd ym mysc ei wei=
[47] sion ef.
[48] Ac a osododd y pen-trulliad eilwaith yn
[49] ei swydd, ac yntef a roddes y cwppan i law
[50] Pharao.
[51] A'r pen-pobydd a grogodd efe, fel y de[=]
[52] hongliase Ioseph iddynt hwy.
[53] Ond y pen-trulliad ni chofiodd Ioseph
[54] eithr anghofiodd ef.
PEN. XLI.
[56] 26 Dehongliad breuddwyd Pharao. 40 Ioseph yn lyw=
[57] yawdur ar yr holl Aipht. 50 Ganedigaeth daufab Io=
[58] seph, Manasses, ac Ephraim. 54 Y newyn yn dech=
[59] reu ar hyd yr holl wledydd.
[60] YNa ym mhen dwy flynedd lawn y bu i
[61] Pharao freuddwydio: ac wele efe yn sefyll
td. 18v.a
[1] wrth yr afon.
[2] Ac wele yn escyn o'r afon saith [o] war=
[3] theg têg yr olwg, a thewon o gig, ac mewn
[4] gwyrglodd-dir y porasent.
[5] Wele hefyd saith o wartheg eraill yn esc=
[6] yn ar eu hol hwynt o'r afon yn ddrwg yr olwg,
[7] ac yn gulion o gîg: a safasant yn ymmyl y
[8] gwartheg [cyntaf] ar lann yr afon.
[9] A'r gwartheg drwg yr olwg a chulion o
[10] gîg a fwyttasant y gwartheg têg yr olwg, a
[11] breision: yna y [T: y y] dihunodd Pharao.
[12] Efe a gyscodd hefyd, ac a freuddwydiodd
[13] eil-waith: ac wele saith o dwysennau yn tyfu
[14] ar vn gorsen, o [dwysennau] breiscion a dâ.
[15] Wele hefyd saith o dwysennau teneuon,
[16] ac wedi eu deifio gan wynt y dwyrein, yn tar=
[17] ddu allan ar eu hol hwynt.
[18] A'r twysennau teneuon a lyngcasant y
[19] saith dwysen fraisc, a llawn: yna y deffroawdd
[20] Pharao, ac wele breuddwyd [oedd.]
[21] Ac yn foreu y darfu iw yspryd gynhyrfu [T: gynhyrsu],
[22] yna efe a anfonodd, ac a alwodd am holl ddewi=
[23] niaid yr Aipht, ai holl ddoethion hi: a Pharao
[24] a fynegodd iddynt hwy ei freuddwydion: ond
[25] nid [oedd] ai deongle hwynt i Pharao.
[26] Yna y llefarodd y pen-trulliad wrth Pha=
[27] rao, gan ddywedyd: yr wyf fi yn cofio fy meiau
[28] heddyw.
[29] Llidio a wnaethe Pharao wrth ei weisi=
[30] on [T: wesi|on], ac efe a'm rhoddes mewn carchar [yn] nhŷ y
[31] distain, my fi a'r pen-pobydd.
[32] Yna y breuddwydiasom freuddwyd yn
[33] yr vn nos, mi ag ef: breuddwydiasom bob vn ar
[34] ol deongliad ei freuddwyd ei hun.
[35] Ac [yr oedd] yno gyd a nyni langc o
[36] Hebread, gwâs i'r distain, pan fynegasom
[37] [ein breuddwydion] iddo ef, yntef a ddeongl=
[38] odd i ni ein breuddwydion, yn ol breuddwyd
[39] pôb vn, y deongliodd efe.
[40] A darfu fel y deonglodd i ni felly y bu:
[41] rhoddwyd fi eilwaith i'm swydd, ac yntef a
[42] grogwyd.
[43] Pharao gan hynny a anfonodd, ac a al=
[44] wodd am Ioseph: hwytheu ar redec ai cyrcha=
[45] sant ef, o'r carchar: yntef a eilliodd [ei wallt,]
[46] ac a newidiodd ei ddillad, ac a ddaeth at Pha=
[47] rao.
[48] A Pharao a ddywedodd wrth Ioseph,
[49] breuddwydiais freuddwyd, ac nid [oes] ai de=
[50] onglo ef: ond myfi a glywais ddywedyd am
[51] danat ti, y gwrandewi freuddwyd iw ddeonglu.
[52] Yna Ioseph a attebodd Pharao gan ddy=
[53] wedyd: Duw nid my fi a ettyb lwyddiant i
[54] Pharao.
[55] Pharao gan hynny a ddywedodd wrth
[56] Ioseph: wele fi yn fy mreuddwyd yn sefyll ar
[57] fin yr afon.
[58] Ac wele 'n escyn o'r afon saith o war=
[59] theg tewon o gîg, a theg yr olwg, ac mewn
[60] gwyrglodd-dir y porasent.
[61] Wele hefyd saith o wartheg eraill yn esc=
td. 18v.b
[1] yn ar eu hôl hwynt, culion, a thra drwg yr olwg,
[2] ac yn druain o gîg: ni welais rai cynddrwg a
[3] hwynt yn holl dîr yr Aipht.
[4] A'r gwartheg culion, a drwg a fwytta=
[5] sant y saith muwch tewon cyntaf.
[6] Er eu myned iw boliau, ni wyddyd idd=
[7] ynt fyned iw boliau, canys yr olwg arnynt oedd
[8] ddrwg megis yn y dechreuad: yna mi a dde
[9] ffroais. [T: ,]
[10] Gwelais hefyd yn fy mreuddwyd, ac
[11] wele saith dwysen llawn, a thêg yn cyfodi o'r
[12] vn gorsen.
[13] Ac wele saith dwysen teneuon, meinion,
[14] wedi eu deifio [gan] ddwyrain-wynt yn tyfu ar
[15] eu hol hwynt.
[16] Yna y twysennau teneuon, a lyngcasant
[17] y saith dwysen dêg: a dywedais [hyn] wrth y
[18] dewiniaid, ond nid oedd ai deongle i mi.
[19] Yna y dywedodd Ioseph wrth Pharao,
[20] breuddwyd Pharao sydd vn, yr hyn y mae
[21] Duw yn ei wneuthur a fynegodd efe i Pharao.
[22] Y saith o wartheg têg saith mlynedd
[23] [ydynt] hwy: a'r saith dwysen têg, saith
[24] mlynedd [ydynt] hwy, vn breuddwyd yw hyn.
[25] Hefyd y saith muwch culion a drwg y
[26] rhai [oeddynt] yn escyn ar eu hol hwynt, saith
[27] mlynedd [ydynt] hwy: a'r saith dwysen gwag
[28] gwedi eu deifio [gen] y dwyrain wynt, a fydd=
[29] ant saith mlynedd o newyn.
[30] Hwn yw y peth yr hwn a ddywedais i
[31] wrth Pharao: yr hyn a wna Duw efe ai dang=
[32] osodd i Pharao.
[33] Wele saith mlynedd yn dyfod: o amld=
[34] ra mawr trwy holl wlad yr Aipht.
[35] Ond ar eu hol hwynt y cyfyd saith mly=
[36] nedd o newyn, fel yr anghofir yr holl amlder
[37] trwy wlad yr Aipht: a newyn a ddifetha y
[38] wlâd.
[39] Ac ni wybyddir [oddi wrth] yr amldra
[40] cyntaf trwy y wlâd, o herwydd y newyn hwn=
[41] nw yr hwn [a fydd] wedi hynny: o blegit
[42] trwm iawn [fydd] ef.
[43] Hefyd am ddyblu y breuddwyd i Pharao
[44] ddwywaith, [hynny a fu] o blegit siccrhau y
[45] peth gan Dduw, a bod Duw yn bryssio iw
[46] wneuthur.
[47] Weithian gan hynny edryched Pharao
[48] [am] wr deallgar a doeth, a gosoded ef yn swy=
[49] ddog ar wlâd yr Aipht.
[50] Gwnaed Pharao hyn, sef gosoded olyg=
[51] wyr ar y wlâd a chymmered bummed ran
[52] [cnwd] gwlad yr Aipht tros saith mlynedd yr
[53] amldra.
[54] Yna casglant holl ymborth y blynyddo=
[55] edd daionus hynny y rhai ydynt ar ddyfod:
[56] sef casclant ŷd dan law Pharao, a chadwant
[57] [ymborth] mewn dinasoedd.
[58] A bydded yr ymborth yng-hadw i'r wlâd
[59] tros saith mlynedd y newyn, y rhai fyddant
[60] yng-wlad yr Aipht, fel na ddifether [T: didfether] y wlâd gan
[61] y newyn.
td. 19r.a
[1] A'r peth oedd dda yng-olwg Pharao ac
[2] yng-olwg ei holl weision.
[3] Yna y dywedodd Pharao wrth ei weisi=
[4] on, a gaem ni ŵr fel hwn, yr hwn [y mae] ys=
[5] pryd Duw yndo? [T: .]
[6] Dywedodd Pharao hefyd wrth Ioseph,
[7] wedi gwneuthur o Dduw i ti wybod hyn oll,
[8] nid deallgar, na doeth neb wrthit ti.
[9] Ty di a oruwchwili fy nhŷ fi, ac ar dy fîn
[10] y cusana fy mhobl oll: [yn] y deyrn-gader yn
[11] vnic y byddaf fwy na thy di.
[12] Yna y dywedodd Pharao wrth Ioseph,
[13] edrych, rhoddais di [yn swyddog] ar holl wlad
[14] yr Aipht.
[15] A thynnodd [T: thynnod] Pharao ei fodrwy oddi ar ei
[16] law, ac ai rhoddes hi ar law Ioseph, ac ai gwis=
[17] codd ef mewn gwiscoedd sidan ac a osododd
[18] gadwyn aur a'm [T: 'am] ei wddf ef.
[19] Ac a wnaeth iddo ef farchogeth yn yr ail
[20] cerbyd yr hwn [oedd] iddo ef ei hun: a llefwyd
[21] oi flaen ef Abrec: felly y gosodwyd ef ar holl
[22] wlad yr Aipht.
[23] Dywedodd Pharao hefyd wrth Ioseph
[24] my fi [ydwyf] Pharao: ac hebot ti ni chyfyd
[25] gŵr ei law, nai droed trwy holl wlad yr Aipht.
[26] A Pharao a alwodd henw Ioseph Zaph=
[27] nath Paaneah, ac a roddes iddo Asnath merch
[28] Potiperah offeiriad On yn wraig: yna yr aeth
[29] Ioseph allan dros wlad yr Aipht.
[30] Ac Ioseph [ydoedd] fâb deng-mlwydd
[31] ar hugain pan safodd ef ger bron Pharao bre=
[32] nin yr Aipht: ac Ioseph aeth allan o wydd Pha=
[33] rao, ac a drammwyodd drwy holl wlad 'r Aipht.
[34] A'r ddaiar a gnydiodd, tros saith mly=
[35] nedd [T: mly|ned] yr amldra, yn ddyrneidiau.
[36] Yntef a gasclodd holl ymborth y saith
[37] mlynedd y rhai a fuant yng-wlad yr Aipht, ac a
[38] roddes ymborth mewn dinasoedd: ymborth
[39] maes y ddinas yr hwn [fyddei] oi hamgylch, a
[40] roddes ef oi mewn.
[41] Felly Ioseph a gynnullodd ŷd fel tywod
[42] y môr, yn dra lluosoc, hyd oni pheidiodd ai rifo,
[43] o blegit [yr ydoedd] heb rifedi.
[44] Ond cyn dyfod [vn] flwyddyn o newyn
[45] y ganwyd i Ioseph ddau fâb, y rhai a ymddûg
[46] Asnath merch Potiperah offeiriad On iddo ef.
[47] Ac Ioseph a alwodd henw y cyntafane=
[48] dic Manasses: oblegit [eb efe] Duw a wnaeth
[49] i mi anghofio fy llafur oll, a thylwyth fy-nhad
[50] oll.
[51] Ac efe a alwodd henw 'r ail Ephraim, o=
[52] blegit [eb efe] Duw a'm [T: 'am] ffrwythlonodd i yng-
[53] wlad fyng-orthrymder.
[54] Yna y darfu saith mlynedd yr amldra, y
[55] rhai a fuant yng-wlad yr Aipht.
[56] A'r saith mlynedd newynoc, a ddechreu=
[57] asant ddyfod fel y dywedase Ioseph: ac yr oedd
[58] newyn yn yr holl wledydd: ond yn holl wlad yr
[59] Aipht yr ydoedd bara.
[60] Felly y newynodd holl wlad yr Aipht:
[61] a'r [T: 'ar] bobl a waeddodd ar Pharao, am fara: a Pha=
td. 19r.b
[1] rao a ddywedodd wrth yr holl Aiphtiaid, ewch
[2] at Ioseph: yr hyn a ddywedo efe wrthych gwne=
[3] wch.
[4] Y newyn hefyd ydoedd, ar holl wyneb y
[5] ddaiar: Ioseph gan hynny a agorodd yr holl
[6] [leoedd] yr hai ['r ydoedd ŷd] ynddynt, ac a wer=
[7] thodd i'r [T: 'ir] Aiphtiaid: o blegit gorfuase y newyn
[8] yng-wlad yr Aipht.
[9] A'm hynny y daeth holl wledydd yr Aipht
[10] at Ioseph i brynnu: o herwydd gorfuase y new=
[11] yn yn yr holl wledydd.
Llyfr cyntaf i Samuel[1]
td. 117v.b
PEN. XVI.
[2] Duw yn peri i Samuel eneinio Dafydd yn frenin. 13.
[3] Ac yn rhoddi ei yspryd ei hun ar Ddafydd.
[4] A'R Arglwydd a ddywedodd wrth Samu=
[5] el, pa hyd y galêri di am Saul, gan i mi
[6] ei fwrw ef ymmaith o deyrnasu ar Israel? lla=
[7] nw dy gorn ag olew, a dos, mi a'th anfonaf di at
[8] Isai y Bethlehemiad, canys ym mysc ei feibion
[9] ef y canfyddais i'm frenin.
[10] A Samuel a ddywedodd pa fodd yr âfi?
[11] canys Saul a glyw, ac a'm lladd i: yna y dy=
[12] wedodd yr Arglwydd, cymmer anner [o blith]
[13] y gwartheg gyd a thi, a dywet, deuthum i aber=
[14] thu i'r Arglwydd.
[15] A galw ar Isai i'r aberth, a mi a yspyssaf i
[16] ti yr hyn a wnelech, fel yr eneiniech i mi yr hwn
[17] a ddywedaf wrthit.
[18] Felly y gwnaeth Samuel yr hyn a arch=
[19] ase yr Arglwydd, ac a ddaeth i Bethlehem, ac
[20] henuriaid y ddinas a ddychrynnasant wrth gyf=
[21] arfod ag ef, ac a ddywedasant, ai heddychlon
[22] [yw] dy ddyfodiad?
[23] Ac efe a ddywedodd, heddychlon: deuthum
[24] i aberthu i'r Arglwydd, ymsancteiddiwch a deu=
[25] wch gyd a mi i'r aberth: ac efe a sancteiddiodd
[26] Isai, ai feibion, ac ai galwodd hwynt i'r aberth.
[27] A phan ddaethant, yna efe a welodd Eli=
[28] ab, ac a ddywedodd: diau [ddyfod] ei eneiniog
[29] ger bron yr Arglwydd.
[30] A'r Arglwydd a ddywedodd wrth Sa=
[31] muel, nac edrych ar ei olŵg ef, nac ar vchter ei
[32] gorpholaeth ef, canys gwrthodais ef: o herwydd
[33] nid [edrych Duw ar] yr hyn a edrych dyn, ca=
[34] nys dŷn a edrych ar y llygaid, ond yr Arglwydd
[35] a edrych ar y galon.
[36] Yna Isai a alwodd am Abinadab, ac a
[37] barodd iddo ef fyned o flaen Samuel: a dywe=
[38] dodd yntef, ni ddewisodd yr Arglwydd hwn ych=
[39] waith.
[40] Yna y gwnaeth Isai i Samma ddyfod, a
[41] ddywedodd yntef, ni ddewisodd yr Arglwydd
[42] hwn ychwaith.
[43] Yna y parodd Isai iw saith mab ddyfod
[44] ger bron Samuel: a Samuel a ddywedodd
[45] wrth Isai, ni ddewisodd yr Arglwydd [yr vn]
[46] o'r rhai hyn.
[47] Dywedodd Samuel hefyd wrth Isai, a
[48] ddarfu y plant? yntef a ddywedodd, yr ieuangaf
td. 118r.a
[1] etto sydd yn aros, ac wele [y mae] efe yn bugei=
[2] lio y defaid: yna y dywedodd Samuel wrth
[3] Isai, danfon, a chyrch ef, canys nid eisteddwn ni i
[4] lawr, nes ei ddyfod ef ymma.
[5] Yna yr ynfonodd, ac y cyrchodd ef, ac efe
[6] [oedd] wrid-coch a thêg yr olwg, a hardd o
[7] wedd: a dywedodd yr Arglwydd, cyfot, enei=
[8] nia ef, canys dymma efe.
[9] Yna y cymmerth Samuel gorn yr olew,
[10] ac ai heneiniodd ef yng-hanol ei frodyr, a daeth
[11] yspryd yr Arglwydd ar Ddafydd o'r dydd
[12] hwnnw allan: yna Samuel a gyfododd, ac a
[13] aeth i Ramah.
[14] Ond yspryd yr Arglwydd a giliodd oddi
[15] wrth Saul: ac yspryd drwg oddi wrth yr Ar=
[16] glwydd ai poenodd ef.
[17] A gweision Saul a ddywedasant wrtho
[18] ef, wele yn awr drwg yspryd Duw yn dy boe=
[19] ni di.
[20] Dyweded attolwg ein meistr ni [wrth]
[21] dy weision [y rhai ydynt] ger dy fron [am]
[22] yddynt geisio gŵr yn medru canu telyn, a by=
[23] dded pan ddelo drwg yspryd Duw arnat ti, yna
[24] iddo ef ganu ai law, a [hynny] fydd da i ti.
[25] Yna y dywedodd Saul wrth ei weision,
[26] edrychwch yn awr i mi [am] ŵr yn medru canu
[27] yn ddâ, a dugwch ef attafi.
[28] Ac vn o'r llangciaid a attebodd, ac a ddy=
[29] wedodd, wele gwelais fab i Isai y Bethlehemi=
[30] ad yn medru canu, ac yn gadarn [o] nerth, ac yn
[31] rhyfel-wr, yn ddoeth o ymadrodd hefyd, ac yn
[32] ŵr lluniaidd, a'r Arglwydd [sydd] gyd ag ef.
[33] Yna yr anfonodd Saul gennadau at I=
[34] sai, ac a ddywedodd: anfon atafi Ddafydd dy
[35] fab yr hwn [sydd] gyd a'r praidd.
[36] Ac Isai a gymmerth assyn [llwythoc [T: lwythoc]] o
[37] fara, a chostrêled o wîn, ac vn mynn gafr, ac ai
[38] hanfonodd gyd a Dafydd ei fab at Saul.
[39] A Dafydd a ddaeth at Saul, ac a safodd
[40] ger ei fron ef, yntef ai hoffodd [T: haffodd] ef yn ddirfawr, ac
[41] efe a aeth yn gludydd arfau iddo ef.
[42] Yna Saul a anfonodd at Isai, gan ddy=
[43] wedyd: arhosed Dafydd attolwg ger fy mron
[44] i, canys efe a gafodd ffafor yn fyng-olwg.
[45] A phan fydde [drwg] yspryd Duw ar
[46] Saul yna y cymmere Dafydd y delyn, ac y câ=
[47] ne ai [ddwylaw:] a bydde esmwythdra i Saul, a
[48] dâ [oedd hynny] iddo ef, a'r yspryd drwg a gilie
[49] oddi wrtho ef.
PEN. XVII.
[51] Y modd y gorchfygodd Dafydd Goliath.
[52] Yna y Philistiaid a gasclasant eu byddino=
[53] edd i ryfel, ac a ymgynnullasant i Socho,
[54] yr hon [sydd] yn Iuda, ac a werssyllasant rhwng
[55] Socho, ac Azecah yng-hwrr Dammim.
[56] Saul hefyd a gwŷr Israel a ymgasclasant,
[57] ac a werssyllasant yn nyffryn Elah: ac a luniae=
[58] thasant ryfel yn erbyn y Philistiaid.
[59] A'r Philistiaid oeddynt yn sefyll ar fynydd
td. 118r.b
[1] o'r naill du, ac Israel oeddynt yn sefyll ar fy=
[2] nydd o'r tu arall, a'r dyffryn [oedd] rhyngddynt.
[3] Yna y daeth gŵr rhyngddynt hwy o wers=
[4] sylloedd y Philistiaid ai enw Goliath o Gath: ei
[5] vchter [oedd] chwe chufydd a rhychwant.
[6] A hêlm o brês ar ei ben, a lluric emmoc a
[7] wiscodd efe, a phwys y lluric [oedd] bum mil o
[8] siclau prês.
[9] A bottyssau prês [oeddynt] am ei draed ef,
[10] a tharian prês rhwng ei yscwyddau.
[11] A phaladr ei waiw-ffon ef [oedd] fel car=
[12] fan gwehyddion, a blaen ei waiw-ffon ef [oedd]
[13] chwe-chant sicl o haiarn: a'r hwn oedd yn dwyn
[14] y tarian oedd yn myned oi flaen ef.
[15] Ac efe a safodd, ac a waeddodd ar fyddino=
[16] edd Israel, ac a ddywedodd wrthynt: i ba beth
[17] y deuwch i luniaethu rhyfel, onid [ydwyf] fi
[18] Philistiad? a chwithau yn weision i Saul? de[=]
[19] wiswch i chwi ŵr i ddyfod i wared attafi.
[20] Os efe a orchfyga wrth ymladd a mi, ac
[21] a'm lladd i, yna y byddwn ni yn weision i chwi,
[22] ond os myfi ai gorchfygaf ef, ac ai laddaf ef, yna
[23] y byddwch chwi yn weision i ni, ac y gwasana=
[24] ethwch ni.
[25] Y Philistiad hefyd a ddywedodd, myfi a
[26] wradwyddais fyddinoedd Israel y dydd hwn,
[27] moeswch attafi ŵr fel y cyd-ymladdom ni.
[28] Pan glybu Saul, a holl Israel y geiriau
[29] hynny [gan] y Philistiad, yna y brawychasant,
[30] ac yr ofnasant yn ddirfawr.
[31] A'r Dafydd hwn [oedd] fab i Ephrate-
[32] wr o Bethlehem Iuda, ai enw ef Isai, ac iddo ef
[33] [yr oedd] ŵyth o feibion: a'r gŵr [oedd] yn ny=
[34] ddiau Saul yn hên yn dyfod ym mhlith [hên]
[35] ddynion.
[36] A thri mab hynaf Isai a aethant [ac] a
[37] ddaethant ar ôl Saul i'r rhyfel: ac enw ei dri
[38] mab ef y rhai a aethant i'r rhyfel [oeddynt] Eli=
[39] ab y cyntafanedic, ac Abinadab yr ail, a Sam=
[40] ma y trydydd.
[41] A Dafydd hwnnw [oedd] ieuangaf: a'r
[42] tri hynaf a aethant ar ôl Saul.
[43] Dafydd hefyd a aeth, ond efe a ddychwe=
[44] lodd oddi wrth Saul i fugeilio defaid ei dad yn
[45] Bethlehem.
[46] Felly y Philistiad a nessaodd yn foreu, ac
[47] yn hwyr, ac a barhaodd ddeugain nhiwrnod.
[48] A dywedodd Isai wrth Ddafydd ei fab,
[49] cymmer yn awr i'th frodyr Epha o'r crâs-ŷd
[50] hwn, a'r dêc torth hyn: ac ar redeg dwg [hw=
[51] ynt] i'r gwerssyll at dy frodyr.
[52] Dŵg hefyd y dêc cossyn îr hyn i dy=
[53] wysog y mîl, ac ymwel a'th frodyr mewn hedd=
[54] wch, a dwg [yn rhydd] eu gwystl hwynt.
[55] Yna Saul, a hwythau, a holl wŷr Israel
[56] [oeddynt] yn nyffryn Elah yn ymladd a'r Phi=
[57] listiaid.
[58] Felly Dafydd a gyfododd yn foreu, ac a
[59] adawodd y defaid [T: defaidd] gyd a cheidwad, ac a gym=
[60] merth y pethau hynny, ac a aeth megis y gorch=
[61] ymynnase Isai iddo ef: ac a ddaeth i'r gwerssyll,
td. 118v.a
[1] a'r llu a aethe allan i'r gâd, ac a floeddiasent yn
[2] y rhyfel.
[3] Canys Israel a'r Philistiaid a fyddina=
[4] sent fyddin yn erbyn byddin.
[5] A Dafydd a adawodd y mûd oddi wrtho
[6] tann law ceidwad y dodrefn: ac a redodd i'r fy=
[7] ddin, ac a ddaeth, ac a gyfarchodd ei frodyr.
[8] Pan oedd Dafydd yn ymddiddan a hw=
[9] ynt, yna wele yr gŵr (yr hwn [oedd yn sefyll]
[10] rhwng y ddeu-lu) yn dyfod i fynu o fyddinoedd
[11] y Philistiaid (Goliath y Philistiad o Gath [o=
[12] edd] ei enw ef,) ac efe a ddywedodd yr vn fath ei=
[13] riau fel y clybu Dafydd.
[14] A holl wŷr Israel pan welsant y gŵr
[15] hwnnw a ffoasant rhagddo ef, ac a ofnasant yn
[16] ddirfawr.
[17] Dywedodd gwŷr Israel hefyd oni wel=
[18] soch chwi y gwr hwn yn dyfod i fynu? diau i
[19] wradwyddo Israel y mae yn dyfod i fynu: a'r
[20] gŵr yr hwn ai lladdo ef, y brenin a gyfoethoga
[21] hwnnw a chyfoeth mawr, ei ferch hefyd a rydd
[22] efe iddo ef, a thŷ ei dâd ef a wnaiff efe yn
[23] rhydd yn Israel.
[24] Yna y llefarodd Dafydd wrth y gwŷr
[25] y rhai oeddynt yn sefyll gyd ag ef gan ddy=
[26] wedyd: beth a wneir i'r gŵr yr hwn a laddo
[27] y Philistiad hwn? ac a dynn ymmaith y gwrad=
[28] wydd oddi ar Israel? canys pwy [yw] y Phili=
[29] stiad dienwaededic hwn, pan wradwydde efe fy=
[30] ddinoedd y Duw byw?
[31] A'r bobl a ddywedodd wrtho ef fel hyn,
[32] gan ddywedyd: felly y gwneir i'r gŵr yr hwn
[33] ai lladdo ef.
[34] Ac Eliab ei frawd hynaf ef ai clybu ef
[35] pan oedd efe yn ymddiddan a'r gwŷr, a digter
[36] Eliab a enynnodd yn erbyn Dafydd, ac efe a
[37] ddywedodd, pa ham y daethost i wared ymma?
[38] a chyd a phwy y gadewaist yr ychydic ddefaid
[39] hynny yn yr anialwch? myfi a adwen dy falch=
[40] der di, a drygioni dy galon di, canys i weled y
[41] [T: y|y] rhyfel y daethost di i wared.
[42] Yna y dywedodd Dafydd, beth a wneu=
[43] thum i yn awr? onid oedd neges [i mi?]
[44] Ac efe a ddychwelodd oddi wrtho ef at
[45] vn arall, ac a ddywedodd yr vn modd, a'r bobl ai
[46] hattebasant ef air yng-air [fel] o'r blaen.
[47] Pan glybuwyd y geiriau y rhai a lefar=
[48] odd Dafydd, yna y mynegwyd hwynt ger bron
[49] Saul, ac efe a barodd ei ddwyn ef [atto ef.]
[50] A Dafydd a ddywedodd wrth Saul, na
[51] lwfrhaed calon dŷn erddo ef, dy wâs di a aiff, ac
[52] a ymladd a'r Philistiad hwn.
[53] Yna y dywedodd Saul wrth Ddafydd, ni
[54] elli di fyned at y Philistiad hwn i ymladd ag ef,
[55] canys llangc [ydwyt] ti, ac yntef sydd yn rhy=
[56] fel-wr oi febyd.
[57] A Dafydd a ddywedodd wrth Saul, bu=
[58] gail oedd dy wâs di ar ddefaid ei dâd, pan dda=
[59] eth y llew, a'r arth a chymmeryd oen o'r praidd.
[60] A mi a euthum ar ei ôl ef, ac ai tarewais
[61] ef, ac [ai] hachubais oi safn ef: pan gyfododd
td. 118v.b
[1] ef i'm herbyn i, yna mi a ymaflais [T: y maflais] yn ei farf ef,
[2] ac ai tarewais, ac ai lleddais ef.
[3] Felly dy wâs di a laddodd y llew, a'r
[4] arth: a'r Philistiad dienwaededic hwn fydd
[5] megis vn o honynt, canys efe a amharchodd fy=
[6] ddinoedd y Duw byw.
[7] Dywedodd Dafydd hefyd, yr Arglwydd
[8] yr hwn a'm hachubodd i o grafangc y llew, ac o
[9] balf yr arth, efe a'm hachub i o law y Philistiad
[10] hwn: yna y dywedodd Saul wrth Ddafydd,
[11] dos, a'r Arglwydd fyddo gyd a thi.
[12] A Saul a wiscodd Ddafydd ai wiscoedd
[13] ei hun, ac a roddodd helm o brês ar ei benn ef:
[14] ac ai gwiscodd ef [mewn] lluric.
[15] Yna y gwregysodd Dafydd ei gleddyf
[16] ar vchaf ei wiscoedd, ac a geisiodd gerdded am
[17] na phrofase efe, yna y dywedodd Dafydd wrth
[18] Saul, ni allafi fyned yn y rhai hyn, canys ni
[19] phrofais i: am hynny y dioscodd Dafydd hw=
[20] ynt oddi am dano.
[21] Yna y cymmerth efe ei ffon yn ei law,
[22] ac a ddewîsodd iddo bump o gerric llyfnion o'r
[23] afon, ac ai gosododd hwynt yng-hôd y bugeili=
[24] aid yr hon [oedd] ganddo, sef yn yr screpan: ai ffon
[25] dafl [oedd] yn ei law ef: ac efe a nessaodd at
[26] y Philistiad.
[27] A'r Philistiad a gerddodd, gan fyned, a
[28] nessau at Ddafydd: a'r gŵr oedd yn cludo y ta=
[29] rian oi flaen ef.
[30] Pan edrychodd y Philistiad o amgylch,
[31] a chanfod Dafydd, yna efe ai dremygodd ef, ca=
[32] nys llangc oedd efe, gwrid-coch, a thêg yr o=
[33] lwg.
[34] A'r Philistiad a ddywedodd wrth Dda=
[35] fydd, ai cî ydwyfi, gan dy fod yn dyfod attafi a
[36] ffynn? a'r Philistiad a regodd Ddafydd drwy
[37] ei dduwiau ef.
[38] Y Philistiad hefyd a ddywedodd wrth
[39] Ddafydd, tyret attafi, a rhoddaf dy gnawd i e=
[40] hediaid y nefoedd, ac i anifeiliaid y maes.
[41] Yna y dywedodd Dafydd wrth y Phi=
[42] listiad, ti ydwyt yn dyfod attafi a chleddyf, ac a
[43] gwaiw-ffon, ac a tharian: a minne ydwyf yn
[44] dyfod attat ti yn enw Arglwydd y lluoedd,
[45] Duw byddinoedd Israel yr hwn a geblaist ti.
[46] Y dydd hwn y dyru yr Arglwydd dydi
[47] yn fy llaw i, a mi a'th darawaf di, ac a gymme=
[48] raf ymmaith dy ben di oddi arnat ti, ac a roddaf
[49] gelanedd gwerssyll y Philistiaid y dydd hwn i
[50] ehediaid y nefoedd, ac i fwyst-filod y ddaiar:
[51] a holl [drigolion] y ddaiar a gânt ŵybod fod
[52] Duw i Israel.
[53] A'r holl gynnulleidfa hon a gant ŵybod,
[54] nad a chleddyf, nac a gwaiw-ffon y gwared yr
[55] Arglwydd: canys eiddo yr Arglwydd [yw]
[56] y rhyfel, ac efe a'ch rhydd chwi yn ein llaw ni.
[57] A phan gyfododd y Philistiad, a dyfod a
[58] nessau i gyfarfod Dafydd: yna y bryssiodd Da=
[59] fydd, ac y rhedodd tu a'r fyddin i gyfarfod a'r
[60] Philistiad.
[61] A Dafydd a estynnodd ei law i'r gôd, ac a
td. 119r.a
[1] gymmerth oddi yno garrec, ac a chwrndaflodd,
[2] ac a darawodd y Philistiad yn ei dalcen: a'r
[3] garrec a soddodd yn ei dalcen ef, ac efe a syrthi=
[4] odd i lawr ar ei wyneb.
[5] Felly y gorthrechodd Dafydd y Phi=
[6] listiad, a ffon-dafl, ac a charrec, ac a darawodd y
[7] Philistiad, ac ai lladdodd ef: er nad [oedd] cle=
[8] ddyf yn llaw Dafydd.
[9] Yna y rhedodd Dafydd, ac a safodd ar y
[10] Philistiad, ac a gymmerth gleddyf hwnnw, ac ai
[11] tynnodd o'r wain, ac ai lladdodd ef, ac a dorrodd
[12] ei benn ag ef: pan welodd y Philistiaid farw oi
[13] cawr hwynt, yna y ffoasant hwy.
[14] A gwŷr Israel, ac Iuda a gyfodasant, ac
[15] a floeddiasant, ac a erlydiasant y Philistiaid hyd
[16] [y ffordd] y dêlech i'r dyffryn, ac hyd byrth Aca=
[17] ron: a'r Philistiaid a syrthiasant yn archolledic
[18] ar hyd ffordd Saarim, sef hyd Gath, ac hyd Aca=
[19] ron.
[20] Yna meibion Israel a ddychwelasant o
[21] ymlid ar ôl y Philistiaid: ac a anrheithiasant
[22] eu gwerssylloedd hwynt.
[23] A Dafydd a gymmerodd benn y Phili=
[24] stiad, ac ai dûg i Ierusalem: ai arfau ef a oso=
[25] dodd efe yn ei babell.
[26] A phan welodd Saul Ddafydd yn my=
[27] ned i gyfarfod a'r Philistiad, efe a ddywedodd
[28] wrth Abner tywysog y filwriaeth, mab i bwy
[29] [yw] 'r llangc hwn, Abner? ac Abner a ddy=
[30] wedodd [fel] y mae yn fyw dy enaid ô frenin
[31] nis gŵn.
[32] Yna y dywedodd y brenin, ymofyn di
[33] mab i bwy [yw] 'r gwr ieuangc hwn.
[34] A phan ddychwelodd Dafydd o ladd y
[35] Philistiad, yna Abner ai cymmerodd ef, ac ai
[36] dûg ef o flaen Saul: a phenn y Philistiad yn ei
[37] law.
[38] A Saul a ddywedodd wrtho ef, mab i
[39] bwy [wyt] ti y gwr ieuangc? yna y dywedodd
[40] Dafydd [T: Dafyd], mab i'th wâs Isai y Bethlehemiad.PEN. XVIII.
[42] Y Gefeillach a oedd rhwng Ionathan a Dafydd. 11
[43] Saul yn casau, ac yn ofni Dafydd.
[44] A Phan orphennodd efe ymddiddan a Saul,
[45] yna enaid Ionathan a ymgylymmodd
[46] wrth enaid Dafydd: fel y carodd Ionathan ef,
[47] megis ei enaid ei hunan.
[48] A Saul ai cymmerth ef [atto] y diwrnod
[49] hwnnw: ac ni adawodd iddo ddychwelyd i dŷ
[50] ei dâd.
[51] Yna Ionathan a wnaeth gyfammod a
[52] Dafydd: o herwydd efe ai care megis ei enaid
[53] ei hun.
[54] Ac Ionathan a ddioscodd y fantell yr hon
[55] [oedd] am dano ei hun, ac ai rhoddes i Dda=
[56] fydd, ai wiscoedd, îe hyd yn oed ei gleddyf, ai
[57] fwa, ai wregys.
[58] A Dafydd a aeth yn gall i ba [le] bynnac
[59] yr anfonodd Saul ef, a Saul ai gosododd ef ar
[60] y rhyfel-wŷr: ac efe oedd gymmeradwy yng-
[61] olwg yr holl bobl, ac yng-olwg gweision Saul
td. 119r.b
[1] hefyd.
[2] A bu (wrth ddyfod o honynt) pan ddych=
[3] welodd Dafydd o ladd y Philistiad, yna ddyfod
[4] o'r gwragedd allan o holl ddinasoedd Israel dan
[5] ganu, a dawnsio i gyfarfod a'r brenin Saul: a
[6] thympanau, a gorfoledd, ac ag [offer] tri-thant [T: tri-chant].
[7] A'r gwragedd yn chware a ymmatebent,
[8] ac a ddywedent: tarawodd Saul ar ei filoedd,
[9] a Dafydd ar ei fyrddiwn.
[10] Am hynny y digiodd Saul yn ddirfawr,
[11] a'r ymadrodd hwn oedd ddrwg yn ei olwg ef, ac
[12] efe a ddywedodd, rhoddasant i Ddafydd fyr=
[13] ddiwn, ac i mi y rhoddasant filoedd: [beth]
[14] mwy [a roddent] iddo ef, eithr y frenhiniaeth?
[15] A bu Saul yn gwilied Dafydd o'r dydd
[16] hwnnw allan.
[17] Bu hefyd drannoeth i ddrwg yspryd
[18] Duw ddyfod ar Saul, ac efe a brophwydodd
[19] yng-hanol y tŷ, yna Dafydd a ganodd ai law,
[20] fel o'r blaen: a gwaiw-ffon [oedd] yn llaw
[21] Saul.
[22] Yna Saul a siglodd y waiw-ffon, ac a
[23] ddywedodd, tarawaf trwy Ddafydd, a thrwy 'r
[24] pared: a Dafydd a giliodd ddwy-waith oi ŵydd
[25] ef.
[26] A Saul a ofnodd rhac Dafydd: o her=
[27] wydd bod yr Arglwydd gyd ag ef, a chilio o
[28] honaw ef oddi wrth Saul.
[29] Am hynny Saul ai gyrrodd ef ymmaith
[30] oddi wrtho ef, ac ai gosododd ef tano ei hun yn
[31] dywysog [ar] fil: ac efe a lywodraethodd y
[32] bobl.
[33] A bu Ddafydd gall yn ei holl ffyrdd: a'r
[34] Arglwydd [oedd] gyd ag ef.
[35] Pan welodd Saul ei fod ef yn gall iawn:
[36] yna 'r ofnodd efe rhacddo ef.
[37] Eithr holl Israel, ac Iuda a garodd Dda=
[38] fydd: am ei fod ef yn eu llywodraethu hwynt.
[39] Yna y dywedodd Saul wrth Ddafydd,
[40] wele Merab fy merch hynaf, hi a roddafi i ti yn
[41] wraig, yn vnic bydd i mi yn fab nerthol, ac ym=
[42] ladd ryfeloedd yr Arglwydd: (canys dyweda=
[43] se Saul, ni bydd fy llaw i yn ei erbyn ef, onid
[44] llaw y Philistiaid fydd yn ei erbyn ef.)
[45] A Dafydd a ddywedodd wrth Saul,
[46] pwy [ydwyf] fi, a pheth [yw] fy mywyd [neu]
[47] dŷlwyth fy nhâd i yn Israel, fel y byddwn yn
[48] ddaw i'r brenin?
[49] Eithr yn yr amser [y dylesid] rhoddi Me=
[50] rab merch Saul i Ddafydd, yna hi a rhoddwyd [sic!]
[51] i Adriel y Meholathiad yn wraig.
[52] Yna Michol merch Saul a garodd
[53] Ddafydd: a mynegasant [hynny] i Saul, a'r
[54] peth fu fodlon ganddo.
[55] (A dywedodd Saul, rhoddaf hi iddo ef,
[56] fel y byddo hi iddo 'n fagl, ac y byddo llaw y
[57] Philistiaid yn ei erbyn ef:) felly Saul a ddy=
[58] wedodd wrth Ddafydd, drwy'r llall yr ymgyfa=
[59] threchi a mi heddyw.
[60] A Saul a orchymynnodd iw weision
[61] [fel hyn:] ymddiddenwch a Dafydd yn ddistaw,
td. 119v.a
[1] gan ddywedyd, wele y brenin sydd hoff ganddo
[2] dydi, ai holl weision ef a'th garant di: yn awr
[3] gan hynny ymgyfathracha a'r brenin.
[4] A gweision Saul a adroddasant wrth
[5] Ddafydd y geiriau hyn: a Dafydd a ddywedodd
[6] ai yscafn [yw] yn eich golwg chwi ymgyfathra=
[7] chu a brenin, a minne yn ŵr tlawd, a gwael?
[8] A gweision Saul a fynegasant iddo, gan
[9] ddywedyd: fel hyn y llefarodd Dafydd.
[10] Yna y dywedodd Saul, fel hyn y dywed=
[11] wch wrth Ddafydd, nid yw y brenin yn ewylly=
[12] sio cynhyscaeth, onid [cael] cant o flaen-grwyn
[13] y Philistiaid i ddial ar elynnion y brenin: (ca=
[14] nys Saul a feddyliodd am ladd Dafydd drwy
[15] law y Philistiaid.)
[16] Ai weision ef a fynegasant i Ddafydd y
[17] geiriau hynn, a'r ymadrodd fu fodlon gan Dda=
[18] fydd am ymgyfathrachu a'r brenin: ond ni ddae=
[19] the yr amser.
[20] Yna y cyfododd Dafydd, ac efe a aeth,
[21] ai wŷr, ac a darawodd ddau can-wr, o'r Philisti=
[22] aid, a Dafydd a ddygodd eu blaen-grwyn
[23] hwynt, ac ai cwbl dalasant i'r brenin, i ymgy=
[24] fathrachu a'r brenin: am hynny y rhoddes Saul
[25] Michol ei ferch yn wraig iddo yntef.
[26] Yna y gwelodd Saul, ac y gwybu mai 'r
[27] Arglwydd [oedd] gyd a Dafydd: a Michol
[28] merch Saul ai carodd ef.
[29] A Saul a ofnodd fwy-fwy rhac Dafydd,
[30] a bu Saul yn elyn i Ddafydd byth.
[31] Yna tywysogion y Philistiaid a aent a=
[32] llan, a phan elent hwy, Dafydd a fydde gallach
[33] na holl weision Saul, ai enw ef oedd anrhyde=
[34] ddus iawn.
PEN. XIX.
[36] Ionathan yn rhybyddio Dafydd o gâs ei dâd Saul iddo
[37] ef. 11 Michol ei wraig yn ei achub ef. 23 Saul
[38] yn prophwydo wrth erlid Dafydd.
[39] YNA y dywedodd Saul wrth Ionathan ei
[40] fab, ac wrth ei holl weision am ladd Da=
[41] fydd: ond Ionathan mab Saul oedd hôff iawn
[42] ganddo Ddafydd.
[43] Am hynny y mynegodd Ionathan i Dda=
[44] fydd gan ddywedyd: Saul fy nhâd sy yn ceisio
[45] dy ladd di: ac yn awr ymgadw attolwg hyd y
[46] boreu, ac aros mewn [lle] dirgel, ac ymguddia.
[47] A mi a âf allan, ac a safaf ger llaw fy nhâd
[48] yn y maes, yr hwn [y byddi] di ynddo, mi hefyd
[49] a ymddiddanaf a'm tâd o'th blegit ti: ac mi a
[50] edrychaf beth [a ddywedo efe,] ac a fynegaf i
[51] ti.
[52] Ac Ionathan a ddywedodd yn dda am
[53] Ddafydd wrth Saul ei dâd: ac a ddywedodd
[54] wrtho ef, na pheched y brenin yn erbyn ei wâs,
[55] [sef] yn erbyn Dafydd, o herwydd na phechodd
[56] efe i'th erbyn di, ac o herwydd [bod] ei weithre=
[57] doedd ef yn dda iawn i ti.
[58] Canys efe a osodes ei enioes yn ei law, ac
[59] a darawodd y Philistiad, a'r Arglwydd a wna=
[60] eth iechydwriaeth mawr i holl Israel, ti a we=
[61] laist [hyn] ac a lawenychaist: pa ham gan hyn=
td. 119v.b
[1] ny y pechi yn erbyn gwaed diniwed, gan ladd
[2] Dafydd yn ddiachos?
[3] Yna Saul a wrandawodd ar lais Iona=
[4] than, a Saul a dyngodd [nid] byw yw 'r Argl=
[5] wydd os lleddir ef.
[6] Felly Ionathan a alwodd ar Ddafydd, ac
[7] Ionathan a fynegodd iddo ef yr holl eiriau hyn:
[8] ac Ionathan a ddug Ddafydd at Saul, ac efe a
[9] fu ger ei fron ef megis cynt.
[10] Yna y bu chwaneg o ryfel: a Dafydd a a=
[11] eth allan ac a ymladdodd yn erbyn y Philisti=
[12] aid, ac ai tarawodd hwynt a phla mawr, ac hwy
[13] a ffoasant rhagddo ef.
[14] A drwg yspryd yr Arglwydd oedd ar
[15] Saul pan oedd efe yn eistedd yn ei dŷ, ai waiw=
[16] ffon yn ei law: a Dafydd yn canu ai law.
[17] A cheisiodd [T: chesiodd] Saul daro ai waiwffon drwy
[18] Ddafydd, a thrwy yr pared, ond efe a giliodd o
[19] ŵydd Saul, ac yntef a darawodd y waiw-ffon
[20] yn y pared, a Dafydd a ffoawdd, ac a ddiangodd
[21] y noswaith honno.
[22] Saul hefyd a anfonodd gennadau i dŷ
[23] Ddafydd iw wilied ef, ac iw ladd ef y boreu: a
[24] Michol ei wraig ef a fynegodd i Ddafydd gan
[25] ddywedyd, onid achubi dy enioes heno, y foru
[26] i'th leddir.
[27] Felly Michol a ollyngodd Ddafydd i
[28] lawr drwy 'r ffenestr, ac efe a aeth, ac a ffôdd, ac
[29] a ddiangodd.
[30] Yna y cymmerodd Michol ryw ddelw,
[31] ac ai gosododd yn y gwely, a chlustog [o flew]
[32] geifr a osododd hi yn obennydd iddi: ac ai gob=
[33] lygodd a dillad.
[34] Pan anfonodd Saul gennadau i ddala
[35] Dafydd: yna hi a ddywedodd, [y mae] efe yn
[36] glâf.
[37] Anfonodd Saul eilwaith gennadau i e=
[38] drych Dafydd, gan ddywedyd: dygwch ef i fyn=
[39] u attafi yn ei wely, fel y lladdwyf ef.
[40] Pan ddaeth y cennadau, yna wele y ddelw
[41] ar y gwely: a chlustog [o flew] geifr yn o=
[42] bennydd iddi.
[43] Yna y dywedodd Saul wrth Michol,
[44] pa ham y twyllaist fi fel hyn, ac y gollyngaist
[45] fyng-elyn i ddiangc? a Michol a ddywedodd
[46] wrth Saul, efe a ddywedodd wrthif, gollwng
[47] fi, onid ê mi a'th laddaf di.
[48] Felly Dafydd a ffoawdd, ac a ddiang=
[49] odd, ac a ddaeth at Samuel i Ramah, ac a fy=
[50] negodd iddo yr hyn oll a wnaethe Saul iw er=
[51] byn ef, ac efe a aeth gyd a Samuel, ac a driga=
[52] sant yn Naioth.
[53] A mynegwyd i Saul gan ddywedyd:
[54] wele [y mae] Dafydd yn Naioth o fewn Ra=
[55] mah.
[56] Yna Saul a anfonodd gennadau i ddala
[57] Dafydd, pan welsant gynnulleidfa y prophwy=
[58] di yn prophwydo, a Samuel yn sefyll, wedi ei
[59] osod arnynt hwy: yna yr oedd ar gennadau
[60] Saul yspryd Duw, fel y prophwydasant hwy=
[61] thau hefyd.
td. 120r.a
[1] Pan fynegasant [hyn] i Saul, yna efe a
[2] anfonodd gennadau eraill, a hwythau hefyd a
[3] brophwydasant: ac eilwaith y danfonodd Saul
[4] gennadau y drydedd waith, a phrophwydasant
[5] hwythau hefyd.
[6] Yna yntef hefyd a aeth i Ramah, ac a dda=
[7] eth hyd y ffynnon fawr yr hon [sydd] yn Se=
[8] chu, ac efe a ofynnodd, ac a ddywedodd, pa le [y
[9] mae] Samuel a Dafydd? ac [vn] a ddywe=
[10] dodd wele [y maent hwy] yn Naioth o fewn
[11] Ramah.
[12] Ac efe a aeth yno i Naioth yn Ramah:
[13] ac arno yntef hefyd y daeth yr vn yspryd Duw,
[14] a chan fyned yr aeth, ac y prophwydodd, nes ei
[15] ddyfod i Naioth yn Ramah.
[16] Ac efe a ddioscodd ei ddillad, ac a broph=
[17] wydodd hefyd ger bron Samuel, ac a syrthiodd
[18] i lawr yn noeth yr holl ddiwrnod hwnnw, a'r
[19] holl nôs: am hynny y dywedent, a ydyw Saul
[20] hefyd ym mysc y prophwydi?PEN. XX.
[22] Y cyfammod yr hwn a oedd rhwng Ionathan a Dafydd.
[23] 30 Saul yn digio wrth Ionathan o achos Dafydd.
[24] 36 Ionathan yn saethu tair saeth i rybyddio Da=
[25] fydd.
[26] YNA y ffoawdd Dafydd o Naioth yn Ra=
[27] mah, ac a ddaeth, ac a ddywedodd ger bron
[28] Ionathan, beth a wneuthum? beth [yw] fy an=
[29] wiredd, a pheth [yw] fy mhechod o flaen dy dâd
[30] ti, gan ei fod efe yn ceisio fy enioes i?
[31] Ac efe a ddywedodd wrtho, na atto Duw,
[32] ni byddi farw, wele ni wnaiff fy nhâd na pheth
[33] mawr, na pheth bychan heb [ei] fynegu i mi:
[34] pa ham gan hynny y cêle fy nhâd y peth hyn o=
[35] ddi wrthifi? ni [wna efe] hyn.
[36] Yna Dafydd a dyngodd eilwaith, (ac a ddy=
[37] wedodd, dy dâd a ŵyr yn hyspys i mi gael ffafor
[38] yn dy olwg di, am hynny y dywedodd, na cha=
[39] ffed Ionathan ŵybod hyn rhac ei dristau ef:)
[40] cyn wîred a bod yr Arglwydd yn fyw, a'th enaid
[41] dithe yn fyw [nid oes] onid megis camm rhyn=
[42] gofi ag angeu.
[43] Yna y dywedodd Ionathan wrth Dda=
[44] fydd: dywet beth [yw] dy ewyllys, a mi ai
[45] cwplhaf i ti.
[46] A Dafydd a ddywedodd wrth Ionathan,
[47] wele [y dydd cyntaf o'r] mis [yw] foru, a minne
[48] gan eistedd a ddylwn eistedd gyd a'r brenin i
[49] fwytta: gollwng fi gan hynny fel yr ymgu[=]
[50] ddiwyf yn y maes hyd bryd nawn y trydydd
[51] [dydd.]
[52] Os dy dâd gan goffau a goffa am danaf:
[53] yna y dywedi, Dafydd gan ofyn a ofynnodd
[54] [gennad] gennifi i redeg i Bethlehem ei ddinas
[55] ei hun, canys aberth blynyddawl [sydd] yno
[56] gan yr holl genedl.
[57] Os fel hyn y dywed efe, dâ, heddwch
[58] [sydd] i'th wâs: ond os gan ddigio y digia efe
[59] gwybydd fod y malis wedi ei baratoi ga{n}ddo ef.
[60] Felly y gwnei drugaredd a'th wâs ca=
[61] nys mewn cyfammod yr Arglwydd y dugaist
td. 120r.b
[1] dy was gyd a thi: ac od oes anwiredd ynofi,
[2] lladd di fi, canys i ba beth y dygi di fi at dy dâd?
[3] Yna y dywedodd Ionathan, na atto Duw
[4] [hynny] i ti: canys os gan wybod y caf wybod
[5] fod y malis wedi ei baratoi gan fy nhâd i ddy=
[6] fod i'th erbyn, onis mynegwn i ti?
[7] A Dafydd a ddywedodd wrth Ionathan,
[8] pwy a fynega i mi os ettyb dy dâd ti ddim yn
[9] galed?
[10] Yna y dywedodd Ionathan wrth Dda=
[11] fydd, tyret fel yr elom i'r maes: ac hwy a aethant
[12] ill dau i'r maes.
[13] Dywedodd Ionathan hefyd wrth Dda=
[14] fydd, Arglwydd Dduw Israel [fyddo tŷst] y
[15] chwiliafi [feddwl] fy nhad yng-hylch y pryd
[16] [hyn] y foru [neu] drennydd, ac os daioni
[17] [fydd] tu ag at Ddafydd, ac oni anfonaf yna
[18] attati fel y mynegwyf it,
[19] Fel hyn y gwnel yr Arglwydd i Iona=
[20] than ac y chwanego: os da fydd gan fy nhad
[21] [ddwyn] y drwg i'th erbyn yna y mynegaf it, ac
[22] a'th ollyngaf fel yr elech mewn heddwch: a by=
[23] dded yr Arglwydd gyd a thi, megis y bu gyd
[24] a'm tad i.
[25] Felly nid tra fyddwyfi byw, ac nid a mi
[26] [yn vnic] y gwnei drugaredd yr Arglwydd [T: Arglwyd] fel
[27] na byddwyf marw:
[28] Ond na thorr ymmaith dy drugaredd a'm
[29] tŷ maufi byth, na phan ddestruwio 'r Arglwydd
[30] elynnion Dafydd bob vn oddi ar wyneb y ddai=
[31] ar.
[32] Felly y cyfammododd Ionathan a thŷ
[33] Ddafydd [ac efe a ddywedodd:] gofynned yr
[34] Arglwydd oddi ar law gelynion Dafydd [eu
[35] camwedd.]
[36] Yna y chwanegodd Ionathan dyngu
[37] wrth Ddafydd, o herwydd efe ai care ef: (canys
[38] fel ei enaid ei hun y care efe ef.)
[39] Ac Ionathan a ddywedodd wrtho ef, y fo=
[40] ru [yw 'r dydd cyntaf o'r] mis, a thi a goffeir,
[41] am y bydd dy eisteddle yn wâg.Wedi i ti lechu dridieu yna tyret i wa=
[42] red yn fuan, a thyret i'r lle yr hwn yr ymguddi=
[43] aist ynddo, yn y dydd [y bu] y gwaith hyn [o'r
[44] blaen] ac aros wrth faen Ezel.
[45] A mi a saethaf dair o saethau at [ei] ystlys
[46] [ef:] fel pes gollyngwn [hwynt] at nôd.Wele hefyd mi a anfonaf y llangc [gan
[47] ddywedyd,] dôs, cais y saethau: os gan ddywe=
[48] dyd y dywedaf wrth y llangc, wele y saethau
[49] [ennyd] oddi wrthit o'r tu ymma i ti dwg hw=
[50] ynt: yna tyret ti, canys heddwch [sydd] i ti, ac
[51] ni bydd dim [niwed, fel] mai byw yw 'r Arg=
[52] lwydd.
[53] Ond os fel hyn y dywedaf wrth y bach=
[54] gen, wele y saethau [ennyd] oddi wrthit o'r tu
[55] hwnt: dôs ymmaith, canys yr Arglwydd a'th
[56] anfonodd ymmaith.
[57] Am y peth yr hwn a leferais i, mi a thi:
[58] wele 'r Arglwydd [fyddo] rhyngofi, a thi yn
[59] dragywydd.
td. 120v.a
[1] Felly 'r ymguddiodd Dafydd yn y ma=
[2] es, a phan oedd y dydd cyntaf o'r mis, y brenin a
[3] eisteddodd wrth y bwyd i fwytta.
[4] Ie y brenin a eisteddodd ar ei eisteddfa,
[5] megis ar amseroedd eraill, [sef] ar yr eisteddfa
[6] wrth y pared, ac Ionathan a gyfododd, ac Abner
[7] a eisteddodd wrth ystlys Saul: a lle Dafydd
[8] oedd wag.
[9] Ac nid yngênodd Saul ddim y diwrnod
[10] hwnnw: canys meddyliodd [mai] damwain
[11] [oedd] hyn, am nad [oedd] efe lân, o herwydd
[12] [ei fod] yn aflan [ni ddaeth.]
[13] A bu drannoeth, yr ail [dydd] o'r mis fod
[14] lle Dafydd yn wâg: yna y dywedodd Saul
[15] wrth Ionathan ei fâb, pa ham na ddaeth mab I=
[16] sai at y bwyd na doe, na heddyw?
[17] Yna Ionathan a attebodd Saul: Da=
[18] fydd gan ofyn a ofynnodd i mi [am gael my=
[19] ned] hyd Bethlehem.
[20] Canys efe a ddywedodd, gollwng fi atto=
[21] lwg, o herwydd ein tylwyth ni [ydynt yn off=
[22] rymmu] aberth yn y ddinas, a'm brawd yntef
[23] a'm gwahoddodd i, ac yn awr o chefais ffafor yn
[24] dy olwg di, gad i'm fyned attolwg, fel y gwe=
[25] lwyf fy mrodyr: o herwydd hyn ni ddaeth efe i
[26] fwrdd y brenin.
[27] Yna y llidiodd digter Saul yn erbyn
[28] Ionathan, ac efe a ddywedodd wrtho, [ti] fab y
[29] gyndyn wrthnyssic, oni ŵyddwn i ti ddewis
[30] mab Isai yn wradwydd it, ac yn gywilydd [a]
[31] gwarth i'th fam? [T: .]
[32] Canys yr holl ddyddiau ar y byddo mab
[33] Isai yn fyw ar y ddaiar, ni'th sicrheuir di na'th
[34] deyrnas: yn awr gan hynny, anfon, a chyrch ef
[35] attaf, canys marwolaeth [a gaiff] efe.
[36] Yna Ionathan a attebodd Saul ei dad,
[37] ac a ddywedodd wrtho: pa ham y bydd efe ma=
[38] rw? beth a wnaeth efe?
[39] Yna Saul a ergydiodd y waiw-ffon tu
[40] ag atto ef, iw daro ef: wrth hyn y gwybu Iona=
[41] than [fod] y bwriad ymma gan ei dâd ef, sef
[42] lladd Dafydd.
[43] Felly Ionathan a gyfododd oddi wrth y
[44] bwrdd mewn llid digllawn: ac ni fwyttâodd
[45] fwyd yr ail dydd o'r mis, canys gofidiodd dros
[46] Ddafydd, o herwydd iw dâd ei wradwyddo ef.
[47] A'r borau, yr aeth Ionathan i'r maes er=
[48] byn yr amser a osodase ef i Ddafydd [T: Ddafyd]: a bachgen
[49] bychan gyd ag ef.
[50] Ac efe a ddywedodd wrth ei fachgen,
[51] rhêd, cais yn awr y saethau, y rhai 'r ydwyfi yn
[52] eu saethu: y bachgen a redodd, yna yntef a sae=
[53] thodd saeth gan gyrheuddyd trosto ef.
[54] Pan ddaeth y bachgen hyd y fan [yr oedd]
[55] y saeth yr hon a saethase Ionathan: yna y lle=
[56] fodd Ionathan ar ôl y bachgen, ac a ddywedodd,
[57] onid [yw] y saeth ennyd oddi wrthit o'r tu hwnt?
[58] Llefodd Ionathan drachefn ar ôl y bach=
[59] gen, cyflymma, bryssia, na saf: yna bachgen
[60] Ionathan a gasclodd y saethau, ac a ddaeth at
[61] ei feistr.
td. 120v.b
[1] A'r bachgen ni ŵydded ddim, onid Io=
[2] nathan a Dafydd a wyddent y peth.
[3] Yna Ionathan a roddes ei offer at y
[4] bachgen yr hwn [oedd] gyd ag ef, ac a ddywe=
[5] dodd wrtho ef, dos, dûg [y rhai hyn] i'r ddinas.
[6] Y bachgen a aeth ymmaith, yna Dafydd
[7] a gyfododd o'r tu dehau [i'r maen,] ac a syrthi=
[8] odd i lawr ar ei wyneb, ac a ymgrymmodd dair
[9] gwaith: a hwy a ymgusanasant bob vn ei gi=
[10] lydd, ac a ŵylasant y naill wrth y llall, a Da=
[11] fydd a ragorodd.
[12] Yna y dywedodd Ionathan wrth Dda=
[13] fydd, dôs mewn heddwch: yr hyn a dyngasom
[14] ni ein dau yn enw 'r Arglwydd gan ddywedyd,
[15] yr Arglwydd fyddo rhyngofi a thi, a rhwng fy
[16] hâd i, a'th hâd dithe, [safed hynny] yn dragy=
[17] wydd.
[18] Yna [Dafydd] a gyfododd ac a aeth ym=
[19] maith: ac Ionathan a ddaeth i'r ddinas.
Efengyl Iesu Grist yn ôl Sanct Mathew
td. 452r.b
PEN. XXVI.
[2] 3 Bwriad yr offeiriaid yn erbyn Crist, tywalltiad yr
[3] enaint ar ei ben ef. 26 Swper yr Arglwydd. 34 Petr
[4] yn gwadu Crist. 47 Brâd Iudas. 56 Arwain Crist
[5] at Caiphas.
[6] AC fe a ddarfu wedi i'r Iesu orphen
[7] y geiriau hyn oll, efe a ddywedodd wrth
[8] ei ddiscyblion,
[9] Chwi a ŵyddoch mai ym mhen y ddau
[10] ddŷdd y mae 'r Pasc: a Mâb y dŷn a roddir iw
[11] groes-hoelio.
[12] Yna y casclwyd yr arch-offeiriaid a'r
[13] scrifennyddion, a henuriaid y bobl i neuadd yr
[14] arch-offeiriad, yr hwn a elwid Caiphas.
[15] Ac hwy a ymgynghorâsant, pa fodd y
[16] dalient yr Iesu trwy ddichell, ac y lladdent
[17] [ef.]
[18] Eithr hwy a ddywedâsant, nid ar yr ŵyl,
[19] rhag bôd cynnwrf ym mhlith y bobl.
[20] Ac fel yr oedd yr Iesu yn Bethania yn
[21] nhŷ Simon wahan-glwyfus,
[22] Fe ddaeth atto wraig, a chŷd â hi flwch o
[23] enaint gwerthfawr, ac a'i tywalltodd ar ei be{n}n,
[24] ac efe yn eistedd wrth y ford.
[25] A phan welodd ei ddiscyblion, hwy a lidia=
[26] sant gan ddywedyd, pa raid yr afrad hynn?
[27] Canys fe a allasid gwerthu yr ennaint
[28] hwn er llawer, a'i roddi ef i'r tlodion.
[29] A'r Iesu a ŵybu, ac a ddywedodd wrth=
[30] ynt, pa ham yr ydych yn gwneuthur blinder i'r
[31] wraig: canys hi a weithiodd weithred dda ar=
[32] naf.
[33] O blegit y tlodion a gewch bôb amser
[34] gŷd â chwi, a mi ni's cewch bôb amser.
[35] Canys hi yn tywallt yr ennaint hwn ar
[36] fyng-horph, a wnaeth hyn i'm claddu i.
td. 452v.a
[1] Yn wir meddaf i chwi, pe le bynnac y
[2] pregethir yr Efengyl hon yn yr holl fŷd, hyn
[3] ymma hefyd a wnaeth hi a fynegir, er coffa am
[4] dani hi.
[5] Yna yr aeth vn o'r deuddec yr hwn a el=
[6] wyd Iudas Iscariot at yr arch-offeiriaid,
[7] Ac a ddywedodd wrthynt, pa beth a ro=
[8] ddwch i mi, a mi a'i rhoddaf ef i chwi? a hwy a
[9] dalasant iddo ddêc ar hugain o arian.
[10] Ac o hynny allan y ceisiodd efe amser cy=
[11] faddas iw fradychu ef.
[12] Ac ar [y dydd] cyntaf o ŵyl y bara croiw,
[13] ei ddiscyblion a ddaethant at yr Iesu gan ddy=
[14] wedyd wrtho, pa le y mynni i ni baratoi i ti fw=
[15] ytta 'r Pasc?
[16] Ac yntef a ddywedodd, ewch i'r ddinas at
[17] y cyfryw vn, a dywedwch wrtho, y mae 'r Athro
[18] yn dywedyd, fy amser sydd agos, gŷd â thi y
[19] cynhaliaf y Pasc, mi a'm discyblion.
[20] A'r discyblion a wnaethant y modd y
[21] gorchymynnase 'r Iesu iddynt, ac a baratoa=
[22] sant y Pasc.
[23] Ac wedi ei myned hi yn hwyr, efe a ei=
[24] steddodd gŷd â'r deuddec.
[25] Ac fel yr oeddynt yn bwytta, efe a ddy=
[26] wedodd, yn wir yr wyf yn dywedyd i chwi, y
[27] bradycha vn o honoch fi.
[28] Yna yr aethant yn drist dros ben, ac a dde=
[29] chreuasant bôb vn ddywedyd wrtho: ai myfi
[30] Arglwydd yw [hwnnw?]
[31] Ac efe a attebodd ac a ddywedodd, yr hwn
[32] sydd yn trochi ei law gŷd â mi yn y ddyscl,
[33] hwnnw a'm bradycha i.
[34] Mâb y dŷn yn ddiau sydd yn myned fel y
[35] mae yn scrifennedic am dano, eithr gwae 'r dyn
[36] hwnnw trwy 'r hwn y bradychir Mâb y dŷn:
[37] da a fuase i'r dŷn hwnnw pe na's genesid efe er
[38] ioed.
[39] Ac Iudas yr hwn a'i bradychodd ef, a at=
[40] tebodd ac a ddywedodd, ai myfi yw [efe] Athro?
[41] yntef a ddywedodd wrtho, ti a ddywedaist.
[42] Ac fel yr oeddynt yn bwytta, yr Iesu a
[43] gymmerth y bara, ac wedi iddo fendigo efe a'i
[44] torrodd, ac a'i rhoddes i'r discyblion, ac a ddy=
[45] wedodd, cymmerwch, bwyttewch, hwn yw
[46] fyng-horph.
[47] Ac wedi iddo gymmeryd y cwppan a di=
[48] olch, efe a'i rhoddes iddynt, gan ddywedyd,
[49] yfwch bawb o hwn:
[50] Canys hwn yw fyng-waed o'r Testa=
[51] ment newydd, yr hwn a dywelltir tros lawer
[52] er maddeuant pechodau.
[53] Ac yr ydwyf yn dywedyd i chwi, nad yfaf
[54] o hyn allan o ffrwyth hwn y winwydden, hyd y
[55] dydd hwnnw, pan yfwyf ef yn newydd gŷd â
[56] chwi yn nheyrnas fy Nhâd.
[57] Ac wedi iddynt ganu mawl, hwy a aeth=
[58] ant allan i fynydd yr Oliwŷdd.
[59] Yna y dywedodd yr Iesu wrthynt, chwy=
[60] chwi oll a rwystrir heno o'm plegit i: canys
[61] scrifennedic yw, tarawaf y bugail, a defaid y
td. 452v.b
[1] praidd a wascerir.
[2] Eithr wedi fy adgyfodi, mi a âf o'ch
[3] blaen chwi i Galilæa.
[4] Ac Petr a attebodd ac a ddywedodd wr=
[5] tho, pe rhwystrid pawb o'th plegit ti, etto ni'm
[6] rhwystrir fi byth.
[7] Yr Iesu a ddywedodd wrtho, yn wîr yr
[8] wyf yn dywedyd i ti, mai 'r nos hon cyn canu yr
[9] ceiliog i'm gwedi dair-gwaith.
[10] Petr a ddywedodd wrtho, pe gorfydde i
[11] mi farw gŷd â thi, etto ni'th wadaf: a'r vn modd
[12] hefyd y dywedodd yr holl ddiscyblion.
[13] Yna y daeth yr Iesu gŷd ag hwynt i fa{n}n a
[14] elwid Gethsemane, ac a ddywedodd wrth ei ddis=
[15] cyblion, eisteddwch ymma tra 'r elwyf, a gwe=
[16] ddio accw.
[17] Ac efe a gymmerth Petr a dau fâb Zebe=
[18] deus, ac a ddechreuodd dristau ac ymofidio.
[19] Yna efe a ddywedodd wrthynt, trîst yw
[20] fy enaid hyd angeu, arhoswch ymma, a gwili=
[21] wch gŷd â mi.
[22] Ac efe a aeth ychydig pellach, ac a syr=
[23] thiodd ar ei wyneb, ac a weddiodd gan ddywe=
[24] dyd, fy Nhâd, os gellir aed y cwppan hwn oddi
[25] wrthif, er hynny nid fel yr ewyllysiwyfi, ond fel
[26] yr [ewyllysiech] di.
[27] Ac efe a ddaeth at ei ddiscyblion, ac a'u
[28] cafas hwy yn cyscu, ac efe a ddywedodd wrth
[29] Petr, pa ham? oni allech chwi wilied vn awr
[30] gŷd â mi?
[31] Gwiliwch a gweddiwch rhac ei'ch my=
[32] ned mewn profedigaeth, yr yspryd yn ddiau
[33] sydd yn barod, eithr y cnawd sydd wann.
[34] Efe a aeth trachefn yr ailwaith, ac a we=
[35] ddiodd, gan ddywedyd, fy Nhâd, oni's gall y
[36] cwppan hwn fyned oddi wrthif heb orfod i mi
[37] ei yfed, gwneler dy ewyllys.
[38] Ac efe a ddaeth, ac a'u cafas hwy yn cys=
[39] cu trachefn: canys eu llygaid hwy oeddynt
[40] drymmion.
[41] Ac efe a'u gadawodd hwynt, ac a aeth ym=
[42] maith trachefn, ac a weddiodd y drydedd waith,
[43] gan ddywedyd yr vn geiriau.
[44] Yna y daeth efe at ei ddiscyblion, ac a ddy=
[45] wedodd wrthynt, cyscwch bellach a gorphywy=
[46] swch: wele y mae 'r awr wedi nessau, a Mâb y
[47] dŷn a roddir yn nwylo pechaduriaid.
[48] Codwch, awn, wele, y mae ger llaw yr
[49] hwn a'm bradycha.
[50] Ac efe etto yn dywedyd hyn, wele Iu=
[51] das, vn o'r deuddec, a thyrfa fawr gŷd ag ef â
[52] chleddyfau, a ffynn oddi wrth yr arch-offeiriaid
[53] a henuriaid y bobl.
[54] A'r hwn ai bradychodd ef a roese arwydd
[55] iddynt, gan ddywedyd, pa vn bynnac â gusan=
[56] wyf, hwnnw yw, deliwch ef.
[57] Ac yn ebrwydd y daeth at yr Iesu, ac a
[58] ddywedodd, henffych well Athro, ac a'i cusa=
[59] nodd ef.
[60] A'r Iesu a ddywedodd wrtho, y cyfaill, i
[61] ba beth y daethost? yna y daethant, ac y rhoe=
td. 453r.a
[1] sant ddwylo ar yr Iesu, ac a'i daliâsant.
[2] Ac wele vn o'r rhai oeddynt gŷd â'r Iesu
[3] a estynnodd ei law, ac a dynnodd ei gleddyf, ac
[4] a darawodd wâs yr arch-offeiriad, ac a dorrodd
[5] ei glust ef.
[6] Yna y dywedodd yr Iesu wrtho, dôd ti dy
[7] gleddyf yn ei wain, canys pawb ar a gymme=
[8] rant gleddyf, a ddifethir â chleddyf.
[9] A ydwyt ti yn tybied na's gallaf yr awr
[10] hon ddeisyf ar fy Nhâd fel y rhodde efe fwy nâ
[11] ddeuddec lleng o angelion i mi?
[12] Pa fodd yntef, y cyflawnir yr scrythyrau
[13] y rhai a ddywedant, mai felly y gorfydd bôd?
[14] Yn yr awr honno, y dywedodd yr Iesu
[15] wrth y dyrfa, chwi a ddaethoch allan megis at
[16] leidr â chleddyfau, ac â ffynn i'm dala i: yr oedd=
[17] wn beunydd yn eistedd, ac yn dyscu yn y Deml,
[18] ac ni'm daliasoch.
[19] A hyn oll a wnaethpwyd er cyflawni 'r
[20] scrythyrau, a'r prophwydi: yna 'r holl ddiscyb=
[21] lion a'i gadawsant ef, ac a ffoasant.
[22] Hwythau a ddaliasa{n}t yr Iesu, ac a aeth=
[23] ant ag ef at Caiphas yr arch-offeiriad, lle 'r
[24] oedd yr scrifennyddion a'r henuriaid wedi ym=
[25] gasclu yng-hŷd.
[26] Ac Petr a'i canlynodd ef o hir-bell hyd
[27] yn llŷs yr arch-offeiriad, ac a aeth i mewn, ac a
[28] eisteddodd gŷd â'r gweision i weled y diwedd.
[29] A'r arch-offeiriad a'r henuriaid, a'r holl
[30] gyngor a geisiasant gau destiolaeth yn erbyn yr
[31] Iesu, iw roddi ef i farwolaeth.
[32] Ac ni's cawsant, îe er dyfod yno gau-dy=
[33] stion lawer ni chawsant: eithr o'r diwedd fe a
[34] ddaeth dau gau dyst:
[35] Ac hwy a ddywedâsant, hwn a ddywed=
[36] odd, mi a allaf ddestruwio Teml Dduw, a'i
[37] hadailadu mewn tri diwrnod.
[38] Yna y cyfododd yr arch-offeiriad, ac a
[39] ddywedodd wrtho, a attebi di ddim? pa beth sydd
[40] pan fyddo y rhai hyn yn testiolaethu yn dy er=
[41] byn?
[42] A'r Iesu a dawodd, yna yr attebodd yr
[43] arch-offeiriad, ac a ddywedodd wrtho, yr ydwyf
[44] yn dy dynghêdu di trwy 'r Duw byw, ddywe=
[45] dyd o honot i ni, os ty di yw Crist Mâb Duw.
[46] Yr Iesu a ddywedodd wrtho, ti a ddywe=
[47] daist: eithr meddaf i chwi, ar ôl hyn y gwelwch
[48] Fâb y dyn yn eistedd ar ddeheu-law gallu
[49] [Duw,] ac yn dyfod yn wybrennau 'r nef.
[50] Yna y rhwygodd 'r arch-offeiriad ei ddi=
[51] llad, gan ddywedyd, efe a gablodd: pa raid i ni
[52] wrth mwy o dystion: wele clywsoch ei gabledd
[53] ef.
[54] Beth dybygwch chwi? hwy a attebâsant,
[55] gan ddywedyd, y mae efe yn euog i farwola=
[56] eth.
[57] Yna y poerâsa{n}t yn ei wyneb, ac a'i bon=
[58] clustiasant, eraill a'i cernodiasant ef,
[59] Gan ddywedyd, prophwyda i ni, ô Crist,
[60] pwy yw 'r hwn a'th darawodd?
[61] Petr oedd yn eistedd allan yn y neuadd,
td. 453r.b
[1] ac fe a ddaeth morwyn atto, ac a ddywedodd, yr
[2] oeddit tithe gŷd â'r Iesu o Galilæa:
[3] Ac efe a wadodd ger eu bron hwy oll, ac
[4] a ddywedodd, ni's gwn beth yr wyt yn ei ddy=
[5] wedyd.
[6] A phan aeth efe allan i'r porth y gwelodd
[7] [morwyn] arall ef, ac hi a ddywedodd wrth y
[8] rhai oeddynt yno, yr oedd hwn hefyd gŷd â'r
[9] Iesu o Nazareth.
[10] A thrachefn efe a wadodd, gan dyngu, nid
[11] adwen i y dŷn.
[12] Ac ychydig wedi hynny y daeth atto rai
[13] a oeddynt yn sefyll ger llaw, ac a ddywedasant
[14] wrth Petr, yn wîr yr wyt ti yn vn o honynt, ca=
[15] nys y mae dy leferydd yn dy gyhuddo.
[16] Yna y dechreuodd efe ymregu, a thyngu,
[17] gan ddywedyd, nid adwen i y dŷn, ac yn y man
[18] y cânodd y ceiliog.
[19] Yna y cofiodd Petr eiriau 'r Iesu yr hwn
[20] a ddywedase wrtho, cyn canu 'r ceiliog ti a'm
[21] gwedi fi dair gwaith, yna yr aeth efe allan, ac
[22] yr ŵylodd yn dost.
PEN. XXVII.
[24] Yr Iddewon yn rhoddi Crist yn rhwym at Pilat. 34
[25] Hwy yn ei roddi ef ar y groes, ac yn ei gablu, 50 Ac
[26] yntef yn marw. 57 Ioseph yn ei gladdu ef.
[27] A Phan ddaeth y boreu, yr ymgynghorodd
[28] yr holl arch-offeiriaid a henuriaid y bobl
[29] yn erbyn yr Iesu fel y rhoddent ef i farwolaeth.
[30] Ac hwy a aethant ymmaith ag ef yn rhw=
[31] ym, ac a'i rhoesant at Pontius Pilatus y rhag=
[32] law.
[33] Yna pan weles Iudas yr hwn a'i bradych=
[34] odd ef fyned barn yn ei erbyn ef, fe a fu edifar
[35] ganddo, ac a ddug trachefn y dêc ar hugain
[36] arian i'r arch-offeiriaid a'r henuriaid,
[37] Gan ddywedyd, pechais gan fradychu
[38] gwaed gwirion, hwytheu a ddywedasa{n}t, pa beth
[39] yw hynny i ni? edrych ti.
[40] Ac wedi iddo daflu 'r arian yn y Deml, efe
[41] a ymadawodd, ac a aeth, ac a ymgrogodd.
[42] A'r arch-offeiriaid a gymmerasant yr ari=
[43] an, ac a ddywedasant, nid cyfreithlon i ni eu
[44] bwrw hwynt yn y tryssor-dŷ, canys gwerth
[45] gwaed ydyw.
[46] Ac wedi iddynt ymgynghori, hwy a bryn=
[47] nasant ag hwynt faes y crochenydd, yn gladdfa
[48] diethriaid.
[49] Ac am hynny y gelwir y maes hwnnw,
[50] maes y gwaed, hyd heddyw.
[51] (Yna y cyflawnwyd yr hyn a ddywetpwyd
[52] trwy Ieremias y prophwyd, gan ddywedyd, ac
[53] hwy a gymmerasant ddec ar hugain o arian,
[54] gwerth y gwerthedic, yr hwn a brynnasant gan
[55] feibion Israel.
[56] Ac hwy ai rhoesa{n}t am faes y crochenydd,
[57] megis y gosodes yr Arglwydd i mi. [T: ])
[58] A'r Iesu a safodd ger bron y rhaglaw,
[59] a'r rhaglaw a ofynnodd iddo, gan ddywedyd: a
[60] wyt ti yn frenin yr Iddewon? a'r Iesu a ddy=
[61] wedodd wrtho, ti a'i ddywedaist.
td. 453v.a
[1] A phan gyhuddwyd ef gan yr arch-offei=
[2] riaid a'r henuriaid, nid attebodd efe ddim.
[3] Yna y dywedodd Pilatus wrtho, oni
[4] chlywi faint o bethau y maent hwy yn eu testi=
[5] olaethu yn dy erbyn?
[6] Ac nid attebodd efe iddo vn gair, fel y
[7] rhyfeddodd y rhaglaw yn fawr.
[8] Ac ar yr ŵyl honno yr arfere y rhaglaw
[9] ollwng i'r bobl vn carcharor, yr hwn a ofyn=
[10] nent.
[11] Yna yr oedd ganddynt garcharor hynod
[12] a elwyd Barrabas.
[13] Ac wedi iddynt ymgasclu yng-hyd, Pi=
[14] latus a ddywedodd wrthynt, pa vn a fynnwch i
[15] mi ei ollwng i chwi? Barrabas, ai 'r Iesu 'r
[16] hwn a elwir Crist?
[17] Canys efe a ŵydde yn dda, mai o genfi=
[18] gen y rhoddasent ef.
[19] Ac efe yn eistedd ar yr orsedd-faingc, ei
[20] wraig a ddanfonodd atto gan ddywedyd, na fy=
[21] dded i ti a wnelech â'r cyfiawn hwnnw, canys
[22] goddefais lawer heddyw mewn breuddwydion
[23] o'i achos ef.
[24] A'r arch-offeiriaid a'r henuriaid a hu=
[25] dasant bobl i ofyn Barrabas, a difetha 'r Iesu.
[26] A'r rhaglaw a attebodd, ac a ddywedodd
[27] wrthynt, pa vn o'r ddau a fynnwch i mi ei oll=
[28] wng i chwi? hwythau a ddywedasant, Barra=
[29] bas.
[30] Pilatus a ddywedodd wrthynt, pa beth
[31] a wnaf i Iesu 'r hwn a elwir Crist? hwy oll a
[32] ddywedâsant wrtho, croes-hoelier ef.
[33] Yna y dywedodd y rhaglaw, ond pa
[34] ddrwg a wnaeth efe? yna y llefâsant yn fwy,
[35] gan ddywedyd, croes-hoelier [T: cros-hoelier] ef.
[36] Pan welodd Pilatus na thyccie iddo,
[37] ond bôd mwy o gynnwrf yn codi, efe a gym=
[38] merth ddwfr, ac a olchodd ei ddwylo ger bron y
[39] bobl, gan ddywedyd, dieuog ydwyf oddi wrth
[40] waed y cyfiawn hwn, edrychwch chwi.
[41] A'r holl bobl a attebodd, ac a ddywedodd,
[42] bydded ei waed ef arnom ni, ac ar ein plant.
[43] Yna y gollyngodd efe Barrabas iddynt,
[44] ac efe a fflangellodd yr Iesu, ac a'i rhoddes iw
[45] groes-hoelio.
[46] Yna mil-wŷr y rhaglaw a gymmera=
[47] sant yr Iesu i'r dadleudŷ, ac a gynhullasant atto
[48] yr holl fyddin.
[49] Ac hwy a'i dioscasant, ac a roesant am da=
[50] no fantell o scarlat,
[51] Ac a blethâsant goron ddrain, ac a'i doda=
[52] sant ar ei benn, a chorsen yn ei law, ac a blyga=
[53] sant eu gliniau ger ei fron ef, ac a'i gwatwarâ=
[54] sant, gan ddywedyd, henffych well, Brenin yr
[55] Iddewon.
[56] Ac hwy a boerâsant arno, ac a gymme=
[57] rasant gorsen, ac a'i tarawsant ar ei benn.
[58] Ac wedi iddynt ei watwar, hwy a'i dios=
[59] casant ef o'r fantell, ac a'i gwiscasant ef â'i ddill=
[60] ad ei hun, ac a aethant ag ef iw groes-hoelio.
[61] Ac fel yr oeddynt yn myned allan, hwy
td. 453v.b
[1] a gawsant ddŷn o Ciren a elwyd Simon: a
[2] hwn a gymhellhâsant hwy i ddwyn ei groes ef.
[3] A phan ddaethant i le a elwyd Golga=
[4] tha, sef yr hwn yw y benglogfa,
[5] Hwy a roesant iddo iw yfed finegr yn gy=
[6] myscedic â bustl: ac wedi iddo ei brofi, ni fyn=
[7] nodd efe yfed.
[8] Ac wedi iddynt ei groes-hoeli ef [T: groes-hoelief], hwy a
[9] rannasant ei ddillad, ac a fwriasant goel-bren=
[10] nau, er cyflawni y peth a ddywetpwyd trwy 'r
[11] prophwyd: hwy a rannasant fy nillad yn eu
[12] plith, ac ar fyng-wisc y bwriasant goel-bren=
[13] nau.
[14] Ac hwy a eisteddâsant, ac a'i gwiliâsant
[15] ef yno.
[16] Ac hwy a osodâsant hefyd vwch ei benn
[17] ef ei achos yn scrifennedic, Hwn Yw Iesv
[18] Brenin Yr Iddewon.
[19] Yna y croes-hoeliwyd dau leidr gŷd ag
[20] ef, vn ar y llaw ddehau, ac arall ar yr asswy.
[21] A'r rhai oeddynt yn myned heibio a'i cab=
[22] lasant ef, gan escwyt eu pennau,
[23] A dywedyd, ti 'r hwn a ddestruwi 'r
[24] Deml, ac a'i hadailedi mewn tri-diau, cadw dy
[25] hun, os ti yw Mâb Duw, descyn oddi ar y
[26] groes.
[27] A'r vn modd yr arch-offeiriaid a'i gwat=
[28] warasant ef, gŷd â'r scrifennyddion a'r henuri=
[29] aid, gan ddywedyd,
[30] Efe a waredodd eraill, nis gall efe ei
[31] ymwared ei hun: os Brenin yr Israel yw efe,
[32] descynned yr awr hon oddi ar y groes, ac ni a
[33] gredwn iddo.
[34] Efe a ymddyriedodd yn Nuw, rhydd=
[35] haed efe ef yr awr hon os myn ef: canys efe a
[36] ddywedodd, Mâb Duw ydwyf.
[37] Yr vn peth hefyd a edliwiodd y lladron,
[38] y rhai a grogasid gŷd ag ef, iddo ef.
[39] Ac o'r chweched awr y bu tywyllwch
[40] mawr ar yr holl ddaiar, hyd y nawfed awr.
[41] Ac yng-hylch y nawfed awr, y llefodd yr
[42] Iesu â llef vchel, gan ddywedyd Eli, Eli, lama
[43] sabachthani? hynny yw, fy Nuw, fy Nuw, pa
[44] ham i'm gwrthodaist?
[45] A rhai o'r sawl oeddynt yn sefyll yno, pan
[46] glywsant, a ddywedâsant, y mae hwn yn galw
[47] ar Elias.
[48] Ac yn y fan vn o honynt a redodd, ac a
[49] gymmerth yspwrn, ac a'i llanwodd o finegr,
[50] ac a'i rhoddes ar gorsen, ac a'i rhoes iddo, iw y=
[51] fed.
[52] Eraill a ddywedâsant, gad ti iddo: e=
[53] drychwn a ddaw Elias iw waredu.
[54] Yna y llefodd yr Iesu trachefn â llef v=
[55] chel, ac a ymadawodd [T: ymadawod] â'r yspryd.
[56] Ac wele, llen y deml a rwygwyd yn
[57] ddau, o'r cwrr vchaf hyd yr isaf, a'r ddaiar a
[58] grynodd, a'r main a holltwyd.
[59] A'r beddau a ymagorâsant, a llawer o
[60] gyrph y sainct y rhai a oeddynt yn huno, a go=
[61] dâsant,
td. 454r.a
[1] Ac a ddaethant allan o'r beddau ar ôl ei
[2] gyfodiad ef, ac a aethant i mewn i'r ddinas
[3] sanctaidd, ac a ymddangosâsant i lawer.
[4] Pan welodd y canwriad, a'r rhai oe=
[5] ddynt gŷd ag ef yn gwilied yr Iesu, y ddaiar yn
[6] crynu, a'r pethau a wnaethid, hwy a ofnasant
[7] yn fawr, gan ddywedyd, yn wir Mâb Duw y=
[8] doedd hwn.
[9] Ac yr oedd yno lawer o wragedd yn e=
[10] drych arno o hir-bell, y rhai a ganlynâsent yr
[11] Iesu o'r Galilæa gan weini iddo ef.
[12] Ym mhlith y rhai 'r oedd Mair Mag=
[13] dalen, a Mair mam Iaco, ac Ioses, a mam mei=
[14] bion Zebedeus.
[15] Ac wedi ei myned hi yn hwyr fe a
[16] ddaeth gŵr goludog o Arimathia, a'i henw Io=
[17] seph, yr hwn a fuase yntef yn ddiscybl i'r Iesu.
[18] Hwn a aeth at Pilatus, ac a ofynnodd
[19] gorph yr Iesu: yna y gorchymynnodd Pilatus
[20] roddi 'r corph.
[21] Ac felly y cymmerth Ioseph y corph, ac
[22] a'i hamdoes â lliain main glân.
[23] Ac a'i rhoddes yn ei fedd newydd, yr
[24] hwn a dorrase efe mewn craig, ac a dreiglodd
[25] faen mawr wrth ddrws y bedd, ac a aeth ym=
[26] maith.
[27] Ac yr oedd yno Mair Magdalen, a
[28] Mair arall yn eistedd gyferbyn â'r bedd.
[29] A thrannoeth yr hwn sydd ar ôl y dar=
[30] parwyl yr ymgynhullodd 'r arch-offeiriaid a'r
[31] Pharisæaid at Pilatus,
[32] Ac a ddywedasant, ô arglwydd y mae
[33] yn gof gennym ddywedyd o'r twyll-wr hwn=
[34] nw, ac efe etto yn fyw, o fewn tri-diau y cyfo=
[35] daf.
[36] Gorchymyn gan hynny gadw y bedd
[37] yn ddiogel hyd y trydydd dydd, rhag dyfod ei
[38] ddiscyblion o hŷd nos a'i ladratta ef, a dywedyd
[39] wrth y bobl, efe a gyfododd o feirw, ac felly y
[40] bydd yr amryfusedd dyweddaf yn waeth nâ'r
[41] cyntaf.
[42] Yna y dywedodd Pilatus wrthynt, y
[43] mae gennych wiliadwriaeth, ewch, gwnewch
[44] mor ddiogel ac y medroch.
[45] Ac hwy a aethant, ac a wnaethant y bedd
[46] yn ddiogel a'r wiliadwriaeth, ac a seliasant y
[47] maen.
PEN. XXVIII.
[49] Adgyfodiad Crist, 2 yr Angel yn cyssuro y gwragedd.
[50] hwythau yn gweled Crist. 18 Crist yn anfon ei ddis=
[51] cyblion i bregethu.
[52] YNa yn niwedd y Sabboth, a hi yn dydd=
[53] hau yn y dydd cyntaf o'r wythnos, y daeth
[54] Mair Magdalen a Mair arall i edrych y bedd.
[55] Ac wele bu daiar-gryn mawr: canys des=
[56] cynnodd Angel yr Arglwydd o'r nef, ac a dda=
td. 454r.b
[1] eth, ac a dreiglodd y garrec oddi wrth y drws,
[2] ac a eisteddodd arni.
[3] A'i wyneb-pryd oedd fel mellten, a'i wisc
[4] yn wen fel eira.
[5] A rhag ei ofn ef dychrynnodd [T: dychrynnod] y ceidwaid
[6] ac aethant megis yn feirw.
[7] A'r Angel a attebodd, ac a ddywedodd
[8] wrth y gwragedd, nac ofnwch: canys mi a wn
[9] mai ceisio 'r ydych yr Iesu 'r hwn a groes-hoe=
[10] liwyd,
[11] Nid yw efe ymma, canys cyfododd me=
[12] gis y dywedodd, deuwch, a gwelwch y fann lle
[13] y rhoddwyd yr Arglwydd.
[14] Ac ewch ar ffrwst, a dywedwch iw ddis=
[15] cyblion gyfodi o honaw o feirw: ac y mae efe
[16] yn myned o'ch blaen chwi i Galilæa: yno y
[17] gwelwch ef: wele dywedais i chwi.
[18] Yna 'r aethant yn ebrwydd o'r fonwent
[19] gan ofn a llawenydd mawr, ac a redâsant i fyne=
[20] gu iw ddiscyblion.
[21] Ac fel yr oeddynt yn myned i fynegu iw
[22] ddiscyblion ef, yna wele cyfarfu 'r Iesu ag hw=
[23] ynt gan ddywedyd, henffych well, ac hwy a dda=
[24] ethant, ac y [sic!] ymafelâsant yn ei draed ef, ac a'i
[25] haddolâsant.
[26] Yna y dywedodd yr Iesu wrthynt, nac
[27] ofnwch: ewch a dywedwch i'm brodyr, fel y de=
[28] lant i Galilæa, yno y gwelant fi.
[29] Ac wedi eu myned hwy: wele rhai o'r
[30] wiliadwriaeth a ddaethant i'r ddinas, ac a fyne=
[31] gâsant i'r arch-offeiriaid yr hyn oll a wnaethid.
[32] Ac wedi iddynt ymgasclu yng-hyd a'r
[33] henuriaid, hwy a ymgynghorâsant, ac a roesant
[34] arian yn helaeth i'r milwŷr,
[35] Gan ddywedyd, dywedwch, ei ddiscyb=
[36] lion a ddaethant o hŷd nôs, ac a'i lladratâsant ef,
[37] a ni yn cyscu.
[38] Ac os clyw y rhaglaw hyn, ni a'i dygwn
[39] ef i gredu, ac a'ch gwnawn chwi yn ddiofal.
[40] Ac hwy a gymmerasant yr arian, ac a
[41] wnaethant fel yr addyscwyd hwynt: ac fe a gy=
[42] hoeddwyd y gair hwn ym mhlith yr Iddewon
[43] hyd y dydd heddyw.
[44] Yna 'r aeth yr vn discybl ar ddêc i Gali=
[45] læa, i'r mynydd lle 'r archase yr Iesu iddynt.
[46] A phan welsant ef, hwy a'i haddolâsant
[47] ef, a rhai a amheuasant.
[48] A'r Iesu a ddaeth, ac a lefarodd wrthynt
[49] gan ddywedyd: rhoddwyd i mi bôb awdurdod
[50] yn y nef, ac ar y ddaiar.
[51] Ewch gan hynny a dyscwch yr holl gen=
[52] hedloedd, gan eu bedyddio hwy yn enw 'r Tâd,
[53] a'r Mâb, a'r Yspryd glân.
[54] Gan ddyscu iddynt gadw pôb peth a'r a
[55] orchymynnais i chwi: ac wele 'r ydwyf gŷd â
[56] chwi bob amser, hyd diwedd y byd. Amen.
Ail Epistol Paul at y Corinthiaid.
td. 519v.a
PENNOD. I.
[2] Y mae yn dangos fod ei gystudd yn Asia yn ddiddanwch
[3] iddynt hwy. 17 Ac yn dangos nad o yscafnder me=
[4] ddwl yr oedâse efe ddyfod attynt pan addawse.
[5] PAUL Apostol Iesu
[6] Grist, a'r brawd Ti=
[7] motheus trwy ew=
[8] yllys Duw at eglwys
[9] Dduw yr hon sydd
[10] yn Corinth, gyd â'r
[11] holl seinctiau y rhai
[12] sy yn holl Achaia:
[13] Grâs fyddo gyd â
[14] chwi, a thangneddyf gan Dduw ein Tâd, a'r
[15] Arglwydd Iesu Grist.
[16] Bendigedic fyddo Duw Tâd ein Hargl=
[17] wydd ni Iesu Ghrist, Tâd y trugareddau, a
[18] Duw holl ddiddanwch,
[19] Yr hwn sydd yn ein diddânu ni yn ein holl
[20] orthrymder, fel y gallom ddiddânu y rhai sy
td. 519v.b
[1] mewn dim gorthrymder, trwy y diddanwch ein
[2] diddenir ninnau gan Dduw.
[3] O blegit fel yr amlheir dioddefiadau Crist
[4] ynom, felly yr amlheir ein diddanwch ni trwy
[5] Grist.
[6] Hefyd os cystuddir ni [y mae hynny] er
[7] diddanwch, ac iechydwriaeth i chwi, yr hon a
[8] weithir gan ymaros yn yr vn rhyw ddioddefia=
[9] dau, y rhai yr ydym ni hefyd yn eu dioddef: ac
[10] os diddenir ni, er diddanwch ac iechydwriaeth i
[11] chwi [y mae hynny.]
[12] Ac y mae ein gobaith yn siccr am danoch,
[13] gan i ni ŵybod, mai megis yr ydych yn gyfran=
[14] nogion o'r dioddefiadau, felly [y byddwch] he=
[15] fyd o'r diddanwch.
[16] Canys frodyr ni fynnem i chwi fod heb
[17] ŵybod, am ein cystudd a ddaeth i ni yn Asia, bw=
[18] yso arnom yn anfeidrol vwch ben [ein] gallu,
[19] hyd onid oeddem yn ammeu na allem fyw.
[20] Ond ni a dderbyniasom farn angeu ynom,
td. 520r.a
[1] fel na obeithiom ynom ein hunain, onid yn
[2] Nuw yr hwn sydd yn cyfodi i fynu y meirw.
[3] Yr hwn a'n gwaredodd ni oddi wrth gy=
[4] fryw ddirfawr angeu, ac sy yn ein gwaredu: yn
[5] yr hwn yr ydym yn gobeitho y gwared efe rhag
[6] llaw.
[7] Os chwy-chwi a gydweithiwch mewn
[8] gweddi trosom, fel, am y rhoddiad a rodded i ni
[9] o herwydd llawer, y rhodder diolch gan lawer
[10] trosom,
[11] Canys ein gorfoledd ni yw hyn, [sef,]
[12] testiolaeth ein cydwybod ni, o blegit mewn di=
[13] symlrwydd a duwiol burdeb, ac nid yn noethi=
[14] neb cnawdol, ond trwy râs Duw, y bu i ni ein
[15] ymddwyn ein hunain yn y bŷd, ac yn enwedic yn
[16] eich mysc chwi.
[17] Canys nid ydym yn scrifennu amgen
[18] bethau attoch, nac yr ydych yn eu darllen, neu
[19] yr ydych yn eu cydnabod, ac yr ydwyf yn gobei=
[20] thio y cydnabyddwch hyd y diwedd.
[21] Ac megis y cydnabuoch ni, o rann ein
[22] bôd yn orfolaeth i chwi, fel yr ydych chwithau i
[23] ninnau yn nŷdd yr Arglwydd Iesu Grist.
[24] Ac yn y gobaith hyn yr oeddwn yn e=
[25] wyllysio dyfod attoch y waith gyntaf, fel y ca=
[26] ffech ail grâs.
[27] A myned ( [sic!]heb eich llaw chwi i Macedo=
[28] nia, a dyfod trachefn o Macedonia attoch, a
[29] chael fy hebrwng gennwch i Iudæa.
[30] Gan hynny pan oeddwn yn amcanu fel
[31] hyn, a arferais i o yscafnder? neu a wyfi yn am=
[32] canu y petheu yr wyf yn amcanu, ar ôl y cnawd,
[33] fel y bydde gyd â mi îe, îe, ac nag ê, nag ê?
[34] Ond Duw sydd ffyddlon, canys nid îe,
[35] ac nag ê ydoedd ein ymadrodd wrthych chwi.
[36] Canys Mab Duw Iesu Grist yr hwn a
[37] bregethwyd yn eich plith genym ni, sef myfi a
[38] Silfanus a Timotheus, nid ydoedd, îe, ac nag e
[39] eithr ynddo ef ie ydoedd.
[40] O blegit holl addewidion Duw ynddo
[41] ef ydynt, îe, ac ynddo ef [ydynt] Amen, er go=
[42] goniant Duw trwyddom ni.
[43] A Duw [yw] 'r hwn a'n cadarnhâ ni
[44] gyd â chwi yng-Hrist, ac a'n enêiniodd ni.
[45] Yr hwn hefyd a'n seliodd, ac a roes
[46] wystleidiaeth yr yspryd yn ein calonnau.
[47] Ac yr ŵyf fi yn galw Duw yn dŷst i'm
[48] henaid, mai er eich arbed chwi na ddaethym
[49] etto i Corinth.
[50] Nid am ein bôd yn arglwyddiaethu ar
[51] eich ffydd chwi, ond yr ydym yn gyd-weithwŷr
[52] i'ch llawenydd: o blegit trwy ffydd yr ydych yn
[53] sefyll.
PEN. II.
[55] Y mae yn dangos fod yr hwn a yscymunasid am loscach
[56] neu insest yn beth achos na ddaethe efe attynt hwy.
[57] 6 Yn maddeu i hwnnw, gan ewyllysio eu cydundeb
[58] hwythau i hynny. 14 Yn diolch am ffynniant yr E=
[59] fengyl. 17 Ac yn amddeffyn ei athrawiaeth yn er=
[60] byn y gau athrawon.
[61] EIthr mi a fwriadais hyn ynof fy hunan, na
[62] ddelwn attoch trachefn mewn tristwch.
td. 520r.b
[1] O blegit as myfi a'ch tristâf chwi, pwy
[2] yw 'r hwn a'm llawenhâ fi, ond yr hwn a drista=
[3] wyd gennifi?
[4] A mi a scrifennais hyn ymma attoch, rhag
[5] (pan ddelwn) cael o honof dristwch ar dristwch
[6] gan y rhai y dylwn ymlawenhau: gan obeitho
[7] am danoch oll, fôd fy llawenydd i yn llawen=
[8] ydd i chwi oll.
[9] Canys mewn gorthrymder mawr, a chy=
[10] fyngder calon yr scrifennais attoch â dagrau
[11] lawer, nid fel i'ch tristaid chwi, eithr fel y gwy=
[12] byddech y cariad sy gennif yn enwedig i chwi.
[13] Os gwnaeth nêb dristau, ni wnaeth efe i
[14] mi dristau, ond o rann, rhag i mi bwyso arnoch
[15] chwi oll.
[16] Digon [yw] i'r cyfryw [ddŷn] y cerydd
[17] ymma yr hwn a rodded iddo gan lawer.
[18] Megis yn hytrach yng-wrthwynêb, y dy=
[19] lech chwi faddeu iddo a'i ddiddânu, rhag llyng=
[20] cu y cyfryw gan ormod tristwch.
[21] Am hynny yr ydwyf yn attolwg i chwi,
[22] gadarnhau eich cariad arno.
[23] Canys er mwyn hyn hefyd yr scrifennais,
[24] fel y cawn ŵybod profedigaeth am danoch, a
[25] fyddech vfydd ym mhob peth.
[26] I'r hwn yr ydych yn maddeu dim iddo,
[27] [yr wyf] finne: canys os maddeuais i ddim, i'r
[28] hwn y maddeuais er eich mwyn chwi [y madde=
[29] uais] yng-olwg Crist.
[30] Rhag ein siommi gan Satan: canys
[31] nid ydym heb ŵybod ei amcannion ef.
[32] Pan ddaethym i Troas i [bregethu] E=
[33] fengyl Grist, ac agoryd drŵs i mi gan yr Ar=
[34] glwydd,
[35] Ni chefais lonydd yn fy yspryd am na
[36] chefais Titus fy mrawd, eithr gan ganu yn
[37] iach iddynt, mi a euthym ymmaith i Macedonia.
[38] Ond i Dduw y byddo 'r diolch, yr hwn,
[39] yn oestad sydd yn peri i ni orfoledd yng-Hrist,
[40] ac sydd yn eglurhau arogledd ei ŵybodaeth
[41] trwyddom ni ym mhôb lle.
[42] Canys per-arogl Crist ydym ni i Dduw,
[43] yn y rhai cadwedig, ac yn y rhai colledig.
[44] I'r naill yr [ydym] yn arogl marwola=
[45] eth i farwolaeth, ac i'r lleill yn arogl bywyd i fy=
[46] wyd, a phwy sydd ddigonol i hyn?
[47] Canys nid ydym ni fel y mae llawer, yn
[48] gwneuthur twyll am air Duw, eithr megis o
[49] burdeb, eithr megis o Dduw, yng-wydd Duw
[50] yr ydym yn llefaru yng-Hrist.
PEN. III.
[52] I beidio ai ganmol ei hun y mae efe yn dangos fod ei
[53] glôd ef iw gweled yn y Corinthiaid. 6 A bod yr E=
[54] fengyl yn fwy gogoneddus nâ'r gyfraith.
[55] AI dechreu yr ydym ni ein canmol ein hu=
[56] nain trachefn? ai rhaid i ni fel i eraill wrth
[57] lythyrau canmoliaeth attoch chwi, neu canmo=
[58] liaeth oddi wrthych chwi?
[59] Ein llythr ni ydych chwi yn scrifennedig
[60] yn ein calonnau, yr hwn a ddeallir, ac a ddar=
[61] llenir gan bôb dŷn.
td. 520v.a
[1] Gan fod yn eglur eich bôd chwi yn llythr
[2] Crist, yr hwn a roddwyd allan trwy ein gwei=
[3] nidogaeth ni, ac a scrifennwyd, nid ag ingc, ond
[4] ag Yspryd Duw byw, nid mewn llechau cer=
[5] rig, eithr mewn cnawdol lechau y galon.
[6] A chyfryw obaith sydd gennym trwy
[7] Grist ar Dduw.
[8] Nid o herwydd ein bôd ni ddigonol o ho=
[9] nom ein hunain i feddylio dim megis o honom
[10] ein hunain, eithr ein digonedd ni sydd o Dduw.
[11] Yr hwn hefyd a'n gwnaeth ni yn weini=
[12] dogion y Testament newydd, nid i'r llythyren,
[13] ond i'r Yspryd: canys y mae y llythyren yn
[14] lladd, a'r Yspryd sydd yn bywhau.
[15] Ac os oedd gweinidogaeth angeu yr hon a
[16] argraphwyd â llythyrennau ar lechau yn ogo=
[17] neddus, fel na alle plant yr Israel edrych yn
[18] ŵyneb Moses gan ogoniant ei wyneb-pryd, yr
[19] hwn [ogoniant] a ddeleuwyd,
[20] Pa fodd nad mwy y bydd gweinidogaeth
[21] yr Yspryd mewn gogoniant?
[22] Canys os bu gweinidogaeth colledigaeth
[23] yn ogoneddus, mwy o lawer y rhagora gwei=
[24] nidogaeth cyfiawnder mewn gogoniant.
[25] Canys yr hyn a ogoneddwyd, ni ogone=
[26] ddwyd yn y rhan hon, [sef] hyd y perthyn i'r
[27] gogoniant ardderchog.
[28] O blegit os yr hyn a ddeleuid ymmaith
[29] oedd yn ogoneddus, mwy o lawer [fydd] yr
[30] hyn a erys, yn ogoneddus.
[31] Felly, gan fôd ge{n}nym gyfryw obaith, yr
[32] ydym yn arfer hyfder.
[33] Ac nid ydym ni fel Moses, yr hwn a ro=
[34] dde orchudd ar ei wyneb, rhag i blant Israel
[35] edrych ar ddiwedd yr hyn a ddeleuid.
[36] Am hynny y caledwyd eu meddwl hwy:
[37] canys hyd y dydd heddyw y mae y gorchudd
[38] hwnnw yn aros heb ei dadguddio wrth ddar=
[39] llen y hên Destament, yr hwn yng-Hrist a dyn=
[40] nir ymmaith.
[41] Eithr hyd y dydd heddyw pan ddarllenir
[42] Moses, y rhoddir y gorchudd ar eu calonnau
[43] hwynt.
[44] Er hynny pan ymchweler at yr Argl=
[45] wydd, y tynnir y gorchudd.
[46] Yr awron yr Arglwydd yw 'r Yspryd,
[47] a lle mae Yspryd yr Arglwydd, yno y mae
[48] rhydd-did.
[49] Eithr edrych yr ydym ni oll, megis me=
[50] wn drych, ar ogoniant yr Arglwydd ag wyneb
[51] agored, ac i'n newidir ni i'r vnrhyw ddelw, o
[52] ogoniant i ogoniant, megis gan Yspryd yr Ar=
[53] glwydd.PEN. IIII.
[55] Dywydrwydd Paul yn ei swydd. 13 A'r achosion y rhai
[56] sy yn peri.
[57] AM hynny gan fôd i ni y weinidogaeth
[58] hon, megis y cawsom drugaredd, nid
[59] ydym yn pallu.
[60] Eithr ni a wrthodasom ddirgelwch gw=
[61] radwydd, heb rodio yn ddichellgar, nac arfer
td. 520v.b
[1] twyll am air Duw: eithr trwy eglurhâd y gwi=
[2] rionedd yr ydym yn ein canmol ein hun wrth
[3] bôb cydwybod dŷn ger bron Duw.
[4] Ac os yw ein Efengyl ni yn guddiedic, yn
[5] y rhai colledig y mae yn guddiedic.
[6] Ym mha rai y dallodd Duw y bŷd hwn
[7] feddyliau yr anffyddlonion, rhag tywynnu
[8] iddynt lewyrch Efengyl gogoniant Crist, yr
[9] hwn yw delw Dduw.
[10] Canys nid ydym yn ein pregethu ein hu=
[11] nain, ond Crist Iesu yr Arglwydd, a ninneu
[12] yn weision i chwi er mwyn Iesu.
[13] Canys Duw yr hwn a orchymynnodd i'r
[14] goleuni lewyrchu o dywyllwch, [yw] yr hwn a
[15] lewyrchodd yn ein calonnau, i roddi goleuni
[16] gwybodaeth gogoniant Duw, yn ŵyneb Ie=
[17] su Grist.
[18] Eithr y tryssor hwn sydd gennym mewn
[19] llestri pridd, fel y bydde ardderchogrwydd [T: arddechogrwydd] y me=
[20] ddiant hwnnw o Dduw, ac o honom ni.
[21] Ym mhôb man ein cystuddir, er hynny nid
[22] ydym mewn ing: y mae yn gaeth arnom, ond
[23] nid ydym gwbl heb obaith.
[24] Wedi ein herlid, ond heb ein gwrthod, we=
[25] di ein taflu i lawr eithr heb ein difetha.
[26] Gan arwain bob amser o amgylch yn y
[27] corph, farwolaeth yr Arglwydd Iesu, fel yr eg=
[28] lurer hefyd fywyd Iesu yn ein corph.
[29] Canys yr ydys yn ein rhoddi ni y rhai
[30] ydym yn oestad i farwolaeth er mwyn Iesu, fel
[31] yr eglurhaer hefyd fywyd Iesu yn ein marwol
[32] gnawd ni.
[33] Ac felly y mae angeu yn gweithio ynom
[34] ni, ac enioes ynoch chwithau.
[35] A chan fôd i ni yr vn yspryd ffydd, megis
[36] ac y mae yn scrifennedic, credais, ac am hynny y
[37] dywedais, ninnau hefyd ydym yn credu, ac am
[38] hynny y dywedwn,
[39] Gan ŵybod y bydd i'r hwn a gyfododd
[40] yr Arglwydd Iesu, ein cyfodi ninnau hefyd
[41] trwy Iesu, a'n gosod gyd â chwi.
[42] Canys pôb peth sydd er eich mwyn
[43] chwi, fel yr amlhâo yr helaethaf râs trwy ddi=
[44] olch llawer er gogoniant i Dduw.
[45] Am hynny nid ydym ni yn ymollwng,
[46] eithr er llygru ein dŷn oddi allan, er hynny y
[47] dŷn oddi mewn a adnewyddir o ddydd i ddydd.
[48] O blegit y mae yscafnder ein cystudd yr
[49] hwn ni pheru ond munyd, yn peri i ni yn rhago=
[50] rol [gael] rhagorol a thragywyddol bwys go=
[51] goniant.
[52] Tra nid ydym yn ystyried y pethau a welir
[53] ond y pethau ni welir: canys y pethau a welir
[54] sy amserol, a'r pethau ni welir sy dragywyddol.
PEN. V.
[56] Mor fuddiol yw marwolaeth dduwiol i'r duwiol. 14
[57] Mawredd grâs Duw. 20 Swydd a braint eglwys-wyr.
[58] CAnys ni a wyddom os daiarol dŷ ein press=
[59] wylfod a ddotodir, fôd i ni adeilad gan
[60] Dduw, [sef] tŷ, nid o waith llaw, [ond] tragy=
[61] wyddol yn y nefoedd.
td. 521r.a
[1] Canys am hynny yr ydym yn ocheneidio
[2] gan ddeisyfio cael ein gwisco â'n tŷ yr hwn sydd
[3] o'r nêf.
[4] O blegit os gwiscir ni, ni'n ceffir yn
[5] noethion.
[6] Canys yn ddiau [nyni] y rhai sy yn y ba=
[7] bell hon ydym yn ocheneidio, ac yn llwythog
[8] am nad ewyllysiem ein diosc, ond ymwisco, fel
[9] y llyngcid yr hyn sydd farwol gan fywyd.
[10] A'r hwn a'n creawdd ni i hyn yw Duw,
[11] yr hwn hefyd a roddodd i ni ŵystleidiaeth yr
[12] Yspryd.
[13] Am hynny yr ydym bôb amser yn hyderus,
[14] ac yn gŵybod tra fôm gartref yn y corph, ein
[15] bôd oddi cartref oddi wrth yr Arglwydd.
[16] Canys wrth ffydd yr ydym yn rhodio, ac
[17] nid wrth y golwg.
[18] Er hynny yr ydym yn hyderus, ac y mae
[19] yn fodlonach gennym fod oddi cartref o'r corph
[20] a chartrefu gyd â'r Arglwydd.
[21] Am hynny hefyd yr ydym yn chwennychu
[22] pa vn bynnag ai gartref y byddom, ai oddi car=
[23] tref, fôd yn gymmeradwy ganddo ef.
[24] Canys rhaid yw i ni oll ymddangos
[25] ger bron brawdle Crist, fel y derbynio pob vn y
[26] pethau a [wnaethpwyd] yn y corph, yn ôl yr
[27] hyn a wnaeth, pa vn bynnag ai da ai drwg.
[28] Felly gan i ni ŵybod ofn yr Arglwydd,
[29] yr ydym ni yn peri i ddynion gredu, ac ni a wn=
[30] aed yn hyspus i Dduw, ac yr ydwyf yn gobei=
[31] thio hefyd ddarfod ein gwneuthur yn hyspus
[32] yn eich cydwybodau chwi.
[33] Canys nid ydym yn ymganmol trach=
[34] efn wrthych, ond yn rhoddi i chwi achos gorfo=
[35] ledd o'n plegit ni, fel y caffoch [beth i atteb] yn
[36] erbyn y rhai sy a'u gorfoledd yn yr wyneb, ac
[37] nid yn y galon.
[38] Canys os amhwyllo yr ydym, i Dduw yr
[39] ydym, ac os bôd yn ein pwyll, i chwi [yr ydym. [T: ]]
[40] Canys y mae cariad Crist yn ein cym=
[41] hell [T: ,] ni, gan i ni farnu hyn, os bu vn farw tros
[42] bawb, yna mai meirw oedd pawb.
[43] Ac efe a fu farw tros bawb, fel y bydde
[44] i'r rhai byw, na fyddent fyw rhag-llaw iddynt
[45] eu hunain, ond i'r hwn a fu farw trostynt, ac a
[46] adgyfododd.
[47] Am hynny o hyn allan, nid ydym yn ad=
[48] nabod nêb yn ôl y cnawd, ac os buom ni hefyd yn
[49] adnabod Crist yn ôl y cnawd, er hynny o hyn
[50] allan nid ydym yn ei adnabod ef mwy [felly.]
[51] Gan hynny od oes nêb yng-Hrist [y
[52] mae efe] yn greadur newydd, yr hên bethau a
[53] aethant heibio, wele, gwnaethbwyd pob peth [T: pob, peth]
[54] yn newydd.
[55] A'r cwbl sydd o Dduw, yr hwn a'n cym=
[56] mododd ni ag ef ei hun trwy Iesu Grist, ac a
[57] roddodd i ni weinidogaeth y cymmod.
[58] Canys Duw oedd yng-Hrist, yn cym=
[59] modi y bŷd ag ef ei hun, heb adliwio iddynt eu
[60] pechodau, ac a osododd ynom ni air y cymmod.
[61] Am hynny yr ydym ni yn gennadau tros
td. 521r.b
[1] Grist, megis pe bydde Duw yn ymbil â chwi
[2] trwyddom ni: yr ydym yn attolwg i chwi tros
[3] Grist, cymmodwch â Duw.
[4] Canys efe a wnaeth yn bechod trosom
[5] ni, yr hwn ni adnabu bechod, fel ein gwnelid ni
[6] yn gyfiawnder Duw ynddo ef.
PEN. VI.
[8] Y mae efe yn eu hannog hwynt i amryw rinweddau
[9] rhagorol. 14 Ac yn anad dim i ochelyd ymgymha=
[10] ru â'r rhai anghredadwy.
[11] FElly ninnau gan gydweithio ydym yn atto=
[12] lwg i chwi na dderbynioch râs Duw yn ofer
[13] (Canys medd efe, yn amser cymmerad=
[14] wy i'th warandewais, ac yn nydd iechydwrieth
[15] i'th gynhorthwyais: wele yn awr yr amser cym=
[16] meradwy, wele yn awr ddydd yr iechydwrieth)
[17] Heb roddi dim achos tramgwydd mewn
[18] dim, rhag beio ar y weinidogaeth.
[19] Eithr gan ein gosod ein hun allan ym
[20] mhôb peth fel gweinidogion Duw, mewn
[21] ammynedd mawr, mewn cystudd, mewn angen,
[22] ac mewn cyfyngder,
[23] Mewn gwialennodau, mewn carcharau,
[24] mewn terfyscau, mewn poen, mewn gwilia=
[25] dwriaetheu, mewn ymprydiau,
[26] Mewn purdeb, mewn gwybodaeth, mewn
[27] ymaros, mewn tiriondeb yn yr Yspryd glân,
[28] mewn cariad diragrith.
[29] Yng-air gwirionedd, yn nerth Duw, me=
[30] wn arfau cyfiawnder ar y llaw ddeheu, ac ar y
[31] llaw asswy.
[32] Mewn parch ac ammarch, mewn clôd, ac
[33] anglod, megis twyllwŷr, ac er hynny yn gywir,
[34] Megis anadnabyddus, ac [er hynny] yn
[35] adnabyddus, megis yn meirw, ac wele ni yn
[36] fyw, megis wedi ein cospi, ac heb ein lladd,
[37] Megis yn dristion, ac etto yn oestad yn
[38] llawen: megis yn dlodion, ac etto yn cyfoethogi
[39] llawer: megis heb ddim cennym, ac etto [T: atto] yn
[40] meddiannu pôb peth.
[41] Oh y Corinthiaid, ein genau a agorwyd
[42] i chwi, ein calon a ehangwyd.
[43] Ni chyfyngwyd arnoch ynom ni, eithr
[44] chwi a gyfyngwyd arnoch yn eich ymyscaro=
[45] edd eich hunain.
[46] Am yr vn gwobr, megis wrth fy mhlant
[47] yr wyf yn dywedyd, ymehengwch chwithau.
[48] Nac iauer chwi yn anghymharus gyd â'r
[49] anffyddlonion, canys pa gymdeithas sydd
[50] rhwng cyfiawnder, ac anghyfiawnder? a pha
[51] gyfeillach rhwng goleuni a thywyllwch?
[52] A pha gyssondeb sydd rhwng Crist a
[53] Belial? neu pa ran sydd i'r credadwy, ac i'r
[54] anghredadwy? [T: .]
[55] A pha gydfod sydd rhwng teml Dduw,
[56] ac eulynnod? canys chwi yw teml Duw byw:
[57] fel y dywedodd Duw, mi a bresswyliaf, ac a
[58] rodiaf yn eu mysc hwynt: a mi a fyddaf eu Duw
[59] hwynt, ac hwy a fyddant yn bobl i mi.
[60] Am hynny deuwch allan o'u plith hwy,
[61] ac ymddidolwch, medd yr Arglwydd: ac na chy=
td. 521v.a
[1] ffyrddwch ddim afla{n}, yna mi a'ch derbyniaf chwi
[2] A mi a fyddaf yn Dâd i chwi, a chwi a
[3] fyddwch yn feibion, ac yn ferched i mi: medd
[4] yr Arglwydd holl-alluoc.
PEN. VII.
[6] Y mae yn eu hannog i sancteiddrwydd gan gofio iddynt
[7] addewidion Duw. 8 Yn ymescusodi am eu tristau
[8] hwynt. 13 Ac yn ddiolchgar yn coffau eu caredi=
[9] grwydd hwynt i Titus.
[10] AM hynny, gan fôd i ni yr addewidion hyn
[11] (annwylyd) ymlânhawn oddi wrth bob
[12] halogrwydd cnawd, ac yspryd, gan berffeithio
[13] sancteiddrwydd yn ofn Duw.
[14] Derbyniwch ni, ni wnaethom gam i nêb,
[15] ni lygrasom nêb, nid yspeiliasom nêb.
[16] Nid i'ch condemnio yr wyf yn dywedyd,
[17] canys mi a ddywedais o'r blaen eich bôd yn ein
[18] calonnau ni, i gyd-farw, ac i gyd-fyw.
[19] Y mae hyfder fy ymadrodd yn fawr wr=
[20] thych: y mae gennif orfoledd mawr ynoch: yr
[21] wyf yn llawn o ddiddanwch, ac yn dra-llawen
[22] yn ein holl orthrymder.
[23] Canys wedi ein dyfod i Macedonia ni
[24] chai ein cnawd ni ddim llonydd, eithr ni a orth=
[25] rymmid o bôb parth, rhyfeloedd oddi allan, ac
[26] ofn oddi mewn.
[27] Eithr Duw, yr hwn a ddiddâna y rhai cystu=
[28] ddiedig, a'n diddanodd ni wrth ddyfodiad Titus
[29] Ac nid âi ddyfodiad ef yn vnic, ond hefyd
[30] â'r diddanwch y diddanwyd ef gennych chwi,
[31] pan fynegodd efe i ni eich awydd chwi, eich ga=
[32] lar, eich annwyl-serch i mi, fel y llawenheais i
[33] yn fwy.
[34] Canys er i mi eich tristau chwi mewn lly=
[35] thyr [T: ly|thyr], nid yw edifar gennif, er bôd yn edifar gen=
[36] nif: canys yr wyf yn gweled dristau o'r llythr
[37] hwnnw [T: hunnw] chwi, er [bôd hynny] tros amser.
[38] Yn awr yr ydwyf yn llawen, nid am eich
[39] tristau, ond am eich tristau i edifeirwch, canys
[40] tristau a wnaethoch yn dduwiol, fel na chaw=
[41] soch niwed mewn dim gennym ni.
[42] Canys duwiol dristwch a bair edifeir=
[43] wch er iechydwiaeth diedifarus: eithr bydol
[44] dristwch a bair angeu.
[45] Canys wele, pa ofal ei faint a weithiodd
[46] hyn ynoch chwi? [sef] tristau o honoch yn ddu=
[47] wiol, îe pa amddeffyn, îe, pa ddigofaint, îe, pa ofn,
[48] ie, pa chwant, îe, pa wŷnfydiaid, îe, pa ddial? ym
[49] mhôb peth yr ymddangosasoch i fod yn bur yn
[50] y peth hyn.
[51] O herwydd pa ham, er scrifennu attoch,
[52] ni [scrifennais] o'i blegit ef a wnaethoedd y
[53] cam, nac o blegit yr hwn a gafodd y cam, ond
[54] er bôd yn eglur i chwi, ein gofal am danoch ger
[55] bron Duw.
[56] Am hynny ni a ddiddanwyd o achos eich
[57] diddanwch chwi, eithr llawenach o lawer oe=
[58] ddem am lawenydd Titus, am lonni ei yspryd
[59] ef gennych oll.
[60] Canys os gorfoleddais ddim wrtho am
[61] danoch, ni'm cywilyddiwyd: eithr megis y
[62] dywedasom wrthych bôb dim mewn gwirio=
td. 521v.b
[1] nedd, felly hefyd yr oedd ein gorfoleddiad ni
[2] wrth Titus yn gywir.
[3] Ac y mae ei galondid ef yn helaethach tu
[4] ag attoch, wrth gofio eich vfydd-dod chwi oll,
[5] pa fôdd trwy ofn a dychryn, y derbyniasoch ef.
[6] Am hynny llawen wyf, am fod i mi hy=
[7] der arnoch ym mhôb dim.
PEN. VIII.
[9] Y mae efe yn eu hannog hwynt i fod yn hael i'r brodyr
[10] tlodion, gan ddwyn iddynt siampl y Macedoniaid [T: Macedoniad], 9
[11] A Christ ei hun: 24 Gan ddangos hefyd y galle fod
[12] ar y Corinthiaid eu heisieu hwythau.
[13] YR ydym hefyd yn yspysu i chwi, (frodyr) y
[14] grâs Duw a roddwyd yn eglwysi Mace=
[15] donia.
[16] Canys mewn mawr brofedigaeth cy=
[17] studd yr amlhaodd eu llawenydd hwynt, ai llw=
[18] yr eithaf dlodi a amlhaodd iw helaeth gymmw=
[19] ynascarwch hwynt.
[20] Canys yn eu gallu (yr wyfi yn testiolae=
[21] thu) ac vwch-law eu gallu yr oeddent yn ewyll=
[22] yscar.
[23] Gan ddeisyfu arnom trwy lawer o ymbil,
[24] ar dderbyn o honom ni yr haelioni a'r cyfranniad
[25] [a roddent] i wasanaethu 'r seinctiau.
[26] A [hyn a wnaethant] nid fel yr oeddem yn
[27] gobeitho, ond hwynt hwy ai rhoddasant eu hu=
[28] nain [T: hu|bain] yn gyntaf i'r Arglwydd, ac yna i ninnau,
[29] trwy ewyllys Duw:
[30] Fel y dymunasom ni a'r Titus, (megis y
[31] dechreuase efe o'r blaen) felly hefyd orphen yr
[32] vn-rhyw haelioni yn eich plith chwi.
[33] Am hynny fel yr ydych yn amlhau yn [sic!]
[34] mhôb dim, mewn ffydd a gair, a gwybodaeth, ac
[35] ym mhôb astudrwydd, ac yn eich cariad tu ag
[36] attom ni, [ceisiwch] amlhau hefyd yn y grâs
[37] hyn.
[38] Nid o rann gorchymyn yr ydwyf yn dy=
[39] wedyd, ond o blegit diwydrwydd rhai eraill, a
[40] chan brofi gwirionedd eich cariad chwi.
[41] Canys chwi a adwaenoch râs ein Har=
[42] glwydd Iesu Grist, ac efe yn gyfoethog, ei fy=
[43] ned er eich mwyn chwi yn dlawd, fel y cyfoe=
[44] thogid chwi trwy ei dlodi ef.
[45] Ac yr ydwyf yn rhoddi cyngor yn hyn,
[46] canys da fydde hyn i chwi, y rhai a ddechreu=
[47] soch, nid yn vnic wneuthur, ond hefyd ewylly=
[48] sio er yr llynedd.
[49] Ac yn awr gorphennwch wneuthur hyn=
[50] ny hefyd, fel, megis yr oedd y parodrwydd i e=
[51] wyllsio, felly y byddo hefyd i gwblau o'r hyn
[52] sydd gennych.
[53] Canys os bydd yn gyntaf ewyllyscar=
[54] wch, cymmeradwy yw, yn ôl yr hyn sydd gan
[55] ddŷn, nid [T: ddŷn'nid] yn ôl yr hyn nid yw ganddo.
[56] Ac nid i fod esmwythdra i eraill, a chu=
[57] studd i chwithau.
[58] Eithr mewn cymhwysdra y mae eich he=
[59] laethrwydd chwi y pryd hyn, yn [diwallu] eu di=
[60] ffig hwy, fel y gallo hefyd eu helaethrwydd hw[=]
[61] ynt [T: hw.|ynt] ddiwallu eich diffig chwithau, fel y byddo
[62] cymhwysdra.
td. 522r.a
[1] Megis y mae yn scrifennedic, yr hwn
[2] a gasclodd lawer, nid oedd ganddo weddill, a'r
[3] hwn a gasclodd ychydig, nid oedd arno eisieu.
[4] Ac i Dduw y byddo 'r diolch, yr hwn a
[5] roddodd yng-halon Titus yr vn-rhyw ofal
[6] trosoch.
[7] Am iddo gymmeryd y dymuniad, a chan
[8] fod yn fwy gofalus, ddyfod attoch chwi oi waith
[9] ei hun.
[10] Ac ni a ddanfonasom hefyd gyd ag ef y
[11] brawd yr hwn y mae ei glôd yn yr Efengyl,
[12] trwy 'r holl eglwysi,
[13] (Ac nid [hynny] yn vnic, eithr hefyd efe
[14] a ddewiswyd gan yr eglwysi i gydymdeithio â
[15] ni a'r grâs hyn, yr hwn yr ydym ni yn ei wasa=
[16] naethu, o herwydd gogoniant yr Arglwydd, ac
[17] [amlygiad] eich ewyllyscarwch chwithau)
[18] Gan ymochelyd hyn, rhag i nêb feio ar=
[19] nom yn yr helaethrwydd ymma, yr hwn yr y=
[20] dym ni yn ei wasanaethu.
[21] Y rhai ydym yn rhagddarpar pethau
[22] onest, nid yn vnic ger bron yr Arglwydd, ond
[23] hefyd o flaen dynion.
[24] Ac ni a anfonasom gyd â hwynt ein brawd,
[25] yr hwn a brofasom yn fynych o amser, ei fôd yn
[26] ddyfal yn llawer o bethau, ac yn awr yn ddyfa=
[27] lach o lawer, am y mawr ymddyried [sydd gen=
[28] nif] ynoch.
[29] Os [gofynnir] am Titus fyng-hydym=
[30] aeth [yw,] a chydweithydd tu ag attoch chwi:
[31] neu [am] ein brodyr, cennadau yr eglwysi [y=
[32] dynt,] a gogoniant Crist.
[33] Am hynny dangoswch tu ag attynt hwy
[34] ger bron yr eglwysi, brofedigaeth o'ch cariad, ac
[35] o'n hymffrost ni am danoch chwi.
PEN. IX.
[37] Y mae efe yn dangos yrru o honaw ef Titus, ac eraill at=
[38] tynt, fel y ceid hwynt yn barod, ac yn ewyllyscar i gy=
[39] frannu, 7 yr hwn beth sydd dda gan Dduw, 13
[40] a moliannus iddo ef.
[41] CAnys, tu ag at am y weinidogaeth i'r
[42] sainct, afraid yw i mi scrifennu attoch.
[43] O herwydd mi a adwen eich ewyllyscar=
[44] wch chwi, [am] yr hwn yr wyf yn gorfoleddu
[45] am danoch wrth y Macedoniaid, fôd Achaia yn
[46] barod er yr llynedd, a'r zêl [a ddaeth] oddi wr=
[47] thych chwi a annogodd lawer.
[48] A mi a ddanfonais y brodyr, rhag i'n gor=
[49] foledd ni am danoch fôd yn ofer, yn y rhann hon,
[50] fel (megis y dywedais) y byddoch barod:
[51] Rhag, os y Macedoniaid a ddeuant gyd â
[52] mi, a'ch cael chwi yn amharod, bôd i ni (ni ddy=
[53] wedaf i chwi) gael cywilydd yn hyn o sylwedd
[54] gorfoledd.
[55] O herwydd pa ham, mi a dybiais fôd yn
[56] angenrhaid attolwg i'r brodyr ddyfod o'r blaen
[57] attoch, ac i gwplau o'r blaen eich bendith yr hon
[58] a ragfynegwyd, fel y bydde yn barod, megis fel
[59] bendith, nid fel o gymmell.
[60] A hyn [a ddywedaf,] a hauo yn brin a fêd
[61] hefyd yn brin, ac a hauo yn helaeth a fêd hefyd yn
td. 522r.b
[1] helaeth.
[2] Pob vn megis y mae yn amcanu yn ei ga=
[3] lon, felly gwnaed nid yn athrist, neu wrth gym=
[4] mell, canys y mae yn hoff gan Dduw roddwr
[5] llawen.
[6] Ac y mae Duw yn abl i beri i bob grâs
[7] amlhau tu ag attoch, fel y galloch chwi (â phôb
[8] digonoldeb gennych, ym mhôb dim, bôb amser)
[9] amlhau i bôb gweithred dda,
[10] Megis y mae yn scrifennedic, efe a was=
[11] carodd, [ac] a roddodd i'r tlodion, y mae ei gyfi=
[12] awnder yn parhau yn dragywydd.
[13] Hefyd yr hwn sydd yn rhoddi hâd i'r hau=
[14] wr, rhodded hefyd fara yn ymborth, ac amlha=
[15] ued eich hâd, a chwaneged ffrwyth eich cyfi=
[16] awnder,
[17] Fel ym mhôb ffordd i'ch cyfoethoger i
[18] bôb cymmwynascarwch, yr hyn a weithia trwy=
[19] ddom ni ddiolch i Dduw.
[20] Canys y mae gweinidogaeth y swydd
[21] hon, nid yn vnic yn cyflawni angenrhaid y
[22] sainct, ond hefyd yn amlhau, gan lawer diolch i
[23] Dduw, trwy brofiad y weinidogaeth hon,
[24] [Y rhai sy] yn moliannu Duw am eich
[25] cydsynniol ymostwng i Efengyl Grist, ac am
[26] eich cymmwynascar gyfranniad iddynt hwy, ac
[27] i bawb [T: bawl] oll,
[28] A thrwy eu gweddi hwythau y rhai y=
[29] dynt yn hiraethu am danoch chwi, am yr ar=
[30] dderchawg râs Duw [yr hwn sydd] ynoch.
[31] Ac i Dduw y byddo 'r diolch am ei an=
[32] rhaethol dawn.
Notes
| 1. |
In the original print fol. 120 has incorrectly been numbered
'119' (here silently corrected). |
Diweddarwyd: 19 Mawrth 2004
Last update: 19 March 2004